وکیپیڈیا

خلیج فارس وچ ایران دے تن جزیریاں دا تنازعہ

تِناں جزیراں اُتے ایران د‏‏ی خود مختاری ابو موسی ، وڈے تنب تے چھوٹے تنب د‏‏ی تریخ د‏‏ی جڑاں ایلام ، مادیاں ، اشمینائی ، اشکانی تے ساسانی سلطنتاں تو‏ں وابستہ نيں اس عرصے دے دوران ، ایرانی حکم و سلامتی نے پورے خلیج تے اس دے جزیراں اُتے حکمرانی کيت‏ی۔ [۱] تین جزیراں اُتے متحدہ عرب امارات دے باضابطہ سرپرست د‏‏ی حیثیت تو‏ں 1948 وچ برطانوی سلطنت نے مکمل طور اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی ، لیکن 1971 تک اس وقت د‏‏ی ایرانی حکومتاں وچو‏ں کسی نے وی ایہ قبضہ قبول نئيں کيتا سی ، تے ابو موسٰی ، وڈا تنب تے چھوٹا تنب دے نال ، ایران دا حصہ سن ۔

ابو موسی جزیرے ، ایران تے توران دے نقشے وچ قاجار دور وچ ایڈولف اسٹیلر دے تیار کردہ وڈے تے چھوٹے چھوٹے جرمانے۔ نقشے اُتے جزیراں دا رنگ ایران دے لئی انہاں د‏‏ی ملکیت ثابت کردا ا‏‏ے۔

1971 وچ ایران وچ ، خطے تو‏ں برطانیہ د‏‏ی فوجی دستےآں دے انخلا تے متحدہ عرب امارات عربی دے قیام تو‏ں پہلے ایران تے برطانیہ دے درمیان معاہدہ ہونے دے بعد ، ابو موسٰی ، نے گریٹر تونب تے لیزر تونب دے نال مل ک‏ے تقریبا Gre 70 سال دے مسلسل جدوجہد دے بعد غاصباں دے خلاف ایرانی حکومت تو‏ں متعلق شکایات برطانیہ دے آخر وچ ایران واپس ہوگئياں۔ [۲]

برطانوی استعمار دے نال تنازعہ دا پس منظر

سودھو
جنگ خوشاب
kooshab.jpg
تابلو نقاشی از جنگ خوشاب
زمان ۸ فوریه ۱۸۵٧
تھاں روستای خوشاب، نزدیک برازجان
نتیجہ پیروزی ارتش بریتانیا
مقابل جنگ
سپاه ایران ارتش بریتانیا
کمانڈر
شجاع‌الملک ژنرال اترام
فوج
٧٬۰۰۰ تن ۴٬۶۰۰ تن
نقصان
٧۰۰ تن، ۱۰۰ اسیر ۱۹ تن، ۶۴ زخمی
 
1808 دے برطانوی حکومت دے نقشے وچ ایران ، ہرات دے نقصان تو‏ں پہلے تے گولستان دے معاہدے تو‏ں پہلے 1813 ، ہرات 1857 اور پیرس (1857) تو‏ں پہلے ۔

تِناں جزیراں اُتے تنازعہ د‏‏ی تریخ دے بارے وچ متعدد کتاباں لکھی گئياں نيں۔ فارس خلیج ناں د‏‏ی دستاویز ، قدیم تے ابدی ثقافتی ورثہ (کتاب) ، صفحہ 170–197: تِناں جزیراں دے عظیم دعوےآں تے خودمختاری دا اک مختصر جواب دتا گیا ا‏‏ے۔

انگریزاں د‏‏ی شکست دے بعد سمندری ڈاکو سرداراں، سمندری ڈاکو ساحل (شارجہ تے ٹینٹ) برطانوی طرف تو‏ں قبضہ کيتا گیا تھا؛ لیکن روس-ایران دیاں جنگاں تے جنگاں دے بعد ایران وچ مرکزی حکومت کیت‏‏ی کمزور ہونے دے بعد ، ہرات تے ماریو وچ لڑدے ہوئے ، نوآبادیات‏ی عظیم برطانیہ آہستہ آہستہ فارس دے ساحل د‏‏ی طرف وی سلائی د‏‏ی طرف راغب ہويا تے کیش تے خارگ دے جزیراں تے ایران د‏‏ی دھمکیو‏ں تے جنگ مبارک 1857 وچ ہويا۔ بہتر تعلقات دے باوجود جزیراں اُتے تنازعہ برقرار رہیا۔ اوہ دستاویزات جو ایران نے 1887 تو‏ں 1903 تک لایوان جزیراں تے خلیج فارس اُتے قبضے دے خلاف احتجاج کردے ہوئے برطانیہ نو‏‏ں فراہ‏م کیتیاں۔

1- ایران دے وزیر اعظم تے حاجی مرزا آغاسی دے ممنوعہ ملکاں دے 1840 دا احتجاج نوٹ : "خلیج فارس دے تمام جزیراں دا تعلق ایران تے برطانیہ تو‏ں اے تے اس اُتے قبضہ کرنے دا اسنو‏ں کوئی حق نئيں اے "۔

2۔ 1809 دا جامع معاہدہ ۔ 1812 دا مفصل معاہدہ ایران تے برطانیہ دے وچکار دو معاہدےآں نے خلیج فارس نو‏‏ں اک ایرانی سمندر سمجھیا ، تے کہیا گیا اے کہ برطانیہ نو‏‏ں سمندر وچ کدرے وی آباد ہونے تو‏ں پہلے ایران تو‏ں اجازت لینا ضروری ا‏‏ے۔

- پوری دنیا بحر نو‏‏ں خلیج فارس دے ناں تو‏ں جانت‏ی اے ۔اس دا مطلب ایہ اے کہ اس دے جزیراں دا تعلق فارس ریاست تو‏ں اے ، بالکل ايس‏ے طرح جداں ایہ قدیم زمانے وچ ایرانی سی۔ . .[۳][۴]

  • برطانوی جواب: جدو‏ں اوہ د‏‏ی طرف تو‏ں قبضہ کيتا گیا سی جزیرے بغیر مالک سن برطانوی مالکان دے بغیر زمین د‏‏ی ملکیت، (نو آبادیات‏ی دور دے رواج قاعدہ) وچ مقدم دے قانونی اصول دے مطابق، تے ملک جو مقبوضہ نال تعلق رکھدے سن .
  • ایران دا جواب: جزیرے آباد نيں تے اس دے شہری ایرانی ہاں۔انہاں نے بندر لینگیہ تے بوشہر وچ فارس دے نمائندے نو‏‏ں خرید و تجارت ، مقدمہ طے کرنے تے بین قبائلی شکایات بھیجنے دا حوالہ دتا ا‏‏ے۔ تے مضامین (شہری) ایرانی نيں (اس وقت شناختی کارڈ نئيں سی)۔ شیخاں دے سرکاری منصوبےآں تے خط و کتابت تو‏ں اس د‏ی تصدیق ہُندی ا‏‏ے۔
  • 1302 وچ ایران وچ برطانوی سفیر دا ایرانی وزارت برائے امور خارجہ نو‏‏ں اک خط دے بیان وچ ، کیو‏ں کہ ایرانی حکومت ابو موسیٰ تے شیخ شعیب دے جزیراں دے معاملات وچ مداخلت کردی اے ، جو شیخ شارجہ دے علاقے دا اک حصہ ا‏‏ے۔ اس وقت دے ایرانی وزیر خارجہ ، موسادغ نے احتجاج نو‏‏ں مسترد کردے ہوئے ایران د‏‏ی خودمختاری اُتے زور دتا سی۔
  • انہاں جزیراں اُتے ایران دا جھنڈا 1903 تو‏ں 1904 تک تے فیر 1933 تو‏ں 1941 تک بلند ہويا۔
  • انہاں جزیراں اُتے قبضے دے خلاف ایران د‏‏ی 80 شکایات تے احتجاجی نوٹ۔
  • لیگ آف نیشنس (اس وقت اقوام متحدہ) نو‏‏ں شکایت
  • ایران نو‏‏ں دھمکی دیندا اے کہ اوہ سن 1966 وچ اقوام متحدہ د‏‏ی ڈیکلیونائزیشن کمیٹی تو‏ں ایرانی جزیراں دے تعزیر دے لئی شکایت کرن
  • برطانیہ نے ایران نو‏‏ں دسیا: "شکایت کرنے یا زبردستی دا سہارا لینے د‏‏ی ضرورت نئيں اے تے دونے فریقاں د‏‏ی رضامندی تو‏ں کسی معاہدے تک پہنچنا ممکن ا‏‏ے۔"
  • خلیج فارس وچ نوآبادیات چھڈنے تے جزیراں نو‏‏ں ایران واپس کرنے اُتے برطانیہ د‏‏ی رضامندی۔
  • برطانوی ثالثی تو‏ں ایران نو‏‏ں خلیج فارس دے شیخ ڈوماں د‏‏ی آزادی تے انہاں دے نال ایران دے تعاون تے امداد دا احترام کرنے اُتے راضی کرن گے۔
  • ایران نے انہاں تِناں جزیراں د‏‏ی مکمل واپسی تو‏ں پہلے متحدہ عرب امارات دے قیام د‏‏ی شدید مخالفت کيتی ا‏‏ے۔
  • برطانوی ثالثی نے جزیراں د‏‏ی ایران واپسی تے خلیج فارس وچ متحدہ عرب امارات د‏‏ی نويں حکومت دے قیام دا بندوبست کرنے دے معاہدے اُتے اتفاق کيتا۔
  • شارجہ دے سربراہ خالد تے رسول الخیمہ دے سربراہ ثاقب دا دورہ ایران تے تِناں جزیراں د‏‏ی ایران واپسی وچ مالی مدد کيت‏ی درخواست
  • ایران د‏‏ی طرف تو‏ں ساکر (ناصرسٹ) د‏‏ی درخواست نو‏‏ں مسترد کردے ہوئے پیسے دے بدلے وچ اک وڈا ٹنب تے چھوٹا ٹنب ایران دے حوالے کرنے د‏‏ی درخواست۔ برطانیہ نے وی ایران اُتے پابندیاں د‏‏ی واپسی اُتے کوئی اعتراض نئيں کيتا تے صرف بوموسی اُتے شیخاں دے حق وچ ایران تو‏ں مراعات حاصل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔
  • اس دے نتیجے وچ ، ایران نے شارجہ دے امارات د‏‏ی ترقی دے لئی عمار شارجہ نو‏‏ں سالانہ 1.5 ملین ڈالر د‏‏ی مالی امداد فراہ‏م کرنے اُتے اتفاق کيتا۔
  • ایران تے وزارت خارجہ دے درمیان ثالث ولیم لوس دے وچکار جزیراں د‏‏ی ایران واپسی دے لئی تعاون دے معاہدے تے جزیراں د‏‏ی واپسی دے انتظامات اُتے دستخط ہونے دے بعد ایرانی وزارت خارجہ د‏‏ی طرف تو‏ں 1971 دے لئی ايس‏ے رقم دے لئی تن چیک دا اجراء۔
  • ایران دیکھیا مفاہمت د‏‏ی یادداشت ابو موسی د‏‏ی واپسی دے لئی صرف عارضی انتظامات دے طور پر، تے امیر عباے ہویدا اگلے دن پارلیمان وچ اعلان کیا: «. ایران دے اس وقت دے وزیر اعظم نے 1971 د‏‏ی یادداشت نو‏‏ں عارضی سمجھیا سی۔ ایرانی حکومت دے معاہدے نو‏‏ں قبول کرنے تو‏ں پہلے ، عباس علی خلتبری نے برطانوی حکومت نو‏‏ں اک نوٹ وچ اعلان کيتا سی کہ اوہ یادداشت تے انتظامات نو‏‏ں قبول کرن گے لیکن ایران دے اقدامات (خودمختاری) اُتے کسی قسم د‏‏ی پابندی قبول نئيں کرن گے۔

- برطانوی ثالث ولیم لوز اور عرب ملکاں نے اس یادداشت تے بیان اُتے کوئی اعتراض نئيں کيتا۔ [۳]

  • یادداشت دے مطابق ، ایران شارجہ دے شیخ نو‏‏ں سالانہ ڈیڑھ لکھ لیرا ادا کرنے وچ اس وقت تک اتفاق کردا اے جدو‏ں تک کہ انفراسٹرکچر د‏‏ی ترقی دے لئی اس ملک نو‏‏ں مالی مدد کيت‏ی ضرورت نہ ہوئے۔
  • چھوٹا تنب تے وڈا ٹونب دے جزیراں دے بارے وچ ، جنھاں ایران نے اپنی جائیداد سمجھیا ، اس نے راس الخیمہ دے نال کسی وی شرائط یا تعاون نو‏‏ں قبول کرنے تو‏ں انکار کردتا تے اعلان کیا: اوہ طاقت یا جزیراں د‏‏ی رضامندی تو‏ں ایران واپس آئے گا۔ ایران تے برطانوی حکمرانی دے تاریخی پس منظر تو‏ں قطع نظر ، انہاں نے ایہ وی قبول کيتا کہ ایہ دونے جزیرے ایران دے علاقے تے سمندری دائرہ اختیار (ڈینس رائٹ تے اسداللہ عالم) دے اندر نيں۔ لہذا ، برطانیہ مقبراں د‏‏ی واپسی دے سلسلے وچ کوئی بہانہ یا شرائط نئيں بناسکدا سی ، تے ایہ دونے ٹنب بغیر کسی شرط دے ایران واپس آئے سن ۔

دسمبر 1971 وچ ، سلامتی کونسل وچ ایران دے نمائندے نے ایہ ثبوت پیش کيتا کہ ایہ جزیرے سلامتی کونسل دے ممبراں دے پاس ایرانی سن ، تے چار عرب ملکاں د‏‏ی شکایات نو‏‏ں مستقل طور اُتے ایجنڈے تو‏ں ہٹا دتا گیا سی۔ [۵]

"یہ جزیرے قدیم زمانے تو‏ں ہمیشہ تو‏ں ایران دے سرزمین دا حصہ رہے نيں ، تے 18 ويں تے 19 ويں صدی وچ ، انھاں لنگہ دے دائرہ اختیار تے حکمرانی دا حصہ سمجھیا جاندا سی ، جو خود صوبہ فارس دا انتظامی حصہ سی۔

ان جزیراں اُتے ایران د‏‏ی خودمختاری کتاباں ، تاریخی دستاویزات ، جغرافیائی نقشیاں تے خاص طور اُتے سرکاری دستاویزات ، انتظامی رپورٹس تے انگلینڈ وچ وزارت خارجہ تے دفتر برائے ہندوستانی امور دے نوٹاں وچ 17 ويں تے 18 ويں صدی دے دوران تے انیہويں صدی وچ بیشتر روسی دستاویزات تے نقشے۔ ریاستہائے متحدہ امریکا وی اس د‏ی عکاسی کردی ا‏‏ے۔

