سلیمان بن عبدالملک
سلیمان بن عبدالملک | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
(عربی وچ: سُليمان بن عبد الملك بن مروان بن الحكم الأُموي القُرشي)،(عربی وچ: سلیمان بن عبد الملك)[۱] | |||||||
جم | سنہ 675 | ||||||
وفات | 24 ستمبر 717 (41–42 سال)
| ||||||
شہریت | اموی خلافت | ||||||
والد | عبدالملک بن مروان | ||||||
بہن/بھائی | |||||||
خاندان | خلافت امویہ | ||||||
مناصب | |||||||
خلیفہ سلطنت امویہ (7 ) | |||||||
دفتر وچ ۲۳ فروری ۰۷۱۵ – ۲۴ ستمبر ۰۷۱۷ |
|||||||
| |||||||
عملی زندگی | |||||||
پیشہ | عسکری قائد ، سیاست دان ، راجپال ، خلیفہ | ||||||
مادری زبان | عربی | ||||||
پیشہ ورانہ زبان | عربی | ||||||
ترمیم |
سلیمان بن عبدالملک (717 - 674) 7واں اموی خلیفہ سی۔ اونے ولید بن عبدالملک دے مرن مگروں دو سال تک 715 توں 717 تک راج کیتا۔ اوہ ولید دا نکا بھرا سی۔
تخت نشینی
سودھوولید بن عبدالملک دی وفات دے بعد سلیمان تخت نشین ہويا۔ اگرچہ ولید نے سلیمان نوں ولی عہدی توں خارج کرنے دی کوشش کيتی سی لیکن اچانک موت دی بنا اُتے اوہ اپنے ارادےآں نوں پایہ تکمیل تک نہ پہنچیا سکیا۔ حجاج بن یوسف تے قیتبہ بن مسلم اس معاملہ وچ ولید دے ہمنوا سن ۔ سلیمان تخت نشین ہونے دے بعد انتقامی جذبہ توں کم لیندے ہوئے اسلام دے انہاں نامور افراد نوں اپنے عہدےآں توں برخاست کر دتا۔ محمد بن قاسم نوں وڈے ظالمانہ طریقے توں قتل کروا دتا گیا۔ قیتبہ بن مسلم وی اسی انجام توں دوچار ہويا۔ موسی بن نصیر دے آخری ایام تنگ دستی تے پریشان حالی وچ گزرے۔ استوں علاوہ حجاج دے زمانہ وچ مقرر کیتے گئے عاملاں نوں ہٹا کر انہاں دی جگہ دوسرے حاکم مقرر کیتے گئے۔ ایہ غلط اقدامات مجموعی حیثیت توں سلطنت دے وقار وچ کمی دا باعث ہوئے۔ شخصی زندگی دے اس انتقامی پہلو دے علاوہ سلیمان دی شخصیت دے اچھے پہلو دن بدن نکھرتے چلے گئے۔ اوہ کئی لحاظ توں اپنے پیشرو حکمراناں دے مقابلہ وچ بہتر سی ۔ ولید دے زمانہ دے تمام قیدیاں نوں جنہاں نوں بغیر کسی جرم دے یا محض شک و شبہ دی بنا اُتے قید خانہ وچ ڈال دیاگیا سی رہائی ملی تے جیل خانے خالی ہو گئے۔
محمد بن قاسم دا قتل
سودھومحمد بن قاسم حجاج دا رشتہ دار سی تے سلیمان نوں حجاج توں نفرت سی اس لئی تخت نشین ہُندے ہی سلیمان نے محمد بن قاسم نوں معزول کرکے دار الحکومت واپس پلٹنے دے احکامات صادر کر دتے۔ 17 سال دا ایہ نوجوان جس دی ہمت و شجاعت دی بدولت سندھ فتح ہويا تے برصغیر ہندو پاک وچ پہلی بار کلمہ توحید دی منظم طور اُتے آبیاری ہوئی، اپناں ہی دے ہتھوں افسوس ناک انجام توں دوچار ہويا۔ اس دے حسن انتظام تے رعایا پروری دا ایہ عالم سی کہ اس دی واپسی تے موت دی خبر سن کر سندھ دے لوکاں نے اس دی مورتیاں نوں دیوتا دے روپ وچ پوجنا شروع کر دتا۔ سلیمان نے اسنوں گرفتار کرکے عراق دے گورنر صالح بن عبدالرحمن دے ہاں روانہ کیتا۔ حجاج نے اپنے زمانہ اقتدار وچ صالح دے بھائی نوں قتل کروایا سی ۔ چنانچہ صالح نے ہن اپنے بھائی دے قتل دے بدلہ وچ محمد بن قاسم نوں جیل وچ اذیتاں دے دے کے قتل کروایا تے اس طرح دنیائے اسلام اپنے نامور فرزند تے بہترین جرنیل توں محروم ہو گئی۔
