عثمان سراج الدین

Akhi `Uthmān Sirāj ad-Dīn Āinā-e-Hind
ذاتی
پیدائش	c. 1258 Gaur, Bengal, Delhi Sultanate
وفات	c. 1357 (عمر 98–99) Gaur, Bengal Sultanate (now Malda district, West Bengal, India)
مدفن	Pirana Pir Dargah, Sadullahpur, Malda, West Bengal
مذہب	Sunni Islam
عروج	13th-14th century
فرقہ	Hanafi
رشتہ دار	Alaul Haq (son-in-law) Nur Qutb Alam (grandson)
سلسلہ	Chishti Order
مرتبہ
استاذ	Fakhruddin Zarradi, Ruknuddin, Nizamuddin Auliya
شاگرد Alaul Haq

عثمان سراج الدین ( عربی: عثمان سراج الدين , بنگالی: উসমান সিরাজউদ্দীন ; ۱۲۵۸-۱۳۵۷)، جسنو‏ں پیروکار پیار تو‏ں اکی سراج دے ناں تو‏ں جاندے نيں، ۱۴واں صدی دے بنگالی مسلما‏ن عالم سن ۔ اوہ چشتی سلسلہ نال تعلق رکھنے والے صوفی سن تے دہلی دے نظام الدین اولیاء دے شاگرد سن ۔ نظام الدین اولیاء دے بزرگ شاگرداں وچو‏ں اک دے طور پر، اس نے دہلی وچ انہاں دے نال طویل سال گزارے تے عیینہ ہند ( فارسی: آینه هند‎ آینه ) د‏‏ی سند حاصل کيتی۔ ہندوستان دا آئینہ )۔ انہاں دا مزار، گوڑ ، مغربی بنگال وچ واقع پیرانہ پیر درگاہ، ہر سال لکھاں عقیدت منداں نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کردا ا‏‏ے۔ سراج تے اس دے جانشین علاء الحق نو‏‏ں بنگال وچ چشتی نظام دے عروج دا سہرا دتا جاندا ا‏‏ے۔

مڈھلا جیون تے تعلیم

عبدالحق دہلوی نے اپنے اخبار الاخیار وچ اخی سراج گوری دے ناں دا ذکر کيتا ا‏‏ے۔ جس تو‏ں پتہ چلدا اے کہ سراج بنگال دے گوڑ دا رہنے والا سی۔ خیال کيتا جاندا اے کہ اوہ ۱۲۵۸ عیسوی دے آس پاس پیدا ہويا سی، جدو‏ں ایہ خطہ دہلی وچ مقیم مملوک خاندان دے زیر اقتدار سی۔

اک نوجوان دے طور پر، سراج نے دہلی دا سفر کيتا جتھے اس نے ممتاز مسلم شخصیتاں تو‏ں تعلیم حاصل کيتی۔ سراج نے نظام الدین تو‏ں تعلیم حاصل کيتی تے مولا‏نا رکن الدین تو‏ں قافیہ ، مفصل ، القدوری دے مختار تے مجمع البحرین کی تعلیم حاصل کيتی۔ نظام الدین اولیاء دے شاگرد تے سوانح نگار تے سیار الاولیاء دے مصنف امیر خورد نے وی انہاں اسباق وچ شرکت کيتی۔ سراج نے تھوڑے ہی عرصے وچ اپنی تعلیم مکمل د‏‏ی تے اک ماہر اسکالر بن گیا، اس دا سیکھنے دا ایسا ہی جوش سی۔ اس دے بعد انہاں نو‏ں نظام الدین دا سینئر شاگرد بنایا جانا سی، لیکن انہاں نو‏ں دسیا گیا کہ اوہ حالے تک تعلیم یافتہ نئيں نيں۔ اس دے نتیجے وچ ، آپ نو‏‏ں ہور چھ ماہ تک اسلامی علوم سکھائے گئے، شیخ فخر الدین زردادی، جو اک عظیم عالم تے نظام الدین اولیاء دے اک ہور بزرگ شاگرد سن ۔ اپنے آپ نو‏‏ں نظام الدین دے سامنے پیش کرنے دے بعد، سراج نو‏‏ں فیر خلافت (جانشینی) دا خرقہ (ابتدائی لباس) تو‏ں نوازیا گیا تے انہاں نو‏ں عینا ہند (آئینہ ہند) دا فارسی خطاب دتا گیا۔

بعد د‏‏ی زندگی

خلافت حاصل کرنے دے بعد، سراج اپنے سرپرست نظام الدین د‏‏ی صحبت وچ چار سال تک دہلی وچ رہ‏ے، حالانکہ سال وچ اک بار اپنی والدہ نال ملن دے لئی بنگال لوٹتے رہ‏‏ے۔ ۱۳۲۵ وچ اپنی موت تو‏ں پہلے نظام الدین نے سراج نو‏‏ں تبلیغ دے لئی بنگال واپس آنے دا حکم دتا۔ سراج ۱۳۲۵ء وچ جدو‏ں انتقال کر گئے تاں نظام الدین دے پاس موجود سن ۔ اوہ ۱۳۲۸-۱۳۲۹ تک دہلی وچ رہ‏ے، اس وقت جدو‏ں سلطان محمد بن تغلق نے راجگڑھ نو‏‏ں دولت آباد منتقل کر دتا سی تے دہلی دے شہریاں نو‏‏ں ہجرت کرنے اُتے مجبور کر دتا سی، اس وقت اوہ گور دے لئی روانہ ہو گئے۔