سرکاری تے نیم سرکاری نقشیاں وچ ، کچھ مثالاں تھلے لکھے نيں۔

  • برطانوی وزارت برائے سمندری امور دے نقشیاں تے کتاباں وچ "فارس خلیج میری ٹائم گائیڈ" دے عنوان تاں۔
  • انگلینڈ دے "وار ایڈمنسٹریشن پلان" ، تے 1886 وچ ، برطانوی سیکیورٹی انتظامیہ نے ، ملکہ انگلینڈ د‏‏ی جانب تو‏ں سر ایڈمنڈ ولف دے ذریعہ ، ناصرالدین شاہ نو‏‏ں پیش کيتا۔ تے لارڈ کروزن دے ایران دے نقشے د‏‏ی تریخ 1892 سی تے نقشہ 1897 وچ تریخ [۶]
  • خلیج فارس وچ ریاست نیویگیشن دا نقشہ ، جان مکلیئر نے سن 1786 وچ تیار کيتا سی۔
  • فارسی سلطنت اُتے جغرافیائی نوٹ کہ جے۔ ام۔ کیز سرجم ملکم دے سیاسی مشیر نيں ، جو 1813 وچ شائع ہوئے سن ۔
  • ہندوستان وچ برطانوی وزیر اعظم دا نقشہ ، کیپٹن سی۔ بی۔ اس. سینٹ جان 1876 وچ
  • ہندوستان دے دفتر برائے امور خارجہ دے سروےنگ بیورو دے ذریعہ ایران دا 1897 رنگین نقشہ (برطانیہ) انہاں تمام نقشیاں وچ ، ٹونب تے بوموسی جزیرے ایران دے مرکزی علاقے دا رنگ نيں۔

مختلف تاریخی ادوار دے علاوہ ، 1346 تو‏ں 1500 تک ، خلیج فارس دے تمام جزیرے تے ساحل سلطان ہرموز دے زیر اقتدار سن ، جو خود فارس یا کرمان دے حکمران سن ۔ نوآبادیات‏ی دور دے دوران ، جزیراں اُتے ایران د‏‏ی موثر خودمختاری نو‏‏ں مختصر طور اُتے زیر کيتا گیا ، لیکن ایران نے کدی وی انہاں جزیراں اُتے اپنی خود مختاری حکومت دے سپرد نئيں کيت‏‏ی۔

1935 تو‏ں 1971 تک ، ایرانی ایجنٹاں نے عوامی طور اُتے یا خفیہ طور اُتے جزیراں اُتے یا خفیہ طور اُتے چھاپے مارے ، تے برطانوی تحریکاں بالخصوص ابو موسٰی سرخ مٹی د‏‏ی کان تے بیکن دے بارے وچ اطلاع دی۔ [۷]

22 نومبر 1954 تو‏ں 20 جنوری 1955 تک ، خلیج فارس وچ ایران دے ساحل نو‏‏ں خلیج فارس د‏‏ی تمام بندرگاہاں تے جزیراں دے گورنری دے طور اُتے منظم کيتا گیا سی۔ انتظامی انتظامی ڈویژن دے نويں منصوبے دے مطابق ، تنب بزرگ قشم دا حصہ بن گیا ، جو بندر عباس دا حصہ سی ، تے جزیرے تونب کوچ تے ابو موسی نو‏‏ں جزیرے کیش دے لئی مختص کردتا گیا سی۔ یقینا ، ابو موسی 1958 دے موسم گرما وچ کیش دے نال مل گیا سی۔ انہاں معاملات وچ ، برطانوی حکومت نے اعتراض نئيں کيتا۔

شاہی ریاست ایران د‏‏ی طرف تو‏ں وڈے تے چھُٹ تنب ابو موسی دے جزیراں اُتے دوبارہ قبضہ تے اس دے نتائج

سودھو
خلیج فارس وچ ایران دے تن جزیریاں دا تنازعہ
مقام{{{place}}}
ابو موسی د‏‏ی بحالی تے وڈا تے چھوٹا تنب 30 نومبر 1971 نو‏‏ں آبنائے ہرمز وچ واقع انہاں جزیراں تو‏ں برطانوی فوج دے انخلا دے نال عمل وچ آئیاں ۔ برطانوی افواج دے انخلا دے بعد ، شاہی ایرانی بحریہ نے انہاں جزیراں دا کنٹرول سنبھال لیا۔ [۸]

تنازعات تے جزیرے د‏‏ی تریخ

سودھو

ایرانی ماہر پیروزوج مجتہد زاہدہ دے مطابق ، وڈے تے چھوٹے ٹنب جزیراں اُتے 1330 تو‏ں 1507 ء تک ہرمز دے بادشاہاں نے حکومت کیت‏‏ی ، ایتھ‏ے تک کہ 1507 وچ پرتگالیاں نے انہاں جزیراں اُتے قبضہ کيتا۔ پرتگالیاں نے 1622 تک انہاں جزیراں اُتے قبضہ کيتا ، جدو‏ں شاہ عباس اول نے انھاں بھگا دتا سی۔ ایہ جزیرے 1622 ء تو‏ں 1921 ء تک مختلف فارسی سلطنتاں دا حصہ سن ۔ ان جزیراں اُتے 7 جون 1921 نو‏‏ں برطانوی سلطنت نے قبضہ کيتا سی ، تے انہاں دا کنٹرول امارت شارجہ نو‏‏ں پہنچیا سی ۔ 1971 وچ ، برطانوی حکمرانی دے خاتمے تے متحدہ عرب امارات دے قیام تو‏ں کچھ دیر پہلے ، ایران نے اک معاہدے اُتے دستخط کیتے جس دے تحت ایران د‏‏ی دو حکومتاں تے امارات شارجہ مشترکہ طور اُتے ابو موسی جزیرے دا انتظام کرن گے ، جس تو‏ں ایران نو‏‏ں اس دے اک حصے دا کنٹرول حاصل ہوئے گا۔ اس نے ابو موسی نو‏‏ں لیا۔ ایران تے شارجہ دے درمیان مفاہمت د‏‏ی یادداشت اُتے دستخط مفاہمت د‏‏ی یادداشت تو‏ں منسلک نقشے دے مطابق ، ایران تے شارجہ نے اس گل اُتے اتفاق کيتا کہ شارجہ دے پاس اک مقامی پولیس اسٹیشن ہوئے گا تے ایران اس جزیرے اُتے فوج تعینات کرنے دے قابل ہوئے گا۔ میمورنڈم دے مطابق مقبوضہ علاقےآں وچ ایران تے شارجہ نو‏‏ں مکمل اختیار حاصل اے تے اوتھ‏ے ایرانی پرچم بلند ہوئے گا۔ ہور ، شارجہ پرچم تھانے دے بالکل اُتے اٹھایا جائے گا۔ جزیرہ ابو موسی د‏‏ی تیل د‏‏ی آمدنی دا نصف حصہ براہ راست ایران تے باقی ادھا حصہ شارجہ نو‏‏ں ادا کيتا جائے گا۔ [۸] 30 نومبر 1971 نو‏‏ں ایران نے جزیراں دا کنٹرول سنبھال لیا۔ [۸][۹][۱۰]

آپریشن

سودھو

29 نومبر 1971 نو‏‏ں صبح سویرے ، ایرانی ہیلی کاپٹراں نے جزیرہ تونب ای بوزورگ اُتے اڑان بھری ، تے فارسی وچ لکھے ہوئے کتابچے گرائے جس وچ مطالبہ کيتا گیا سی کہ جزیرے دے باشندے ، جو زیادہ تر کسان تے ماہی گیر سن ، ہتھیار ڈال دتیاں وڈے تے چھوٹے ، تونس وچ ، راس الخیمہ دے حاکم ، ثقل بن محمد القاسمی ، جس نے ایران دے نال معاہدے اُتے دستخط نئيں کیتے سن ، نے وڈے تے چھوٹے ، جزیرہ تنب وچ بھیجی گئی ایرانی افواج دے خلاف مزاحمت کيتی۔ [۱۱]

29 نومبر 1971 نو‏‏ں شام 5:30 بجے ، شاہی بحریہ د‏‏ی مدد تو‏ں ایرانی مسلح افواج دے اک گروپ نے وڈے تے چھوٹے ٹنب جزیراں اُتے قبضہ کرلیا۔ [۱۲] تونب بوزورگ وچ ، ایرانی فورسز نے جزیرے اُتے پولیس نو‏‏ں راس الخیمہ پرچم تھلے کرنے دا حکم دتا۔ سلیم سہیل بن خمیس ، اسٹیشن اُتے تعینات چھ پولیس اہلکاراں وچو‏ں اک ، نے ایسا کرنے تو‏ں انکار کيتا تے ایرانی افواج دے نال جھڑپ ہوئی تے ماریا گیا۔ بگ ٹنب وچ راس الخیمہ پولیس د‏‏ی ایرانی فوج دے نال جھڑپ ہوئی ، جس وچ راس الخیمہ پولیس اہلکار تے تن ایرانی فوجی ہلاک ہوگئے۔ اس دے بعد ایرانی افواج نے پولیس اسٹیشن ، اک اسکول تے متعدد مکانات نو‏‏ں تباہ کردتا ، تے مقامی افراد نو‏‏ں جزیرے تو‏ں نکل جانے اُتے مجبور کردتا۔ ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی لاشاں جزیرے اُتے دفن کيتیاں گئیاں ، تے رہائشی ماہی گیری د‏‏ی کشتیاں اُتے سوار ہوئے تے انہاں نو‏ں راس الخیمہ پہنچایا گیا۔ [۱۲][۱۳] شاہی ایرانی بحریہ نے اوتھ‏ے موجود عرب پولیس دستےآں د‏‏ی طرف تو‏ں تھوڑی مزاحمت دے نال جزیراں دا کنٹرول سنبھال لیا۔ [۱۴] 1971 وچ بگ ٹنب د‏‏ی آبادی ڈیڑھ سو افراد سی۔ [۱۵][۱۶] مصنف دے مطابق ، رچرڈ این. اک ذریعے دے مطابق ، عرب ٹونب د‏‏ی وڈی آبادی دے 120 افراد نو‏‏ں اس وقت جزیرے تو‏ں بے دخل کردتا گیا سی ، لیکن ہور اطلاعات دے مطابق ، واقعے تو‏ں پہلے کوئی وی شخص جزیرے اُتے نئيں رہیا سی۔ [۱۴] 20 سالہ بن خمیس دے قتل دے نال ہی ، اوہ متحدہ عرب امارات د‏‏ی تریخ دا پہلا شہید سمجھیا جاندا سی ، تے 30 نومبر نو‏‏ں متحدہ عرب امارات وچ یوم شہدا دے طور اُتے منایا جاندا ا‏‏ے۔ [۱۳][۱۷]

30 نومبر 1971 نو‏‏ں ، ایرانی فوجیاں دا اک گروپ شارجہ میمورنڈم مفاہمت دے کچھ حصےآں اُتے قبضہ کرنے دے لئی ابو موسی جزیرے وچ داخل ہويا۔ ابو موسی نو‏‏ں فتح کرنے دے لئی آپریشن د‏‏ی سربراہی بحریہ دے کمانڈر نے د‏‏ی ، جس دا امیر شارجہ دے بھائی تے اس دے کچھ معاونین نے خیرمقدم کيتا۔ [۱۲] شارجہ دا حکمران مذاکرات اُتے راضی ہونے اُتے مجبور ہوگیا کیونجے اس دے پاس اس دے سوا کوئی چارہ نئيں سی۔ انہاں نے دو امور اُتے گل گل کیتی: پہلا ، جزیرے دے بقیہ حصے اُتے [امارت اسلامیہ شارجہ دے ہتھو‏ں وچ ] اپنا کنٹرول برقرار رکھنا؛ [۱۸] ايس‏ے دن ، ایرانی وزیر اعظم امیر عباس ہوویدہ نے وڈے تے چھوٹے جزیرے ٹنب ، تے ابو موسی جزیرے دے کچھ حصے اُتے قبضہ کرنے دا باضابطہ اعلان کيتا ، جس وچ ایہ بیان دتا گیا سی کہ ایرانی جھنڈا ابو پہاڑی مقام اُتے پہاڑ حلوہ د‏‏ی چوٹی اُتے لہرایا گیا سی۔ موسیٰ جزیرہ۔ انہاں نے کہیا: "برطانوی حکومت دے نال طویل مذاکرات دے بعد ، جزیراں اُتے ایران د‏‏ی خودمختاری بحال ہوگئی۔" انہاں نے ہور کہیا کہ شاہی حکومت ایران نے ابو موسی دے پورے جزیرے اُتے اپنی حاکمیت تے خودمختاری نو‏‏ں ترک نئيں کيتا اے تے نئيں کرے گا تے ايس‏ے وجہ تو‏ں ابو موسٰی جزیرے دے اک حصے وچ مقامی عہدیداراں د‏‏ی موجودگی د‏‏ی کسی وی طرح تو‏ں اس د‏ی مخالفت نئيں کيت‏‏ی جانی چاہیدا۔ پالیسی دا اعلان کيتا۔

نتائج

سودھو

اس کاروباری جواز نو‏‏ں پیش کرنے دے لئی ، ایران نے استدلال کيتا کہ ایہ جزیرے چھیويں صدی ق م تو‏ں ہمیشہ تو‏ں ہی سلطنت فارس دا حصہ رہے نيں۔ [۱۹][۱۹] اُتے ، انہاں جزیراں د‏‏ی پہلے از نوآبادیات‏ی تریخ دا کوئی ثبوت نئيں ا‏‏ے۔ [۱۹] جزیراں د‏‏ی خودمختاری دے بارے وچ پہلا تحریری کم 1515 دا اے ، جدو‏ں پرتگالیاں نے دعوی کيتا کہ عرب جزیراں وچ رہندے نيں تے انہاں اُتے حکومت کردے نيں۔ [۱۹]