قیتبہ بن مسلم دا قتل
سودھوقیتبہ بن مسلم وی حجاج دا وفادار ساتھی سی ۔ تے سلیمان دی خلافت توں علیحدگی دے معاملہ وچ ہمنوا سی ۔ لٰہذا سلیمان دی تخت نشینی دے بعد اسنوں ایہ خطرہ لاحق سی کہ ذاتی عناد یا گراوہی تعصب دی بنا اُتے سلیمان اسنوں اپنے انتقام دا نشانہ نہ بنائے۔ چنانچہ اس نے خلیفہ نوں اپنی اطاعت تے وفاداری دے اظہار تے یقین دہانی دے لئی خطوط لکھے۔ سلیمان نے وی اس دے خلاف حالے تک کوئی عملی قدم نہ اٹھایا سی ۔ لیکن قیتبہ نے حفظ ماتقدم دے طور اُتے سلیمان دا خطرہ آنے توں پیشتر ہی بغاوت کر دتی۔ خلاف توقع فوج نے نال نہ دتا۔ قبیلہ بنو تمیم دے افراد وچوں اک نے اسنوں قتل کرکے اس دا سر سلیمان دے پاس روانہ کر دتا۔ قتیبہ دے بعد یزید بن مہلب نوں خراسان دا والی مقرر کیتا گیا۔
موسیٰ بن نصیر دی تذلیل
سودھو
فاتح سپین موسیٰ بن نصیر وی سلیمان دی آتش انتقام توں بچ نہ سکیا۔ ولید نے موت توں پہلے موسی نوں دمشق واپس پہنچنے دے احکامات دتے سن ۔ موسیٰ بن نصیر غنیمت تے زر و جواہر دے نال پایہ تخت واپسی دے لئی روانہ ہو چکيا سی ۔ ولید دے مرض الموت وچ مبتلا ہونے دے بعد سلیمان دی خواہش سی کہ موسی دا درود دمشق وچ ولید دی موت دے بعد تے اس دی اپنی تخت نشینی دے وقت ہو لیکن موسیٰ بن نصیر اپنے محسن تے مربی دی خدمت وچ جلد از جلد حاضر ہو کے تحفے تے تحائف تے مال غنیمت پیش کرنا چاہندا سی ۔ لہذا سلیمان دی خواہش دے خلاف نہایت سرعت توں پایہ تخت پہنچیا۔ ولید دی طرف توں موسیٰ دے بے حد عزت افزائی ہوئی۔ انتقام دی اگ نوں ٹھنڈا کرنے دے لئی سلیمان نے تخت نشین ہونے دے بعد موسیٰ دے تمام اعزازات تے مناصب توں یکسر محروم کر دتا تے اس دی تمام جائداد ضبط کر لئی۔ ایہی نئيں بلکہ جدوں کسی صاحب اثر شخصیت دے ایماء اُتے موسی نوں قید توں کڈیا گیا تاں سلیمان نے اس اُتے کئی لکھ دا جرمانہ نافذ کر دتا۔ موسی اس قدر کثیر رقم بطور جرمانہ ادا کرنے دے قابل نہ سی ۔ کتھے فاتح سپین دی حیثیت توں شاہانہ تزک و احتشام تے کتھے ہن اک تنگ دست انسان جو دو لقماں دا وی محتاج ہوئے۔ اسی کسمپرسی تے تباہ حالی وچ اس دا انتقال ہو گیا۔ سلیمان نے اپنے کینہ دی ہور تسکین دی خاطر موسی بن نصیر دے بیٹے عبد العزیز نوں قتل کرا دتا۔ ایہ تمام واقعات سلیمان دے کردار اُتے بدنما داغ نيں۔
فتوحات
سودھوفتوحات دا سلسلہ جو ولید دے زمانہ توں شروع ہويا سی اس دور وچ وی جاری رہیا۔ چنانچہ یزید بن مہلب نے جو خراسان دا والی سی، 98ھ وچ اک لکھ فوج توں جرجان اُتے فوج کشی کيتی۔ کہستان، جرجان، طبرستان وغیرہ فتح کیتے۔ بعض مواقع اُتے اسلامی افواج نوں خاصہ نقصان اٹھانا پيا لیکن بحیثیت مجموعی ایہ مہمات کامیاب رہیاں تے مخالفین دی طاقت نوں کچل دتا گیا۔
