جنرل سبیگ سنگھ

سبیگ سنگھ
جم تریخ	1925
جمݨستھان	برطانوی پنجاب
مرن تریخ	6 جون 1984(1984-06-06)
مرنستھان	اکال تخت، امرتسر، پنجاب (بھارت)
وفاداری	بھارت
نوکری/شاخ	فوج
کم دے سال	1944–1977
عہدہ	میجر جنرل
یونٹ	گڑھوال رائیفلز 3/11 گورکھا رائیفلز Parachute Regiment
سالار	GOC, Madhya Pradesh, Bihar and parts of Odisha
جنگاں/لڑائیاں	1971 دی بھارت پاک جنگ (India) and Operation Blue Star 1984 under Sant Jarnail Singh Bhindranwale
اعزاز	ایئیسویئیم اتے پیویئیسئیم

میجر جنرل سبیگ سنگھ ایئیسویئیم اتے پیویئیسئیم (1925–1984)، اک بھارتی فوج دے اہلکار سن جو بنگلہ دیش مکتی جنگ ویلے مکتی باہنی ولنٹیئراں دی سکھلائی لئی اپنی سیوا لئی جانیا جاندا اے۔  سنگھ دا جم کھیالا پنڈ (پہلے کھیالا نند سنگھھ والا دے طور تے جانیا جاندا سی)، جوامرتسر-چوگاواں سڑک توں لگپگ نوں میل (14 کلومیٹر) دور اے، وچ ہویا سی۔ اوہ سردار بھگوان سنگھ اتے پریتم کور دا سبھ توں وڈا پتر سی اتے اس دے تن بھرا اتے اک بھین سی۔ اس نوں سیکنڈری سکھیا حاصل کرن لئی، خالصہ کالج، امرتسر، اتے بعد وچ سرکاری کالجلاہور اچّ سکھیا دے لئی بھیجیا گیا۔

سبیگ سنگھ بھارتی فوج دا اک جنرل سی جسنے چڑھدے پاکستان (ہن بنگلہ دیش) گڑبڑ کرن لئی مکتی باہنی ناں دی بنگالیاں اک دہشت گرد تنظیم قایم کیتی تے ۔ فوج توں رٹائرمنٹ مگروں ایہہ خالصتان دی تحریک نال رلیا تے سنت جرنیل سنگھ بھنڈرانوالا دا ساتھی بنیا تے 1984 چ اندرا گاندھی ولوں ہرمندر صاحب اتے آپریشن بیلوسٹار ناں دے حملے چ سکھ گوریلےآں دی اگوائی کردا ہویا ماریا گیا ۔

جم تے پچھوکڑ

جنرل سبیگ سنگھ کھیالا پنڈ دے رہن والے سی جو کہ چگاواں روڈ توں نوں میل دی دوری اتے اے۔ جنرل سبیگ سنگھ پیؤ بھگوان سنگھ اتے ماں پریتم کور دا سبھ توں وڈا پتر سی۔ اسدے تن بھرا اتے دو بھیناں سن۔ پروار دا تعلق بھائی مہتاب سنگھ جو کہ سکھ قوم دے مہان جرنیل سن اتے جناں نے 1740 وچ بھائی سکھا سنگھ سمیت ہرمندر صاحب دی بے ادبی کرن والے مسے رنگڑ دا سر وڈھیا سی نال جڑدا سی۔ جنرل سبیگ سنگھ دا پروار پنڈ وچ کھاندا-پیندا دھنی پروار سی جو سو کلے(بیگھے) زمین دا مالک سی۔ پنڈ کھیالا دا پہلاں نہ کھیالا نند سنگھ وجدا سی اتے سر۔ نند سنگھ، سر۔ سبیگ سنگھ دا پڑدادا سی۔ سر۔ سبیگ سنگھ دی ماں سکھ دھرم نوں پوری طرحاں سمرپت سی اتے اپنے بچیاں اتے پوتے-پوتیاں نوں ہمیشاں بھائی صاحب سنگھ جی دے وارث ہون بارے یاد کروادیاں اناں نوں پروار دے ناں نوں ہمیشاں روشن کرن دی پریرنا دندی رہندی سی۔ اناں دے پیؤ سر۔ بھگوان سنگھ پنڈ دے نمبردار سن اتے پنڈ دے لوکاں دیاں مشکلاں حل کرن وچ ایہہ ہمیشاں مصروف رہندے سن۔ اسے کرکے پنڈ دے لوک اگوائی اتے صلاحَ لئی ہمیشہ اناں ول ویکھدے سن۔ سبیگ سنگھ بچپن توں ہی اک عام بچے نالوں زیادہ بدھی مان اتے چست سی۔ اوہ بچپن وچ ہی انٹیکجوئل طور اتے انے چیتن سن کہ پنڈ دے کئی خاص سبھاء والے بندیاں بارے کویتاواں جوڑ لیندے سی۔ اسدا اتہاس اتے ساہت ول خاص جھکاء سی اتے اناں دے استاد اناں دی اس انٹیکجوئل اہلیت دے خاص طور اتے قایل سن۔ اسدے استاداں نے سبیگ سنگھ دے ماں پیؤ نوں اناں نوں کسے وڈے سکول جاں ودیک ادارہ وچ بھیجن دی صلاحَ دتی۔ سبیگ سنگھ نوں سکیڈنری سکھیا لئی لائلپور خالصہ کالج امرتسر اتے اچ تعلیم لئی سرکاری کالج لاہور بھیجیا گیا۔ اوہ فٹ بال، ہاکی اتے ایتھلیٹکس دا بیہترین کھڈاری سی۔ اٹھاراں سالاں دی عمر وچ اس سو میٹر دوڑ دے بھارتی ریکارڈ نوں توڑیا سی اتے نال ہی ضلع بورڈ چھال مارن دے ریکارڈ نوں وی توڑیا سی۔ اوہ بیہترین کھڈاری سی پر اسنے کھیڈاں نوں اپنا کتہ نہ بنا کے فوج نوں چنیا۔ اوہ پڑائی وچ وی ہشیار سی اتے 1940 وچ لاہور کالج وچ بھارتی فوج وچ بھرتی کرن آئی ٹیم ولوں چنے گئے اکو-اک طالب علم سی۔ اس نوں دوجی پنجاب رجمینٹ وچ سیتالاب لیفٹینینٹ وجوں لیا گیا۔ کجھ دناں وچ ہی رجمینٹ جاپان دے خلاف لڑن لئی برما روانہ ہو گئی۔۔