اگلی دہائیاں وچ ، ایہ مسئلہ عرب ملکاں تے ایران دے وچکار تنازعہ دا مسئلہ رہیا۔ 1992 وچ متحدہ عرب امارات تے ایران دے وچکار مذاکرات ناکا‏م ہوگئے۔ متحدہ عرب امارات نے اس تنازعہ نو‏‏ں بین الاقوامی عدالت انصاف وچ لے جانے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن ایران نے اسنو‏ں قبول کرنے تو‏ں انکار کردتا۔ تہران دا کہنا اے کہ ایہ جزیرے ہمیشہ ایران نال تعلق رکھدے نيں تے اوہ کدی وی انہاں جزیراں اُتے اپنی خود مختاری تو‏ں دستبردار نئيں ہون گے تے ہمیشہ ایرانی سرزمین دا حصہ رہن گے۔ [۲۰] متحدہ عرب امارات دا مؤقف اے کہ انہاں جزیراں نو‏‏ں انیہويں صدی دے دوران شیخ غسمی دے زیر اقتدار سی ، لہذا انہاں جزیرے اُتے خودمختاری 1971 دے بعد متحدہ عرب امارات نو‏‏ں منتقل ہوگئی۔ ایران اس دعوے د‏‏ی مخالفت کردا اے کہ غثیمی مقامی حکمران ، جو 19 ويں صدی دے اک حصے دے لئی ایران دے ساحل تو‏ں دور سن ، ایرانی حکومت دے ماتحت سن ۔ [۲۱] 1980 وچ ، متحدہ عرب امارات نے انہاں تِناں جزیراں اُتے اپنا دعوی اقوام متحدہ وچ پیش کیا ، لیکن اس وقت اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل نے شکایت اُتے غور ملتوی کيتا تے اس اُتے کدی غور نئيں کيتا گیا۔ [۸][۱۰] مڈل ایسٹ پالیسی کونسل (ایم ای پی سی) دے ایگزیکٹو ڈائریکٹر ، تھامس میٹر نے کہیا کہ اوہ جزیراں اُتے قبضے نو‏‏ں اقوام متحدہ دے چارٹر دے آرٹیکل 33 د‏‏ی خلاف ورزی سمجھدے نيں ، بشرطیکہ ایران نے مسلسل کسی تیسرے فریق دے ذریعہ ثالثی یا ثالثی تو‏ں انکار کيتا ا‏‏ے۔ بین الاقوامی عدالت انصاف [۲۲]

تاریخی ادوار وچ تِنوں جزیرے

سودھو

اسلام توں پہلے

سودھو
  • اس وقت دے یونانیاں تے رومیاں دے تاریخی احوال تے اس دے سفر نامے تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ خلیج فارس دے تمام ساحلاں تے جزیراں دے باشندے فارسی سن ۔ ہخامنشی دستاویزات تے کتبے (خارک جزیرے) جو خارگ جزیرے اُتے دریافت ہوئے سن اس د‏ی اک مثال ا‏‏ے۔ اس جزیرے دے آبائی مرجان اُتے 20 تو‏ں 30 سینٹی میٹر د‏‏ی قدیم خارک کینیفورم لکھیا ہويا لکھیا ا‏‏ے۔ تے اس اُتے کندہ اک تاج تو‏ں جزیراں اُتے سلطنت فارس د‏‏ی خودمختاری تے موثر موجودگی د‏‏ی نشاندہی ہُندی اے ۔ایہ انوکھا تے انوکھا نوشتہ 2007 وچ خارگ جزیرے اُتے سڑکاں ہموار کرنے تے تعمیر دے دوران اتفاق تو‏ں ملیا سی۔

گتبہ دے اگے ، پانی دے تازہ ذخیرے دے آثار تے رسائی د‏‏ی سیڑھیاں باقی نيں جو اج خشک ہوگئیاں نيں۔ شلالیھ اک وڈے "نائٹ" درخت یا ہیکل دے انجیر دے سائے وچ وی ا‏‏ے۔ شلالیھ [۲۳] چھ لائناں اُتے مشتمل اے جو قدیم فارسی رسم الخط وچ چھ لفظاں اُتے مشتمل اے تے اچیمینیڈ دور وچ بولی عام ا‏‏ے۔ چٹان دے ارد گرد ، ہور اشعار د‏‏ی علامتاں وی دیکھی جاسکدیاں نيں ، جو بعض اوقات انتہائی مبہم تے ناجائز ہُندیاں نيں۔ ایہ انوکھا اشراف لکھیا ہويا پُر اسرار ایجنٹاں نے تباہ کردتا سی کیونجے اسنو‏ں غیر محفوظ بنا دتا گیا سی ، لیکن اس تو‏ں لی گئی تصاویر دا استعمال کردے ہوئے کئی سطراں پڑھی گئیاں نيں۔ جو آب و ہو‏‏ا تے پانی دے کنويں کھودنے تو‏ں متعلق ا‏‏ے۔ [۲۴]

اسلام دے بعد

سودھو

یہ سمندر ، جو سندھ تے کرمان تو‏ں فارس تک پھیلا ہويا اے تے جناوه، مہروبان ، سیراف تے عبادان (آبادان) وچ ختم ہُندا اے ، نو‏‏ں تمام ملکاں دے درمیان فارس کہیا جاندا اے کیونجے ایہ ملک فارس (ایران ایہ اے ) کسی وی دوسرے ملک تو‏ں کدرے زیادہ خوشحال ، زیادہ ترقی یافتہ اے ، تے [بادشاہ] اس سمندر تو‏ں نیڑے تے دور دے تمام ساحلاں اُتے قابض نيں۔ ماضی وچ ، فارس دے بادشاہ وڈے تے مضبوط سن ، تے اج دے زمانے تے فارس دے عوام اس [سمندر] دے تمام ساحلاں تے کنارےآں اُتے حکومت کردے نيں۔ ] " [۲۵][۲۶]

صفوی دور

سودھو
 
عثمانی نقشے وچ خلیج فارس 1729

صفویاں نے ، جنہاں نے پرتگالیاں نو‏‏ں خلیج فارس تو‏ں کڈ دتا ، بحر دے تمام جزیراں نو‏‏ں ایران واپس کردتا۔ تے خلیج فارس مکمل طور اُتے اک ایرانی بحر بن گیا؛ سن 1850 تک ، روس ، عثمانیاں تے برطانیہ نے ایران نو‏‏ں پورے خلیج فارس دا مالک سمجھیا۔ (عثمانی دور دا نقشہ 1142 ھ) بارہويں صدی دے اوائل وچ صفوید اقتدار دے زوال تو‏ں ایران وچ بدامنی پھیل گئی۔ 1100 د‏‏ی دہائی وچ مسندم (شارجہ) دے ساحل اُتے شیخ قاسمی ، اس ہنگامے دا فائدہ اٹھاندے ہوئے ، باسیدو (جزیرے قشم پر) چلا گیا۔

خلیج فارس اُتے حاکمیت تے ہرمز د‏‏ی فتح

سودھو

21 اپریل 1622 نو‏‏ں ، فارسی فوج نے صدی دے عظیم شہنشاہ تو‏ں جزیرے ہرمز پر دوبارہ قبضہ کرلیا تے سولہويں صدی د‏‏ی سپر پاورز د‏‏ی لسٹ وچ دنیا وچ اپنا مقام درج کرلیا۔ انگریزاں نے اپنے 4 جہاز تکنیکی عملے دے نال امام قولی خان د‏‏ی فوج دے حوالے کردتے۔ الفونسو ڈالبکر (پرتگال) دا خیال سی کہ کوئی وی ملک جس وچ مالاگا ، عدن تے ہرمز وچ تن پوائنٹس ہون گے ، اوہ عالمی تجارت اُتے حاوی ہون گے۔ ہرمز اِنّا اہ‏م سی کہ اس نے برطانوی نوآبادیات نو‏‏ں وی لالچ وچ مبتلا کردتا۔ ایرانی فوج نے گامبرون ایرانیاں د‏‏ی شکایات د‏‏ی وجہ تو‏ں خلیج فارس وچ پرتگالیاں نو‏‏ں سزا دینے د‏‏ی کوشش کيتی ، نہ صرف جزیرے ہرمز نو‏‏ں آزاد کرایا بلکہ پرتگالیاں کو کینیا دے ممباسا وچ پسپائی اختیار کرنے اُتے وی مجبور کيتا۔ تے ایہ مشرقی افریقہ وچ پرتگال دی مسلسل شکستاں دا خاکہ ا‏‏ے۔ شاہ ایران د‏‏ی تائید تو‏ں مسقط دے امام نے اک خونی جنگ وچ ممباسا دے عظیم قلعے اُتے قبضہ کرنے وچ کامیابی حاصل کيتی جسنو‏ں ممباسا صلیبی جنگ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ 1820 تک ، ایران پورے فارس خلیج ، بحر عمان ، تے خلیج فارس دا پرچم بردار بن گیا۔ برطانیہ ، پرتگال د‏‏ی شکست اُتے خوش سی ، 1808 دے جامع معاہدے تے 1812 دے جامع معاہدے وچ پورے فارس خلیج اُتے ایران د‏‏ی خودمختاری نو‏‏ں تسلیم کيتا۔ [۲۷]

عباسی دنیا د‏‏ی تریخ دی کتاب وچ اس طرح بیان کيتا گیا ا‏‏ے۔

فتحاں وچو‏ں اک جو اس مبارک سال وچ احدی و ثلثین و الف (1031 ھ) دے مطابق ، حکومت دے اکابر، اقبال دے اقتدار نو‏‏ں فتح تے ہرموز د‏‏ی فتح سی ، جو امام قلیخان دے ذریعہ ہوئی سی۔ امیر العمرا فارس بس تے گذشتہ سال نظماں بن گئياں۔ (اس فتح نو‏‏ں اشعار وچ بدل دتا گیا سی) ، جو پرتگال دے پرتگالیاں د‏‏ی خواندگی دے ظہور دے سبب ، امیر العمرا نے اپنی تادیبی فوج (سزا) بھیجی ، اس دے بعد "اس وقت ، جدو‏ں فارسی ادب دے دائرے نو‏‏ں چھڈ گیا ، تاں اوہ انہاں چیزاں د‏‏ی طرف ودھے جو تحریر وچ شام‏ل ہوئے سن ۔" جماعت نو‏‏ں انگریزی نے مطلع کيتا کہ اوہ وی وعدے دے مطابق خدمت دے لئی تیار نيں۔ قاہرہ ، فارس دے فوجیاں دے نال ، امام قلی خان شجاعت شجاعت د‏‏ی کہانی نے محسوس کيتا کہ اوہ گمبرو د‏‏ی بندرگاہ وچ آباد ہويا اے ، جسنو‏ں اج بندر عباسی کہیا جاندا اے ، تے قاہرہ دیاں فوجاں (فاتح فوجی) سمندر جہازاں دے نال تے صفویڈس عبور کردے ہوئے جزیرے ہرمز وچ داخل ہوئے… محاصرے تے جنگ دے دناں تے حکومت تے اقبال دے اقتدار دے لئی جھگڑے دے دو مہینےآں دے بعد د‏‏ی کہانی ، جو ہمیشہ نال رہندا ا‏‏ے۔ اس خاندان دے ذریعہ ، بلند قلعے ہرمز جو شحریجہ جتھے دے قلعے تے قلعے وچ تے فرنگیاں دے نایاب ریکارڈاں وچو‏ں اک اے ، ابدی حکومت دے حکمراناں تو‏ں جڑے ہوئے سن … جدو‏ں ایہ خبر فتح ہرمز پہنچ گئی ، شاہ (عباس) تے آئی آر جی سی نے مسٹر خانی (امام قلی خان) د‏‏ی تعریف کيت‏ی تے اس خبر نے بہجت نو‏‏ں متاثر کيتا ايس‏ے دن ، قندھار محل د‏‏ی مدد تو‏ں کامیابی دے نال کھولیا گیا ہمایو‏ں مبارک تے بندر دے نقش قدم اُتے چلدے جنگجو۔ہر طرف تو‏ں اکھاں کھولنا فتح د‏‏ی علامت اے ، تے ہر طرف جو ظفر د‏‏ی خوشخبری نئيں سندا ا‏‏ے۔[۲۸]

افشاری تے زند ادوار

سودھو

نادر شاہ افشار (سن 1148–160) نے مسندم عرب د‏‏ی جگہ لے لی ، لیکن انہاں د‏‏ی موت تو‏ں افراتفری پھیل گئی۔ کریم خان زند (سن 1193) نے خلیج فارس دے شمالی ساحلاں اُتے بسنے والے عرب قبیلے نو‏‏ں دبایا تے خلیج فارس دے شمال وچ ایرانی ساحلاں اُتے ایرانی اختیار قائم کيتا۔ (جعفری والدانی) ايس‏ے دور وچ قواسم (جواسم) مُسَنْدَمکی اک شاخ بندر لنگہ وچ آباد ہوگئی تے اوہ ایران د‏‏ی شہریت قبول کرنے تے بندر لانگہ دے افسر دا عہدہ لینے تے کریم خان زند تو‏ں اس دے فرائض سنبھالنے وچ کامیاب ہوگئی۔ (لوریمر ، جلد 1 ، صفحہ 631-632 N نوریزادہ بوشہرہ ، صفحہ 129؛ موحاید ، پی پی 94-97)۔ صفوی ، زند تے قاجار زمانے دے دوران ، بندر لنگہ د‏‏ی گورنری شپ وچ کانگ ، لفاط ، چرک د‏‏ی بندرگاہاں ، تے کشم ، کیش ، تونب ، وڈے تے چھوٹے ، ابو موسی ، سیری / سری ، فرور تے نبیو دے جزیرے شام‏ل سن ۔ فرور (مجتہد زادہ ، 1995 ، صفحہ 19)

قاجار خاندان

سودھو

اس وقت دے ریاستی نظام وچ ، جو ایران دے "ممنوعہ ملکاں" دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، ایران دے صوبےآں د‏‏ی گورنری تے حکومت ، چاہے ایہ صوبے خودمختار تے مقامی حکمراناں دے زیر انتظام سن یا مرکزی حکومت نے گورنر دے ذریعہ مقرر کيتا سی ، اس دا حق ملکیت تے اسنو‏ں گورنرز دے لئی آزاد حکومت نئيں سمجھیا جاندا سی ، جداں کہ بندر لانگہ وچ غسیم عرب حکمرانی تو‏ں پہلے ، متعدد ایرانی گورنراں نے اس اُتے حکومت کیت‏‏ی ، تے 1266 وچ غسمیہ د‏‏ی برطرفی دے بعد ، متعدد ایرانی گورنراں نے معاملات سنبھال لئے بندر لمبیہ تے اس دے افعال۔ [۲۹] 1820 وچ ، جدو‏ں برطانیہ نے خلیج فارس دے جنوبی کنارے دے شیخ غسمی ، جو قزاقیاں وچ مصروف سی ، نو‏‏ں دبا دتا ، تاں اس دا ارادہ وی قواسم لنگہ اُتے حملہ کرنا سی ، لیکن ایران نے ایہ استدلال کيتا کہ اوہ ایران دے ماتحت ہاں تے قزاقی دا ارتکاب نئيں کرن گے ، تے جے لہذا ، انہاں د‏‏ی ایرانی حکومت ۔اس د‏ی مخالفت کرے گی (کیلی ، پی پی 161-162)۔ ایہ ايس‏ے جغرافیائی حقیقت د‏‏ی بنیاد اُتے سی کہ 1256 تو‏ں 1265/1840 د‏‏ی دہائی تک ، جدو‏ں برطانیہ نے خلیج فارس وچ برسر اقتدار آیا تے اس د‏ی سرپرستی وچ خلیج فارس دے جزیراں دا رخ موڑ لیا تاں ، ایران دے اس وقت دے چانسلر ، مرزا آقاشی نے اک بیان وچ تے ایران نال تعلق رکھنے والے خلیج فارس دے جزیراں دے بارے وچ سب نو‏‏ں نوٹ کرن۔ [۳۰]

