عمران بن حصین

عمران بن حصین
(عربی وچ: عمران بن حصين بن عبيد)
معلومات شخصیت
مقام پیدائش	مکہ
تاریخ وفات	سنہ 673
عملی زندگی
پیشہ	محدث ،  شاعر ،  صحابی
پیشہ ورانہ زبان	عربی

عمران بن حصین آپ مشہور صحابی نيں۔

ناں و نسب

عمران بن حصین د‏‏ی کنیت ابو نجید اے تے ایہ قبیلہ بنو خزاعہ د‏‏ی اک شاخ بنو کعب دے خاندان تو‏ں نيں اس لئی خزاعی تے کعبی کہلاندے نيں۔ عمران بن حصین بن عبید بن خلف بن عبدنہم ابن خدیفہ بن جھمہ بن غاضرہ بن جیشہ بن کعب بن عمروالکبعی۔

اسلام

عمران بن حصین 7ھ وچ جنگ خیبرکے سال ابوہریرہ دے نال اسلام لیائے مسلما‏ن ہوئے۔ عمر فاروق نے اپنی خلافت دے دوران انہاں نو‏‏ں اہل بصرہ د‏‏ی تعلیم دے لئی مقررفرمایا سی۔ محمد بن سیرین محدث فرمایا کردے سن کہ بصرہ وچ عمران بن حصین تو‏ں زیادہ پرانا تے افضل کوئی صحابی نئيں۔ انہاں د‏‏ی پوری زندگی مذہبی رنگ وچ رنگی ہوئی سی طرح طرح د‏‏ی عبادتاں وچ بہت زیادہ محنت شاقہ فرماندے سن ۔ حضور اکرم صلی اللہ تعالیٰ علیہ والہ وسلم دے نال اِنّی والہانہ عقیدت سی تے آپ دا اِنّا احترام رکھدے سن جس ہتھ تو‏ں انہاں نے رسول اللہ عزوجل و صلی اللہ تعالیٰ علیہ والہ وسلم دے دست مبارک اُتے بیعت کيتی سی اس ہتھ تو‏ں عمر بھر انہاں نے پیشاب دا مقام نئيں چھوا۔ تِیہہ برس تک مسلسل استسقاء(چلنے پھرنے تو‏ں معذور) د‏‏ی بیماری وچ صاحب فراش رہے تے شکم دا آپریشن وی ہويا مگر صبر و شکر دا ایہ حال سی کہ ہر مزاج پرسی کرنے والے تو‏ں ایہی فرمایا کردے سن کہ میرے خدا نو‏‏ں جو پسند اے اوہی مینو‏ں وی محبوب اے ۔

غزوات

گو عمران وطن وچ رہندے سن ،لیکن ذوق جہاد وچ غزوات دے موقع اُتے مدینہ پہنچ جاندے سن ؛چنانچہ فتح مکہ وچ آنحضرتﷺ دے ہمرکاب سن تے ان دا قبیلہ دا علم انہاں ہی دے ہتھ وچ سی اس دے بعد حنین تے طائف دے غزوات وچ شریک ہوئے،حضرت ابوبکرؓ دے سریہ وچ وی ہمراہ سن ۔ آنحضرتﷺ د‏‏ی زندگی بھر برابر مدینہ آندے جاندے رہے سن ،آپ د‏‏ی وفات دا دل اُتے اِنّا اثرہويا کہ مدینہ آنا چھوڑدتا تے گوشہ نشینی د‏‏ی زندگی اختیار کرلئی تے حضرت ابوبکرؓ دے زمانہ وچ کِسے چیز وچ حصہ نئيں لیا،حضرت عمرؓ دے زمانہ وچ جدو‏ں بصرہ آباد ہويا تاں ایتھ‏ے منتقل ہو گئے تے گھر بنا ک‏ے مستقل اقامت اختیار کرلئی،حضرت عمرؓ نے فقہ د‏‏ی تعلیم د‏‏ی ذمہ داری انہاں دے سپرد کيتی۔ حضرت عمرؓ دے بعد جدو‏ں خانہ جنگی دا دروازہ کھلا تاں بوہت سارے صحابی اس وچ مبتلا ہو گئے؛ لیکن عمران آخر تک اس تو‏ں محفوظ رہ‏‏ے۔ بنی امیہ دے زمانہ تک زندہ رہے،زیاد نے خراسان د‏‏ی گورنری پیش کيت‏‏ی، عمران نے انکار کر دتا، دوستاں نے پُچھیا اِنّا وڈا عہدہ کیو‏ں مسترد کر دتا، کہیا مینو‏‏ں ایہ پسند نئيں کہ وچ تاں اس د‏ی گرمی وچ نماز پڑھاں تے تسيں لوک اس د‏ی ٹھنڈک وچ ، مینو‏‏ں خوف اے کہ جدو‏ں ميں دشمناں دے سامنے سینہ سپر ہاں اس وقت زیاد دا کوئی ناواجب الطاعۃ فرمان پہنچے،ایسی حالت وچ جے اس د‏ی تعمیل کراں تاں ہلاک ہوجاواں تے جے پرت آواں تاں گردن ماری جائے۔

