تحریک طالبان پاکستان
تحریک طالبان پاکستان | |
---|---|
شمال مغرب پاکستان وچ جنگ، جنگ افغانستان تے عالمی دہشت دے خلاف جنگ وچ شریک | |
تحریک دا پرچم | |
متحرک | دسمبر 2007 – تاحال |
نظریات | |
رہنماہان |
|
صدر دفتر | شمالی وزیرستان |
کاروائیاں دے علاقے | |
قوت | 25,000[۵] |
اتحادی | |
مخالفین | ریاست دے مخالفین |
لڑائیاں تے جنگاں | افغانستان وچ جنگ |
تحریک طالبان پاکستان پاکستانی لڑاکا طالبان دی اک ٹولی اے جیدے وچ کئی نکیاں ٹولیاں آندیاں نیں۔ ایہدا مڈھ دسمبر 2007 وچ بیت اللہ محسود نے رکھیا۔ ایہدا پہلا آگو بیت اللہ محسود سی اوہدے مرن تے حکیم اللہ محسود نواں آگو بنیا۔ حکیم اللہ محسود نوں 1 نومبر 2013 نوں ڈرون ہلے وچ مار دتا گیا۔ اوہدی تھاں خان سعید سجنا نواں طالبان آگو بنیا اے۔
تحریک طالبان پاکستان یا کالعدم تحریک طالبان دیوبندی مکتب فکر نال تعلق رکھنے والے مسلح گروہاں دا اکٹھ اے جنہاں نے افغانستان اُتے امریکی حملے دے بعد مفتی نظام الدین شامزئی صاحب دے فتوے اُتے عمل کردے ہوئے پاکستان دے خلاف ہتھیار اٹھائے[۶] ۔ان گروہاں کوہمیشہ دیوبندی مکتب فکر کے جید مفتیان کرام دی پشت پناہی حاصل رہی اے - چنانچہ 2004 وچ انہاں دے خلاف جدوں پاکستانی فوج نے آپریشن شروع کيتا تاں یونیورسٹی حقانیہ اکوڑہ خٹک ، یونیورسٹی اشرافیہ لاہور ، یونیورسٹی بنوری ٹاؤن کراچی اورہور دیوبندی مکتب فکر کے مراکز دی طرف توں اس آپریشن دے خلاف شدید نوعیت دا فتویٰ جاری ہويا[۷]-
تحریک دا گڑھ پاکستان دا قبائلی علاقہ فاٹا اے۔
انہاں وچ اختلافات وی موجود نيں اُتے تحریک طالبان پاکستان دے راہنماواں نے افغان طالبان دے ہتھ اُتے بیعت کيتی ہوئی اے تے متعدد حلفےآں دی اپیل دے باوجود ملا عمر نے انہاں دی مذمت یا انہاں توں لاتعلقی کرنے توں انکار کر دیاہے- انہاں دی کارروائیاں دا دائرہ کار پاکستان توں لے کے افعانستان تک پھیلا ہويا اے۔ پاکستانی خفیہ ادارےآں دی اک رپورٹ دے مطابق انہاں نوں 34 تنظیماں وچ تقسیم کيتا گیا اے۔ جولائی 2009ء وچ سوات تے فاٹا وچ گرفتار ہونے والے طالبان، جنہاں وچ افغانی طالبان وی شامل نيں، توں بھارتی کرنسی تے اسلحہ دے علاوہ امریکا دے جاری کردہ آپریشن انڈیورنگ فریڈم دے کارڈ وی ملے نيں۔[۸]۔ اگرچہ بظاہر امریکا تے طالبان اک دوسرے دے دشمن نيں مگر حیران کن طریقہ اُتے پاک فوج دے وزیرستان آپریشن دے شروع ہُندے ہی نیٹو فورسز نے افغانستان دی طرف دی چوکیاں یکدم خالی کر دیؤ حالانکہ اوتھے توں افغانی وزیرستان وچ آسانی توں داخل ہوئے سکدے نيں۔ وزیر داخلہ رحمان ملک دے مطابق اس اُتے احتجاج وی ریکارڈ کروایا گیا اے۔[۹]
طالبان دا تاریخی پس منظر
سودھووادئ سندھ وچ مذہبی شدت پسندی دے اسباب نوں اس دے ماضی توں کٹ کر نئيں سمجھیا جا سکدا -وادئ سندھ وچ دہشت گردی دے ارتقا نوں مختلف مراحل وچ تقسیم کيتا جا سکدا اے -
سید احمد بریلوی توں دار العلوم دیوبند تک
سودھووادئ سندھ وچ مذہب دی شدت پسندانہ تفسیر دی بنیاد اُتے ریاست دے قیام دی سب توں پہلی کوشش سید احمد بریلوی تے شاہ اسماعیل دہلوی نے دی [۱۰]۔ ایہ دونے حج دے دوران محمد بن عبدالوہاب دی تحریک توحید والعدل ،جو وہابیت دے ناں توں معروف سی ، توں متاثر ہوئے تے حجاز دے سفر توں واپس آندے ہوئے شیخ محمد بن عبدالوہاب دے دروس دی کتاب، ''کتاب التوحید'' ،ساتھ لیکر آئے ۔اس کتاب کے تصور خدا کو ان صاحبان نے اپنی کتابوں ''تقویۃ الایمان '' اور''صراط مستقیم'' وچ پیش کيتا ۔ 1818ء توں 1821ء دے دوران سید احمد بریلوی نے شمالی ہندوستان وچ مسلماناں دے عقائد دی تبدیلی دی مہم چلائی، اوتھے زیادہ کامیابی نہ ملی تاں 1826ء وچ اوہ سخت گیر مذہبی حکومت بنانے دے لئی پختون علاقےآں وچ آ گئے۔ان دو حضرات دا کردار اس خطے دی مذہبی تریخ وچ مرکزی حیثیت رکھدا اے، جس دا اثر اج وی بھارت دے صوبےآں اترپردیش،اور ہریانہ دے نال نال پاکستان دے پختون تے مہاجر اکثریت والے علاقےآں وچ دیکھیا جا سکدا اے۔ انگریزاں نے مسلماناں وچ پائی جانے والی محرومیاں نوں سکھاں دے خلاف استعمال کر نے دے لئی سید احمد بریلوی اورشاہ اسماعیل دہلوی نوں اپنے زیر انتظام علاقےآں وچ لشکر سازی دی مکمل آزادی دتی [۱۱]۔ 