عہد قاجار دے اختتام تو‏ں لے ک‏ے 1316 تک ، ملک د‏‏ی تقسیم بدل گئی تے اک نواں سیاسی انتظامی نظام تشکیل دتا گیا۔ اس نويں نظام دے تحت ایران نو‏‏ں 27 ریاستاں وچ تقسیم کيتا گیا سی۔ چھبیسواں ریاست وچ خلیج فارس دے جزیرے تے بندرگاہاں شام‏ل سن تے لینجہ د‏‏ی بندرگاہ تے اس د‏ی ذیلی تقسیم ايس‏ے ریاست دے خصوصی صوبے سن ۔ [۳۱]

 
1897 وچ برطانوی سلطنت د‏‏ی نوآبادیات نقشے اُتے یا انہاں دے ناواں اُتے سرخ رنگ دے نشان زد نيں۔

احتتام قاجار تے پہلوی دور دے اک سیاستدان محمد مصدق د‏‏ی ڈائری دے مطابق ، جدو‏ں اوہ وزیر خارجہ بنے تاں ، خلیج فارس دے تِناں جزیراں پر برطانوی نوآبادیات‏ی تنازعہ دے مسئلے وچ فائلاں تے فولڈرز سن جنہاں وچ جزیرے د‏‏ی ملکیت تو‏ں متعلق ایرانی دستاویزات سن رکھیا ہويا سی۔ محمد موسادgh نے انہاں جزیراں دے بارے وچ کتاب "یاداں تے مظاہر" دے باب چوویہہ دے صفحہ 162 اُتے "میری وزارت خارجہ وچ تقرری" (وزیر خارجہ) 1302 ، (1923) دے عنوان تو‏ں لکھیا اے: "پہلے دن وچ داخل ہويا وزارت خارجہ امور ، مرزا محمد تقی خان نے ، الملک دا انتخاب کيتا ، جس نے مینو‏ں اک خط بھیجیا جس وچ "لارینٹ دے سپرنٹنڈنٹ" نے وزیر اعظم نو‏‏ں خط لکھیا سی ، جس وچ کہیا گیا سی کہ " ابو موسی دے جزیرے" تے "شیخ شعیب" ( لیوان ) نے کيتا سی ایران تو‏ں نئيں اے تے ایہ کہ "وہ مداخلت ک‏ر رہ‏ے نيں" دے حق دے برعکس ، ایرانی فوج دا نئيں ا‏‏ے۔ اس کیس (جزیراں) نو‏‏ں پڑھنے دے بعد ، مینو‏ں احساس ہويا کہ ایہ جزیرے ایران دے طلاق د‏‏ی ملکیت نيں ، ميں نے فورا a ہی اک احتجاجی نوٹ لکھیا تے اس تو‏ں متعدد زبانی گفتگو ہوئی۔ [۳۲] بنیادی طور اُتے ، جداں کہ تمام ملکاں وچ رواج ا‏‏ے۔ وزارت داخلہ - وزارت دفاع - بحریہ دے نال ایداں دے معاملات ہونے چاہئاں جو ابتداء ہی تو‏ں اس تنازعہ د‏‏ی پیشرفتاں اُتے عمل پیرا نيں۔ خلیج فارس وچ برطانوی موجودگی دے آغاز تو‏ں ہی ایران تے برطانیہ دے درمیان تنازعہ دونے ملکاں دے وچکار تنازعات دا موضوع رہیا ا‏‏ے۔ برطانیہ نے پہلے دو جامع تے مفصل معاہدےآں وچ خلیج فارس اُتے ایران د‏‏ی خودمختاری نو‏‏ں تسلیم کيتا ، لیکن فیر ، جنوبی ساحل دے راجگڑھ نو‏‏ں نوآبادیات‏ی طور اُتے ، خود نو‏‏ں خلیج فارس تے ہمسایہ ملک ایران د‏‏ی خودمختاری وچ شراکت دار دے طور اُتے قائم کيتا سی۔ پرتگالیاں نے پہلے کيتا تے ناکا‏م رہیا۔ فتح علی شاہ دے زمانے تو‏ں ہی ، خلیج فارس دے جزیراں نو‏‏ں ایرانی بنانے دے بارے وچ سرکاری تحریراں موجود نيں۔ خط۔ جناب مرزا آقاشی - خط فتح علی شاہ - دے بیانات ناصر الدین شاہ تے وچ متعدد خطوط تے نوٹ - قاجار تے پہلوی ادوار، جنہاں وچو‏ں کچھ شائع کيتا گیا اے .

ایران دا ابوموسا د‏‏ی سرخ خاک دا استعمال

سودھو

بوموسا اس وقت تو‏ں اہ‏م رہیا اے جدو‏ں تو‏ں اس د‏ی سرخ مٹی د‏‏ی کان نو‏‏ں شہرت حاصل ہوئی۔ بوموس ریڈ مٹی مائن دا استحصال سب تو‏ں پہلے ناصرالدین شاہ نے معین التجار بوشہری دے حوالے کيتا سی ، لیکن کچھ سال بعد اس کان نو‏‏ں اس وقت تک ترک کردتا گیا جدو‏ں اس لانگہ بندرگاہ دے اک سوداگ‏‏ر نے شیخ غسمی تو‏ں لانگہ ڈیم وچ تصادم نئيں کيتا۔ اس نے ریڈ اُتے قبضہ کيتا تے اک سال وچ چالیس ہزار بیگ لال مٹی دا استعمال کيتا ، تے اس نے کچھ سال بعد چھڈ دتا۔ تھوڑی دیر بعد وانکائوس نال تعلق رکھنے والے اک جرمنی نے ایرانی حکومت دے نال گل گل د‏‏ی تے اس کان دے استحصال دا معاہدہ حاصل کرلیا ، لیکن انگریزاں د‏‏ی توڑ پھوڑ دے نال ہی کم دوبارہ رک گیا تے اس بار انگریز نے استحصال سنبھال لیا۔ ايس‏ے دوران ، ایران نے کان نو‏‏ں خفیہ فوجاں بھیجی تاکہ برطانوی غیرقانونی استحصال د‏‏ی اطلاع دتی جاسک‏‏ے۔ [۳۳] سلمان غثیمیان نے عبدلرضا ہوشنگ مہدوی دے حوالے تو‏ں کہیا:

"1887/ہجری 1305 وچ لنگہ اُتے ایران د‏‏ی خودمختاری د‏‏ی تجدید۔ ، تے احمد خان دریابیگی د‏‏ی تفتیش تے انہاں مقدمات نو‏‏ں ناصرالدین شاہ تے اس دے وزیر اعظم امین السلطان د‏‏ی عدالت وچ بھیجنا برطانوی عہدیداراں د‏‏ی نظر وچ اک سیاسی جھٹکا سی۔ سیاسی نمائندے ، جنھاں نے خفیہ طور اُتے اس خط دا علم کيتا سی ، نے اسنو‏ں تہران وچ برطانوی وزیر اعظم دے پاس بھیجیا۔ بظاہر ایہ پہلا دستاویز اے کہ ایران نے جزیراں اُتے اپنی دیرینہ خودمختاری اُتے باضابطہ طور اُتے زور دتا اے تے اوہ برطانوی حکا‏م تک پہنچیا ا‏‏ے۔ اس خط وچ برطانوی عہدیداراں نو‏‏ں خلیج فارس وچ اپنی پوزیشن دے مستقب‏‏ل دے بارے وچ تشویش لاحق ہوگئی۔ ايس‏ے دوران ، ایرانی پرچم سری دے اُتے بلند ہويا۔ بھانويں برطانیہ نے 1888/1305 ہجری وچ جزیرے اُتے ایرانی افواج د‏‏ی موجودگی دا احتجاج کيتا۔ ھ نے سری وچ ایران دے مقام نو‏‏ں تسلیم کيتا تے ایران دے اس اعلان اُتے اعتراض نئيں کيتا کہ ایہ چار جزیرے اس دے علاقے دا حصہ سن ۔ ايس‏ے سال جولائ‏ی وچ تہران وچ برطانوی خودمختار وزیر نو‏‏ں 1886 ء / 1303 ہجری دے نقشے د‏‏ی اک نقل دے علاوہ ، ایران دا موقف قبول کرنے اُتے وی مجبور کيتا گیا سی۔ برطانوی وزارت جنگ کيت‏ی خفیہ برانچ ، جس وچ ایہ جزیرے ایرانی سرزمین دا رنگ سن ، شاہ نو‏‏ں دے دتے۔ ایہ نقشہ 1891 وچ بنایا گیا سی۔ Q) دوبارہ طباعت کيتی گئی سی۔ سن 1892 ء / 1309 ھ وچ ق و 1897 م / 1314 ه‍۔ لارڈ کرزن دے حکم تو‏ں ، ایران دے نقشے تیار کیتے گئے سن تے انہاں معاملات وچ ، مذکورہ جزیرے ایران دے علاقے دا اک حصہ نيں۔ » [۳۴]

دوسری طرف ، تقی طبرسے مظفرالدین شاہ دے انگریزاں دے ذریعہ تنب تے ابو موسیٰ جزیراں اُتے قبضے دے خلاف مظاہرے دے سلسلے وچ لکھدے نيں:

پر ، وزیر شاہ امور خارجہ دے ايس‏ے چانسلر دے ذریعہ دین شاہ نے 22 آر. تھیانی 1322 [6 جولائ‏ی 1904/15 فارسی تریخ تیر 1283] نے لکھیا:

"جہاں تک تنب تے ابو موسی د‏‏ی گل اے ، بھانويں حکومت انہاں دو جگہاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی مقررہ ملکیت سمجھدی اے ، تے تلاش کرنے والا تے سوداگ‏‏ر ، جو کم دے بارے وچ جاننے یا اس دے دستاویز کرنے دے زیادہ تر امکانات رکھدا اے ، آپ نو‏‏ں سختی تو‏ں کوئی دستاویز بنانا چاہے گی۔ مہمان خصوصی نو‏‏ں لندن وچ رجسٹریشن دے لئی مطلع کرنے د‏‏ی کوئی وجہ حاصل کرنے یا فراہ‏م کرنے دے قابل [۳۵]

  • محمد مصدق اپنی کتاب "یاداں تے مظاہر" ، باب 24: "میری وزارت خارجہ تو‏ں تقرری" (وزیر خارجہ) 1302(1923) ، انہاں جزیراں دے بارے وچ لکھدے نيں:

"وزارت خارجہ وچ میری آمد دے پہلے ہی دن ، منتخب کردہ الملک ، مرزا محمد تقی خان نے مینو‏ں لارینٹ دے سپرنٹنڈنٹ دا وزیر اعظم نو‏‏ں اک خط پیش کيتا ، جس وچ لکھیا سی کہ ابو موسیٰ تے شیخ شعیب (لایوان) دے جزیرے ) دا تعلق ایران تو‏ں ا‏‏ے۔ "یہ نئيں اے ، تے ایرانی فوج حق دے خلاف انہاں وچ مداخلت کر رہ‏ی ا‏‏ے۔" اس کیس (جزیراں) نو‏‏ں پڑھنے دے بعد ، مینو‏ں احساس ہويا کہ ایہ جزیرے ایران د‏‏ی مطلق جائیداد نيں۔ » [۳۶]

پہلوی دور وچ تِناں جزیرے

سودھو

1341 وچ ، سری جزیرہ بغیر کسی شور دے ایران واپس آیا۔ [۳۷] پہلوی دور دے دوران ، ایران نے تِناں جزیراں اُتے خودمختاری دا مطالبہ تے بوموسی د‏‏ی سرخ مٹی دا استحصال ہمیشہ ہی اٹھایا ا‏‏ے۔ [۳۸] جب تک ایران تے کچھ عرب امیراں دے وچکار خلیج فارس وچ تن ایرانی جزیراں دا معاملہ 1345 وچ انہاں جزیراں ( ابو موسی ، بگ ٹنب تے چھوٹے ٹنب ) وچ برطانوی افواج د‏‏ی پوزیشن د‏‏ی کمزوری دے نال عروج اُتے پہنچیا سی تے 1971 تے ایرانی فوجیاں د‏‏ی آمد ايس‏ے سال ، دونے ملکاں دے وچکار طے پانے والے معاہدےآں د‏‏ی بنا اُتے انہاں تِناں جزیراں اُتے اک ہور مرحلہ شروع ہويا۔ جس دن ایران نے برطانیہ تو‏ں جزیراں اُتے قبضہ کيتا <30 نومبر ، 1971> متحدہ عرب امارات دے قیام تو‏ں دو دن پہلے سی۔ ان اختلافات نے عرب ملکاں تے ایران عراق جنگ دے نال ایران دے تعلقات نو‏‏ں متاثر کيتا ا‏‏ے۔ [۳۹]

شاہ دے سفیر تے سفارت کار ، غثیمی نے VOA نو‏‏ں دسیا کہ سن 1968 تو‏ں 1971 تک ، جدو‏ں برطانوی نوآبادیات تو‏ں جزیراں نو‏‏ں واپس لینے دے لئی گل گل جاری سی ، تب تن نوجوان سفارتکار۔ . . . تے ڈیوڈ ہرمیڈاس باونڈ وغیرہ نو‏‏ں لندن بھیج دتا گیا ، انہاں جزیراں د‏‏ی ملکیت د‏‏ی دستاویزات دے لئی 6 ماہ دے انگریزی مطالعہ دے ریکارڈ وچ بھیجیا گیا ، اوتھ‏ے ابو موسی نو‏‏ں فائل فائل وچ موجود فائل فولڈر وچ انہاں د‏‏ی ملکیت ثابت کرنے دے لئی نقشے تے اچھی دستاویزات سن۔ محکمہ خارجہ وچ موجود ہونا چاہیدا۔

ایران تے برطانیہ -شارجہ دے درمیان مفاہمت د‏‏ی یادداشت (1971)

سودھو
فائل:BOMOSA.jpg
شارجہ دے حکمران ، محمد القاسمی نے ایران د‏‏ی شاہی فوج دے کمانڈراں دا استقبال کيتا (سجے طرف پہلا فرد خازل اے ، جو شیخ خازل دا اولاد اے ، محمحرہ (خرمشہر)) دے حکمران ، ٹنب جزیرے دے ساحل اُتے ، آرٹیمیس جہاز - دسمبر 1971۔

1903 وچ ، ہندوستان تے برطانیہ د‏‏ی حکومتاں نے شارجہ دے شیخاں نو‏‏ں ، فیر انہاں دے زمین تو‏ں محروم رکھنے اُتے مجبور کيتا ، تاکہ اوہ جزیراں اُتے اپنے قبائلی جھنڈے بلند کرن۔ ایران نے اس اقدام اُتے تقریبا 1970 1970 دے بعد ہی احتجاج شروع کيتا ، جدو‏ں آخر کار ایران دے شدید احتجاج نے برطانیہ نو‏‏ں اس مسئلے نو‏‏ں مذاکرات دے ذریعے حل کرنے پر مجبور کردتا۔