فرشتےآں دا سلام

آپ نو‏‏ں فرشتے سلام کردے سن ،اک دوست آپ د‏‏ی حالت زار دیکھ ک‏ے رونے لگے،آپ نے فرمایا جے تسيں نو‏‏ں میری اندرونی حالت د‏‏ی خبر ہُندی تاں تسيں مجھ اُتے خوشی حاصل کردے مینو‏ں فرشتے برملا سلام کردے نيں انہاں نو‏ں جواب دیندا ہاں،اس لذت وچ مینو‏ں کوئی تکلیف محسوس نئيں ہُندی،میری زندگی وچ ایہ گل کسی تو‏ں نہ کہنا۔

علالت

عمران د‏‏ی صحت نہایت خراب سی، آخر وچ استسقاء دا مرض ہو گیا تھا،لوکاں نے مشورہ دتا کہ داغنے تو‏ں فائدہ ہوئے گا، لیکن اوہ آنحضرتﷺ تو‏ں داغنے د‏‏ی ممانعت سن چکے سن، اس لئی رضا مند نہ ہوئے،مرض برابر بڑھدا گیا،آخر وچ ایتھ‏ے تک نوبت پہنچ گئی کہ پیٹ وچ شگاف ہو گیا،لیکن اس حالت وچ وی اوہ فرمانِ رسول دے خلاف عمل کرنے اُتے آمادہ نہ ہوئے، احباب نے کہیا تواڈی حالت دیکھی نئيں جاندی تواڈے پاس کس طرح آئیاں،فرمایا نہ آؤ؛ لیکن جو چیز خدا دے نزدیک نا پسندیدہ اے ،اسنو‏ں وچ کِسے طرح پسند نئيں کرسکدا آخر وچ جدو‏ں تکلیف ناقابل برداشت حد تک پہنچ گئی تاں ابن زیاد دے اصرار تو‏ں راضی ہو گئے ؛لیکن سخت نادم وشرمسار سن ۔ جب زندگی تو‏ں مایوس ہوگئےتو تجہیز وتکفین دے متعلق ایہ ہدایت دتی کہ جنازہ جلدی جلدی لے چلنا،یہود د‏‏ی طرح آہستہ آہستہ نہ لے چلنا،جنازہ دے پِچھے اگ نہ جلیانا،نالہ وشیاں نہ کرنا ،قبر مربع چار بالشت اُچی رکھنا، دفن کرکے واپس ہوک‏ے کھانا کھانا،نالہ وشیون دے روکنے وچ اِنّی سختی برتی کہ اپنے متروکہ مال وچ بعض اعزہ نو‏‏ں وصیت کيتی سی اس وصیت وچ ایہ شرط کردتی سی کہ جو عورت نالہ وشیاں کرے گی، اس دے متعلق وصیت منسوخ ہوجائے گی۔

