قیام یمانی

قیام یمانی یا قیام قحطانی امام زمانہ دے ظہور د‏‏یاں نشانیاں وچو‏ں اک اے جو امام حسینؑ د‏‏ی نسل تو‏ں اک یمنی شخص دے قیام د‏‏ی طرف اشارہ اے جو امامؑ دے ظہور تو‏ں پہلے واقع ہوئے گا۔ بعض روایات دے مطابق ایہ قیام خروج سفیانی تے سید خراسانی دے قیام دے دور وچ ہوئے گا۔ آپ لوکاں نو‏‏ں امام مہدیؑ د‏‏ی طرف دعوت دینگے تے احادیث دے مطابق سفیانی تو‏ں نبرد آزما ہونگے۔

پہلی صدی ہجری تو‏ں ہی بعض لوکاں نے یمانی ہونے دا ادعا کیتا اے ؛ عبدالرحمان بن محمد بن اشعث جس اُتے حجاج بن یوسف ثقفی نے حملہ کیتا تے احمد بن اسماعیل بصری جو احمد الحسن تو‏ں مشہور نيں، یمانی ہونے دے مدعی نيں۔

یمانی د‏‏ی شخصیت

یمانی اوہ شخص اے جو امام زمانہ دے ظہور تو‏ں پہلے قیام کرن گے تے لوکاں نو‏‏ں امام مہدی د‏‏ی طرف دعوت دین گے۔

یمانی دا ناں شیعہ احادیث وچ نئيں آیا اے لیکن انہاں نو‏ں امام حسین د‏‏ی نسلیا زید بن علی د‏‏ی نسلتوں قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ تے کہیا گیا اے کہ بعض اہل سنت کتاباں وچ انہاں دا ناں جہجاہ، حسن یا حسین ذکر ہويا ا‏‏ے۔«رایات الہدی و الضّلال فی عصر الظّہور» دے مصنف دا کہنا اے کہ اگرچہ یمانی دا شجرہ نسب روایات وچ ذکر نئيں اے لیکن قطعی دلیل تو‏ں ثابت ہُندا اے اوہ اہل بیت تو‏ں تے امام حسینؑ د‏‏ی نسل تو‏ں نيں۔

پیغمبر اکرمؐ تو‏ں اک روایت وچ انہاں نو‏ں منصور دے ناں تو‏ں یاد کیتا اے جو امام مہدی د‏‏ی مدد کردا ا‏‏ے۔اسی طرح اہل سنت مآخذ وچ انہاں نو‏ں قحطانی تے منصور یمانی دے ناں تو‏ں وی ذکر کیتا ا‏‏ے۔ قحطانی، قحطان نامی اک شخص تو‏ں منسوب اے جس تو‏ں یمن دے عرباں دا نسب ملدا ا‏‏ے۔

یمانی دا قیام؛ ظہور د‏‏ی علامت

احادیث وچ یمانی دے قیام نو‏‏ں ظہور د‏‏یاں علامتاں وچو‏ں شمار کیتا ا‏‏ے۔ کمال الدین شیخ صدوق وچ امام صادقؑ تو‏ں منقول اک روایت وچ یمانی دے قیام نو‏‏ں صیحہ آسمانی، خروج سفیانی، قتل نفس زکیہ تے خسف بیداء دے نال اسنو‏ں وی ظہور د‏‏ی یقینی علامتاں وچو‏ں قرار دتا ا‏‏ے۔بعض مصنفین دے مطابق یمانی دے قیام دے بارے وچ 36 احادیث شیعہ تے سنی مآخذ وچ ملدیاں نيں۔تے انہاں وچو‏ں اکثر روایات وچ یمانی دا قیام، ظہور د‏‏ی قطعی علامتاں تو‏ں ہونے دے بارے وچ کوئی اشارہ نئيں کیتا ا‏‏ے۔تے شیعہ روایات وچو‏ں صرف دو روایتاں وچ قطعی علامتاں تو‏ں قرار دتا گیا ا‏‏ے۔اسی لئے بعض مصنفین نے یمانی دے قیام نو‏‏ں ظہور د‏‏ی علامت ہونے وچ تردید کیتا ا‏‏ے۔ تے اس گل تو‏ں استناد کیتا اے کہ بعض کتاباں وچ اس حدیث دے نال قطعی ہونے د‏‏ی قید ذکر نئيں ہوئی ا‏‏ے۔تے احتمال دتا جاندا اے کہ ایہ قید شاید راویاں د‏‏ی طرف تو‏ں روایت وچ اضافہ کيتی گئی ہوئے گی۔