بھارتی فوج چ

بھارتی فوج

1942 وچ، اہلکاراں دی چون لئی لاہور کالج آئی ٹیم نے سنگھ نوں بھارتی فوج دے اہلکار کاڈر وچ بھرتی کر لیا۔ انڈین ملٹری اکیڈمی وچ سکھلائی دے بعد اسنوں گڑھوال رائیفلزوچ سیکنڈ لیفٹینینٹ دے طور تے کمیشن دے دتا گیا۔ کجھ دناں دے اندر ہی رجمینٹ برما بھیج دتی گئی اتے سنگھ جاپانیاں خلاف چل رہی جنگ وچ شامل ہو گیا۔ 1945 وچ جد جنگ بند ہوئی، اوہ اپنے یونٹ سمیت ملایا وچ سی۔ ونڈدے بعد، جدوں رجمینٹاں دا پنرگٹھن ہویا، اوہ پیراشوٹ برگیڈ وچ پیراٹروپر دے طور تے شامل ہو گیا۔ اس نوں پہلی پیرا (خاص فورس) بٹالیئن پیراشوٹ رجمینٹ وچ لایا گیا، جس وچ اوہ 1959 تک رہا۔ اس نے 3/11 گورکھا رائیفلز نوں کمانڈ کیتا۔

ہندستان دی ونڈ توں بعد جدوں رجمینٹ دا مڑ تنظیم کیتا گیا تاں اوہ پیراسوٹ برگیڈ وچ پیرا ٹروپر وجوں شامل ہوئے۔ 1959 تک اوہ اس بٹالیئن وچ راے۔ جنرل سبیگ سنگھ سبھاء وجوں پڑاکو انسان سی اتے اناں نے ہریک فوجی کاروائی بارے ڈونگھی کھوج-بین کیتی سی اتے ہریک فوجی جنرل دی جیونی پڑی سی۔ اتہاس وچ اناں دی خاص دلچسپی سی۔ اوہ پنجابی، فارسی، اردو، گورکھی، انگریزی اتے ہندی بولیاں چنگی طرحاں بول لیندا سی۔ دیہرادون وکھے فوجی اکیڈمی وچ استاد وی راے اتے ہور کئی عہدیاں اپر وی سیوا نبھائی۔ فوج وچ اوہ اک نڈر افسر وجوں مشہور ہو گئے جو کہ کسے وی طرحاں دی ماڑی حرکت نوں برداشت نہیں کردا سی۔ اس دے اس سدھے سبھاء کارن جاں تاں لوک اس نوں پسند کردے سی اتے جاں اناں توں ڈردے سی۔ بھارت ولوں لڑی گئی ہریک جنگ وچ اس حصہ لیا۔ فوجی کاروائیاں اتے فوجی سائنس دی اناں دی زبردست جانکاری کارن اناں نوں برگیڈ میزر بنایا گیا۔ 1965 دی بھارت پاک جنگ دوران اوہ جموں اتے کشمیر وچ تینات سی اتے گورکھا رائیفل دا کمانڈر سی تاں اس دی ماں ولوں بھیجی ٹیلیگرام جو کہ اس دے پیؤ جی دے مرن بارے سی، بارے اپنے کسے وی سہیوگی نوں نہ دسیا۔ جدوں فوجی کاروائیاں ختم ہوئیاں تاں ہی اناں چھٹی لئی عرضی دتی۔ اناں دی ماں نے اس نوں پیؤ دیاں آخری رسماں وچ شامل نہ ہون بارے کدے وی نہ پچھیا ۔ ہر کوئی جاندا سی کہ دیس دیاں حداں دی راکھی کرناں اس لئی مکھ کرتوّ سی۔ 1965 توں بعد سبیگ سنگھ نوں کرنل بنا دتا گیا اس نوں ناگالینڈ وچ ناگا کھاڑکوآں دیاں کاروائیاں دباؤن دی ذمہ واری دتی گئی۔ اس دی کمانڈ ہیٹھ اٹھویں پہاڑی ڈویزن دے پنجاہ جوان سن۔ اتھے اس اگوائی اتے نڈر پینتڑیبازی دی اپنی کلا دی ورتوں کرکے سفلتا نال حالات نوں قابو کیتا۔

