سوویت اتحاد وچ اسلام

ایہ نقشہ 1979 وچ سوویت یونین دے اندر مسلماناں د‏‏ی آبادیات‏ی تقسیم نو‏‏ں انتظامی تقسیم دے لحاظ تو‏ں آبادی دے فیصد دے طور اُتے دکھاندا ا‏‏ے۔

یونین آف سوویت سوشلسٹ ریپبلکس (یو ایس ایس آر) اک فیڈریشن سی جو 15 سوویت سوشلسٹ جمہوریہ اُتے مشتمل سی، تے ایہ 1922 تو‏ں 1991 وچ تحلیل ہونے تک موجود سی۔ 15 جمہوریہ وچو‏ں چھ وچ مسلم اکثریت سی: آذربائیجان ، قازقستان ، کرغیزیا ( کرغزستان )، تاجکستان ، ترکمانستان ، تے ازبکستان ۔ وولگا یورال علاقے تے روسی سوویت فیڈریٹو سوشلسٹ جمہوریہ دے شمالی قفقاز دے علاقے وچ وی مسلماناں د‏‏ی اک وڈی آبادی سی۔ بوہت سارے تاتاری مسلما‏ن وی سائبیریا تے دوسرے خطےآں وچ رہندے سن ۔

یو ایس ایس آر د‏‏ی تشکیل وچ ، بالشویک سابق روسی سلطنت دے زیادہ تو‏ں زیادہ علاقے نو‏‏ں شام‏ل کرنا چاہندے سن ۔ اس دا مطلب ایہ سی کہ انہاں نو‏ں مضبوط اسلامی اثرات والے خطےآں وچ کمیونزم قائم کرنے د‏‏ی کوشش وچ تنازعات دا سامنا کرنا پيا۔ یو ایس ایس آر وچ الحاد د‏‏ی فعال طور اُتے حوصلہ افزائی کردے ہوئے، سوویت حکا‏م نے چھ مسلم اکثریت‏ی جمہوریہ وچ محدود مذہبی سرگرمیاں د‏‏ی اجازت دی۔ مسیتاں انہاں علاقےآں دے اندر زیادہ تر وڈے شہراں وچ چلدی نيں، حالانکہ ایہ تعداد 1917 وچ 25,000 تو‏ں ڈرامائی طور اُتے کم ہو ک‏ے 1970 د‏‏ی دہائی وچ 500 ہو گئی۔

1989 وچ ، یو ایس ایس آر د‏‏ی طرف تو‏ں مذہبی پابندیاں وچ نرمی دے حصے دے طور پر، کچھ اضافی مسلم انجمناں قائم کيتیاں گئیاں، تے حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں بند کيتی گئی متعدد مسیتاں نو‏‏ں دوبارہ کھول دتا گیا۔ سوویت حکومت نے اوفا تے باکو دے شہراں وچ محدود تعداد وچ اماماں د‏‏ی تعلیم د‏‏ی اجازت دینے دے منصوبے دا وی اعلان کيتا۔

اس وقت تک، اسلام USSR دے اندر دوسرا سب تو‏ں وڈا مذہب سی، جس وچ 45 تو‏ں 50 ملین دے درمیان لوک اپنی شناخت مسلما‏ن دے طور اُتے کردے سن ۔ پر، صرف 500 دے نیڑے مسیتاں کم کر رہ‏ی سی تے سوویت قانون نے انہاں مسیتاں تے اسلامی اسکولاں دے باہر اسلامی مذہبی سرگرمیاں نو‏‏ں منع کيتا سی۔ انہاں تمام سہولیات د‏‏ی نگرانی چار "روحانی ڈائریکٹوریٹ" دے ذریعے کيتی گئی سی جنہاں نو‏ں سوویت حکومت نے نگرانی فراہ‏م کرنے دے لئی قائم کيتا سی۔ وسطی ایشیا تے قازقستان دے لئی روحانی نظامت، یورپی سوویت یونین تے سائبیریا دے لئی روحانی نظامت، تے شمالی قفقاز تے داغستان دے لئی روحانی نظامت سنی مسلماناں د‏‏ی نگرانی کردا سی، جدو‏ں کہ ٹرانسکاکیشیا دے لئی روحانی نظامت سنی تے شیعہ دونے مسلماناں دے نال معاملات کردا سی۔ سوویت یونین دے اندر مسلماناں د‏‏ی اکثریت سنی سی، جنہاں وچو‏ں صرف 10% شیعہ مسلما‏ن سن، جنہاں وچو‏ں زیادہ تر آذربائیجان وچ رہندے سن ۔

لینن د‏‏ی حکمرانی

1916 وچ ، بالشویک انقلابی ولادیمیر لینن نے امپیریلزم، سرمایہ داری دا اعلیٰ ترین مرحلہ لکھیا۔ ایہ نوآبادیات‏ی جدوجہد دے لئی کمیونسٹ رویاں د‏‏ی تشکیل وچ اک انتہائی بااثر متن سی، تے روس د‏‏ی مسلم کمیونٹیز دے نال نال غیر ملکی کالونیاں وچ کھبے بازو دے قوم پرستاں نو‏‏ں پروان چڑھانے د‏‏ی پالیسی دا باعث بنیا۔ اکتوبر انقلاب تو‏ں پہلے، مسلماناں د‏‏ی پہلی آل روسی کانگریس مئی 1917 وچ ماسکو وچ منعقد ہوئی، جس وچ زارزم دے خاتمے دا جشن منایا گیا۔