1831 ء وچ سید احمد بریلوی تے انہاں دے ساتھیاں دی طالبانی حکومت توں اکتائے ہوئے مسلماناں تے سکھاں دے اشتراک عمل دے نتیجے وچ بالاکوٹ دے مقام اُتے انہاں دے قتل[۱۲] دے بعد انہاں حضرات دی تحریک دا دوبارہ ظہور 30 مئی 1867ء وچ دار العلوم دیوبند دے قیام دی شکل وچ ہويا۔دیوبندی مکتب فکر وچ شاہ اسماعیل دہلوی تے سید احمد بریلوی دے خیالات نوں اپنانے تے انہاں دی طرفداری کرنے دا رجحان شروع توں موجود سی ۔ انہاں حضرات دے نظریات دے نال وابستگی دار العلوم دیوبند دے بانی مولانا رشید احمد گنگاوہی تے مولانا قاسم نانوتوی دیاں تحریراں وچ دیکھی جا سکدی اے ۔بعد وچ دار العلوم دیوبند وچ مولانا عبید الله سندھی ،مفتی محمود حسن تے مولانا حسین احمد مدنی جداں نسبتا اعتدال پسند علما پیدا ہوئے مگر انہاں دا برداشت تے صلح آمیز رویہ صرف ہور مذاہب دے لئی سی تے مسلماناں دے باقی فرقےآں دے لئی انہاں دا رویہ اس مکتب فکر کے بانیاں جداں ہی رہا-
امیر عبد الرحمن خان دی ریاست
سودھودیوبند مکتب دی اس سوچ کاپہلا نتیجہ افغانستان دے شاہ امیر عبد الرحمن دی طرف توں 1891ء توں 1893ء تک دی جانے والی ہزارہ قبیلے دی نسل کشی تے انہاں دی جائداد دی پشتوناں وچ تقسیم اورانکو غلام اورلونڈیاں بناکر فروخت کرنے دا عمل سی جس دے نتیجے وچ افغانستان دے ہزارہ قبیلے دی آبادی وچ 60فیصد تک کمی آ گئی [۱۳]۔ امیر عبد الرحمن خان نے اپنی حکومت دا نظام چلانے دے لئی ہندوستان توں دیوبندی علما منگوائے سن جنہاں نے شیعاں دے کافر ہونے تے انہاں دی جان و مال دے حلال ہونے دا فتویٰ دتا۔ ایہ جدید انسانی تریخ دی پہلی نسل کشی سی جس دے نتیجے وچ پنج لکھ انسان لقمۂ اجل بنے۔ ايسے دوران وچ کچھ ہزارہ خاندان ہجرت کر کے کوئٹہ وچ آ گئے جو انگریزاں دے قبضے وچ ہونے دی وجہ توں انہاں دے لئی پناہ گاہ ثابت ہويا۔ امیر عبد الرحمن خان دے زمانے وچ پختون قبیلے نوں دیوبندی مسلک دا پابند بنایاگیا۔ کرم ایجنسی دے شیعہ قبیلے افغان شاہ دی ایسی فرقہ وارانہ کارروائیاں دے خوف توں ہندوستان دی انگریز حکومت توں ملحق ہوئے گئے تے ایويں فاٹا دا بندوبست عمل وچ آیا۔ ہندوستان وچ انگریزاں دے قانون دی مساوات تے بہتر انتظامی اقدامات دی بدولت اس سوچ نوں قتل عام دا دائرہ وادی سندھ تک پھیلانے دا موقع نہ مل سکیا۔ کرم ایجنسی دے بعد باقی قبیلے نے وی انگریز حکومت دا حصہ بننے دا فیصلہ کيتا۔ اس تاریخی عمل جس کاآغاز شیعہ دشمنی توں ہويا، نے مستقبل وچ بننے والے ملک پاکستان دی شمال مغربی سرحد نوں متعین کيتا۔ اس تریخ دا ہی نتیجہ اے کہ ریاض بسرا توں لےکے ملک اسحاق تے داود بادینی تک جداں تربیت یافتہ قاتلاں نوں قندھار دے دیوبندی علاقےآں وچ پناہ ملدی رہی اے۔
تحریک ریشمی رومال
سودھوایتھے سن 1915 توں 1920 تک چلنے والی تحریک ریشمی رومال دا ذکر کرنا وی بہت ضروری اے کیونجے ایہ تحریک دیوبندی مکتب فکرکے کم کرنے دے طریقے دی بخوبی عکاسی کردی اے۔ سید احمد تے شاہ اسماعیل دہلوی دی طرز اُتے اک پسماندہ ریاست دے قیام دی ایہ تحریک اس وقت شروع کيتی گئی جدوں جنگ عظیم اول وچ انگریز کمزور پڑدے دکھادی دیے۔ دیوبندی علما نے عوام نال رابطہ کرنے تے سیاسی عمل دی بجائے افغانستان وچ امیر عبد الرحمن دے بیٹے امیر حبیب الله خان نوں نال ملیا کے دیوبندی قبیلے دے اک لشکر کے ذریعے حملہ کرنے دا منصوبہ بنایا۔ مولانا محمود حسن نے اک نو مسلم مولانا عبید الله سندھی نوں افغانستان بھیجیا۔ آپس وچ رابطہ رکھنے دے لئی ریشمی رومال اُتے کڑھائی کر کے پیغامات لکھے جاندے تے قاصد اوہ ریشمی رومال منزل مقصود تک لے جاندے۔ دیوبندی علما دی توقعات دے برعکس امیر حبیب الله خان اپنے باپ توں بہت مختلف سی۔ اوہ فسطائی سوچ نوں حقیقت دے منافی تے معاشرے دے لئی تباہ کن سمجھدا سی۔ اس نے ہزارہ قبیلے دی نسل کشی دا سلسلہ وی روک دتا سی۔ اوہ جاندا سی کہ ایہ علما مکڑی دی طرح خیالی جالے تاں بن سکدے نيں مگر انگریزاں دی سائنسی علوم اورقانون دی نظر وچ شہریاں دی برابری دے اصول اُتے قائم جدید ریاست دا سامنا نئيں کر سکدے۔ اس تحریک نوں پہلی ناکامی تاں اس وقت ہوئی جدوں امیر حبیب الله خان نے مولانا سندھی توں مطالبہ کيتا کہ اوہ ہندوواں تے سکھاں دے نال مل کر چلاں، چنانچہ مولانا سندھی ، راجا مہندر سنگھ دی تحریک وچ شامل ہوئے گئے تے ہندوستان وچ کانگریس توں وی رابطہ قائم کيتا۔ افغانستان وچ قیام تے دوسرے مذاھب دے سیاسی کارکناں توں ارتباط تے بعد وچ روس دے سفر تے کمیونزم دے مطالعے دی وجہ توں مولانا عبید الله سندھی دی سوچ وچ بہت تبدیلی آئ تے اوہ علما دیوبند دے روايتی فرقہ پرستانہ تے تنگ نظر طرز فکر توں دور ہوئے گئے۔ ادھر پختون عوام وچ حالے سید احمد بریلوی تے شاہ اسماعیل دہلوی دی ریاست دی یاد تازہ سی۔ انہاں نے دوبارہ اسلام دے ناں اُتے بیوقوف بننے توں انکار کر دتا تے انہاں علما نوں افرادی قوت دی قلت دا سامنا ہونے لگا۔ پختون عوام تحریک ریشمی رومال دی بجائے خان عبد الغفار خان دی تحریک خدائی خدمتگار وچ شامل ہوئے رہے سن ۔ شیخ چلی دی داستان توں شباہت رکھنے والی تحریک ریشمی رومال دا خاتمہ جلد ہی انگریزاں دے ہتھوں مولانا محمود حسن تے ہور دی گرفتاری دی شکل وچ ہوئے گیا۔
پاکستان دا رخ بدلنے دی کوشش
سودھوجنگ عظیم دوم دی وجہ توں کمزور ہونے والے انگریزاں دے ہندوستان توں جانے تے مسلم لیگ دی تحریک دے نتیجے وچ ہندوستان دے شمال مغرب وچ اک مسلمان ریاست دے ممکنہ قیام دی آہٹ پا کر علما دیوبند وچوں کچھ نے اس وجہ توں قیام پاکستان دی مخالفت کيتی کہ اس تحریک دی اعلیٰ تعلیم یافتہ قیادت تے جدید ریاست دے قیام توں اختلاف رکھدے سن ۔ البتہ کچھ ہور سخت گیر علما نے قیام پاکستان نوں ناگزیر سمجھدے ہوئے وادی سندھ دی طرف ہجرت شروع دی تے دوبارہ توں سید احمد بریلوی تے شاہ اسماعیل دہلوی دی پسماندہ ریاست دے قیام دیاں کوششاں شروع کر دیؤ[۱۴]۔ 26 اگست 1941ء نوں لاہور وچ جماعت اسلامی دا قیام عمل وچ آیا۔مولانا مودودی اگرچہ روايتی فرقہ پرست عالم نئيں سن مگر اپنی جماعت اسلامی دے پیغام نوں قبول نہ کرنے والےآں نوں ناں نہاد مسلمان سمجھدے سن ۔ اس طرح جماعت اسلامی وی اک قسم دا فرقہ بن گئی۔ البتہ جماعت اسلامی محدود تعداد مگر منظم ارکان دا حامل فرقہ اے، جس نوں انگریزی زبان وچ کلٹ کہنا زیادہ مناسب ہوئے گا۔ 1944ء وچ لاہور دے نواحی قصبے امرتسر وچ تنظیم اہل سنت دے ناں توں اک شیعہ مخالف دیوبندی جماعت دا قیام عمل وچ لیایا گیا۔ 26اکتوبر 1946ءکو مولانا شبیر احمد عثمانی نے جمعیت علمائے اسلام دے ناں توں تیسری دیوبندی جماعت قائم کيتی جو مسلم لیگ دے متوازی سیاسی جماعت سی۔ جدوں قائد اعظم نے 11 اگست 1947ء دی تقریر وچ ریاست دی نظر وچ سب شہریاں کوبلا تفریق مذہب مساوی قرار دتا تاں 1 ستمبر 1947ء نوں مولانا شبیر احمد عثمانی نے اخبارات وچ اک بیان جاری کيتا جس دا اک اک لفظ قائد اعظم دی اس تقریر دی مخالفت اُتے مبنی سی[۱۵]، ایويں اک سرد جنگ شروع ہوئے گئی۔ پاکستان دے قیام توں پہلے ہی دیوبندی علما نے شیعاں دی نماز جنازہ پڑھنے نوں حرام قرار دے رکھیا سی تے مولانا شبیر احمد عثمانی وی شیعاں دے لئی ایہی سوچ رکھدے سن [۱۶]- لہٰذا قائد اعظم دی پہلی نماز جنازہ گورنر ہاؤس وچ انہاں دے اپنے مسلک دے مطابق پڑھی گئی[۱۷] مگر جدوں عوام وچ نماز جنازہ پڑھانے دی باری آئ تاں حکومت نے مولانا شبیر احمد عثمانی نوں طلب کيتا[۱۸]۔ جدوں انہاں توں سوال کيتا گیا کہ آپ نے قائد اعظم دی نماز جنازہ کیوں پڑھائی تاں انہاں نے اپنے فتوےآں توں رجوع کرنے دی بجائے اک خواب سنیا کر سوال نوں ٹال دتا[۱۹]۔ دوسری طرف دیوبندی جماعت " تنظیم اہلسنت" نال تعلق رکھنے والے علما مولانا نور الحسن بخاری، مولانا دوست محمد قریشی، مولانا عبد الستارتونسوی دیوبندی وغیرہ نے پاکستان بھر وچ شیعہ مخالف جلسے کیتے تے لوکاں نوں فسادات دے لئی اکسایا[۲۰]۔ لہٰذا قیام پاکستان توں بعد ہی شیعاں اُتے حملے شروع ہوئے گئے[۲۱]۔
جہاد کشمیر