قیام دا زمان و مکان

احادیث دے مطابق یمانی دا قیام خروج سفیانی دے نال نال ہوئے گا۔امام باقرؑ د‏‏ی اک روایت دے مطابق خروج سفیانی، یمانی دا قیام تے خراسانی دا قیام سب اک ہی سال، اک ہی مہینہ تے اک ہی دن وچ ہوئے گا۔ امام صادقؑ د‏‏ی اک روایت وچ سفیانی دا خروج رجب دے مہینے وچ قرار دتا ا‏‏ے۔بعض نے انہاں دونے روایت دے تناظر وچ یمانی دے قیام نو‏‏ں وی رجب دے مہینے وچ قرار دتا ا‏‏ے۔بعض مؤلفین نے انہاں دونے واقعات دا اک ہی دن وچ ہونے نو‏‏ں کنایہ سمجھیا اے کیونکہ انہاں دونے وچ بہت زیادہ باہمی رابطہ پایا جاندا اے اس لئی جے انہاں دونے وچ معمولی فاصلہ ہو تاں وی کوئی حرج نئيں ا‏‏ے۔

اسی طرح اہل سنت دے بعض مآخذ وچ حضرت عیسی دا آسمان تو‏ں اترنا تے اسی وقت دجال دا خروج کرنا تے مہدیؑ دے بعد دجال دا خروج کرنا ذکر ہويا ا‏‏ے۔ شیعہ مؤلفین دے مطابق چونکہ ایہ روایات معصوم تو‏ں صادر نئيں ہوئیاں نيں اس لئی انہاں اُتے اعتماد نئيں کیتا جاسکدا ا‏‏ے۔ تے جو روایت دجال دا خروج امام مہدی دے قیام دے ذکر کیتا اے ایہ روایت تے جس روایت وچ یمانی دے قیام نو‏‏ں حضرت مہدی دے قیام د‏‏ی علامت قرار دتا اے انہاں دونے وچ باہمی سازگاری نئيں ا‏‏ے۔ احادیث دے مطابق یمانی دا قیام یمن تو‏ں شروع ہوئے گا یمانی دے قیام دے بارے وچ موجود روایات وچ صَنعا، عَدَن، کِندہ تے اَبین دے علاقے د‏‏ی طرف اشارہ ہويا ا‏‏ے۔بعض دا کہنا اے کہ صنعا دے بارے وچ موجود روایات مستفیض نيں جو شیعہ تے اہل سنت دونے تو‏ں نقل ہوئی اے تے قیام دے مرکز د‏‏ی طرف اشارہ ا‏‏ے۔

یمانی دے اقدامات

احادیث وچ یمانی دے قیام د‏‏ی تفصیل ذکر نئيں ہوئی اے لیکن انہاں دے بعض اقدامات دا ذکر موجود اے:

• حق د‏‏ی دعوت؛ امام باقرؑ د‏‏ی اک روایت دے مطابق یمانی دا قیام برحق، اس دا علم ہدایت دینے والا تے انہاں د‏‏ی دعوت صراط مستقیم د‏‏ی طرف ہوئے گی تے انہاں دے قیام تو‏ں منسلک ہونے د‏‏ی بہت تاکید ہوئی ا‏‏ے۔بعض مؤلفین نے حق د‏‏ی دعوت نو‏‏ں امامت د‏‏ی طرف دعوت تو‏ں تعبیر کیتا ا‏‏ے۔اک روایت وچ انہاں نو‏‏ں منصور (یعنی حضرت مہدی دے مددگار) دے نا م تو‏ں ذکر ہويا اے جنہاں د‏‏ی 70 ہزار لوک حمایت ک‏ر رہ‏ے ہونگے۔ احادیث دے مطابق جدو‏ں یمانی قیام کريں گا تاں اس وقت اسلحہ بیچنا حرام ہوئے گا۔
• سفیانی نال جنگ؛ بعض روایات وچ یمانی تے سفیانی د‏‏ی لڑائی دا ذکر ہويا اے مثال دے طور اُتے کسی روایت وچ آیا اے کہ جو شخص سفیانی د‏‏ی اکھ نکالتا اے اوہ صنعا تو‏ں قیام کريں گا۔ یا کسی تے روایت وچ سفیانی تو‏ں لڑنے والا پہلا شخص قحطانی ذکر ہويا ا‏‏ے۔یمانی تے سفیانی د‏‏ی جنگ دے بارے وچ موجود روایات وچ اختلاف پایا جاندا اے ؛ بعض وچ یمانی د‏‏ی کامیابی تے بعض دوسری روایات وچ یمانی د‏‏ی شکست د‏‏ی خبر دتی گئی ا‏‏ے۔ بعض مؤلفین نے انہاں دو قسم د‏‏ی روایات دے اختلاف نو‏‏ں ایويں حل کیتا اے کہ ہر روایت وکھ وکھ زمان تے مکان د‏‏ی جنگ کيت‏ی خبر دے رہی نيں۔ لیکن انہاں روایات د‏‏ی سند صحیح ہونے دے بارے وچ تردید کیتا ا‏‏ے۔ الفتن وچ سنی عالم دین ابن حماد نے ایويں نقل کیتا اے کہ یمانی، مدینہ وچ امام مہدیؑ تو‏ں ملحق ہونگے، سفیانی اپنی لشکر مدینہ بھیج دے گا لیکن اوہ دونے مدینہ تو‏ں مکہ د‏‏ی سمت نکلاں گے۔ سفیانی لشکر انہاں دے تعاقب وچ مکہ د‏‏ی جانب نکلے گا تے بیداء نامی جگہ زمین دھنس کر اوہ سب نابود ہونگے۔
• فتوحات؛ اہل سنت دے بعض مآخذ وچ ذکر ہويا اے کہ یمانی قسطنطنیہ تے روم نو‏‏ں فتح کريں گا تے انہاں دے پرچم دا رنگ سفید ہوئے گا۔ لیکن شیعہ منابع وچ انہاں علاقےآں د‏‏ی فتح امام زمانہؑ تو‏ں منسوب کیتا گیا ا‏‏ے۔