مکتی باہنی

1971 وچ پوربی پاکستان (ہن بنگلہ دیش) وچ سیاسی گڑبڑ شروع ہو گئی اتے بنگالی لوکاں نے پاکستان توں اڈّ ہون دیاں اچھاواں ظاہر کرنیاں شروع کر دتیاں۔ یحیی خان سرکار نے بنگالیاں اتے ظلم کرنے شروع کیتے تاں بنگالی بھارت وچ داخل ہونے شروع ہو گئے۔ 1971 وچ ہی بھارت سرکار نے پوربی پاکستان وچ چل راے آزادی جدوجہد وچ لکویں طور اتے شامل ہون دا فیصلہ کر لیا۔ بھارتی فوج دے مکھی مانک شاہ نے خاص طور اتے اس کم لئی سبیگ سنگھ نوں چنیا۔ اس دی کمانڈ ہیٹھ پاکستان فوج وچوں بھجے بنگالی افسراں نوں لگایا گیا۔ جنوری 1971 توں اکتوبر 1971 تک آزادی کاروائیاں اینا زور پھڑ گئیاں کہ پوربی بنگال وچ پاکستانی فوجاں دی ٹاکرا کرن دی اچھا لگبھگ ختم ہو گئی۔ بھارت سرکار دنیا وچ ظاہر نہیں ہون دینا چاہندی سی کہ بھارت بنگالی آزادی پسنداں دی اگوائی اتے ٹریننگ دا پربندھ کر رہی اے۔ سبیگ سنگھ اناں لکویاں کاروائیاں وچ اناں زیادہ لپت سی کہ پنج مہینے تک اس دے پروار نوں اناں دی کوئی اگھ-سگھ نہیں سی ملی۔ اپریل 1970 وچ اس دی نینویں نوں اس دا اک خط ملیا جو کہ بیگ دے ناں ہیٹھ سی اتے جو بھارتی سرکار ولوں لکویں جنگ وچ شامل ہون نوں لکاؤن دے پینتڑے دی اہمیت نوں واضع کردا سی۔ اس دی بیوی اتے پروار حیران سن کہ کی ہو رہا اے کیونکہ خط وچ صرف اناں ہی لکھیا سی کہ فکر نہیں کرنا، اوہ ٹھیک ہن۔ نومبر 1971 وچ مکتی باہنی نے جدوں ڈھاکے ول مارچ کیتا تاں ایہہ بناں کسے خلاف توں راجگڑھ اتے قابض ہو گئی۔ لگبھگ اک لکھ پاکستانی فوجاں نے سمیت جنرل سٹاف دے آتم سمرپن کر دتا جس دے سٹے وجوں بنگلا دیش ہوند وچ آیا۔ اس سفلتا دا سہرا سبیگ سنگھ دے سر سی کیونکہ اس بنگالی نوجواناں نوں مات زمین لئی لڑن لئی سکھئت کرن وچ دن-رات اک کیتا سی۔ مکتی-باہنی دی طاقت نوں درساؤن لئی پنج تارہ ہوٹلاں اتے چٹاگانگ بندرگاہ اتے کھڑے جہازاں نوں نشانہ بنایا گیا۔ یدھنیتک پدھر اتے اہم پل اڈا دتے گئے، فیکٹریاں بند کروا دتیاں گئیاں اتے معیشت دا لکّ توڑ دتا گیا۔ جدوں اصل کاروائی شروع کیتی گئی تاں بھارتی فوج لئی ایہہ سوکھی جہی کاروائی ہی سی۔ بھارت سرکار نے سبیگ سنگھ نوں میجر جنرل دا عہدہ دے کے اس اتے اس نوں پرم وششٹ سیوا میڈل دے کے اناں ولوں نبھائیاں سنوجواناں نوں مانتا حاصل کیتی۔

جنرل کمانڈ افسر

1973 وچ جدوں اوہ مدھیا پردیش، بہار، اوڑیسہ دے جنرل کمانڈ افسر دے عہدے اپر تینات سن تاں سرکار ولوں اناں نوں جےَ روشنی نرائن نوں گرفتار کرن لئی کیہا گیا تاں اناں انکار کر دتا۔ کانگرس سرکار ولوں اس کارن اناں خلاف سی۔بی۔آئی۔ پچھ-پڑتال شروع کیتی گئی۔ کجھ سینئر فوجی افسراں ولوں اناں خلاف ساڑے دی بھاونا اتے بھارتی سرکار دی کسے وی سکھ فوجی افسر نوں جنرل دے عہدے تک نہ پہنچن دین دی پالیسی کارن اناں نوں ترقی نہ دتی گئی۔ جدوں اناں نوں کماؤں رجمینٹ وچ بھیجیا گیا تاں اناں دی نظر وچ آیا کہ کماؤں ملٹری فارم دے کمانڈر ولوں فوج مکھی جنرل ریناں دی بیٹی دے ویاہ دوران اک وڈی راشی دتی گئی سی۔۔ اس کاروائی دے کارن اناں دی بدلی کر دتی گئی اتے اناں خلاف جانچ شروع کر دتی گئی۔ اناں دی بدلی توں بعد اناں خلاف اک سال تک کھوج پڑتال چلدی رہی اتے اناں اتے جبلپور وچ سیوا دوران 2500 روپئے دے ملّ دی شیلڈ تحفے وجوں لین دا الزام لگایا گیا جدکہ فوج وچ اجیاے توہپھے دین دی پرمپرا موجود سی۔ سبیگ سنگھ دے کیس وچ ایہہ پرمپرا جرم بن گئی۔ کجھ ہور نگنے جاے الزام جویں سرکاری گھریلو زمین نوں پیداواری فائدے لئی ورتن اتے فوجی ہیڈ کواٹر کنٹین وچوں خریدیاں وستاں نوں ویچن دی آگیا دین وغیرہ لگائے گئے بھاویں کہ اجیاے کم 1972 وچ اناں ولوں کمانڈ سامبھن توں پہلاں دے چل راے سن۔ بھارتی سرکار اتے فوج مکھی دا کھوری پنا ادوں ہور واضع طور اُتے ساہمنے آیا جدوں مکتی واہنی دے ہیرو، پرم وششٹ اتے اتی وششٹ سیوا میڈلاں نال نواجے گئے، بھارتی فوج ولوں ہریک فوجی کاروائی وچ اہم رول نبھاؤن والے افسر جس نے کدے وی سیوا توں ودھ کے بیوی اتے بچیاں ول دھیان نہیں دتا نوں اپریل 30، 1976 (سیوا مکتی توں اک دن پہلاں) فوج وچوں برخاست کر دتا گیا۔ اس طرحاں دا گھٹیا وہار اس بہادر سپاہی، سرمور جرنیل، آگوُ نال کیتا گیا اتے 1984 اتے ساکہ نیلا تارہ توں بعد بھارتی فوج ولوں اس نوں اس کرکے 'اسنتشٹ' اتے 'رسیا ہویا' آکھ کے بدنام کرن دی کوشش کیتی گئی کیونکہ اوہ اپنی قوم دا وفادار سی اتے اپنے اتے ہرمندر صاحب دی شان اتے مان لئی لڑیا سی۔