سودھوسیداحمد بریلوی دے فکری ورثاء یعنی دیوبندی تنظیماں نوں پاکستانی قیادت دے نال اپنے تعلقات نوں استوار کرنے تے پاکستان دے ریاستی ڈھانچے وچ اک غیر سرکاری مسلح قوت دے طور اُتے جگہ بنانے دا موقع 1948ءکے کشمیر جہاد دے دوران ملیا - البتہ پاکستان نوں اس دی بھاری قیمت چکانا پئی کیونجے جنہاں دیوبندی قبیلے دے لشکر اُتے انحصار کر کے کشمیر اُتے حملہ کيتا گیا انہاں نے پیشہ وارانہ فوج دی طرح پیش قدمی دی بجائے بارہ مولہ دے مقام اُتے ہندوواں دی لڑکیوں نوں لونڈی بنانا تے انہاں دے گھر دے سامان نوں لُٹنا شروع کيتا -اس دوران ہندوستان نوں سرینگر وچ پیراشوٹ دی مدد توں فوج اتارنے تے ائیرپورٹ اُتے قبضہ کرنے دا موقع مل گیا جس نے انہاں قبیلے نوں پِچھے دھکیل کر وادئ سندھ دے دریاواں دی شہ رگ پرقبضہ کر ليا - دیوبندی قبیلے نوں جنگی مقاصد دے لئی استعمال کرنے دا فطری نتیجہ پاکستان وچ شیعہ کشی دی پہلی واردات، یعنی 1950 ء وچ وادئ کرم اُتے دیوبندی قبیلے دے حملے دی صورت وچ نکلیا ، جو 1948ء وچ جہاد کشمیر دے ناں اُتے اسلحہ تے مال غنیمت سمیٹ کر طاقتور ہوئے گئے سن ۔ 1956ء وچ وادئ کرم دوبارہ انہاں قبیلے دے حملےآں دا نشانہ بنی[۲۱]۔اس دے بعد پاکستان وچ فرقہ وارنہ قتل و غارت دا سلسلہ چل نکلا-پاکستان دی ابتدائی تریخ وچ 1963ء دا سال سب توں زیادہ خونریز ثابت ہويا۔3 جون 1963ء نوں بھاٹی دروازہ لاہور وچ عزاداری دے جلوس اُتے پتھراں تے چاقوواں توں حملہ کيتا گیا جس دے نتیجے وچ دو عزادار قتل تے سو دے نیڑے زخمی ہوئے۔ نارووال، چنیوٹ تے کوئٹہ وچ وی عزادارےآں اُتے حملے ہوئے ۔ اس سال دہشت گردی دی بدترین واردات سندھ دے ضلعے خیر پور دے پنڈ ٹھیری وچ پیش آئ جتھے سرکاری اعداد و شمار دے مطابق 120 عزادارےآں نوں کلہاڑیاں تے تلواراں دی مدد توں ذبح کيتا گیا[۲۲]۔
پشتونستان تحریک
سودھوافغانستان نے 1973ء وچ پشتونستان دے ناں اُتے پاکستان دے پختونون نوں استعمال کر کے ملک توڑنے دی سازش بنائی جس دے جواب وچ پاکستان نے افغان حکومت دے مخالف اخوان نوں مدد دینا شروع دی سی۔ اس طرح "افغان مجاہدین" دے نال پاکستانی حکومت دے تعلقات 1974 ء وچ ہی استوار ہوئے گئے۔ پاکستان دے پختوناں نے انگریزاں دے دور وچ ہی وادئ سندھ نوں سنگلاخ افغانستان اُتے ترجیح دتی سی تے پنجاب ،سندھ تے بلوچستان دے نال اپنے معاشی تے تاریخی تعلق دی وجہ توں ہی قیام پاکستان دے بعد ہونے والے ریفرنڈم وچ پاکستان توں الحاق کيتا سی۔اسی گہرے تعلق دی بدولت پاکستان دے پختون عوام وچ افغانستان دی حمایت توں چلنے والی اس تحریک نوں خاطر خواہ حمایت نہ مل سکی۔جمعہ خان صوفی نے اپنی کتاب "فریب ناتمام" وچ انہاں سب واقعات تے افغانستان دی پسماندگی دی تفصیل لکھی اے۔
افغانستان وچ عدم استحکام اورپاکستان وچ دہشت گردی وچ شدت
سودھویاں تاں قیام پاکستان دے بعد ہی دیوبندی مسلک دی تنظیماں نے پاکستان وچ دہشت گردی دا آغاز کر دتا سی[۲۱] لیکن انہاں واقعات وچ شدت اس وقت آئ جب27 اپریل 1978ء نوں افغانستان وچ انقلاب ثور آیا تے اس توں اگلے سال کمیونسٹ حکومت نے روس نوں مداخلت دی دعوت دتی۔ اس اقدام دے نتیجے وچ افغانستان غیر مستحکم ہوئے گیا۔ جدوں کوئی ریاست ٹوٹتی اے تاں اوہ ڈاکواں تے دہشت گرداں دے لئی جنت بن جاندی اے۔ پختون قبیلے وچ پہلے ہی امیر عبد الرحمن خان دے زمانے توں شیعہ تے بریلوی مخالف جذبات پائے جاندے سن ۔ اگلے سال فروری 1979ء وچ ایران وچ انقلاب آیا جس نے شیعہ مسلک نوں اک مسلمان مسلک دے طور اُتے متعارف کرایا۔ ایران دی مذہبی قیادت نےانقلاب دی کامیابی دے بعد سب توں پہلے ایران توں باہر جس شخصیت نال رابطہ کیہ اوہ جماعت اسلامی دے علیل رہنما مولانا مودودی سن [۲۳]۔ انقلاب دی کامیابی دے بعد پاکستان دا انقلابی حکومت نوں سب توں پہلے تسلیم کرنا وی مولانا مودودی دی کوشش سےممکن ہوا- پاکستان وچ جماعت اسلامی دی طرف توں کھلے عام آیت الله خمینی دی حمایت نے بعض دیوبندی حلفےآں وچ تشویش دی لہر پیدا کيتی۔ افغانستان وچ جاری جنگ دے ضمن وچ جنگی تربیت، مالی وسائل تے پناہ گاہاں ملنے دے نتیجے وچ پاکستان وچ شیعہ سبھیاچار نوں ختم کرنے دی سوچ رکھنے والی تنظیم اہل سنت ہن سپاہ صحابہ دی شکل وچ زیادہ متحرک ہوئے گئی۔ گزشتہ سو سال وچ اردو بولی وچ لکھیا گیا نفرت انگیز لٹریچر کافی مقدار وچ پھیل چکيا سی۔ تحریر و تقریر دے ذریعے شیعہ مسلک نوں کافر قرار دینے دی مہم ہن جہاد افغانستان دے ضمن وچ ملنے والے فنڈز دی بدولت زیادہ تیز ہوئے گئی تے اس دے نال نال شیعہ کشی وی ودھنے لگی۔ پاکستان دے کونے کونے وچ دیوبندی مدارس کھلنے لگے۔ اک اندازے دے مطابق اج کل انہاں مدارس وچ طلبہ دی تعداد پندرہ لکھ توں تجاوز کرچکی اے۔ ايسے زمانے وچ پاکستان دے در و دیوار اُتے کافر کافر شیعہ کافر دے نعرے درج ہوئے گئے۔