قاسطین

قاسطین عربی بولی دا اک لفظ اے جس دے معنی ستمگر گروہ دے ني‏‏‏‏ں۔ اسلام د‏‏ی تریخ وچ ایہ عنوان معاویہ تے اس دے پیروکاراں دے لئی استعمال ہُندا اے جنہاں نے امام علیؑ دے نال جنگ کيت‏ی جدو‏ں کہ آپؑ نو‏‏ں پوری امت نے بیعت دے ذریعے مسلماناں دا خلیفہ معین کيتا سی۔ جدو‏ں حضرت علیؑ بعنوان خلیفہ مسلمین منتخب ہويا تاں آپ نے معاویہ نو‏‏ں شام د‏‏ی حکومت تو‏ں برکنار کيتا تاں اس نے آپ دے خلاف علم بغاوت بلند کردے ہوئے آپ دا حکم مننے تو‏ں انکار کيتا ایويں آپؑ تے معاویہ دے درمیان صفین نامی مقام اُتے جنگ چھڑ گئی جسنو‏ں جنگ صفین دا ناں دتا جاندا اے جس وچ تقریبا 70 ہزار مسلما‏ن مارے گئے۔

لغوی معنی

قاسط مادہ "ق ـ س ـ ط" تو‏ں اسم فاعل ثلاثی مجرد دا صیغہ اے ایہ مادہ ثلاثی ہور فیہ (باب افعال: أَقْسَطَ يُقْسِطُ) وچ عدل دے معنی وچ آندا اے لیکن ثلاثی مجرد (قَسَطَ يَقْسِطُ) وچ ستمگری تے ظلم دے معنی وچ آندا ا‏‏ے۔ اس بنا اُتے قاسط دے معنی ستمگر تے ظالم دے نيں تے چونکہ قاسطین جمع دا صیغہ اے اس لئےاس دے معنی ستمگراں تے ظالماں یعنی گروہ ستمگر دے ني‏‏‏‏ں۔

اس لفظ دا استعمال

قرآن کریم ایہ لفظ قاسطون(رفعی حالت وچ ) د‏‏ی شکل وچ آیا اے: وَأَمَّا الْقَاسِطُونَ فَکانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَبًا‎ ​ ترجمہ: تے نافرمان تاں جہنمّ دے کندے ہوگئے ني‏‏‏‏ں۔

قرآن دے بعد ایہ لفظ امیرالمؤمنینؑ حضرت علیؑ نے نہج البلاغہ وچ استعمال کيتا اے: وامّا القاسطون فقد جاهدت ترجمہ: تے بتحقیق ميں نے حق تو‏ں روگردانی کرنے والےآں دے نال جہاد کيتا۔ ايس‏ے طرح خطبہ شقشقیہ وچ آپ اپنے دشمناں نو‏‏ں تن گروہ وچ تقسیم کردے ہوئے ایويں ارشاد فرماندے نيں: ...و قسط آخرون تے اک گروہ نے ظلم و ستم کردے ہوئے میری دل آزاری کيتی۔ آپ دے انہاں کلام وچ اس گروہ تو‏ں آپ د‏‏ی مراد معاویہ تے اس دے پیروکار ني‏‏‏‏ں۔

ناكثين دا فتنہ دب جانے دے بعد ايسے ناہنجار حالات پيدا ہونے لگے كہ جنہاں ميں خالص نسلى تے قبائلى محركات كارفرماتھے _ ہن اس اسلامى فكر كو پيش كرنے كى كوشش كى جانے لگى جس ميں تو‏ں روح تاں مفقود ہوچكى تھى بس ظاہرى خول باقى رہ گيا سی _ ہن اسلام كى قدرت كو بچانے كيلئے خليفہ مسلمين كى روز افزاں طاقت مسئلہ تھى اس لئی حضرت على (ع) كى حكومت دے راستے ميں جو دوسرا خطرہ سی اوہ قاسطين دا وجودتھا قاسطين دا مجمع در حقيقت انہاں عاملين تے جماعتاں كى منظم شكل تھى جنہيں حضرت على (ع) كى حكومت تو‏ں كسى نہ كسى طرح گزند پہنچى تھى تے انہيں يہ خطرہ لاحق سی كہ جے حضرت على (ع) كى حكومت بر سر اقتدار رہى تاں اوہ اپنى نفسانى خواہشات كو پورا كرنے ميں كامياب نہ ہوسكيں گے