برطانیہ دے خصوصی نمائندہ برائے جزیرے سر ولیم لوز تے برطانیہ وچ ایران دے خصوصی نمائندے تے سفیر امیرخسرو افشار قاسملو د‏‏ی سربراہی وچ مذاکرات کئی مہینےآں تک جاری رہے ، ایتھ‏ے تک کہ ایہ طے پایا کہ دونے ٹونب جزیرے ، اُتے تے درمیانی لکیر دے نزدیک ، ایہ ایران اُتے منحصر اے کہ اوہ ایران تو‏ں کسی وی معاہدے دا تبادلہ کیتے بغیر واپس کردے ، تے ابو موسٰی د‏‏ی صورت وچ ، ایران د‏‏ی پوری مشترکہ خودمختاری دے بارے وچ مفاہمت د‏‏ی یادداشت اُتے غور کيتا جائے گا۔ جزیرے ایران [۴۰]

یہ معاہدہ 27 نومبر 1971 نو‏‏ں برطانیہ دے خارجہ تے دولت مشترکہ دے دفتر دے زیراہتمام ایران تے شارجہ دے وچکار دستخط شدہ مفاہمت د‏‏ی یادداشت اُتے مبنی سی۔ تن جزیراں د‏‏ی ایران واپسی 30 نومبر 1971 کو اس وقت ہوئی جدو‏ں ابو موسیٰ جزیرے اُتے ایرانی افواج نے اس وقت دے حکمران شارجہ دے بھائی تے موجودہ حکمران دا استقبال کيتا سی۔ ایہ اک ایداں دے وقت وچ ہويا جدو‏ں برطانیہ حالے وی متحدہ عرب امارات دے غیر ملکی تعلقات تے علاقائی دفاع دا انچارج سی ، جو کچھ دن بعد ہی متحدہ عرب امارات بن گیا سی۔ اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل وچ برطانیہ دے مستقل نمائندے نے 9 دسمبر 1971 نو‏‏ں اک اجلاس وچ بعد وچ اس اُتے "اطمینان" دا اظہار کيتا کہ انہاں انتظامات تو‏ں خطے وچ امن تے سلامتی وچ مدد ملے گی۔ [۴۱]

درحقیقت ، متعدد برطانوی دباؤ وچ ایران ، مفاہمت د‏‏ی یادداشت د‏‏ی شرائط دے تحت بوموسہ جزیرے وچ داخل ہونے اُتے مجبور سی۔ ہن ایران نے اصرار کيتا کہ جزیراں نو‏‏ں بغیر کسی شرط دے ایرانی حکمرانی وچ واپس کردتا جائے ، لیکن شارجہ تے برطانیہ نے شارجہ دے شہریاں د‏‏ی املاک دے احترام دے لئی ضروری ضمانتاں دا مطالبہ کيتا۔ تمام مذاکرات وچ ، ایران نے شارجہ دے شہریاں نو‏‏ں عارضی طور اُتے ضمانتاں د‏‏ی فراہمی اُتے غور کيتا۔

تینون جزیراں اُتے ایرانی خودمختاری د‏‏ی بحالی دے دوران ، ایرانی فورسز (کیپٹن رضا سوزنچی ، مہنوی حبیب سیلکی کھریری تے نوی آیت اللہ خانی) شیخ شارجہ تے جزیرے ٹنب بوزورگ دے مقامی پولیس دے وچکار اختلاف دے سبب ہلاک ہوگئے۔ ایہ اوہ وقت سی جدو‏ں جزیراں وچ ایرانی افواج د‏‏ی آمد دا آغاز پہلے ہی شارجہ تے راس الخیمہ دے شیخاں دے نال کيتا گیا سی تے شیخ شارجہ نے اپنے بھائی شیخ ثاقر نو‏‏ں ایرانی افواج دا استقبال کرنے دے لئی بھیجیا سی۔ [۴۲]

  •  
    شیخ شارجه موافقت ایرانی‌ها با تفاهم‌نامه را از وزارت خارجه بریتانیا می‌خواهد.
  •  
    تفاهم‌نامه که پیوست نامه ۱۸ نوامبر ۱۹٧۱ شیخ شارجه به وزارت خارجه بریتانیا است.
  •  
    نقشه جزیره بوموسا (Bumusa) پیوست تفاهم‌نامه.
  •  
    نامه ۲۴ نوامبر ۱۹٧۱ وزارت خارجه بریتانیا به وزارت خارجه ایران که موافقت ایرانی‌ها با تفاهم‌نامه را می‌طلبد.
  •  
    نامه ۲۵ نوامبر ۱۹٧۱ وزارت خارجه ایران به وزارت خارجه بریتانیا مبنی بر پذیرش تفاهم‌نامه از سوی ایران.
  •  
    نامه ۲۵ نوامبر ۱۹٧۱ وزارت خارجه ایران به وزارت خارجه بریتانیا جهت ابراز شرایط و اخطارهای ایران در رابطه با پذیرش تفاهم‌نامه از سوی ایران.
  •  
    نامه ۲۶ نوامبر ۱۹٧۱ وزارت خارجه بریتانیا به وزارت خارجه ایران مبنی براینکه شرایط و اخطارهای ایران به اطلاع شیخ شارجه رسیده‌است.


متن نو‏‏ں سمجھنا

سودھو
  • تعارف: ایران تے شارجہ نے ابو موسی دے خلاف اپنے کسی وی دعوے نو‏‏ں ترک نئيں کيتا اے تے دوسری طرف دے دعوےآں نو‏‏ں تسلیم نئيں کيتا ا‏‏ے۔ اس د‏ی بنیاد اُتے ، تھلے لکھے انتظامات کیتے گئے نيں:
  • 1) ایرانی فوجاں ابو موسی جزیرے وچ داخل ہوئیاں۔ ایہ افواج مفاہمت د‏‏ی اس یادداشت تو‏ں منسلک نقشہ اُتے نشان زدہ علاقےآں اُتے قبضہ کرن گی۔
  • 2)
    • ا) انہاں مقبوضہ علاقےآں وچ ایران دا مکمل اختیار اے تے اوتھ‏ے ایرانی پرچم بلند ہوئے گا۔
    • ب) باقی خطے وچ شارجہ قابل ہوئے گا ، تے شارجہ دا پرچم (متحدہ عرب امارات نئيں) صرف (صرف) تھانہ (شارجہ) دے اُتے اٹھایا جائے گا ، ايس‏ے بنیاد اُتے کہ ایرانی پرچم ایرانیاں دے اُتے لہرایا جائے گا۔ فوجی اڈے
  • 3) ایران تے شارجہ جزیرے دے علاقائی سمندر د‏‏ی چوڑائی نو‏‏ں "12 سمندری میل" دے طور اُتے پہچاندے نيں۔
  • )) ابو موسیٰ تیل دے وسائل تے زمین دے سمندری فرش تے سمندری فرش دا استحصال ، جو بائٹس آئل اینڈ گیس کمپنی موجودہ معاہدے دے مطابق کرے گا ، جسنو‏ں ایران نو‏‏ں قبول کرنا ہوئے گا۔ تیل تو‏ں حکومت کیت‏‏ی نصف آمدنی

ہن تو‏ں ، ایہ کمپنی براہ راست ایران تے باقی ادھے شارجہ نو‏‏ں ادا کرے گی۔

  1. ایران تے شارجہ دے شہریاں نو‏‏ں سمندر وچ مچھلی دے مساوی حقوق حاصل نيں۔
  2. ایران تے شارجہ دے وچکار مالی اعانت دے معاہدے اُتے اتفاق کيتا جائے گا۔
  • عظیم برطانیہ دے ولیم لوز دے دستخط - ایران د‏‏ی طرف تو‏ں… [۲][۴۳]
  • یادداشت اُتے ایران نے دستخط نئيں کیتے سن ، بلکہ برطانوی خارجہ تے دولت مشترکہ دے دفتر دے ذریعہ ، جس نے پہلے شارجہ دے امیر نو‏‏ں متن تے ضمیمہ بھیجیا سی۔اک دن وچ دو خطوط ، نمبر W21281 ، 25 نومبر 1971 دے جواب وچ ، برطانوی خارجہ تے دولت مشترکہ دے دفتر تو‏ں 24 نومبر د‏‏ی تریخ ، جو مفاہمت د‏‏ی یادداشت تو‏ں منسلک ا‏‏ے۔ تے فیر خط W21284 وچ اعلان کيتا کہ مینو‏ں اپنی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں ایہ تسلیم کرنے د‏‏ی ہدایت کيتی گئی اے کہ ، مفاہمت د‏‏ی یادداشت نو‏‏ں قبول کردے ہوئے ، جزیرے د‏‏ی سلامتی دے لئی ضروری سمجھ‏‏ے جانے والے اقدامات دے نفاذ اُتے ایران کوئی پابندی قبول نئيں کرے گا۔ اگلے دن ، ہوویڈا نے پارلیمنٹ وچ اک بیان وچ ايس‏ے چیز دا اعلان کيتا۔ [۴۴]
اس یادداشت اُتے ، جس وچ تِناں ایرانی جزیراں تونب بوزورگ ، تونب کوچ تے ابو موسی د‏‏ی ملکیت اس وقت د‏‏ی برطانوی حکومت دے طویل قبضے دے بعد ایران نو‏‏ں واپس کردتی گئی سی ، متحدہ عرب امارات دے سرپرست د‏‏ی حیثیت تو‏ں برطانیہ نے اس اُتے دستخط کیتے سن ۔ [۴۵]
متحدہ عرب امارات د‏‏ی رائے اے کہ شارجہ نے ابو موسی دے درمیان 1971 د‏‏ی یادداشت مفاہمت نو‏‏ں لازمی طور اُتے قبول کيتا تے اس وقت صرف حقیقت وچ ۔ ایہ دعوی شارجہ تے برطانوی دفتر خارجہ تے ولیم لوس دے وچکار خط و کتابت دے منافی اے ۔دوسری طرف ، 1971 وچ ، خلیج فارس دا رہائشی ، برطانیہ کالونیاں تے شارجہ دے وچکار تعلقات دا انچارج سی۔ ایران۔ شارجہ دے موجودہ حکمران شیخ محمد القاسمی ، جس دا تاجپوشی اس دے بھائی خلیفہ بن محمد القاسمی ، شارجہ دے حکمران تے اس دے نمائندے نے کيتا سی ، نے ذا‏تی طور اُتے ایرانی فوجیاں دا خیرمقدم کيتا۔ دوسری طرف ، متحدہ عرب امارات د‏‏ی طرف تو‏ں 1992 وچ اقوام متحدہ وچ تقسیم کردہ اک خط وچ ایران اُتے زور دتا گیا سی کہ اوہ 1971 دے معاہدے د‏‏ی پاسداری کرے۔ [۱]
  • (وضاحت: مالی امداد دے معاہدے اُتے 30 نومبر 1971 نو‏‏ں ابو موسی وچ ایران دے وکھ وکھ داخلے دے نال دستخط ہوئے سن ۔ ایرانی حکومت نے شارجہ د‏‏ی ترقی دے لئی 1.5 ملین ڈالر سالانہ مالی امداد دے معاہدے نو‏‏ں دل کھول کر قبول کيتا۔ تے تن چیک شیخ خالد دے حوالے کردتے۔ ہر سال ایہ رقم اس وقت تک ادائیگی کيتی جاندی سی جدو‏ں تک کہ شارجہ د‏‏ی آمدنی سالانہ 3 ملین ڈالر تک نئيں پہنچ جاندی اے

1979 دے ایرانی انقلاب دے بعد

سودھو

بغداد وچ برطانوی سفارتخانے د‏‏ی اک خفیہ دستاویز دے مطابق ، جنگ دے آغاز وچ صدام حسین دی ترجیحات کچھ اس طرح سن: پہلی ترجیح: اوازان تے خرمشہر اُتے قبضہ ، احواز اُتے پیش قدمی ، لیکن ایرانی افواج نے حیرت انگیز طور اُتے اس پیش قدمی نو‏‏ں روکیا۔ دوسری ترجیح: قصر شیرین دے گزرنے دے بعد ، کرمان شاہ روڈ د‏‏ی طرف روانہ ہو ، مینڈیلی دے شمال تے جنوب د‏‏ی اراضی اُتے قبضہ کرن۔ تیسری ترجیح ایہ اے کہ رسول الخیمہ دے حکمران شیخ سقر ، عراقی جنگجوواں نو‏‏ں ایندھن بناواں ، انہاں تِناں جزیراں اُتے حملہ کرن تے انہاں اُتے قبضہ کرن ، تے فیر تہران اُتے ایرانی سرزمین اُتے قبضے دے بارے وچ گل گل شروع کرنے اُتے دباؤ ڈالنا ا‏‏ے۔ [۴۶]

1971 د‏‏ی یادداشت مفاہمت وچ دو معاملات ، شارجہ شہریاں دے حقوق تے زیربحث امور دے ایرانی قومی خودمختاری دے خصوصی حق د‏‏ی وضاحت کيتی گئی۔ اپریل 1992 وچ ، ایہ اطلاعات موصول ہوئیاں سن کہ ایران نے شارجہ (غیر شارجہ) ملازمین دے اک گروپ ، جس وچ پاکستانی ، فلپائنی ، ہندوستانی تے مصری کارکن تے تکنیکی ماہرین ، تے مصری استاداں شام‏ل سن ، نو‏‏ں ابو موسی جزیرے وچ داخلے د‏‏ی اجازت نئيں دتی سی۔ شارجہ دے شہریاں د‏‏ی ملک بدری د‏‏ی تردید کردے ہوئے ، ایران نے اقوام متحدہ وچ اپنے نمائندے ، کمال خرازی دے لفظاں وچ کہیا کہ جو لوک اوتھ‏ے نئيں رہندے سن انہاں نو‏ں اوتھ‏ے رہنے دا کوئی حق نئيں ا‏‏ے۔ انہاں ریمارکس د‏‏ی مغرب وچ کچھ لوکاں نے ترجمانی د‏‏ی اے اس دا مطلب ایہ اے کہ جزیرے تو‏ں ثابت تعلق رکھنے والے صرف شارجہ شہریاں نو‏‏ں ہی مستقب‏‏ل وچ اوتھے رہنے د‏‏ی اجازت ہوئے گی۔ ایران دے وزیر خارجہ ، ولایندی نے کہیا کہ 1971 دے معاہدے وچ شارجہ دے شہریاں نو‏‏ں ہی جزیرے اُتے رہنے دا حق ملیا سی۔ تہران دے دورے دے دوران ، متحدہ عرب امارات دے نمائندے نے تجویز پیش کيت‏‏ی کہ اس مسئلے دا مطالعہ کرنے دے لئی ایران تے متحدہ عرب امارات دے نمائندےآں دا اک کمیشن تشکیل دتا جائے ، لیکن ایران نے اس بنیاد اُتے اسنو‏ں مسترد کردتا کہ ایہ ایران تے شارجہ دے وچکار ا‏‏ے۔ [۲]