جنرل ضیاءالحق دے زمانے وچ کوئٹہ، کراچی، پاراچنار تے گلگت وچ شیعاں اُتے وڈے حملے ہوئے۔1981 ء وچ کرم ایجنسی دے سارے دیوبندی قبیلے نے افغان مہاجرین کینال ملکر پاراچنار دے راستے اُتے موجود قصبہ "صدہ "ميں شیعہ آبادی اُتے ہلہ بول دتا تے شیعاں نوں مکمل طور اُتے بے دخل کر دتا جو اج تک آباد نئيں ہوئے سکے۔ کیونجے اس وقت تک انگریز اں دے زمانے وچ تشکیل دتی گئی کرم ملیشیا وادئ کرم وچ موجودتھی لہذا جنگ صدہ تک ہی محدود رہی تے ایجنسی دے ہور علاقےآں تک پھیلنے نہ دتی گئی۔1983 ء وچ کراچی وچ شیعہ آبادیاں اُتے حملے ہوئے جنہاں وچ سٹھ افراد شہید کر دتے گئے۔5 جولائی 1985ء نوں کوئٹہ وچ تکفیری دہشت گرداں نے اپنے دو پولیس والے سہولت کاراں دے ہمراہ پولیس دی وردیاں پہن کر شیعاں دے احتجاجی جلوس اُتے حملہ کيتا جس دے نتیجے وچ 25 شیعہ قتل ہوئے ئے۔ البتہ چونکہ ایہ دو بدو مقابلے دی کوشش سی، لہذا 11 دہشت گرد جوابی کارروائی وچ ہلاک ہوئے گئے۔ پولیس دے ریکارڈ دے مطابق ہلاک شدگانہاں وچوں دو دی شناخت پولیس اہلکاراں دے طور اُتے ہوئی ، باقی 9 جعلی وردیاں پہن کر آ ئے سن ۔ 24 جولائی 1987 ء کوپاراچنار وچ شیعہ آبادیاں اُتے افغان مجاہدین دا حملہ شیعاں دی بھرپور تیاری دی وجہ توں ناکام ہوئے گیا۔ ايسے دی دہائی وچ پاکستان بھر وچ ست سو دے لگ بھگ شیعہ قتل ہوئے، جنہاں وچوں 400کے نیڑے لوک 1988ء وچ گلگت دی غیر مسلح شیعہ آبادیاں اُتے حملے دے نتیجے وچ قتل ہوئے۔
تحریک طالبان دے ابتدائی سال
سودھوطالبان دی موجودہ شکل دی پیدائش دے بارے وچ مختلف نظریات نيں لیکن اس وچ کِسے نوں شک نئيں کہ اسامہ بن لادن تے طالبان دوناں نوں امریکی سی آئی اے نے پاکستانی جاسوسی ادارےآں دی مدد توں تخلیق کيتا[۲۴][۲۵]۔ اس وقت امریکی دانشوراں مثلاً سلگ ہیریسن نے امریکی حکام نوں پہلے ہی آگاہ کر دتا سی کہ اسيں اک درندہ پیدا کرنے جا رہے نيں۔ طالبان صرف مدرسے دے طلبہ نئيں نيں بلکہ جاسوسی ادارےآں دے تنخواہ دار نيں تے انہاں نے دہشت گردی نوں ذریعہ معاش بنا لیا اے۔[۲۶] اج ایہ تصور پیش کيتا جا رہیا اے کہ پاکستان نے طالبان پیدا کیتے تے سی آئی اے نے صرف مدد کيتی مگر حقیقت ایہ اے کہ نیٹو (NATO) نے پاکستان توں وی زیادہ براہ راست کردار ادا کيتا ایتھے تک کہ طالبان دے پہاڑاں وچ خفیہ اڈے تک سی آئی اے نے براہ راست خود بنائے۔[۲۷] 1994ء وچ افغانستان وچ طالبان دی شروعات ہوئی جس دے لئی پیسہ امریکا، برطانیہ، سعودی عرب نے فراہم کیہ۔ درحقیقت پاکستان نے امریکا دے لئی ایہ کم کيتا[۲۴]
امریکا دے اک ڈپلومیٹ و سینیٹر ہینک براؤن نے طالبان حکومت دے قیام اُتے کہیا کہ اسيں افغانستان وچ سعودی عرب دی طرز دی ریاست دے قیام اُتے خوش نيں۔ ایتھے صرف آرامکو (امریکی تیل کمپنی)، بغیر پارلیمنٹ دے اک امیر، پائپ لائناں تے بوہت سارے شریعت دے قوانین ہون گے تے ایہ ساڈے (امریکیوں دے ) لئی بہت مناسب اے۔ فرق ایہ کہ تیل وسطی ایشیا دا تے پائپ لائناں افغانستان وچ ہونگی۔[۲۸] طالبان توں امریکا دے محبت بھرے تعلقات اس وقت تک عروج اُتے رہے جدوں تک اسامہ بن لادن دے مسئلے اُتے طالبان نے امریکا دی گل مننے توں انکار کيتا۔ حقیقتاً امریکی اسامہ بن لادن نوں گرفتار نئيں کرنا چاہندے سن بلکہ اس دے بہانے افغانستان وچ گھسنیا چاہندے سن ۔ دوسری گل ایہ کہ امریکا دے خیال وچ طالبان ہن پہلے جداں فائدہ مند نہ رہے سن ۔[۲۴]۔ پاکستانی پولیس دی اک رپورٹ دے مطابق حال ہی وچ اک سعودی خیراندی ادارہ نے تحریک طالبان نوں 15 ملین امریکی ڈالر دتے نيں جسنوں پاکستان وچ دہشت گردی دے لئی استعمال کيتا جائے گا تے پنجاب دے کئی شہراں نوں نشانہ بنایا جائے گا۔[۲۹]