پنتھ دا سپاہی

جنرل سبیگ سنگھ نوں فوج وچ ہندیاں ہی اس گل دا احساس ہو چکا سی کہ بھارت دی ہندو سرکار پنجاب وچ سکھ آزادی کدے وی برداشت نہیں کریگی۔ اوہ اس گلوں وی چیتن سن کہ بھارتی ہندو سرکار ولوں سکھاں دیاں ترقیاں روکن اتے بھیدبھاو سکھاں نوں فوج وچوں باہر کڈھن دی پالیسی دا سٹہ اے۔ فوج وچوں سکھاں دی گنتی گھٹ کرن، وڈے ادیوگاں نوں پنجاب وچ نہ لگاؤن، سکھ کسانی ولوں کنک اتے دوجیاں فصلاں دے مل نردھارت کرن اتے کنٹرول دی پالیسی اناں ولوں کیتی جاندی محنت دا پورا فائدہ نہ لین دین دی پالیسی سی۔ پنجاب دیاں ندیاں دے پانی دی ونڈ وچ پنجاب دے بندے حصے اتے اختیار نوں ردّ کرنا سکھ دے بہتر ادھیکاراں نوں ختم کرن دی سازش دا حصہ سی۔ اس ویلے بھارت سرکار دا ایہہ پرچار کہ سکھ سمپردائک ہن اتے اناں دیاں منگاں پنجاب نوں غریب بنا دینگیاں وغیرہ سکھاں نوں بدنام کرن دی چال سی۔ اناں ولوں سوے-شاشن دی منگ نوں گداری کیہا گیا اتے ہندو پریس نے سکھ منگ نوں بھارتی راج توں وکھ ہون دیاں سکھ اچھاواں وجوں پرچاریا گیا چارے پاسے توں گھرے ہوئے سکھاں کول اپنے دکھاں نوں آواز دین توں سوا کوئی رستہ نہیں سی، اوہ پوری طرحاں متحد نہیں سن اتے نہ ہی اناں کول کوئی اپنی اخباراں جاں ہور کمیونیکیشن زریعہ سن جناں راہیں اوہ قومانتری پدھر اتے لوکاں دا دھیان اپنے ول کھچّ سکدے۔ بھارت سرکار نوں اناں کمزوریاں دا پوری طرحاں پتہ سی اتے اس نے اناں حالتاں دا سکھاں نوں ہور کمزور اتے ماتحت کرن لئی کیتا۔ اکالی پارٹی نوں ان پڑھاں، تاکتہیناں اتے تیجہیناں دی پارٹی وجوں پرچاریا گیا سی۔۔ دوجے پاسے اکالی وی سابقہ سرکاری ادھیکاریاں دی وفاداری نوں شکّ دی نگاہ نال دیکھدے سن۔ ہندو سرکار اس طرحاں دیاں حالاتاں توں بے حدّ خوش سی اتے اناں کمزوریاں دا استحصال کر رہی سی۔ فوج اتے سول پرشاشن توں ریٹائرڈ ہوئے سکھ، سکھ سیاسی پارٹی نالوں کانگرس وچ جانا ودھ پسند کردے سن۔