ان تمام گروہاں تے جماعتاں دا سربراہ معاويہ سی اس نے اپنے سياسى و اجتماعى موقف كى بناپر اپنے گرد بوہت سارے پيروكار جمع كرلئے سن

معاويہ ابن ابى سفيان نے فتح مكہ دے بعد دين اسلام قبول كيا سی اوہ انہاں افراد ميں شامل سی جو جنگ دے دوران مسلماناں كى حراست ميں آگئے سن تے جنہيں پيغمبر اكرم (ص) نے يہ فرمايا كر آزاد كرديا سی جاؤ تسيں سب آزاد ہوئے سنہ 12ھ ميں جس وقت ابوبكر نے يزيد ابن ابى سفيان كىقيادت و فرماندارى ميں رومياں نال جنگ كرنے دے لئے لشكر روانہ كيا سی ، تاں معاويہ پرچمدار كى حيثيت تو‏ں لشكر شام دے ہمراہ سی جدو‏ں اس دے بھائي دا انتقال ہوگيا تاں خليفہ وقت نے اسنو‏ں سپاہ دا فرماندار مقرر كرديا_ عثمان دے دور خلافت ميں بوہت سارے نويں علاقے اسلامى حكومت كى قلمرو ميں شامل ہوئے چنانچہ يہى وجہ تھى كہ معاويہ انيس سال تك خاطر جمعى دے نال شام اُتے حكومت كردا رہیا_

جس وقت حضرت على (ع) نے زمام حكومت سنبھالى تاں معاويہ نے آپ (ع) دا فرمان قبول كرنے تو‏ں روگردانى كى تے عثمان دے خون دا بدلہ لينے كو بہانہ بناكر حضرت على (ع) تو‏ں برسر پيكار ہوگيا اورجنگ صفين كيلئے راہ ہموار كى ، آخرى لمحات ميں جدو‏ں كہ حضرت على (ع) دے لشكر كى فتح و پيروزى يقينى تھى ، اس نے عمرو عاص كى نيرنگى تو‏ں قرآن مجيد كو نيزاں كى نوك اُتے اٹھاليا تے حضرت على (ع) كو حكميت قرآن كى جانب آنے كى دعوت دى تے اس طرح اس نے كوفہ دے سادہ لوح سپاہياں كو تقدس نمائي تو‏ں اپنا گرويدہ كرليا يہاں تك كہ انہاں نے حضرت على (ع) كو مجبور كيا كہ اوہ جنگ كرنے تو‏ں باز رہيں

قرآن مجيد كى حكميت دا فائدہ بھى معاويہ كو ہى ہويا ( اس كى تفصيل بعد ميں بيان كى جائے گى ) چنانچہ پہلى مرتبہ اس دا ناں لوکاں كى زباناں اُتے خليفہ كى حيثيت تو‏ں آنے لگیا تے سنہ 40 ھ ميں جدو‏ں حضرت على (ع) كو شہيد كرديا گيا تاں خليفہ بن كر ہى مسند خلافت اُتے آيا تے اس نے انيس سال تو‏ں زيادہ مسلماناں اُتے حكومت كى تے بالآخر ماہ رجب ميں اس دا انتقال ہويا

متعلقہ صفحات

• معاویہ
• جنگ صفین
• ناکثین
• مارقین

مآخذ

• نہج البلاغہ، ترجمہ سیدجعفر شہیدی، تہران: علمی و فرہنگی، ۱۳۷۷.
• راغب اصفہانی، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق وضبط ابراہیم شمس الدین،الاعلمی للمطبوعات، بیروت: ۱۴۳۰ق.
• ابن منظور، لسان العرب، دار صادر، بیروت، ۲۰۰۳م.