قسطنطنیہ اُتے حملہ تے ناکامی
سودھوسلیمان بن عبد الملک دے زمانہ وچ سلطنت روم اندرونی خلفشار توں دوچار سی۔ سلیمان نے اس موقع نوں غنیمت جبن کے رومی سلطنت دے راجگڑھقسطنطنیہ اُتے حملہ دا منصوبہ بنایا۔ اس دوران لیو ایسوریائی نے جو ایشیائے کوچک وچ رومی افواج دا اک سپہ سالار سی، سلیمان نوں اپنے تعاون دی پیش کش کيتی۔ چنانچہ 98 ھ وچ وڈے زبردست پیمانہ اُتے جنگی تیاریاں دا آغاز کیتا گیا۔ بیش از بیش افواج اس مہم وچ شمولیت دے لئی منظم کيتیاں گئیاں۔ سامان جنگ، اسلحہ، قلعہ شکن آلات تے سامان رسد دے ذخیرے جمع کیتے گئے۔ ایہ لشکر جرار مسلمہ بن عبدالملک دی ماتحتی وچ روانہ ہويا۔ بری تے بحری دونے اطراف توں قسطنطنیہ اُتے حملہ کیتا گیا۔ خود مسلمہ خشکی دے راستہ ایشیائے کوچک توں ہُندا ہويا ودھیا۔ مسلمہ قسطنطنیہ پہنچیا تے شہر دا محاصرہ کے لیا۔ ایہ محاصرہ کئی ماہ جاری رہیا۔ ناکہ بندی توں تنگ آکے لوکاں نے صلح کيتی درخواست کيتی جسنوں مسلمہ نے رد کر دتا۔ لیو ایسوریائی چونکہ مسلماناں دی تمام کمزوریاں تے منصوبے دی تفصیلات توں آگاہ ہو چکيا سی اس لئی اس نے وڈی پامردی توں مدافعت کيتی۔ موسم سرما دی شدت برفباری تے اشیائے ضرورت دی کمی دی بدولت مسلمان بھُکھیاں مرنے لگے۔ دوسری طرف اگرچہ سلیمان سرحد روم اُتے خیمہ زن سی لیکن بروقت امدادی فوج تے سامان رسد نہ بھیج سکیا۔ اوہ اس قدر تباہی دے باوجود فوج دی واپسی دے احکامات صادر کرنے اُتے رضا مند نہ سی مگر صفر 99ھ دسمبر 719ء وچ سلیمان نے وابق دے مقام اُتے وفات پائی تاں آپ دے جانشین حضرت عمر بن عبدالعزیز نے مسلمہ نوں فوری واپسی دے احکامات صادر کیتے تے اس طرح ایہ مہم ناکام ہوئی ۔
سیرت
سودھوسلیمان دا کردار مجموعہ اضداد سی ۔ خدا ترسی، نیک نفسی تے رعایا پروری دی بے شمار مثالاں ایسی موجود نيں جس دی وجہ توں اسنوں بالعموم اک اصلاح پسند شخصیت منیا جاندا اے۔ اس نے حجاج دے مقرر کردہ ظالم عاملاں توں عوام نوں نجات دلائی، پینے دے لئی میٹھے پانی دا بندوبست کیا، ولید دے زمانہ دے قیدی رہیا کر دتے گئے تے جیل خاناں دے دروازے کھول دتے گئے لیکن انہاں دا رہائے خیر دے باوجود اوہ بے حد کینہ پرور سی ۔ اس نے محض انتقامی جذبہ توں سرشار ہو کے دنیائے اسلام دے نامور سپہ سالاراں نوں موت دے گھاٹ اتار دتا۔ تے کچھ نوں ذلت دی زندگی گزارنے اُتے مجبور کیتا۔ بہرحال اس دے دور دا سب توں اہم تے قابل قدر کارنامہ حضرت عمر بن عبد العزیز دا بطور خلیفہ تقرر اے تے اسی بنا اُتے مورخین اسنوں مفتاح الخیر دا لقب دیندے نيں۔
وفات
سودھو719ء بمقام وابق (سرحد روم اُتے واقع فوجی مرکز) اچانک خلیفہ سلیمان وفات پاگیا۔ وفات دے وقت اس دی عمر 45 سال تے مدت خلافت دو سال اٹھ ماہ سی۔ اپنی زندگی ہی وچ اک وصیت دے ذریعہ عمر بن عبدالعزیز تے یزید بن عبدالملک نوں علی الترتیب اپنا جانشین نامزد کرکے بیعت حاصل کر لئی سی۔
حوالے
سودھو