اکالی دل چ شمولیت

1977 وچ جنرل سبیگ سنگھ نے اکالی دل وچ شامل ہون دا فیصلہ کیتا کیونکہ اناں مطابق ایہی پارٹی سکھاں دے ہلاں لئی لڑدی رہی سی۔ اوہ سردار گرچرن سنگھ ٹوہڑا نوں ملے اتے پنتھ لئی اپنیاں سنوجواناں پیش کیتیاں۔ شروع وچ جتھیدار ٹوہڑا نے اناں فی ہچکچاہٹ وکھائی پر بعد وچ اناں دی گمبھیرتا نوں ویکھدے ہوئے سابقہ فوجیاں اتے بدھیجیویاں دیاں سنوجواناں لین لئی اناں توں صلاحَ لینی شروع کر دتی۔ بھارت سرکار نے جنرل سبیگ سنگھ ولوں اکالی دل وچ شامل ہون دے فیصلے نوں گمبھیرتا نال لیا اتے اناں نوں اکالی دل توں وکھ ہون اتے اس طرحاں نہ کرن اتے خطرناک نتیجے بھگتن لئی تیار رہن دے سنیاے دتے گئے۔ پر جنرل سبیگ سنگھ ولوں کیتا فیصلے اٹلّ سن اتے اوہ اپنے فیصلے اتے قایم راے۔ اناں دے بھرا جو کہ باجپور (اتر پردیش) وچ اک اگھے کسان اتے راجنیتیوان سن سرکار ولوں جنرل سبیگ سنگھ دے پروار اتے شروع کیتے گئے ظلم دے پہلے شکار بنے۔ پولیس اتے اک مقامی کانگرسی آگوُ ولوں تیار کیتی سازش دے سٹے وجوں اک براہمن آگوُ ولوں جنرل سبیگ سنگھ دے بھرا دا قتل کر دتا۔ اسے آگوُ ولوں ترائی کھیتر وچ رہن والے سکھاں نوں دھمکایا جاندا رہا۔ چھوٹے بھرا دا قتل جنرل سبیگ سنگھ لئی ڈونگھا صدمہ سی پر ایہہ وی اناں دے فیصلے نوں کمزور نہ کر سکیا۔ جنرل اتے اناں دے پروار نوں سی۔بی۔آئی۔ کھوج-پڑتال وچ پھسا کے 1983 تک لگاتار کھپانی خوار کیتا جاندا رہا۔ انت وچ ایہہ کیس جنرل دے حق وچ گیا اتے اوہ باعزت بری ہوئے۔ اس متعلق اناں اپنے پتر نوں کیہا "سی۔بی۔آئی۔ دے اہلکار اپنی کمزوری بارے پوری طرحاں جانو سن اتے میری دکھّ خراب کرن دیاں ناکام کاروائیاں کارن اوہ شرمسار ہن۔" پنج سال تک اناں سرکار ولوں اناں نوں کھپانی کرن دیاں کاروائیاں نوں اس کر کے سہنا پیا کیونکہ اناں راجپالیسی وچ شامل ہون دا فیصلہ کیتا سی اتے جےَ روشنی نرائن دی لہر نوں کجھ سال پہلاں ظالم طریقے نال دباؤن توں انکار کر دتا سی۔

اکالی مورچہ

جنرل سبیگ سنگھ 1980 توں 1984 تک اکالی راجپالیسی وچ پوری طرحاں سرگرم راے۔ اناں نوں کئی وار گرفتار کیتا گیا اتے اناں جیل وچ کسے وی طرحاں دی خاص سہولت لین توں انکار کرکے لہر وچلے دوجے سکھاں دا آگوُ وجوں من جتیا۔ اوہ زمین اتے سوندے اتے اپنا کوٹ بزرگ اتے بیمار سکھاں نوں دے دندے۔ اناں دیاں جرورتا دا دھیان رکھدے اتے جیل ادھیکاریاں کول اناں بزرگ اتے کمزور سکھاں دا دھیان نہ رکھن کرکے اکثر روس ظاہر کردے۔ اناں اپنے ساتھیاں اتے دوجے آگوآں جویں روشنی سنگھ بادل، بلونت سنگھ، ایس۔ایس۔ ڈھینڈسا، وائس چانسلر ب۔س۔ سمندری وغیرہ دا من جت لیا۔ سارے اکالی آگوُ اناں دے کم اتے سمرپن'بھاونا دے قایل سن۔۔ اوہ پنجاب دے لوکاں وچ جلدی ہی حرمن پیارے ہو گئے اتے پنتھ دی سیوا وچ پوری طرحاں سمرپت ہو گئے۔ جیل توں باہر اناں زیادہتر سماں اپنے پنڈ کھیالا وچ اپنی ماں نال بتایا۔ اناں اپنے بڈھاپے دوران دیہرا دون وکھے گھر بنا کے سکھی جیون جیؤن دی سکیم دا تیاگ کر دتا۔ اس دی تینویں وی پنڈ آ گئی جتھے اناں اپنا زیادہ تر سماں بتایا۔ اناں دی بیوی نے وی اپنے گردے دی بیماری اتے دیہرا دون وچلے گھر ول بے دھیانی اتے دل دی بیماری دے باو جود پنڈ رہن نوں ترجیح دتی۔

سنت جرنیل سنگھ بھنڈرانوالیاں دے ساتھی بننا

کئی آگوآں دی موجودگی دے باو جود 1982 وچ پنجاب آگوُ رہت ہو چکا سی۔ پنجاب دے لوک الجھے ہوئے سن۔۔ اس طرحاں دے حالات وچ اک ہور کرشمئی آگوُ ابھریا۔ ایہہ دمدمی ٹکسال دے سنت اتے آگوُ سنت جرنیل سنگھ بھنڈرانوالا سن۔ اوہ نرچھلّ، سمرپت، بے غرض، سوارتھہین، اڈول، اٹل، کھرا، بے باک اتے بے جھجک آگوُ سی۔ اسدا اکو ہی ہتّ سی، سکھ قوم (خالصے) دا ہت۔ جدوں اوہ دھوکھادیہی والی کانگرسی راجپالیسی اتے حملہ کردے تاں اکثر شبداں دی چون وچ بے ترس ہو جاندے۔ اوہ بیباکی نال دسدے کہ کویں سکھاں دا استحصال ہو رہا اے اتے کویں اکالی اپنے داعویاں دے باو جود دھوکھے اتے توڑ-بھن دی راجپالیسی دے شکار بن جاندے راے ہن۔ جدوں اوہ طاقت وچ آؤندے سن تاں مرکزی سرکار نوں خوش کرن لئی سکھ ہتاں نوں وسار دندے سن۔ لوک اناں دے وڈی پدھر اتے پچھے لگ ترے۔ جلدی ہی اوہ سکھاں دے سرمور آگوُ وجوں ابھر گئے۔ اناں دی ودھدی حرمن-پیارتا اندرا سرکار لئی خطرے دی گھنٹی سی۔ جدوں جنرل سبیگ سنگھ سنت جرنیل سنگھ بھنڈرانوالے نوں ملے تاں قدرتی اوہ اس بے باک، صاف اتے بہادر انسان جو کہ کتھنی_کرنی دا سورا اتے قدرتی آگوُ سی ول کھچے گئے۔ جیوں_جیوں سماں بیتیا دوویں ہور نیڑے ہندے گئے۔