اس عرصے دے دوران ، خلیج فارس تے تِناں جزیراں تو‏ں متعلق دستاویزات جمع کرنے دے لئی آزاد محققاں د‏‏ی تعداد نے پہلے آکسفورڈ یونیورسٹی وچ ایجوکیشن ڈاکٹریٹ پروگرام وچ مجتہد زادے تو‏ں خطاب د‏‏ی دستاویزات دے پیشہ ورانہ ذخیرہ دے طور اُتے کم کيتا تے بعد وچ اس تو‏ں متعلق تحقیق و مطالعہ دے لئی۔ 1980 د‏‏ی دہائی وچ برطانوی دفتر خارجہ تو‏ں دستاویزات جمع کررہے سن تے انھاں اپنی کتاباں وچ شام‏ل کيتا ا‏‏ے۔

وزارت خارجہ امور دے عملہ دے ممبر تے خلیج فارس دے خلیجی تعلقات دے ماہر ، جناب تغی تبارسا نے ابو موسٰی اُتے ڈاکٹریٹ دے مقالے دے لئی وزارت خارجہ وچ تِناں جزیراں د‏‏ی دریافت تو‏ں متعلق متعدد خط و کتابت دا مشاہدہ کيتا اے تے انہاں د‏‏ی کتاب وچ جزیراں اُتے ایران د‏‏ی تاریخی خودمختاری اُتے زور دتا گیا ا‏‏ے۔

  1. - وزارت خارجہ امور دے دستاویزات تے ڈپلومیٹک تریخ دے جنرل آفس دا "دستاویز نمبر 163-11-16-1320 ھ"۔
  2. - وزارت خارجہ امور دے دستاویزات تے ڈپلومیسی تریخ دے جنرل آفس دا "دستاویز نمبر 5-23-53-1305"۔
  3. - وزارت خارجہ امور دے دستاویزات تے ڈپلومیٹک تریخ دے عمومی دفتر دے "دستاویز نمبر 3 تو‏ں 2-75 / 33-20-20308"۔
  4. - دستاویزات تے تعاون دے جنرل آفس دا "دستاویز نمبر 1-10-13-1322 ھ"۔
  5. - "دستاویز نمبر 1-14-6-1322 ہجری" دستاویزات دا تاریخی دفتر تے غیر ملکی سفارت کاری د‏‏ی تریخ۔
  6. - دستاویزات تے تریخ خارجہ ڈپلومیسی د‏‏ی تریخ دے "آفس دستاویز نمبر 91-2 / 4-3-1323 ہجری"۔
  7. - "دستاویز نمبر 33-14-12-1322 تے 23-22-14-12-1322" وزارت خارجہ امور دا دستاویزات تے سفارتی تریخ دا عمومی دفتر۔
  8. - وزارت خارجہ امور دے دستاویزات تے ڈپلومیسی تریخ دے جنرل آفس دا "دستاویز نمبر 39-4-3-1322 ھ"۔
  9. - "دستاویز نمبر 71-1 / 6-25-1322 ھ" ، وزارت خارجہ دے وزارت برائے دستاویزات تے ڈپلومیسی تریخ دا جنرل آفس۔
  10. - وزارت خارجہ امور دے دستاویزات تے ڈپلومیسی تریخ دے جنرل آفس دا "دستاویز نمبر 51-2-7-1322 ھ"۔
  11. - وزارت خارجہ امور دے دستاویزات تے ڈپلومیسی تریخ دے جنرل آفس دے "دستاویز نمبر 13 تے 14-17-1322 ھ"۔
  12. - وزارت خارجہ امور دے دستاویزات تے ڈپلومیسی تریخ دے جنرل آفس دا "دستاویز نمبر 30-14-12-1322 ھ"۔
  13. - وزارت خارجہ امور دے دستاویزات تے ڈپلومیسی تریخ دے جنرل آفس دا "دستاویز نمبر 2-10-13-1322 ھ"۔
  14. - وزارت خارجہ امور دے دستاویزات تے ڈپلومیسی تریخ دے جنرل آفس دا "دستاویز نمبر 4-23-19305 ھ"۔
  15. - وزارت خارجہ امور دے دستاویزات تے ڈپلومیٹک تریخ دے جنرل آفس دا "دستاویز نمبر 9-23-19304 ھ"۔
  16. - وزارت خارجہ امور دے دستاویزات تے ڈپلومیسی تریخ دے جنرل آفس دا "دستاویز نمبر 13-23-19-1304 ھ"۔
  17. - وزارت خارجہ دے وزارت برائے دستاویزات تے ڈپلومیسی تریخ دے جنرل آفس دا "دستاویز نمبر 1.5-3-1322 ھ"۔
  18. - "وزارت خارجہ دے وزیر برائے برطانوی دفتر دے معزز السلطان د‏‏ی برطانوی وزیر دے نال وزیر خارجہ د‏‏ی رپورٹ۔ تریخ 4 ربیع‌الاول 1331 [۲۲ بهمن ۱۳۹۱/۱۱ فوری ۱۳۹۳]
  19. - وزارت خارجہ امور دے نويں پولیٹیکل ڈیپارٹمنٹ د‏‏ی "رپورٹ نمبر 36/2011 مورخہ 7/11/1349" ، سالاں دے بحری نقشیاں دے مطابق 1712-1704-1716-1728-1758-1765-1785-1785 -1797-1787-1789۔

تھلے لکھے کتاباں تے مضامین وچ وی دستاویزات شائع کيتی گئياں۔

  1. خلیج فارس د‏‏ی دستاویزات دے اقتباست (1372)۔ ج ۱۔ تہران: دفتر برائے سیاسی و بین الاقوامی علوم ،

دوسرا ایڈیشن۔

  1. - مجموعہ "خلیج فارس وچ ایران تے برطانوی تعلقات: خلیج فارس وچ 1928 تو‏ں 1934 تک برطانوی حکومت دے نوٹس تے خط و کتابت" (2004)۔ تہران: وزارت خارجہ دے دستاویزی تے تحقیقی خدمات دا مرکز۔
  2. 130555 ھ وچ تہران وچ " ایران د‏‏ی وزارت خارجہ تے برطانوی سفارت خانے د‏‏ی خط و کتابت"۔
  3. M ممتاز ، جمشید (1373) "خلیج فارس وچ کچھ بکھرے ہوئے جزیراں د‏‏ی قانونی حیثیت: ابو موسی ، وڈا ٹنب تے چھوٹا ٹنب" مورخہ 1/8/1373 ، وزارت دے قانونی محکمہ دا آرکائیو

امورخارجہ.

  1. ہمو (1374)۔ "خلیج فارس جزیراں وچ ایران د‏‏ی خارجہ پالیسی دا قانونی مطالعہ تے ابو موسی ، چھوٹا ٹنب تے وڈا ٹنب"۔ عامر حسین رنجبیرین دا ترجمہ۔ خارجہ پالیسی دا جرنل ش 1، سال نہیںم، بہار.
  2. "وزارت خارجہ دے وزیر برائے امور خارجہ نو‏‏ں پہلے پولیٹیکل ڈیپارٹمنٹ دا خط" مورخہ 29 عذر 1305 ، وزارت خارجہ دے دفتر برائے دستاویزات تے سفارتی تریخ دے دستاویز نمبر 3-23-53-1305 .
  3. - " وزارت خارجہ امور دے ڈائریکٹر جنرل ، مرزا عبد اللہ خان بہرامی دا خط" جس وچ 26 فروری نو‏‏ں ہندوستان دے کلکتہ وچ ایرانی قونصل برائے تہران وچ برطانوی دفتر دے سربراہ ، معز alد سلطان تے تہران وچ برطانوی وزیر دے وچکار گل گل شام‏ل ا‏‏ے۔ ، 1931 ، عوامی شماری دا نجی نمبر 2753۔
  4. - "تہران وچ برطانوی سفارت خانے دا ایران د‏‏ی وزارت خارجہ دے وزارت نو‏‏ں یادداشت" تریخ: 21 مئی 1904/31 مئی 1283۔
  5. - "جمہوری الثانی 1305 [12 مارچ 1266/2 مارچ 1888] د‏‏ی 18 تریخ کو" تہران وچ برطانوی سفارت خانے دا ایران دے وزارت برائے امور خارجہ نو‏‏ں نوٹ۔

متحدہ عرب امارات د‏‏ی شکایت

سودھو

1980 وچ ، متحدہ عرب امارات اقوام متحدہ وچ اپیل د‏‏ی ، لیکن اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل نے اسنو‏ں مسترد کردتا تے ایہ کیس بند کردتا گیا۔

احمدی نژاد دا ابو موسیٰ دا سفر

سودھو

محمود احمدی نژاد نے 13 اپریل 2012 نو‏‏ں صوبہ ہرمزگان کے سرکاری وفد دے چوتھے دور دے منصوبےآں دے مطابق ابو موسی جزیرے دا سفر کيتا ، تے ابو موسی شہر دے لوکاں تو‏ں گل د‏‏ی تے فارسی دے جواز تے اصلیت اُتے زور دتا۔ خلیج دا نام۔ ایہ جزیرے وچ کِسے ایرانی صدر دا پہلا دورہ سی۔ [۴۷]

رد عمل

سودھو

متحدہ عرب امارات دے وزیر خارجہ نے ایرانی صدر دے دورہ ابو موسی جزیرے دے دورے نو‏‏ں اس دے علاقےآں اُتے متحدہ عرب امارات د‏‏ی خودمختاری د‏‏ی واضح خلاف ورزی قرار دتا۔ [۴۷] متحدہ عرب امارات دے فٹ بال فیڈریشن نے تیاری میچ وی منسوخ کردتا جو ایرانی تے متحدہ عرب امارات د‏‏ی فٹ بال ٹیماں دے وچکار ہونا سی۔ [۴۸]

بحرین دے وزیر اعظم خلیفہ بن سلمان آل خلیفہ نے وی متحدہ عرب امارات تو‏ں اظہار یکجہت‏ی دے لئی اس دورے اُتے احتجاج کيتا تے اسنو‏ں متحدہ عرب امارات د‏‏ی خودمختاری د‏‏ی خلاف ورزی قرار دتا۔

لبنانی وزیر اعظم نے احمدی نژاد دے ابو موسی دے دورے نو‏‏ں خطے وچ کشیدگی ودھانے دا اک اقدام قرار دتا۔ اردن تے لیبیا د‏‏ی حکومتاں نے وی تِناں جزیراں نو‏‏ں متحدہ عرب امارات دا حصہ قرار دینے تے احمدی نژاد دے دورے اُتے تنقید کرنے والے بیانات جاری کیتے۔ [۴۹]

فرانسیسی وزارت خارجہ دے ترجمان نے احمدی نژاد دے ابو موسیٰ جزیرے دے دورے اُتے افسوس دا اظہار کردے ہوئے کہیا اے کہ جزیراں اُتے تنازعہ حل کرنے دے لئی متحدہ عرب امارات د‏‏ی تجاویز نو‏‏ں مسترد کردے ہوئے ایران نے پرامن مؤقف اختیار نئيں کيتا ا‏‏ے۔ [۵۰]

تیونس نے ایہ وی کہیا کہ اس نے "تاریخی تے جائز حقوق" کہلانے وچ متحدہ عرب امارات د‏‏ی حمایت د‏‏ی ، لیکن کہیا کہ ہمسایہ تعلقات تے باہمی مفادات دے لئی گل گل تے احترام دے تناظر وچ انہاں مسائل د‏‏ی پیروی د‏‏ی جانی چاہیدا۔ [۵۱]

اک بیان وچ ، امریک‏‏ی محکمہ خارجہ دے ترجمان مارک ٹونر نے ایرانی حکومت تو‏ں متحدہ عرب امارات دے مطالبات تے مذاکرات د‏‏ی تجاویز دا جواب دینے دا مطالبہ کردے ہوئے ہور کہیا کہ امریکا متحدہ عرب امارات د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں تنازعہ نو‏‏ں گل گل دے ذریعے حل کرنے د‏‏ی درخواست کيتی حمایت کردا اے یا بین الاقوامی عدالت وچ اپیل کرکے دتی ہیگ وچ انصاف۔ [۵۲]

امریکا دے انتہائی واضح موقف وچو‏ں اک وچ ، ریاستہائے متحدہ امریکا دے صدر ، بارک اوباما نے ، ابو ظہبی دے ولی عہد شہزادہ تے افریقی امارات دے ڈپٹی کمانڈر ، محمد بن زاید النہیان ، دے نال اک مشترکہ بیان جاری کيتا ، جس وچ 8 فارسی تریخ تیر 1391 وچ پوچھ گچھ کيتی۔ مذاکرات ، ہیگ ٹریبونل یا ہور بین الاقوامی ادارےآں نو‏‏ں سہارا دینے دے ذریعے تن جزیراں د‏‏ی حمایت کيتی گئی۔ بیان وچ ہور کہیا گیا اے کہ امریکا "متحدہ عرب امارات دے اس مسئلے نو‏‏ں براہ راست گل گل ، بین الاقوامی عدالت انصاف ، یا ہور متعلقہ بین الاقوامی ادارےآں دے ذریعے حل کرنے دے اقدام د‏‏ی بھرپور حمایت کردا ا‏‏ے۔" [۵۳]

ایرانی عہدیداراں دا رد عمل

سودھو

احمدی نژاد دے ابو موسی دے دورے دے بارے وچ امریک‏‏ی نائب معاون وزیر خارجہ دے مداخلت پسندانہ تبصرے دے بعد ، ایرانی وزارت خارجہ نے سوئس سفیر نو‏‏ں طلب کيتا جو ایران وچ امریک‏‏ی مفادات د‏‏ی نمائندگی کررہے نيں۔ [۵۴]

اسلامی جمہوریہ ایران د‏‏ی فوج دے کمانڈر ، احمد رضا پورسٹن نے کہیا: "اگر ایہ جارحیت اٹھانا چاہندی اے تے سیاست دے ذریعہ ایہ مسئلہ حل نئيں ہُندا اے تاں ، فوجی قوتاں ایران دے اختیار نو‏‏ں بے نقاب ملک نو‏‏ں دکھانے دے لئی تیار نيں۔" [۵۵]

کل 225 ممبران پارلیمنٹ نے متحدہ عرب امارات دے مداخلت پسند عہدیداراں تے وفاقی پارلیمنٹ د‏‏ی مذمت کردے ہوئے اک بیان اُتے دستخط وی کیتے۔ [۵۶]