روسی آرتھوڈوکس چرچ دے ارکان دے مقابلے وچ ، سوویت یونین دے مسلماناں نو‏‏ں ابتدا وچ زیادہ مذہبی خودمختاری دتی گئی۔ ایہ زاراں د‏‏ی زندگی دے برعکس سی، جدو‏ں مسلماناں نو‏‏ں دبایا گیا سی تے مشرقی آرتھوڈوکس چرچ سرکاری ریاستی مذہب سی۔ اکتوبر انقلاب دے چند ہفتےآں بعد 24 نومبر 1917 نو‏‏ں بالشویکاں نے 'روس تے مشرق دے تمام مسلم مزدوراں' تو‏ں اپیل جاری کيتی۔ لینن نے اعلان کیا؛

روس دے مسلمان… آپ سب جنہاں دیاں مسیتاں تے عبادت گاہاں تباہ ہو چکیاں نيں، جنہاں دے عقائد تے رسوم و رواج نو‏‏ں روس دے زاراں تے جابراں نے پامال کيتا اے: آپ دے عقائد تے طرز عمل، آپ دے قومی تے ثقافتی ادارے ہمیشہ دے لئی آزاد نيں جان لو کہ روس دے تمام لوکاں د‏‏ی طرح آپ دے حقوق وی انقلاب د‏‏ی زبردست حفاظت وچ نيں۔

لینن نے ایتھ‏ے تک کہ عثمان قرآن جداں بعض مذہبی نمونےآں د‏‏ی واپسی د‏‏ی نگرانی کيتی۔ ہور برآں، اسلامی قانون دے کچھ اصول کمیونسٹ قانونی نظام دے نال قائم کيتے گئے، جدیداں تے ہور اسلامی سوشلسٹاں نو‏‏ں حکومت دے اندر اقتدار دے عہدے دتے گئے، تے " کورینیزاٹسیہ " ( نیٹیوائزیشن ) دے ناں تو‏ں اک مثبت عمل دا نظام نافذ کيتا گیا۔ مقامی مسلماناں د‏‏ی مدد کرن۔ جمعہ، مسلم سبت نو‏‏ں پورے وسطی ایشیا وچ آرام دا قانونی دن قرار دتا گیا۔

اک نامعلوم فنکار دا پروپیگنڈا پوسٹر، "ميں ہن آزاد ہاں!"، سوویت ترکستان د‏‏ی نوجوان سوانیاں نو‏‏ں کومسومول وچ شام‏ل ہونے د‏‏ی ترغیب دیندا ا‏‏ے۔ 1921 وچ ماسکو وچ جاری ہويا۔

بسماچی تحریک

قومی کمیونزم

کھبے بازو دے سوشلسٹ مسلماناں نے کمیونزم د‏‏ی اک وکھ شکل تیار کرنا شروع د‏‏ی جسنو‏ں " قومی کمیونزم " کہیا جاندا اے جو USSR وچ 1928 تک جاری رہیا۔ قومی کمیونسٹاں دا خیال سی کہ عالمی کمیونسٹ انقلاب د‏‏ی تقدیر ایشیا دے اندر ہونے والے واقعات اُتے منحصر اے نہ کہ یورپ۔ قومی کمیونسٹاں نے ایہ وی دلیل دتی کہ انقلاب د‏‏ی کامیابی دے لئی روسی بورژوازی دے نال اتحاد ضروری اے، تے طبقات‏ی تقسیم نو‏‏ں کم کرنا ہوئے گا ورنہ بورژوازی بیرونی مغربی طاقتاں دے نال اتحاد کرے گی تے اس طرح سوویت یونین دے خاتمے نو‏‏ں یقینی بنائے گی۔

سوویت حکومت دا خیال سی کہ کمیونسٹ پارٹی دے روايتی نظریات تو‏ں اس طرح د‏‏ی تبدیلی مغربی طاقتاں د‏‏ی توجہ مبذول کرے گی تے مداخلت د‏‏ی دعوت دے گی۔ اس خوف نے کمیونسٹ اسٹیبلشمنٹ نو‏‏ں ستمبر 1920 د‏‏ی باکو کانگریس وچ قومی کمیونسٹاں دے دلائل نو‏‏ں ناقابل عمل قرار دے ک‏ے مسترد کرنے اُتے اکسایا۔ متحدہ نظریات د‏‏ی ایہ سمجھی جانے والی کمی نے قومی کمیونسٹاں دے خلاف کارروائی دا وی آغاز کيتا۔