سکھ بدھجیویاں دی کانفرنس

1983 وچ جنرل سبیگ سنگھ اتے ہوراں نے نے سنت جرنیل سنگھ بھنڈرانوالیاں اتے سردار گرچرن سنگھ ٹوہڑا نوں صلاحَ دتی کہ سکھ بدھیجیویاں دی سبھا بلائی جاوے اتے سرکار ولوں ہندو من جتن لئی سکھاں نوں بلی دے بکرے بنائے جان لئی خطرناک حالت پیدا کرن دی سرکاری کیتی بارے وچار وٹاندرا کیتا جاوے تاں کہ اس حالت دا مقابلہ کیتا جا سکے۔ جنرل سبیگ سنگھ نے مشہور سکھاں اتے سیوا-مکت فوجی سکھ افسراں نوں سدا پتر تیار کرکے بھیجن لئی دن رات اک کر دتا اتے انت اتے ایہہ میٹنگ نیپڑے چڑی اتے ساریاں نے اس موقعے اتے پنتھک ایکتا بنائی رکھن دی لوڑ اتے زور دتا۔ وڈی پدھر اتے سیوا-مکت سکھاں نے اس میٹنگ وچ شرکت کیتی جس نے سرکار نوں ہلا دتا۔ ایہہ عہد وی لیا گیا کہ لوڑ پین اتے سکھ کاز لئی جاناں وی قربان کر دتیاں جانگیاں۔ اک لیک واہ دتی گئی اتے جو اس نال سہمت سن اناں نوں اس لیک نوں ٹپن لئی کیہا گیا۔ جنرل سبیگ سنگھ نے رستہ وکھاؤن وچ اگوائی دتی۔ سماں بیتن اتے اتے سکھاں لئی اس طرحاں دے سڑدے حالتاں توں بچن لئی اکو راہ 'ایکتا' دا بچیا سی مگر سرکار اس طرحاں دیاں کاروائیاں نوں ختم کرن دی پالیسی اتے چل رہی سی کیونکہ سرکار نے پہلاں ہی سکھاں نوں سبق سکھاؤن دا من بنا لیا ہویا سی۔

اندرا گاندھی دی سکھاں نال نبڑݨ دی سکیم

اندرا گاندھی نے سنت جرنیل سنگھ بھنڈرانوالا دے ابھار نال نجٹھن لئی نویں پینتڑیبازی گھڑ لئی سی۔ اسنے سنت جرنیل سنگھ نوں ختم کرن دی چلاک سکیم دے ورتارے نال ہندو بہو گنتی دا من سکھاں دی بلی دے کے جتن دا من بنا لیا سی۔ اسنے نویں ابھرے آگوُ نوں بدنام کرن لئی اشلیل پرچار دی اک لہر چلائی گئی جس بارے اس نوں وشواش سی کہ اوہ کدے وی اپنے نظریات نال سمجھوتہ نہیں کریگا۔ اگلی کہانی بارے ہر کوئی جاندا اے۔۔ سکھاں اگے اس دا جواب دین دا اکو اک رستہ مقابلہ کرن دا ہی بچیا سی۔ انت اتے سنت بھنڈرانوالیاں اتے اناں دے ساتھیاں نوں اکال تخت اتے پناہ لین لئی مجبور ہونا پیا۔ سکھاں دی اکو آس آگوآں دی ایکتا سی جو کدے وی نہ ہو سکی سی۔ اوہ سرکار دے ہریک حملے دا جواب دین دی حالت وچ نہیں سن بھاویں کہ اوہ بھارتی فوجاں اتے پولیس نوں کئی مہینیاں تک مقابلہ دین دے یوگ سن۔ ہن سنت جرنیل سنگھ نوں جنرل سبیگ دی لوڑ سی۔ جنرل صاحب کجھ مہینے پہلاں دل دے دورے کارن خراب ہوئی صحتَ عام لئی دیہرا دون والے اپنے گھر وچ رہِ راے سن پر سکھ پرچار لئی اتھے وی لگاتار میٹنگاں کردے رہندے سن۔ سنت جرنیل سنگھ بھنڈرانوالیاں ولو بھیجیا گیا اک خاص ہرکارا مارچ 1984 دے ادھ وچ اناں'کول دیہرادون پہنچیاں اتے سنتاں ولوں جنرل صاحب نوں امرتسر وکھے اناں دی لوڑ پین دا سنیہا دتا۔ دیہرادون وچ صحت یابی توں بعد جنرل صاحب اتے اناں دی بیوی ولوں حجور صاحب جان دی سکیم بنائی سی کیونکہ سی۔بی۔آئی۔ دے کیس وچوں بری ہون لئی اناں دی بیوی نے حضور صاحب وکھے ارداس کرواؤن دی سکھ سکھی سی۔ پر جنرل صاحب نے اس پروگرام نوں اک دم منسوخ کر دتا۔ اناں بناں کسے دوجی سوچ دے (اتے بھاویں اوہ پوری طرحاں صحت یاب نہیں ہوئے سن) امرتسر جان دا فیصلہ کر لیا۔ ایہہ اناں ولوں دیہرا دون وچ بنائے اس گھر وچ بتائے آخری دن جو اناں سیوا-مکتی پچھوں پوجا-پاٹھ کردیاں ہویا شانت زندگی بتاؤن دی اچھا نال بنوایا سی۔