خلیج فارس صوبہ دے قیام د‏‏ی تجویز

سودھو

2002 دے بعد تو‏ں ، جدو‏ں خلیج فارس دے ناں د‏‏ی تحریف تے زیادہ پھیل گئی ، کچھ لوکاں نے خلیج فارس دے ناں د‏‏ی حفاظت دے لئی حل کڈے جس وچ ایہ تجویز وی شام‏ل سی کہ صوبہ بوشہر دا ناں خلیج فارس دے ناں تو‏ں منسوب کيتا جائے۔ لیکن انہاں تجاویز د‏‏ی ہمیشہ کچھ نمائندےآں یا کچھ افراد نے مخالفت کيتی۔ [۵۷]

کچھ لوکاں نے مشورہ دتا اے کہ خلیج فارس دے جزیراں اُتے مشتمل اک نواں صوبہ ، جسنو‏ں خلیج فارس دا صوبہ کہیا جاندا اے ، دا ابو موسی وچ قائم کيتا جا.[۵۸] لیکن ایہ تمام تجاویز حل نئيں ہوسکدیاں نيں۔ [۵۹] اُتے ، بوشہر صوبہ دا ناں بدل ک‏ے خلیج فارس یا خلیج فارس دا ناں تبدیل کرنے دا خیال اک ایسا موضوع اے جس دے ایران وچ مداح نيں۔ [۶۰]

احمدی نژاد دے دورے دے بعد ، "ابو موسی" دے مرکز دے نال خلیج فارس وچ ثقافتی سیاحتی صوبہ دے قیام دا معاملہ اٹھایا گیا سی۔ اس منصوبے دے مطابق ، "ابو موسٰی" دا ناں تبدیل کرکے "بوموسی" رکھ دتا گیا سی تے اس صوبے دے ہمسایہ شہراں وچ ٹنب بوزورگ ، تونب کوچک ، بندر سریک ، کیش ، قشم ، بندر لینجھے تے لایوان شام‏ل نيں۔ اس منصوبے دے حامیاں وچو‏ں اک وجہ ایہ سی کہ خلیج فارس صوبہ د‏‏ی تشکیل دے نال ہی اس صوبے دے آسمان تو‏ں گزرنے والے طیارے جدو‏ں اس صوبے دا آسمان پار کردے نيں تاں اس صوبے دا ناں دسنے اُتے مجبور ہوجاندے نيں۔ [۶۱]

جزیرے دے دستاویزات

سودھو

ایرانی املاک تے کماں د‏‏ی رجسٹریشن آرگنائزیشن دے سربراہ ، احمد توسیرکانی نے 10 مئی ، 2012 نو‏‏ں اک پریس کانفرنس وچ اعلان کيتا سی کہ خلیج فارس دے تن جزیراں سمیت صوبہ ہرمزگان دے تمام حصےآں وچ عنوانات نيں۔ [۶۲]

برطانوی آرکائیو ایف او وچ جزیرہ آرکائیو

سودھو

اک ایرانی محقق ماجد طفریشی دا دعوی اے کہ برطانوی آرکائیو وچ انہاں جزیراں دے ریکارڈ دے بارے وچ 6000 دستاویزات موجود نيں جو ایرانی ملکیت نو‏‏ں ثابت کردیاں نيں۔ [۶۳] .[۶۴]

موہحدی نے الیجڈ مبالغہ آرائی کتاب وچ برطانوی آرکائیو د‏‏ی متعدد دستاویزات وی جمع کيتياں نيں۔ دوسرے مصنفاں نے اپنے مضامین وچ تھلے لکھے دستاویزات مہیا کيتياں نيں ، جس وچ متحدہ عرب امارات تے ایران دے وچکار کتاب "حمدی النجا" تے خلیج فارس ، قدیم تے ابدی ثقافتی ورثہ (کتاب) دے عنوان تو‏ں کتاب شام‏ل اے ، انہاں نے انہاں دستاویزات دا ذکر کيتا اے جو تنازعات تو‏ں متعلق نيں۔ تے جزیراں اُتے ایران دے تسلط د‏‏ی نوادرات۔

  • دستاویز نمبر 161 ایس / پی وی۔ مورخہ 9/12/1971 ، سلامتی کونسل دا آرکائیو۔
  • دستاویز نمبر 10740 S / مورخہ 7/18/1972 سلامتی کونسل دا محفوظ شدہ دستاویزات۔
  • دستاویز نمبر 2055 ایس / پی وی۔ تریخ 5/10/1972 سلامتی کونسل آرکائیو دا آرکائیو۔
  • دستاویز نمبر 1763 ایس / پی وی۔ تریخ 20/2/1974 سلامتی کونسل دا محفوظ شدہ دستاویزات۔
  1. تنظیم دے کم تو‏ں متعلق سکریٹری جنرل د‏‏ی اقوام متحدہ د‏‏ی رپورٹ ، 16 جون 1971 تو‏ں 15 جون 1972۔ باتھورسٹ تے نارتھ کٹ آپٹ .cit ، پی پی. 11–14۔
  2. سکریٹری جنرل آفیشل ریکارڈز د‏‏ی اقوام متحدہ د‏‏ی رپورٹ ، 27 اجلاس سی پی پی۔ 76
  1. دستاویز نمبر ایف او 371/13009 ، خلیج فارس دے رہائشی برطانوی ہندوستانی حکومت نو‏‏ں خط ، 27 ستمبر۔ 1887
  2. ایف او 416/17 ، آر / 15/11253۔ 4 اپریل 1904 نو‏‏ں ، خلیج فارس وچ رہائش پذیر ایجنٹ لنگیہ سیاسی رہائشی۔
  3. - ایف او 416/17. آر / 15/1/253 / ہندوستان دفتر برائے دفتر خارجہ۔ 14 اپریل 1904۔ وائسرائے تو‏ں ٹیلیگرام منسلک کرنا۔ 13 اپریل 1904۔
    • آئی بی آئی ڈی ، مئی 1895 دا سیاسی رہائشی یادداشت۔ P.985 / O
  4. تہران تو‏ں سیاسی رہائش پسند پرشین گلف 20 مئی 1905 P.116 / 05
  5. ایف او 371/13721 ، بھارت دفتر برائے ایف او ، 25 اکتوبر 1902
  6. - ایف او 248/843۔ آر / 15/1/253۔ کاکس ٹو حکمران شارجہ ۔5 اگست 1905۔
  7. - ایف او 416/17. آر / 15/1/253۔ لینڈس ڈاون دے مارکوس نو‏‏ں مشکل۔ 20 اپریل 1904۔
  8. - ایف او 416/17. آر / 15/1/253۔ ایف او (دفتر خارجہ) بھارت دفتر۔ 23 اپریل 1904۔
  9. - ایف او 416/18۔ آر / 15/1/253۔ تہران وچ سر اے ہارڈنگ منسٹر تک لینڈ مارڈ آف مارکیس تو‏ں ٹیلی گرام۔ 11 مئی 1904۔
  10. - ایف او 416/18۔ آر / 15/1/253۔ ہارڈنگ تو‏ں لے مارس آف لینڈس ڈاون تک دا ٹیلی گرام۔ 24 مئی 1904۔
  11. - ایف او 371713721 ، ای 262/52/91 ، 16 جنوری 1929 ، فارسی نے ابوومسا تے تونب دا دعوی کيتا ، اے ایف اورچرڈ (ایف او) دے ذریعہ 3 دسمبر 1927 نو‏‏ں رپورٹ۔
  12. . FO371 / 17827.1934۔ عربیہ E5652 / 3283/91. MQWRendel۔ (FO) تو‏ں JGLaitwaite (IO) تریخ 13 oct. 1934۔
  13. - FO371 / 18901۔ P.116۔ 12.1932 مارچ۔ پی پی 116 تے 117۔
  14. - ایف او 248 ، 448 ، نمبر 87. 26 ستمبر. 1887 ایف او 248 ، 448 ، نئيں۔ 222 ، خط نمبر دے نال منسلک 88 تہران وچ برطانوی انچارج ڈیفائر تاں۔
  15. -FO 371/14478 ، میمورنڈم ، مشورہ اے کہ ٹنب جزیرے پرسیا وچ رکھیا جاسکدا اے ، 14 نومبر 1930
    • - ایف او 371/15276 ، برطانوی رہائش تے مشاورتی عمومی ، بشیر۔
  16. ایف او 1/17 / 8 Mr.827، ، ٹرنب دا ذا‏تی دعوی کرن تے ایف او ، میمورینڈم د‏‏ی جانب تو‏ں ابو موسا DW LASELLES 4 SEP۔ 1934۔
  17. ایف او 1 3718/18909011 ، ٹنب تے آبو موسا دے جزیرے دا ذا‏تی دعویٰ 17/5/1935
  18. ایف او 1089/13 برطانوی رہائش ، بہرین ، 10 نومبر 1954۔
  19. ایف او 371/109852 ، برٹش ایمپیسی ، تہران ، 18 ڈی ای سی۔ 1954۔
  20. FO 371/114640 / FO برائے انتظامیہ ، 31 جنوری 1955
  21. FO ، کرنے دے لئی میللارڈ ، تہران ، 2 نومبر ، 1961
  22. FO 371/13721 ، برطانوی رہائشی تو‏ں غیر ملکی سیکریٹری تک رسائی حاصل کرن۔ نويں دہلی
  23. - ولف ، 22 جولائ‏ی ، 1888. 1888۔ منسلک نقشہ فارس. پبلک ریکارڈز لائبریری۔
  24. - ولف ، 21 اگست ، 1888۔ مسٹر مارکوئس برائے سیلسبرری نمبر ، 160۔ PR لائبریری۔
  25. - ولف ، 22 اگست ، 1888۔ منسلک نقشہ فارس نمبر ، 105. PR لائبریری۔
  26. - ولف ، 7 ستمبر ، 1888۔ مسٹر مارکوئس برائے سیلسبرری نمبر ، 176۔ پبلک ریکارڈز لائبریری

ہور تبصرے

سودھو
  • اکتوبر 2014 وچ ، متحدہ عرب امارات دے وزیر خارجہ نے ، اقوام متحدہ د‏‏ی جنرل اسمبلی وچ اپنی تقریر وچ ، خلیج فارس دے تن جزیراں تو‏ں متعلق اپنے دعوےآں دا اعادہ کيتا تے کہیا کہ تہران اپنا جھنڈا ابو موسیٰ جزیرہ اُتے نئيں رکھے۔ انہاں الزامات دے جواب وچ ، اقوام متحدہ د‏‏ی جنرل اسمبلی وچ ایرانی نمائندے نے ابو موسی ، لٹل تونب تے بگ تونب جزیراں اُتے ایران د‏‏ی خودمختاری اُتے زور دتا تے انہاں تِناں جزیراں نو‏‏ں ایران د‏‏ی سرزمین دا لازمی حصہ سمجھیا ۔اس نے اس وچ مداخلت د‏‏ی مثال سمجھی۔ ایران دے داخلی امور [۶۵][۶۶]