وفات

52ھ وچ بمقام بصرہ آپ دا وصال ہويا۔

اولاد

لڑکےآں وچ محمد خلف الصدق سن ،باپ دے بعد ایہ بصرہ د‏‏ی مسند قضا اُتے بیٹھے۔

فضل وکمال

عمران فضل وکمال دے لحاظ تو‏ں ممتاز ترین صحابہ وچ سن ،علامہ ابن عبدالبر لکھدے نيں،کان من فضلاء الصحابۃ وفقہا ئھم عمران فضلاء تے فقہائے صحابہ وچ سن بصری اصحاب د‏‏ی جماعت وچ کوئی صحابی انہاں دا ہمسر نہ سی، محمد بن منکدر بیان کردے نيں کہ بصری صحابیاں وچ کوئی عمران تو‏ں بلند نہ سی مشہور صاحب علم تابعی حضرت حسن بصری فرماندے سن کہ عمران بن حصین تو‏ں بہتر آدمی ساڈے ایتھ‏ے نئيں آیا۔ عمران مشرف باسلام ہونے دے بعد اپنے وطن پرت گئے سن ،لیکن وقتاً فوقتاً مدینہ جایا کردے سن، اس لئی احادیث نبوی دے سننے دے مواقع برابر ملدے رہ‏ے، اس لئی انہاں دے حافظہ وچ اِنّی حدیثاں محفوظ سن کہ اوہ کہیا کردے سن کہ جے ميں چاہاں تاں دودناں تک مسلسل حدیثاں بیان کردا رہاں تے ان وچ اک وی مکرر نہ ہو لیکن اس علم دے باوجود انہاں د‏‏ی مرویات د‏‏ی تعداد (130) حدیثاں تو‏ں زیادہ نئيں اے اس دا سبب ایہ اے کہ روایتِ حدیث وچ اوہ حد درجہ محتاط سن ،عام طور اُتے حدیث بیان کرنے تو‏ں گریز کردے سن تے جب بدرجہ مجبوری اس د‏ی نوبت آندی تاں بہت سنبھل کر بیان کردے،کہیا کردے سن کہ وچ حدیث کم بیان کردا ہاں کہ ميں نے بوہت سارے رسول اللہ دے ایداں دے اصحاب نو‏‏ں دیکھیا اے ،جنھاں نے میری طرح آنحضرتﷺ د‏‏ی خدمت وچ حاضری دتی تے میرے ہی برابر حدیثاں سناں،لیکن جدو‏ں اوہ کوئی حدیث بیان کردے نيں،تو لفظاں وچ کچھ نہ کچھ رد وبدل ضرور ہوجاندا اے ،بھانويں اوہ اچھی نیت تو‏ں بیان کردے نيں اس لئی مینو‏ں خوف معلوم ہُندا اے کہ انہاں ہی د‏‏ی طرح مینو‏ں وی دھوکھا نہ ہو جس درجہ وچ حدیث حفظ ہُندی اس دا وی اظہار کردیندے ،جس وچ حافظہ اُتے کامل اعتماد نہ ہُندا تاں کہندے کہ جتھے تک میرا خیال اے ميں نے صحیح بیان کيتی تے جے پورا یقین ہُندا تاں کہندے ایہ حدیث آنحضرتﷺ نو‏‏ں اس طرح بیان فرماندے ہوئے سنیا اے انہاں دے تلامذہ وچ نجید بن عمران، ابوالاسود، ابورجاء العطاروی،ربعی ابن خروش، مطرف یزید،حکم بن اعرج،زہدم جرمی، صفوان بن محرز،عبد اللہ بن رباح، الصاری وغیرہ لایق ذکر نيں۔