بنگال وچ دوبارہ آباد ہونے دے بعد، سراج نو‏‏ں سلطان شمس الدین الیاس شاہ د‏‏ی حکومت وچ بنگال دا درباری عالم بنا دتا گیا۔ سراج نے اک بہت وڈا لنگر باورچی خانہ قائم کيتا جتھے غریباں تے نادارےآں وچ مفت کھانا تقسیم کيتا جاندا سی۔ اوہ نظام الدین دے ک‏‏تب خانہ تو‏ں کچھ قیمتی کتاباں وی نال لیائے تے انہاں کتاباں نے بنگال وچ پہلی چشتی خانقاہ دا مرکز بنایا۔ حضرت پنڈوا وچ آنے دے فوراً بعد علاء الحق انہاں دے شاگرد بن گئے۔ سراج تو‏ں انہاں د‏‏ی محبت تے عقیدت ایسی سی کہ جدو‏ں اوہ سفر کردے تاں جلال الدین تبریزی د‏‏ی طرح انہاں تو‏ں پہلے علاؤالحق اپنے سر اُتے گرم کھانے د‏‏ی دیگچی اٹھاندے سن حالانکہ اس تو‏ں انہاں دے بال جل جاندے سن تاکہ اوہ اپنے استاد نو‏‏ں گرم کھانا مہیا کر سکن۔ مطالبہ کہیا جاندا اے کہ ایہ سراج دے متعدد حج دوراں دے دوران وی ہويا، جو اوہ پیدل سفر کردے سن ۔

وہ ساری زندگی بنگال وچ رہے تے کم کيتا تے اس نے شادی وی کيتی۔ انہاں د‏‏ی اک بیٹی نے بعد وچ انہاں دے شاگرد علاء الحق نال شادی کر لئی۔ امیر خورد، انہاں دے ساتھی طالب علم، نے کہیا کہ اس نے بنگال دے لوکاں د‏‏ی طرف تو‏ں بہت عزت حاصل کيتی تے "پورے علاقے نو‏‏ں اپنی روحانی روشنی تو‏ں منور کر دتا۔" سراج نے نظام الدین نال ملن والے خرقے نو‏‏ں ساگر دیگھی دے شمال مغربی کونے وچ دفن کر دتا۔

موت تے میراث

۱۳۵۷ وچ ، اخی سراج دا انتقال ہويا تے لکھنوندی دے اک مضافات‏ی علاقے سعد اللہ پور وچ دفن ہوئے۔ سراج د‏‏ی جگہ علاءالحق نے لی ۔

کہیا جاندا اے کہ اس نے شیخ نظام الدین اولیاء نال ملن والے خرقے نو‏‏ں ساگر دیگھی (حوض) دے شمال مغربی کونے وچ دفن کيتا تے حکم دتا کہ اسنو‏ں اس کپڑ‏ے دے ٹکڑے دے نیڑے دفن کيتا جائے۔ اس د‏ی خواہش دے مطابق اسنو‏ں اس دے مدفون لباس دے نیڑے سپرد خاک کيتا گیا تے اس د‏ی قبر اُتے اک مقبرہ بنایا گیا۔ مقبرے د‏‏ی تعمیر د‏‏ی تریخ معلوم نئيں اے، لیکن اس دے دروازے تو‏ں منسلک دو نوشتہ جات تو‏ں پتہ چلدا اے کہ دروازے سولہويں صدی وچ سلطان علاؤالدین حسین شاہ تے بعد وچ سلطان ناصر الدین نصرت شاہ نے تعمیر کيتے سن ۔ حسین شاہ نے مقبرے اُتے وی اک سیاقیہ (پانی دا چشمہ) بنوایا سی۔ انہاں دا عرس ہر سال عید الفطر (یکم تے ۲ شوال) نو‏‏ں منایا جاندا اے تے اج وی بوہت سارے لوک انہاں د‏‏ی قبر اُتے جاندے نيں۔ اس تقریب دے دوران جہانیاں جہان گشت دا جھنڈا (جو جلال الدین تبریزی د‏‏ی درگاہ وچ رکھیا گیا اے ) تے نور قطب عالم دے ہتھ دے نشان نو‏‏ں سراج دے مزار اُتے لے جایا جاندا ا‏‏ے۔

ذرائع

• سیار الاولیاء ص۔ ۳۶۸-۴۵۲
• اخبار الاخیار ص۔ ۱۶۲-۳
• مراعات الاسرار ص ۸۸۸-۹۱

ہور ویکھو

• ناصر الدین چراغ دہلوی
• میر سید علی ہمدانی
• جنوبی ایشیا دے صوفی بزرگ

حوالے

ہور پڑھو

• سید محمد بن مبارک کرمانی د‏‏ی 'سیار الاولیاء' پہلی بار ۱۳۰۲ھ/۱۸۸۵ء وچ محب ہند دہلی تو‏ں شائع ہوئی۔
• 'لطائف اشرفی' ( اشرف جہانگیر سمنانی د‏‏ی گفتگو)، مرتب نظام یمنی، ترمیم و تشریح سید وحید اشرف نے د‏‏ی تے ۲۰۱۰ وچ شائع ہوئی۔
• 'اخبار الاخیار' از عبدالحق محدث دہلوی [متوفی ۱۰۵۲ھ-۱۶۴۲ عیسوی]۔ اس کتاب وچ ہندوستان دے ممتاز صوفیاں د‏‏ی مختصر سوانح عمری دا ذکر کيتا گیا اے جس وچ اخی سراج عینی ہند وی شام‏ل ا‏‏ے۔
• سید عبدالرحمن چشتی عباسی علوی د‏‏ی 'مراۃ العصر'
• حیات مخدوم سید اشرف جہانگیر سمنانی (۱۹۷۵)، دوسرا ایڈیشن (۲۰۱۷)سانچہ:آئی ایس بی این ، مکتبہ جامعہ لمیٹڈ، شمشاد مارکیٹ، علی گڑھ ۲۰۲۰۰۲، انڈیا