افغانستان وچ روس دے جانے دے بعد مجاہدین دے گروہ اقتدار دی خاطر آپس وچ لڑدے رہے ایتھے تک کہ پاکستانی حمایت یافتہ تحریک طالبان افغانستان نے مجاہدین دے باقی گروہاں نوں ملک دے شمالی علاقےآں تک محدود کر دتا۔ افغان طالبان نے پاکستان وچ دیوبندی انقلاب لیانے دی غرض توں دیوبندی تنظیماں دے کارکنان نوں فراخدلی توں پناہ تے ٹریننگ فراہم کيتی۔ پاکستان وچ شیعہ قتل کر کے ایہ لوک افغانستان بھج جاندے۔ ملک دے کئی نامور ڈاکٹر، انجنیئر تے قانون دان محض شیعہ ہونے دی وجہ توں قتل کر دتے گئے۔ انہاں دیاں عورتاں بیوہ، والدین بے سہارا تے بچے یتیم ہوئے گئے۔ افغانستان تے کشمیر وچ ناں نہاد جہاد دی بدولت تکفیری عفریت دے ہتھوں وچ پتھراں تے چاقوواں دی جگہ دستی بم تے کلاشنکوف آ گئے سن ۔ ايسے دی دہائی وچ مولانا نور الحسن بخاری دی وفات دے بعد شیعہ کشی دی سرپرستی دا بیڑا اٹھانے والے مولانا حق نواز جھنگوی تے انہاں دے پیشرو مولانا ایثار القاسمی نوں جھنگ وچ سیاسی خطرہ بننے دے باعث شیخ اقبال ایم این اے نے قتل کرا دتا، جو خود بعد وچ سپاہ صحابہ دی انتقامی کارروائی وچ قتل ہوئے گئے[۳۰]۔ 1993ء وچ لاہور وچ سپاہ محمد دے ناں توں اک شیعہ دہشت گرد تنظیم دا قیام ہويا جس نے سپاہ صحابہ دے حملےآں دے جواب وچ دیوبندی حضرات اُتے حملے کرنا شروع کیتے۔ چنانچہ جے کسی شیعہ مسجد اُتے حملہ ہُندا تاں کچھ ہی دناں وچ کِسے دیوبندی مسجد وچ بے گناہ لوک قتل کیتے جاندے۔ حکومت نے صورت حال خطرناک ہُندے دیکھ کے دونے تنظیماں دے گرد گھیرا تنگ کرنا چاہیا تاں مولانا ضیاء الرحمن فاروقی نے سپاہ صحابہ دے عسکری حصے نوں لشکر جھنگوی دا ناں دے کے لا تعلقی دا اعلان کر دتا، اگرچہ لشکر جھنگوی دے کارکناں دی گرفتاری دی صورت وچ سپاہ صحابہ ہی قانونی تے مالی امداد مہیا کردی۔ لشکر جھنگوی دے بانی مولانا ضیاء الرحمن فاروقی جنوری 1997 وچ اک بم دھمادے ميں جاں بحق ہوئے گئے[۳۱]۔ ادھر لاہور پولیس نے آپریشن کر کے سپاہ محمد دا خاتمہ کر دتا۔ نوے دی دہائی وچ ہی کراچی وچ سپاہ صحابہ تے جماعت اسلامی دی طرف توں بریلوی مسیتاں اُتے قبضے دے خلاف سنی تحریک دے ناں توں اک ہور مزاحمتی گروہ اٹھیا کھڑا ہويا سی۔ چنانچہ تکفیری علما نے ہن بریلویاں اُتے قاتلانہ حملے کرنے دا آغاز کر دتا۔ بریلویاں اُتے پہلا نمایاں حملہ 2001ء وچ ہويا جدوں سنی تحریک دے بانی جناب سلیم قادری نوں کراچی وچ قتل کر دتا گیا۔
نوے دی دہائی دے آخر وچ افغان طالبان نے القاعدہ دے سربراہ اسامہ بن لادن نوں پناہ دینے دا فیصلہ کيتا جس دی تنظیم نے 1998ء وچ مشرقی افریقہ وچ دو امریکی سفارت خاناں اُتے بم توں حملے کیتے سن تے اک امریکی بحری جہاز نوں ڈبونے دی کوشش کيتی سی[۳۲]۔اسامہ بن لادن دراصل اپنے ملک سعودی عرب وچ امریکی افواج دی موجودگی دے خلاف سی مگر اپنے ملک وچ سیاسی تحریک چلانے دے بجا ئے اس قسم دی کارروائیاں وچ ملوث ہوئے گیا سی۔کراچی وچ مقیم اک وڈے ناں والے دیوبندی عالم مفتی نظام الدین شامزئی پاکستان وچ سعودی عرب وچ امریکی موجودگی دے خلاف پورے اخلاص دے نال سرگرم سن [۳۳] ۔11 ستمبر 2001 ء نوں القاعدہ نے کچھ مسافر بردار طیارے اغوا کر کے امریکا دے شہر نیویارک تے واشنگٹن ڈی سی وچ عمارتاں توں ٹکرا دیے۔7 اکتوبر 2001ءکو امریکا نے افغان طالبان اُتے حملہ کر دتا۔ پاکستان دی حکومت نے القاعدہ دی جنگ اپنے سر لینے دے بجا ئے امریکا نوں راستہ دینے دا فیصلہ کيتا۔ مفتی نظام الدین شامزئی نے پاکستانی ریاست دے خلاف مسلح جہاد دا فتویٰ جاری کيتا[۶]۔ مفتی شامزئی دیوبندی مسلماناں وچ بہت وڈا مقام رکھدے سن تے انہاں دے فتوے نوں پاکستان بھر وچ خصوصا قبائلی علاقہ جات وچ جتھے حکومتی رٹ کمزور سی، بہت پزیرائی ملی۔ افغان طالبان چند دناں وچ امریکا دے ہتھوں شکست کھا گئے تے بوہت سارے طالبان تے القاعدہ دے جنگجو پاکستانی علاقےآں وچ آ گئے۔ اس طرح ریاست تے طالبان دے درمیان جنگ چھڑ گئی۔ ادھر سن 2002ء دے الیکشن وچ خیبر پختون خواہ دی صوبائی حکومت تے کراچی دی شہری حکومت متحدہ مجلس عملکے ہتھ وچ آ گئی سی۔ انہاں حکومتاں نے سرکاری نوکریاں ایداں دے مذہبی مہم جو افراد نوں داں جو دہشت گردی دی کارروائیاں وچ طالبان دے سہولت کار بنے۔ اس جنگ دے ماحول وچ شیعہ مخالف تنظیماں نے شیعہ کشی وچ خودکش دھماکے دا استعمال شروع کيتا جس دے نتیجے وچ اعداد و شمار دے مطابق سن 2000ء توں 2017ء تک تقریباً تن ہزار شیعہ قتل ہوئے جدوں کہ ہزاراں زخمی تے معذور ہوئے کے زندہ لاش بن چکے نيں۔ سب توں زیادہ متاثر ہونے والا طبقہ کوئٹہ ،کراچی تے ڈیرہ اسماعیل خان دے شیعہ نيں۔ متاثرین نوں مدد کيتی بجائے شیعہ علما تے مذہبی تنظیماں دی طرف توں استحصال دی کوششاں دا سامنا اے۔
تحریک طالبان دے مختلف گروہ
سودھوتفصیل دے لئی دیکھو تحریک طالبان پاکستان دے گروہ