ہور ویکھو

سودھو

فوٹ نوٹ

سودھو
  1. ↑ ۱.۰ ۱.۱ Small Islands, Big Politics The Tonbs and Abu Musa in the Persian Gulf – Hooshang Amirahmadi -
  2. ↑ ۲.۰ ۲.۱ ۲.۲ Small Islands, Big Politics The Tonbs and Abu Musa in the Persian Gulf. -
  3. ↑ "{{{title}}}". کمک مالی ایران به شارجه. فارس. http://www.farsnews.ir/newstext.php?nn=8503160416. 
  4. ↑ 34.html "{{{title}}}". اعتراض ۱۸۴۰ حاجی میرزا آقاسی. مجله ایرانی حقوق بین‌الملل. http://parssea.org/?p=2817 34.html. 
  5. ↑ "{{{title}}}". ایران هرگاه صلاح بداند می‌تواند یادداشت تفاهم ۱۹٧۱ را فسخ کند. کانون پژوهش‌های خلیج فارس. http://www.persiangulfstudies.com/fa/index.asp?P=NEWSVIEW&ID=224. 
  6. ↑ [۱] Archived 2014-02-02 at the وے بیک مشین نقشه‌ها و اسناد ناں خلیج فارس و جزایر آن- دکتر عجم بنیاد ایران‌شناسی ۱۳۸٧
  7. ↑ "{{{title}}}". ایران هرگاه صلاح بداند می‌تواند یادداشت تفاهم ۱۹٧۱ را فسخ کند. کانون پژوهش‌های خلیج فارس. http://www.persiangulfstudies.com/fa/index.asp?P=NEWSVIEW&ID=224. 
  8. ↑ ۸.۰ ۸.۱ ۸.۲ ۸.۳ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  9. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  10. ↑ ۱۰.۰ ۱۰.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  11. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  12. ↑ ۱۲.۰ ۱۲.۱ ۱۲.۲ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  13. ↑ ۱۳.۰ ۱۳.۱ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے TN لئی۔
  14. ↑ ۱۴.۰ ۱۴.۱ Schofield, Richard. Borders and territoriality in the Gulf and the Arabian peninsula during the twentieth century. In: Schofield (ed.) Territorial foundations of the Gulf states. London: UCL Press, 1994. 1-77. References on p. 38.
  15. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  16. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  17. ↑ "UAE's first martyr remembered". The National. 6 December 2012. https://www.thenational.ae/uae/uae-s-first-martyr-remembered-1.608115. 
  18. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  19. ↑ ۱۹.۰ ۱۹.۱ ۱۹.۲ ۱۹.۳ Al-Mazrouei, Noura. Disputed Islands between UAE and Iran: Abu Musa, Greater Tunb, and Lesser Tunb in the Strait of Hormuz. 
  20. ↑ Safa Haeri,
  21. ↑ Schofield: 35-37.
  22. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  23. ↑ kharg_2 | Flickr – Photo Sharing!
  24. ↑ کتاب اسناد ناں خلیج فارس، میراثی کهن و جاودان توضیح تصویر جلد و صفحه۱۹۳–۱۹۴
  25. ↑ «اسامی جغرافیایی باستان میراث فرهنگی صفحه٧[[ گٹھ:مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے ]][[ گٹھ:مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے ]]؛ ۱۳۸۲» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۰۱۲-۰۶-۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۲۱. تداخل پیوند خارجی و ویکی‌پیوند (کمک)
  26. ↑ به نقل از نسخه اینترندی کتاب اسناد ناں خلیج فارس؛ ۱۳۸۳
  27. ↑ سمینار بین‌المللی ایران و آفریقا ۱۳۸۱ دانشگاه تربیت مدرس- یونسکو- جلد دوم مقاله ایرانیان بلوچ در جنگ مامباسا دکتر عجم چاپ ۱۳۸۳ دانشگاه تربیت مدرس؛ و کتاب اسناد ناں خلیج فارس، میراثی کهن و جاودان صفحه ۸۴–۸۵–۲۰۴–۲۰۵
  28. ↑ کتاب تریخ عالم آرای عباسی و خامه اسکندربیگ ترکمان، در صفحهٔ ۹٧۹
  29. ↑ .(نامه وزارت امور خارجه ایران به سفارت بریتانیا، ۲۴ ربیع‌الثانی ۱۳۱۲، مجموعه ش ۶۱۸۰ اسناد دولدی مرکز اسناد وزارت امور خارجه ایران؛ ہور رجوع کنید به قائم مقامی، ص ۱۲۶–۱۳۱).
  30. ↑ اسکوفیلد، ص ۳۵
  31. ↑ جزیره تنب کوچک
  32. ↑ . ParsSea.
  33. ↑ http://parssea.org/?p=2817
  34. ↑ مهدوی، هوشنگ. (۱۳۵۵)، عبدالرضا هوشنگ، تریخ روابط خارجی ایران، تهران، سیمرغ
  35. ↑ انطباق اصل سرزمین بلاصاحب و توجیه بریتانیا در اشغال جزایر ایرانی تنب و ابوموسی در سال ۱۲۸۲ (۱۹۰۳م) شماره ۲، زمستان ۱۳۸۴
  36. ↑ [۲] Archived 2021-05-08 at the وے بیک مشین ParsSea.. محمد مصدق"خاطرات و تألمات"(رنج‌ها): ۱- شرح مختصری از زندگی و خاطراتم - به کوشش ایرج افشار، تهران ۱۳۶۴ صفحه ۱۶۲ فصل بیست وچهارم.
  37. ↑ پیروز مجتهدزاده، «جغرافیای سیاسی و تریخ جزایر تنب و ابوموسی»، در اطلاعات سیاسی و اقتصادی، سال ششم، شماره 11و12(60-56) مرداد و شهریور 1371، مقاله نخست. ـ پیروز مجتهدزاده، مسعود مهاجر، دریادار ابراهیم شاه‌حسینی، ملک‌رضا ملکپور، «مناقشه بر سر ابوموسی»، گزارش اصلی، صنعت حمل و نقل، آبان-آذر 1371. - پیروز مجتهدزاده، «کشورها و مرزها در منطقه ژئوپولیتیک خلیج فارس»، ترجمه حمیدرضا ملک محمدی نوری، انتشار دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی 1372، فصل مربوط به جزایر تنب و ابوموسی.
  38. ↑ النزاع بین دولة الامارات العربیة المتحدة و ایران حول الجزر الثلاث فی الوثائق البریطانیة، دکتر:ولید حمدی الأعظمی (ترجمه فارسی).
  39. ↑ "{{{title}}}". جزایر متعلق به ایران است. روزنامه همشهری. http://www.hamshahrionline.ir/hamnews/1377/771002/maqal.htm#maqal1. 
  40. ↑ سیدعلی حق‌شناس، حاکمیت تاریخی ایران بر جزایر تنب و بوموسی، ص ۹۲
  41. ↑ %D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87. %DB%B1%DB%B9%DB%B7%DB%B1.html دیپلماسی ایرانی - تفاهم نامه ۱۹٧۱
  42. ↑ مجله خواندنیها. شنبه ۱۳ آذرماه ۱۳۵۰ شماره ۲۳ سال سی و دوم
  43. ↑ سیدعلی حق‌شناس، حاکمیت تاریخی ایران بر جزایر تنب و بوموسی، ص ۱۲۹
  44. ↑ / سفر ریاست جمهوری به ابوموسی اقدامی به جا، مناسب، قانونی و امری داخلی است
  45. ↑ http://www.tazehnews.com/news/13503/متن%20کامل%20تفاهم%20نامه%20جزایر%20سه%20گانه%20در%20سال%201971
  46. ↑ بازتاب مسائل داخلی ایران در اسناد آرشیو ملی بریتانیا (۹) - اختصاصی "زمانه"
  47. ↑ ۴۷.۰ ۴۷.۱ امارات سفر احمدی‌نژاد به ابوموسی را «نقض آشکار حاکمیت» خود دانست
  48. ↑ گستاخی اماراتی‌ها به فوتبال هم رسید!
  49. ↑ حمایت لیبی، لبنان، اردن و مراکش از موضع امارات در برابر ایران
  50. ↑ فرانسه: چرا احمدی‌نژاد به ابوموسی رفت!؟
  51. ↑ الف - حمایت دولت انقلابی تونس از ادعاهای امارات
  52. ↑ «موضع آمریکا درباره جزایر سه‌گانه اعلام شد». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۲-۰۴-۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۲۱.
  53. ↑ حمایت اوباما از موضع امارات برای حل اختلاف بر سر جزایر سه‌گانه خلیج فارس
  54. ↑ حضار سفیر سوئیس به وزارت‌خارجه
  55. ↑ «هشدار فرمانده نیروی زمینی ارتش در خصوص جزایر سه‌گانه». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۲-۰۴-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۲۱.
  56. ↑ تھ‏‏انو‏اں -امارات واکنش ۲۲۵ نماینده به اظهارات تھ‏‏انو‏اں امارات
  57. ↑ تشکیل استان خلیج فارس وبگاه بولتن
  58. ↑ پیشنهاد تشکیل استان خلیج فارس فردانیوز
  59. ↑ تجاری تشکیل استان خلیج فارس به مرکزیت بوموسی و تبدیل جزایر به منطقه آزاد تجاری عصر ایران
  60. ↑ تشکیل استان خلیج فارس تابناک
  61. ↑ احتمال تغییر ناں جزیره ابوموسی
  62. ↑ رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک ایران می‌گوید تمام جزایر خلیج فارس سند مالکیت دارند - رادیو فردا
  63. ↑ النزاع بین دولة الامارات العربیة المتحدة و ایران حول الجزر الثلاث فی الوثائق البریطانیة، دکتر:ولید حمدی الأعظمی (ترجمه فارسی: عجم).
  64. ↑ بازتاب مسائل داخلی ایران در اسناد آرشیو ملی بریتانیا (۹) - اختصاصی "زمانه"
  65. ↑ "{{{title}}}". واکنش ایران به اظهارات وزیر خارجه امارات در سازمان ملل. عصر ایران. http://www.asriran.com/fa/news/357752/واکنش-ایران-به-اظهارات-وزیر-خارجه-امارات-در-سازمان-ملل. 
  66. ↑ "{{{title}}}". ایران جزایر ما را اشغال کرده و پرچم خود را به اهتزاز دراورده. انتخاب. http://www.entekhab.ir/fa/news/182565. 

حوالے

سودھو

منظرہ ◅ یوٹیوب اتے

  • خلیج فارس دے ناں د‏‏ی رپورٹ د‏‏ی قانونی ، تاریخی تے جغرافیائی اعتبار تو‏ں اقوام متحدہ د‏‏ی ویب سائٹ اُتے اشاعت [۷]
  • ابو موسی دا ناں بدلاں پارسیان [۸] Archived 2012-05-06 at the وے بیک مشین
  • دستاویز نمبر 161 ایس / پی وی۔ مورخہ 9/12/1971 ، سلامتی کونسل دا آرکائیو۔
  • دستاویز نمبر 10740 S / مورخہ 7/18/1972 سلامتی کونسل دا محفوظ شدہ دستاویزات۔
  • دستاویز نمبر 2055 ایس / پی وی۔ تریخ 5/10/1972 سلامتی کونسل آرکائیو دا آرکائیو۔
  • دستاویز نمبر 1763 ایس / پی وی۔ تریخ 20/2/1974 سلامتی کونسل دا محفوظ شدہ دستاویزات۔
  1. تنظیم دے کم تو‏ں متعلق سکریٹری جنرل د‏‏ی اقوام متحدہ د‏‏ی رپورٹ ، 16 جون 1971 تو‏ں 15 جون 1972۔ باتھورسٹ تے نارتھ کٹ op.cit ، پی پی۔ 11-14۔
  2. سکریٹری جنرل آفیشل ریکارڈز د‏‏ی اقوام متحدہ د‏‏ی رپورٹ ، 27 ويں سیشن پی پی۔ 76
  • برطانوی دفتر خارجہ تے چھیويں پولیٹیکل بیورو دے وچکار خط و کتابت دا آرکائو۔
  1. دستاویز نمبر ایف او 371/13009 ، خلیج فارس دے رہائشی برطانوی ہندوستانی حکومت نو‏‏ں خط ، 27 ستمبر۔ 1887
  2. ایف او 416/17 ، آر / 15/11253۔ 4 اپریل 1904 نو‏‏ں ، خلیج فارس وچ رہائش پذیر ایجنٹ لنگیہ سیاسی رہائشی۔
  3. - ایف او 416/17. آر / 15/1/253 / ہندوستان دفتر برائے دفتر خارجہ۔ 14 اپریل 1904۔ وائسرائے تو‏ں ٹیلیگرام منسلک کرنا۔ 13 اپریل 1904۔
    • آئی بی آئی ڈی ، مئی 1895 دا سیاسی رہائشی یادداشت۔ P.985 / O
  4. تہران تو‏ں سیاسی رہائش پسند پرشین گلف 20 مئی 1905 P.116 / 05
  5. ایف او 371/13721 ، بھارت دفتر برائے ایف او ، 25 اکتوبر 1902
  6. - ایف او 248/843۔ آر / 15/1/253۔ کاکس ٹو حکمران شارجہ ۔5 اگست 1905۔
  7. - ایف او 416/17. آر / 15/1/253۔ لینڈس ڈاون دے مارکوس نو‏‏ں مشکل۔ 20 اپریل 1904۔
  8. - ایف او 416/17. آر / 15/1/253۔ ایف او (دفتر خارجہ) بھارت دفتر۔ 23 اپریل 1904۔
  9. - ایف او 416/18۔ آر / 15/1/253۔ تہران وچ سر اے ہارڈنگ منسٹر تک لینڈ مارڈ آف مارکیس تو‏ں ٹیلی گرام۔ 11 مئی 1904۔
  10. - ایف او 416/18۔ آر / 15/1/253۔ ہارڈنگ تو‏ں لے مارس آف لینڈس ڈاون تک دا ٹیلی گرام۔ 24 مئی 1904۔
  11. - ایف او 371713721 ، ای 262/52/91 ، 16 جنوری 1929 ، فارسی نے ابوومسا تے تونب دا دعوی کيتا ، اے ایف اورچرڈ (ایف او) دے ذریعہ 3 دسمبر 1927 نو‏‏ں رپورٹ۔
  12. . FO371 / 17827.1934۔ عربیہ E5652 / 3283/91. MQWRendel۔ (FO) تو‏ں JGLaitwaite (IO) تریخ 13 oct. 1934۔
  13. - FO371 / 18901۔ P.116۔ 12.1932 مارچ۔ پی پی 116 تے 117۔
  14. - ایف او 248 ، 448 ، نئيں۔ 87. 26 ستمبر. 1887 ایف او 248 ، 448 ، نئيں۔ 222 ، خط نمبر دے نال منسلک 88 تہران وچ برطانوی انچارج ڈیفائر تاں۔
  15. -FO 371/14478 ، میمورنڈم ، مشورہ اے کہ ٹنب جزیرے پرسیا وچ رکھیا جاسکدا اے ، 14 نومبر 1930
    • - ایف او 371/15276 ، برطانوی رہائش تے مشاورتی عمومی ، بشیر۔
  16. ایف او 1/17 / 8 Mr.827، ، ٹرنب دا ذا‏تی دعوی کرن تے ایف او ، میمورینڈم د‏‏ی جانب تو‏ں ابو موسا DW LASELLES 4 SEP۔ 1934۔
  17. ایف او 1 3718/18909011 ، ٹنب تے آبو موسا دے جزیرے دا ذا‏تی دعویٰ 17/5/1935
  18. ایف او 1089/13 برطانوی رہائش ، بہرین ، 10 نومبر 1954۔
  19. ایف او 371/109852 ، برٹش ایمپیسی ، تہران ، 18 ڈی ای سی۔ 1954
  20. FO 371/114640 / FO برائے انتظامیہ ، 31 جنوری 1955
  21. FO ، کرنے دے لئی میللارڈ ، تہران ، 2 نومبر ، 1961
  22. FO 371/13721 ، برطانوی رہائشی تو‏ں غیر ملکی سیکریٹری تک رسائی حاصل کرن۔ نويں دہلی
  23. - ولف ، 22 جولائ‏ی ، 1888. 1888۔ منسلک نقشہ فارس. پبلک ریکارڈز لائبریری۔
  24. - ولف ، 21 اگست ، 1888۔ مسٹر مارکوئس برائے سیلسبرری نمبر ، 160۔ PR لائبریری۔
  25. - ولف ، 22 اگست ، 1888۔ منسلک نقشہ فارس نمبر ، 105. PR لائبریری۔
  26. - ولف ، 7 ستمبر ، 1888۔ مسٹر مارکوئس برائے سیلسبرری نمبر ، 176۔ پبلک ریکارڈز لائبریری
  • کتاباں:
  1. - لوریمر ، خلیج فارس ، عمان تے وسطی عربہ والیوم ، IIB ، تاریخی ، دے جے سی گزٹیر۔ کلکتہ د‏‏ی سپرنٹنڈنٹ حکومت نے ہندوستان 1915 وچ طباعت کيتی۔ گریگ انٹرنیشنل پبلشرز لمیٹڈ ، ویسٹ میڈ ، انگلینڈ) نے 1970 وچ منع کيتا ، پی۔ 2138۔
  2. - خلیج فارس دے سروے د‏‏ی لائٹس اینڈ ریکارڈ کتاب ، از کیپٹن ہائن 1829۔
  3. - خلیج فارس وچ برطانوی مفاد دا احترام کرنے والا میمورنڈم ، خفیہ ، نمبر ، 9161۔ جنوری 1914 ، کیب 16/94۔

- مارسئس آف سیلیسبری ، 22 جون ، 1888۔ مسٹر وولف نمبر ، 64 اُتے فارس دا نقشہ منسلک کرنا. پبلک ریکارڈز لائبریری۔

  1. - اوپن ہیم ، ایل بین الاقوامی قانون ، اک معاہدہ ، جلد اول ، امن ، ایڈیشن۔ بذریعہ H ، لاؤٹر پیچ ، 8 ويں ایڈی۔ لندن زونگ مین ، 1955۔
  2. - خلیج فارس تے خلیج عمان دے وسائل تے ساحلی دفاع ، 1903 ، ایڈمرلٹی۔
  3. - اسٹارک ، جے جی (967) بین الاقوامی قانون 6 تعارف دا تعارف۔ لندن: مکھن دے لائق
  4. - یونائیٹڈ انگلش ایسٹ انڈین کمپنی دے آرڈر بذریعہ سہ رخی سروک۔ جارج بارنس بروکس ، کمانڈر دے ذریعہ۔ HCmarine 1830۔

باہرلے جوڑ

سودھو
"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=خلیج_فارس_وچ_ایران_دے_تن_جزیریاں_دا_تنازعہ&oldid=664247" توں لیا