دربار صاحب دے راکھی پربندھ

امرتسر وکھے پہنچ کے اوہ سرکار ولوں دربار صاحب اتے حملے دے خلاف راکھی لئی پینتڑے بناؤن وچ رجھّ گئے۔ اناں نے راکھی دیاں پینتڑیباجیاں دی سرجنا اس طرحاں کیتی کہ دربار صاحب آؤن والے شردھالوآں توں لکیاں رہن اتے نال ہی ایہہ راکھی دی یوجنابندی بااثر وی ہووے۔ اس ویلے اوہ اپنے پورے رنگ وچ سن۔۔ اناں اندر ہمیشاں جنگ نوں پیار کرن دا ارادہ سی اتے جنگ دے میدان وچ جان دین دی اناں انتریو اچھا سی۔ گروآں دی پوتر حاضری وچ جان وارن دی اناں دی دلی تمنا سی۔ قوم دی سیوا کردیاں جان وارن دی ڈونگھی اچھا دی تکمیل لئی ہرمندر صاحب اتے اکال تخت صاحب توں ودھ کے ہور کہڑی تھاں ہو سکدی اے۔ اوہ اپنے ہوٹھاں اتے گرو گوبند سنگھ اگے 'دیہہ سوا ور موہِ' دی ارداس کردیاں ویلے دے خلاف بناں تھکیاں اپنے کم وچ لین راے۔ پہلاں وی، ہریک جنگ لڑن ویلے اناں ہمیشہ ایہہ ارداس کیتی سی۔ فوج وچ جرنیل ہندیا اوہ اپنے خلاف بارے ہمیشاں چیتن راے سن۔ ہن اناں دی مدد واسطے 200 توں وی گھٹ خالصے سن پر ایہہ عامَ نوجوان نہیں سن۔ ایہہ اپنے کاج نوں پوری طرحاں پرنائے ہوئے سن اتے سماں آؤن اپنے آخری ساہ تک لڑن دا مادہ رکھدے سن پر جنرل صاحب جاندے سن کہ انے چھوٹے گروپ نال اتے بہت تھوڑی مقدار وچ زریعاں نال اوہ اتی طاقتور بھارتی فوج اپر بھاری نہیں سن پے سکدے۔۔ پر دمدمی ٹکسال دے مکھی اس طرحاں دی صلاحَ نوں کویں منّ سکدے سن جد کہ ایہہ صلاحَ اپنے آپ وچ وہارک سی۔ اندرا اس بارے جانو سی اتے اس نے اپنا حساب کتاب لگا لیا ہویا سی۔ سماں آؤن اتے سنت (جرنیل سنگھ جی) بابا دیپ سنگھ جی دے پد-چناں اتے چلدیاں ہویا شہیدی دین دی چون کر چکے سن۔ اتھے دو پرمپراواں دا سمیل ہونا سی۔ اک پاسے مہان دمدمی ٹکسال دے مکھی سن اتے دوجے پاسے 250 سال پہلاں مسے رنگھڑ دا سر وڈھّ کے اپنے نیزے اتے ٹنگ کے لے جان والے بھائی مہتاب سنگھ دا وارث سی۔

فوج دے سکھ افسر تے دیس دا سکھ صدر

اس ویلے دوران اندرا گاندھی اپنی کھیڈ اس ولوں بنائے اصولاں مطابق کھیڈ رہی سی۔ ہندواں دیاں بھاوناواں نوں سکھاں اتے خاص کرکے ہرمندر صاحب اتے حملے دی صورتَ وچ بھڑکاؤن دی پوری تیاری کر لئی گئی سی۔ چکراتا وکھے کمانڈو حملے دی رہرسل کر راے سن۔ سکھ مان اتے کرڑی سٹّ مارن لئی جون 1984 وچ فوج بلا لئی گئی سی۔ فوج دے آگوآں نوں دھیان نال چنیا گیا۔ جنرل سندرجی بھاویں فوج دے مکھی سن پر لیفٹینینٹ جنرل ر۔س۔ دیال نوں کاروائی دے کمانڈر وجوں بھارت سرکار نے وڈے پدھر اتے مشہوری دتی۔ بھارتی میڈیئے نے وڈی پدھر اتے پرچار کیتا کہ فوجی سکھ افسراں ولوں دربار صاحب اتے کاروائی دی حمایت کیتی اے۔ میجر کلدیپ سنگھ براڑ جو کہ صرف ناں دا سکھ سی، شراب اتے سگرٹنوشی دا شقین سی، غیر-سکھ عورت نال ویاہیا ہویا سی، نوں دیال سمیت حملے دی کاروائی دے کمانڈراں وجوں نوازیا گیا۔ گیانی ذیل سنگھ جسنے فوجی کاروائی متعلق کاغذی کاروائی اتے دستخط کیتا بھارت دا صدر سی۔