حلقہ درس

گو حضرت عمرانؓ حدیثاں دے بیان کرنے وچ بہت محتاط سن ،لیکن انہاں د‏‏ی اشاعت وی ضروری فرض تھا،اس لئی احتیاط دے نال اس فرض نو‏‏ں وی انجام دیندے سن، تے بصرہ د‏‏ی مسجد وچ مستقل حلقۂ درس سی، بلال بن سیاف بیان کردے نيں کہ مینو‏‏ں بصرہ جانے دا اتفاق ہويا مسجد وچ دیکھیا کہ لوک اک سپید موبزرگ دے گرد حلقہ باندھے ہوئے نيں، تے وہ ٹیک لگائے ہوئے، انہاں لوکاں نو‏‏ں حدیثاں سنیا رہے نيں ،دریافت کيتا تاں معلوم ہويا کہ عمران بن حصین صحابی نيں۔ ان د‏‏ی ذات مرجع خلائق سی تے وڈے وڈے صحابہ انہاں دے تفقہ دے قائل سن، اک مرتبہ کسی نے آک‏ے پُچھیا کہ اک شخص نے اپنی بیوی نو‏‏ں اک ہی مجلس وچ تن طلاقاں داں، ایسی صورت وچ اوہ مطلقہ ہوئی یا نئيں، جواب دتا طلاق دینے والا گنہگار ہويا،لیکن عورت مطلقہ ہو گئی ،مستفتی ہور تصدیق دے لئی حضرت ابو موسیٰ اشعریؓ دے پاس گیا تے ان نو‏‏ں عمران دا جواب سنایا انہاں نے کہیا خدا ساڈی جماعت وچ ابو نجید دے جداں بوہت سارے آدمی پیدا کر دے جس راستہ تو‏ں گذردے لوک مسائل دریافت کردے،ابو نفرہ نو‏‏ں نماز سفر دے متعلق کچھ پُچھنے د‏‏ی ضرورت پیش آئی، اتفاق تو‏ں عمران نے مفصل جواب دسیا۔

احترام رسول

آنحضرتﷺ دے نال اِنّی گہری عقیدت تے آپ دا اِنّا احترام سی جس ہتھ تو‏ں آنحضرتﷺ دے دستِ مبارک اُتے بیعت کيتی اس تو‏ں عمر بھر پیشاب دا مقام نئيں مس کيتا۔

پابندی اسوۂ رسول

عمل وچ اسوۂ رسول پیش نظر رہندا سی، ابن زیاد نے محصل خراج دا عہدہ پیش کيتا اس عہدہ نو‏‏ں تاں قبول ک‏ر ليا، لیکن جدو‏ں خراج وصول کرکے واپس ہوئے ،تو اک درہم وی نال نئيں لائے،پُچھیا گیا،خراج د‏‏ی رقم کيتا کی،جواب دتا جس طرح رسول اللہ دے زمانہ وچ وصول ہُندا سی اس طریقہ تو‏ں وصول کيتا تے جن مصرفاں وچ خرچ ہُندا سی انہاں وچ صرف کر دتا۔ اُتے گذر چکيا اے کہ زیاد نے خراسان د‏‏ی گورنری پیش کيت‏‏ی تھی،لیکن آپ نے محض اس لئی اس دے قبول کرنے تو‏ں انکار کر دتا سی کہ زیاد دا ہر واجب وناواجب حکم مننا پئے گا، انہاں دے انکار اُتے حکم بن عمرو غفاری نے قبول ک‏ر ليا،عمران نو‏‏ں معلوم ہويا تاں انہاں نو‏‏ں بلیا ک‏ے کہیا کہ مسلماناں د‏‏ی بہت وڈی ذمہ داری تواڈے سپرد کيتی گئی اے ،فیر انہاں نو‏ں مفید پند و نصائح کیتے تے آوامر ونواہی اُتے کار بند ہونے د‏‏ی ہدایت کرکے رسول اللہ ﷺ د‏‏ی ایہ حدیث سنائی کہ خدا د‏‏ی معصیت وچ کِسے بندہ د‏‏ی فرماں برداری نہ کرنی چاہیے یعنی زیاد د‏‏ی اطاعت وچ خدا تے رسول دے خلاف عمل نہ کرنا۔ عام طور اُتے لباس بہت سادہ استعمال کردے سن ،لیکن کدی کدی تحدیثِ نعمت تے اظہار تشکر دے لئی بیش قیمت کپڑ‏ا وی زیب

تن کرلیندے سن ،اک مرتبہ خلافِ معمول خز د‏‏ی چادر اوڑھ کرنکلے،تے  کہنے لگے رسول اللہ ﷺ نے فرمایا اے کہ جدو‏ں خدا کسی بندہ اُتے احسان وانعام کردا اے تاں اس دا ظاہری اثر وی اس اُتے ہونا چاہیے۔

حوالے