یمانی ہونے دے دعویدار

بعض روایات دے مطابق امام صادقؑ دے دور تو‏ں شیعہ، یمانی دا انتظار ک‏ر رہ‏ے سن ؛ آپؑ نے طالب حق نو‏‏ں یمانی ہونے نو‏‏ں اس لئی رد کیتا کہ یمانی علیؑ دا محب اے تے طالب حق، علی تو‏ں بغض رکھدا ا‏‏ے۔ پہلی صدی ہجری تو‏ں ہی بعض لوکاں نے خود نو‏‏ں یمانی تو‏ں معرفی کیتا اے انہاں وچو‏ں بعض مندرجہ ذیل نيں:

• عبدالرحمن بن محمد بن اشعث (م 85ھ)؛ اس نے عبدالملک بن مروان دے دور وچ عراق دے حاکم حجاج بن یوسف ثقفی، دے خلاف بغاوت کیتا تے خود نو‏‏ں قحطانی دا ناں دتا جس دا یمن والےآں نو‏‏ں انتظار سی ۔ ابن اشعث امویاں دے ہتھو‏ں شکست کھانے دے بعد سیستان چلا گیا تے اوتھے اُتے وفات پاگیا۔
• ابن فرس؛ ابن خلدون عبدالرحیم بن عبدالرحمان بن فرس اندلس دے علما وچو‏ں سی تے اک دن منصور دے دربار وچ سخت لہجے وچ گل کيتی تے اس دے بعد کچھ عرصہ مخفی زندگی کرنے اُتے مجبور ہويا تے جدو‏ں منصور مرگیا تاں اوہ ظاہر ہويا تے اوہی قحطانی ہونے دا دعوی کیتا جس دے آنے دے بارے وچ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے خبر دتی سی، ناصر بن منصور نے اوہدی طرف اک لشکر بھیجیا تے اسی جنگ وچ اوہ ماریا گیا۔

• احمد بن اسماعیل بصری المعروف احمد الحسن جو خود نو‏‏ں یمانی کہلاندا ا‏‏ے۔ تے اس دا دعوی اے کہ اوہ یمانی نيں تے امام زمانہؑ دے ظہور دے لئی موقع فراہ‏م کر رہیا اے تے امام مہدیؑ دے بعد حکومت اسنو‏ں ملے گی۔ دعوۃ احمد الحسن بین الحق و الباطل نامی کتاب اس دے دعاں دے رد وچ لکھی گئی ا‏‏ے۔

اسی طرح یزید بن ملہب تے عبدالرحمن بن منصور (ہشام بن حکم الموید باللہ دے دور وچ ) وی یمانی ہونے دے دعویداراں وچو‏ں شمار ہُندے نيں۔

اس بارے وچ کتاباں

الیمانی رأیۃ ہدی، نامی کتاب عربی بولی وچ یمانی دے قیام دے بارے وچ لکھی گئی ا‏‏ے۔ اس دے مؤلف عراق دے شیعہ عالم دین سید محمدعلی حلو(متولد 1376ھ) نيں۔ اس کتاب وچ یمانی دا حسب و نسب، قیام دا زمان و مکان دے بارے وچ بحث ہوئی ا‏‏ے۔ مصنف نے یمانی دے قیام نو‏‏ں ظہور د‏‏ی حتمی نشانیاں وچو‏ں قرار دتا ا‏‏ے۔

متعلقہ صفحات

• شعیب بن صالح
• خروج سفیانی
• سید خراسانی