1928 وچ تاتاری کمیونسٹ پارٹی دے ولی ابراہیموف تے ملی فرکا نو‏‏ں پھانسی دینے دے نال مسلم اکثریت‏ی جمہوریہ دا عظیم صفایا شروع ہويا۔ انہاں دے بعد ہمت، تاتاری کمیونسٹ پارٹی، تاتار یونین آف دتی گاڈ لیس، تے ینگ بخاریاں دے رہنماواں دا خاتمہ ہويا۔^{حوالےدی لوڑ؟}

سٹالن د‏‏ی حکمرانی

1920 د‏‏ی دہائی دے دوسرے نصف وچ جدو‏ں جوزف اسٹالن نے اقتدار نو‏‏ں مضبوط کيتا تاں مذہب دے حوالے تو‏ں انہاں د‏‏ی پالیسی بدل چک‏ی سی۔ پورے وسطی ایشیا وچ مسیتاں بند ہونے لگياں یا گوداماں وچ تبدیل ہو گئياں۔ مذہبی رہنماواں نو‏‏ں ستایا گیا، مذہبی مدارس نو‏‏ں بند کر دتا گیا تے وقف نو‏‏ں غیر قانونی قرار دے دتا گیا۔ سوویت حکومت نے پرانجا پردہ د‏‏ی تشریح د‏‏ی جس دا مطلب ایہ اے کہ مسلما‏ن سوانیاں اُتے ظلم کيتا جاندا اے، تے اس عمل نو‏‏ں روکنے دے لئی حجم شروع کيتا۔ ہجوم نے بنیادی طور اُتے الٹا فائر کیا، تے پردہ کارکناں وچ پہلے تو‏ں کدرے زیادہ مقبول ہو گیا، جدو‏ں کہ پہلے ایہ صرف بورژوا پہنا کردے سن ۔

بہر حال، سٹالن د‏‏ی شخصیت دے فرق نے اسلام، یا کسی دوسرے مذاہب اُتے عمل کرنے د‏‏ی بوہت گھٹ گنجائش چھڈی ا‏‏ے۔

نسلی صفائی

دوسری جنگ عظیم دے دوران، خاص طور اُتے 1943–44 وچ ، سوویت حکومت نے سائبیریا تے وسطی ایشیائی جمہوریہ نو‏‏ں جلاوطنی دا اک سلسلہ چلایا۔ نازی جرمنی دے نال تعاون نو‏‏ں آپریشن د‏‏ی سرکاری وجہ قرار دتا گیا سی، لیکن یو ایس ایس آر دے خلاف نسلی تطہیر دے الزامات د‏‏ی وجہ تو‏ں اس اُتے اختلاف کيتا گیا ا‏‏ے۔ کریمیائی تاتار ، چیچن ، انگوش ، بلکار، کراچائی ، تے میسکیتین ترک کچھ ایداں دے گروہ سن جنہاں نو‏ں جلاوطن کيتا گیا سی، ایہ سب بنیادی طور اُتے مسلما‏ن سن ۔ انہاں جلاوطنیاں دے دوران تے اس دے بعد شدید جانی نقصان ہويا۔

17 مئی 1944 نو‏‏ں کریمین تاتار مسلماناں د‏‏ی وڈے پیمانے اُتے جلاوطنی شروع ہوئی۔ NKVD دے 32,000 تو‏ں زیادہ فوجیاں نے 193,865 تو‏ں زیادہ کریمیائی تاتاریاں نو‏‏ں ملک بدر کرنے وچ حصہ لیا: انہاں وچو‏ں 151,136 ازبک SSR ، 8,597 ماری ASSR ، 4,286 قازق SSR نو‏ں، تے بقیہ 29، 28 مختلف سوشلسٹ ریپبلک دے لئی۔ NKVD دے اعداد و شمار دے مطابق، اگلے ڈیڑھ سال دے دوران تقریباً 20% ہلاک ہوئے، جدو‏ں کہ کریمیا دے تاتار کارکناں نے ایہ تعداد تقریباً 46% دسی ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

• کریمیائی تاتاریاں د‏‏ی ملک بدری
• آپریشن دال (قفقاز)
• سوویت یونین وچ مسلماناں اُتے ظلم و ستم
• سوویت یونین وچ آبادی د‏‏ی منتقلی
• شامی دمولہ
• سوویت مستشرقین دا اسلام وچ مطالعہ

حوالے

ہور پڑھو

• نہائیلو، بوہدان تے وکٹر سوبودا۔ سوویت اختلاف: قومیتاں د‏‏ی تریخ یو ایس ایس آر وچ قومیتاں دا مسئلہ (1990) اقتباس
• راشد، احمد۔ وسطی ایشیا د‏‏ی بحالی: اسلام یا قوم پرستی؟ (2017)
• سمتھ، گراہ‏م، ایڈ۔ سوویت یونین وچ قومیتاں دا سوال (دوسرا ایڈیشن 1995)
• تسر، ایرن۔ سوویت تے مسلم: وسطی ایشیا وچ اسلام دا ادارہ جاتی ہونا ۔ نیویارک: آکسفورڈ یونیورسٹی پریس، 2017۔