میجر کلدیپ سنگھ براڑ

پنڈتانی کنی چلاک سی۔ اس نے ہریک چیز نوں پہلاں ہی نیت کیتا ہویا سی۔ اک اتے دو جون نوں میجر کلدیپ سنگھ براڑ نے خود عقیدت مند دے روپ وچ ہرمندر صاحب دے اندر جا کے سکھاں ولوں کیتے گئے راکھی-پربندھ دا جائزا لیا اتے اپنے اچ افسراں نوں دسیا کہ کاروائی پوری کرن لئی صرف چھ کو گھنٹیاں دا سماں لگیگا۔ تن جون نوں ساڈھے نوں وجے امرتسر اتے سارے پنجاب نوں سیل کر دتا گیا اتے ہرمندر صاحب دے اندر آؤن اتے باہر جاݨ اتے پابندی لگا دتی گئی۔ ساڈھے اٹھ وجے جنرل سبیگ سنگھ نے اپنے رشتے داراں، نوں اپنی ماں، بیوی اتے دوجے ساک-سبندھیاں نوں ہرمندر صاحب توں باہر جاݨ اتے پنڈ واپس جان لئی زور پایا۔ سارے ساک-متعلق گرو ارجن دیو جی دے شہیدی دہاڑے دے تعلق ارداس کرن لئی آئے سن جو کہ چار جون نوں سی۔ اناں ولوں ہرمندر صاحب توں گروسر وکھے گرو ہرگوبند صاحب جی دے ستھان تک جان والی سلانہ چونکی متعلق پربندھ کرنے سن۔ گرو گرنتھ صاحب] دی سواری سمیت چونکی کھیالا پنڈ وکھے رکدی سی جتھے جنرل صاحب دی ماں ولوں پنڈ دیاں سنگتاں دے تعاون نال چاہ-پانی دی سیوا دا پربندھ کرنا سی۔ ماں نے پنڈ دیاں سنگتاں دے تعاون نال اس وار وی پورے پربندھ کیتے سن پر ہزاراں سنگتاں جو اس سلانہ دہاڑے نوں مناؤن لئی دربار صاحب پہنچیاں ساڈھے نوں وجے توں پہلاں باہر نہ نکل سکیاں اتے دربار صاحب دے اندر ہی پھس گئیاں۔ ہزاراں سنگتاں طاقت دی بھکھی اندرا اتے اس دے چمچیاں ولوں کیتے گئے قتل عام وچ شہید ہو گئیاں۔ سکھاں نے قومی شہیداں دی پرمپراں نوں شہیداں دا اک ہور جتھا بھینٹ کیتا۔ سنت جرنیل سنگھ بھنڈرانوالے، بھائی امریک سنگھ اتے جنرل سبیگ سنگھ اتے ہور بہادر یودھیاں جو ہرمندر صاحب اتے سکھاں دے مان دی راکھی لئی لڑے سن وغیرہ ولوں اپنی زندگی دا آخری کانڈ ختم ہون دے نیڑے سی۔ ہزاراں عقیدت مند فوجی کاروائی وچ جاناں گوا چکے سن اتے جو بچے سن بھارتی سرکار دیاں جیلاں وچ سڑ راے سن۔ پر سکھ اتہاس وچ اک نواں کانڈ حالے ہور شروع ہون جا رہا سی۔ نیلا تارہ ساکے(آپریشن بیلوسٹار) توں بعد ہزاراں سکھ نوجواناں نے خالصتان اک دھرتی جس نوں سکھ اپنا مندے سن، لئی جدوجہد وچ شہیدیاں حاصل کیتیاں۔ اک اجیہا تھاں جتھے اوہ اپنی قسمت دے مالک بننا لوچدے سن اتے جس نوں اوہ اندرا گاندھی اتے راجیو گاندھی ورگے اصولاں دے کچے اتے طاقت دے بھکھے ہندو راجنیتکاں دے استحصال توں بچاؤنا چاہندے سن۔

سکھ ادوں تک آرام نال نہیں بیٹھنگے جدوں تک اوہ اپنا گھر حاصل نہیں کر لیندے جتھے اناں دیاں آؤن والیاں نسلاں آزادی نوں مان سکن اتے لوکتنتری سماج دی خوشی حاصل کر سکن۔ لکھاں سکھاں دی قربانی نوں اجائیں نہیں جان دتا جاویگا۔ واہگرو دی مہر صدقے سکھ ککنوس اپنی راکھ وچوں مڑ ابھر کے اچی اڈاری لاویگا۔ اوہ دن دور نہیں اے جدوں ساڈے شہیداں دا خون رنگ لیاویگا۔ 1944 وچ جدوں جنگ ختم ہوئی اوہ ملایا وچ سن اناں جنرل ریناں نوں دو لکھ روپئے دی راشی واپس موڑن لئی کیہا گیا کیونکہ کماؤں رجمینٹ دا ملٹری فارم پہلاں ہی گھاٹے وچ چل رہا سی ایہی کارن سی کہ انٹیکجوئل تتّ اکالی دل توں دور رہندے سن اناں دے ساتھی ہمیشہ اناں ولوں وکھائی جوش کارن چڑدی کلا وچ رہندے سن گرچرن سنگھ ٹوہڑا، سنت لوگونوال، جگدیو سنگھ تلونڈی اتے ہور کئی چھوٹے-وڈے آگوُ وچر راے سن پر لوکاں دیاں نظراں وچ سرکاری پرچار کارن اتے اندرا گاندھی اتے کانگرس دیاں چالاں کارن شکی سن ہریک بیتدے دن سرکار دی سکھاں نوں بدنام کرن دی بے شرمی بھری پالیسی تیز ہندی گئی اپنی قوم دے سیوا وچ ہ اپنی جان دی باجی لاؤن جا رہے سن اس کرکے اناں سکھ پنتھ دے کاج اتے جدوجہد نوں لگاتار جاری رکھن لئی سنت جرنیل سنگھ جی نوں اکال تخت چھڈّ کے کسے دوجے ملک وچ پناہ لین دی صلاحَ دتی ۔

اوپریشن بلو سٹار

اپنی برخاستگی دے بعد سنگھ آگوُ سنت جرنیل سنگھ بھنڈراوالے نال رل گئے۔ اس نے جون 1984 وچ ہرمندر صاحب (دربار صاحب) امرتسر وچ موجود آزادی پسنداں نوں متحد کیتا سی۔ اوہ اوپریشن بلو سٹار وچ ماریا گیا سی۔

حوالے

باہرلے جوڑ