معبد الجہنی
| معبد الجہنی | |
|---|---|
| تاریخ پیدائش |
|
| وفات | سنہ 699 [۱] |
| وجہ وفات | پھانسی |
| طرز وفات | سزائے موت |
| مذہب | قدریہ [۲] |
| مذہب | قدریہ [۲] |
| عملی زندگی | |
| استاذ | عمران بن حصین ، معاویہ ، عبد اللہ بن عباس ، عبد اللہ ابن عمر |
| تلمیذ خاص | مالک بن دینار |
ترمیم  | |
معبد الجہنی یا معبد بن عبد اللہ بن علیم الجہنی (وفات: 699ء) فرقہ قدریہ دا پہلا متکلم سی جس نے زمانہ صحابہ وچ ہی مسئلہ قدر اُتے کلام یعنی بحث و مباحثہ دا آغاز کیتا سی ۔ابن کثیر دے مطابق معبد اوہ پہلا شخص سی جس نے مسئلہ قدر وچ پہلی بار کلام کیتا تے باقاعدہ اِس موضوع اُتے بحث و مباحثہ دی بنیاد رکھی۔ اُسنوں فرقہ قدریہ دے بانیاں وچ شمار کیتا جاندا اے۔فرقہ قدریہ متاخرین صحابہ دے عہد وچ وجود وچ آنے والا اوہ فرقہ سی جو فرقہ جبریہ دے مخالف سی ۔ اِس فرقے نے عقیدۂ غُلُّو دے تحت تقدیر دے مسئلہ نوں فروغ دتا۔ معتزلہ دے وجود وچ آنے دے بعد ایہ کثرت توں فروغ پانے والا دوسرا فرقہ سی ۔
سوانح
سودھومعبد الجہنی دا سنہ پیدائش پردۂ اخفا وچ اے تے کِسے تریخ یا تذکرہ وچ اُس دا سنہ پیدائش موجود نہيں۔ معبد نے صحابہ نوں دیکھیا اے جس دی بنا اُتے اُسنوں تابعی کہیا جاندا اے لیکن صحابہ دے زمانے وچ مسئلہ قدر اُتے بحث و مباحثہ شروع کرنے اُتے صحابہ اِس توں بدظن ہوئے گئے سن ۔
واقعۂ تحکیم وچ موجودگی
سودھواسلام دی تریخ وچ پہلی بار صفین دے موقع اُتے واقعۂ تحکیم اُتے اِس دی موجودگی دا پتا چلدا اے جدوں اِس نے حضرت علی تے معاویہ بن ابی سفیان دے وچکار گفتگو دے لئی اپنا کردار اداء کیتا۔ اِس موقع اُتے معبد نے ابو موسیٰ الاشعری توں وی ملاقات کيتی تے اُنہاں توں طویل پوچھ گچھ دی سی تے اِس دے بعد جدوں عمرو بن العاص توں ملیا تاں اُنئيں کچھ نصیحت کرنے لگیا مگر عمرو بن العاص نے اپنی گفتگو وچ اسنوں کہیا سی کہ: ’’اے جہنہ دے میندھے! توانوں نہ ظاہر دا پتہ اے تے نہ باطن دا تے نہ توانوں اِس سلسلہ وچ نفع پہنچے گا تے نہ ہی نقصان۔‘‘[۳]
معبد نے جلیل القدر صحابہ نوں دیکھیا اے تے اُنہاں توں حدیث نقل کيتی اے مگر متاخر علمائے حدیث نے اُس توں حدیث روایت کرنے نوں نامناسب سمجھیا اے۔ معبد نے عبداللہ ابن عباس، عمران بن حصین، معاویہ بن ابی سفیان تے عبداللہ ابن عمر توں حدیث نقل کيتی اے۔ گو بظاہر معبد متقی و پرہیزگار سی جس دی توثیق ابن معین نے وی دی اے لیکن حسن بصری کہیا کردے سن کہ:’’ لوگو! معبد توں بچو، کیونجے اوہ خود وی گمراہ اے تے دوسرےآں نوں وی گمراہ کردا اے ۔‘‘ استوں علاوہ مالک بن دینار، معاویہ بن قرہ المزنی نے معبد توں روایات نقل کيتیاں ناں۔
ابن کثیر دے قول دے مطابق معبد الجہنی اوہ پہلا شخص سی جس نے مسئلہ تقدیر وچ باقاعدہ طور اُتے بحث و مباحثہ دے ذریعے کلام کرنا شروع کیتا۔ ایہ عقیدہ اُس نے عراق دے اک عیسائی باشندہ ’’سوس‘‘ توں سکھیا سی تے فیر اپنے مطابق نويں طرز اُتے اِس دی بحث کرنا شروع کيتی۔ مختصراً کہ مسئلہ قدر و جبر دا فتنہ معبد نے ہی پیدا کیتا سی ۔حجاج بن یوسف دے زمانے وچ معبد نے ابن الاشعث دے ہمراہ خروج کیتا سی جس اُتے حجاج نے اِسنوں سزا وی دلوائی تے مختلف قسم دی تکالیف وچ مبتلا وی کیتا۔ [۴]
وفات
سودھوعبدالملک بن مروان نے 80ھ مطابق 699ء وچ دمشق وچ پھانسی دلوائی تے فیر اِسنوں قتل کر دتا گیا۔[۵]
ہور ویکھو
سودھوحوالے
سودھو- ↑ https://journals.iium.edu.my/intdiscourse/index.php/id/article/download/451/399/1006 — صفحہ: 206
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ https://books.google.fr/books?id=70wnDAAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=fr#v=onepage&q=dirham&f=false — صفحہ: 47
- ↑ ابن کثیر: البدایہ والنہایہ (تریخ ابن کثیر)، جلد 9، صفحہ 54۔واقعات تحت سنہ 80ھ، مطبوعہ لاہور۔
- ↑ ابن کثیر: البدایہ والنہایہ (تریخ ابن کثیر)، جلد 9، صفحہ 54۔واقعات تحت سنہ 80ھ، مطبوعہ لاہور۔
- ↑ ابن العماد الحنبلی: شذرات الذھب، جلد 1، صفحہ 327، تذکرہ تحت واقعات 80ھ۔