طالبان دے بے شمار گروہ نيں جنہاں وچ غیر ملکی امداد دی تقسیم اُتے لڑائی جھگڑا رہندا اے مگر بنیادی طور اُتے بیشتر گروہ محسود گروہ دی چھتری دے تھلے جمع ہوئے چکے نيں جنہاں دی اک 42 رکنی شوریٰ موجود اے جو فیصلہ دا اختیار رکھدی اے۔[۳۴]
ان گروہاں وچوں کچھ زیادہ مشہور نيں جداں بیت اللہ محسود گروپ۔
تحریک طالبان پاکستان اورتحریک الاسلامی طالبان
سودھوتحریک طالبان پاکستان تے تحریک الاسلامی طالبان القاعدہ دے آپس وچ وی تعلقات نيں۔ اکتوبر دے تیسرے ہفتے وچ افغانستان دی جہادی تنظیماں دا اک اجلاس ہويا جس وچ پاکستان دے خلاف 'معرکہ خیر و شر' (بقول انہاں دے ) شروع کرنے دا فیصلہ ہويا تے ایہ فیصلہ ہويا کہ افغانی طالبان نوں پاکستانی طالبان دی مدد دے لئی پاکستان بھیجیا جائے گا۔ افغانستان دے تمام کمانڈراں نے حکیم اللہ محسود نوں پاکستانی طالبان دا امیر تسلیم کر ليا اے تے اس دی امارت وچ جہاد (بقول انہاں دے ) جاری رکھیا جائے گا۔[۳۵]
افغان طالبان ملیا طور دے مطابق افغانی طالبان دا تحریک طالبان پاکستان توں کوئی تعلق ننيں۔ بے گناہ لوکاں نوں فدائی حملےآں تے دھماکےآں وچ نشانہ بنانا غلط اے۔ افغان طالبان صرف نیٹو تے امریکی افواج نوں نشانہ بناتے نيں۔[۳۶]
طالبان دے بھارت، سی آئی اے و ہور غیر ملکاں توں روابط
سودھوجولائی 2009ء وچ سوات تے فاٹا وچ گرفتار ہونے والے طالبان، جنہاں وچ افغانی طالبان وی شامل نيں، توں بھارتی کرنسی تے اسلحہ دے علاوہ امریکا دے جاری کردہ آپریشن انڈیورنگ فریڈم دے کارڈ وی ملے نيں۔[۸] اگرچہ بظاہر امریکا تے طالبان اک دوسرے دے دشمن نيں مگر حیران کن طریقہ اُتے پاک فوج دے وزیرستان آپریشن دے شروع ہُندے ہی نیٹو فورسز نے افغانستان دی طرف دی چوکیاں یکدم خالی کر دیؤ حالانکہ اوتھے توں افغانی وزیرستان وچ آسانی توں داخل ہوئے سکدے نيں۔ وزیر داخلہ رحمان ملک دے مطابق اس اُتے احتجاج وی ریکارڈ کروایا گیا اے۔[۹]
روزنامہ نوائے وقت دے مطابق پشاور کار بم دھماکے توں دو روز پہلے امریکا تے بھارت نے اپنے شہریاں نوں پاکستان دے سفر توں گریز تے ایتھے موجود شہریاں نوں نقل و حرکت محدود رکھنے دی ہدایات کيتیاں سن۔ سکیورٹی ماہرین دی جانب توں اس امر اُتے حیرت دا اظہار کيتا گیا اے کہ پاکستان وچ کِسے وی سانحہ توں پہلے انہاں دونے ملکاں دی ہدایات غیر معمولی امر اے تے ایويں معلوم ہُندا اے کہ انہاں دونے ملکاں نوں پاکستان وچ ہونیوالی کسی وی دہشت گردی دی کارروائی دا پہلے ہی علم ہوئے جاندا اے۔[۳۷]
2 نومبر 2009ء نوں پاک فوج دے ترجمان اطہر عباس نے پریس کانفرنس توں خطاب کردے ہوئے دسیا کہ وزیرستان وچ جاری آپریشن راہ نجات دے دوران بھارتی روابط دے ناقابل تردید ثبوت ملے نيں۔ دہشت گرداں دے زیرِ استعمال بھارتی لیٹریچر تے اسلحہ وی پھڑیا گیا اے۔ ایہ شواہد وزارت خارجہ نوں بھجوا دتے گئے نيں تاکہ مناسب کارروائی کيتی جائے۔[۳۸]
امریکی وزیر خارجہ نے اس گل نوں منیا اے کہ دہشت گرداں دی تخلیق وچ امریکا دی وی کچھ ذمہ داری اے۔[۳۹]
پاکستان نے امریکی سی آئی اے دی پاکستان وچ سرگرمیاں اُتے مشتمل ثبوت امریکا نوں پیش کیتے نيں۔ اس وچ کابل وچ سی آئی اے دے ڈائیریکٹر اُتے واضح کيتا کہ کابل وچ سی آئی اے دے اہلکار پاکستان وچ دہشت گردی دی سرگرمیاں دی معاونت کر رہے نيں۔[۴۰]
پاکستان وچ افغانستان دے سفیر نے کہیا اے کہ بھارت وزیرستان وچ طالبان نوں اسلحہ مہیا کر رہیا اے۔[۴۱]
تحریک طالبان دی دہشت گردی
سودھوتفصیل دے لئی دیکھو: تحریک طالبان دی دہشت گردی
تحریک طالبان نوں اک دہشت گرد جماعت قرار دتا جاچکيا اے۔ اوہ اغوا برائے تاوان، لوکاں نوں قتل کر کے سر قلم کرنے تے بم دھماکےآں تے خود کش حملےآں وچ ملوث رہے نيں۔ ایہ حرکدیاں ہن وی جاری نيں۔ پچھلے کئی سال وچ انہاں نے سینکڑاں لوکاں نوں ہلاک کيتا اے تے کئی علمائے دین تے امن کمیٹی دے ارکان نوں وی ہلاک کيتا اے۔ ایتھے تک کہ مسجداں شہید کرنے وچ اوہ کوئی عار محسوس نئيں کردے مثلاً 4 دسمبر 2009ء نوں انہاں نے 17 نمازی بچےآں سمیت چالیس افراد دے قتل تے راولپنڈی وچ مسجد نوں نقصان پہنچانے دی ذمہ داری قبول کيتی۔ طالبان پاکستان وچ اک محتاط اندازے دے مطابق ستر ہزار توں ودھ بے گناہ پاکستانی شہریاں نوں خود کُش بم دہماکاں وچ شہید کر چکے نيں۔ جس وچ زیادہ تر تعداد نمازیاں تے ہور مذہبی اجتماعات وچ شامل ہونے والے لوکاں دی اے۔ طالبان دی دہشت گردی دا پاکستان وچ نشانہ سب توں زیادہ شیعہ کیمونٹی اُس دے بعد سنی تے اقليتی برادری دے لوک بنے۔ طالبان نے جتھے فوجی ادارےآں پراٹیک کر کے ہزاراں پاکستانی فوجی جواناں نوں شہید کيتا اوتھے اِنہاں دی درندگی تے سفاکی دا نشانہ سکول دے بے گناہ بچے وی بنے جس دی تازہ مثال آرمی پبلک سکول پشاور دے سینکڑاں معصوم بچےآں نوں سکول وچ وڑ کے کچھ نوں ذبح تے کچھ نوں گولیاں توں نشانہ بنا نوں شہید کيتا گیا تے اُنہاں دیاں عورتاں استاداں نوں بچےآں دے سامنے زندہ جلا دتا گیا۔[۴۲]
تحریک طالبان تے جرائم
سودھودہشت گردی دی وارداتاں دے علاوہ تحریک طالبان دے افراد مختلف جرائم وچ ملوث رہندے نيں جنہاں وچ اغوا برائے تاوان تے بینک ڈکيتی شامل نيں۔ 22 اکتوبر 2009ء نوں کراچی توں دو افغان ڈاکو پکڑے گئے جنہاں توں ہینڈ گرنیڈ تے کلاشنکوفاں برآمد ہوئیاں۔ ایہ دونے قتل، اغوا تے ڈکيتی دے درجناں مقدمات وچ مطلوب سن ۔ اپنے بیان وچ انہاں نے کہیا کہ اوہ اغوا برائے تاوان تے ڈکيتی دے ذریعے رقم اکٹھا کر کے طالبان نوں بھجواندے سن ۔[۴۳]
تحریک طالبان پاکستان دے اورکزئی ایجنسی دے نويں امیر نے اورکزئی ایجنسی دے تمام استاداں نوں حکم جاری کيتا اے کہ اوہ ہر ماہ اپنی تنخواہ توں دو ہزار روپے تنطیم نوں دتا کرن۔ ایہ سلسلہ پہلے توں جاری سی لیکن ہن استاداں دی مرضی دے خلاف رقم دو ہزار کر دتی گئی اے۔[۴۴]
طالبان نے پاکستان دے محکمہ کسٹمز دے کئی اہلکار اغوا کیتے نيں جنہاں دے لئی اوہ کروڑاں روپے تاوان منگ رہے نيں۔[۴۵]
طالبان دی دہشت گردی دے خلاف احتجاج
سودھوپاکستان وچ طالبان دی دہشت گردی دے خلاف احتجاج دا سلسلہ جاری اے جس وچ قبائلی علاقے دے افراد، ڈاکٹر، استاداں، طالب علم، زمینداراں تے کاشتکاراں سمیت ہر مکتب فکر کے افراد شامل نيں۔ قبائلی علاقے تے سوات وچ طالبان دے خلاف لشکر تشکیل دتے جا رہے نيں جو اس علاقے دا پرانا طریقہ اے۔ سوات دے لشکراں دے مطابق فوج جدوں اس علاقے توں جائے گی تاں اوہ اپنی حفاظت دے قابل ہون گے۔[۴۶]
20 اکتوبر 2009ء نوں پنجاب یونیورسٹی دے طلبہ تے استاداں نے اک 'پاکستان زندہ باد' جلوس کڈیا جس وچ دہشت گرداں دے خلاف احتجاج کيتا تے پاک فوج دی بھر پور حمایت دا اعلان کيتا۔ اس جلوس وچ صدرِ یونیورسٹی تے پروفیسراں نے وی شرکت کيتی۔[۴۷] 26 اکتوبر 2009ء نوں لاہور وچ سرکاری ملازمین نے دہشت گردی دے خلاف تے وزیرستان وچ آپریشن دی حمایت وچ اک اُتے امن جلوس کڈیا جس وچ طلبہ وی شامل ہوئے۔[۴۸]
آپریشن راہ نجات
سودھوجون 2009ء وچ پاک فوج دی جانب توں وزیرستان وچ طالبان دے خلاف دی جانے والی فوجی کارروائی نوں آپریشن راہ نجات دا ناں دتا گیا۔ اس آپریشن دا باقاعدہ آغاز پاک فوج دے جنرل ہیڈکوارٹرز اُتے تحریک طالبان دے حملے دے بعد ہويا۔ اس کارروائی وچ پاک فضائیہ وی پاک فوج دے ہمراہ حصہ لے رہی اے۔ سرکاری ذرائع دے مطابق ایہ آپریشن تحریک طالبان پاکستان دے مکمل خاتمے تک جاری رکھیا جائے گا۔
ہور ویکھو
سودھوباہرلے جوڑ
سودھو- طالبان دی شدت پسندی دی فکری ہیئت، تنظیمی ساخت۔ بی بی سی اردو
- پاکستانی تے افغانی طالبان وچ فرق اُتے اک کالم
حوالے
سودھو- ↑ Deobandi Islam: The Religion of the Taliban U. S. Navy Chaplain Corps, 15 October 2001
- ↑ Rashid, Taliban (2000)
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Bennett-Jones, Owen (25 April 2014). "Pakistan army eyes Taliban talks with unease". بی بی سی نیوز. https://web.archive.org/web/20181225062752/https://www.bbc.com/news/world-asia-27133865. Retrieved on ۴ جولائی ۲۰۱۴.
- ↑ ۶.۰ ۶.۱ مفتی نظام الدین شامزئی صاحب دا پاکستانی تریخ دا رخ موڑنے والا فتویٰ حسب ذیل اے:۔ أ. تمام مسلماناں اُتے جہاد فرض ہوئے گیا اے کیونجے موجودہ صورت حال وچ صرف افغانستان دے آس پاس دے مسلمان امارتِ اسلامی افغانستان دا دفاع نئيں کرسکدے نيں تے یہودیاں اورامریکا دا اصل ہدف امارتِ اسلامی افغانستان نوں ختم کرنا اے دارالاسلام دی حفاظت اس صورت وچ تمام مسلماناں دا شرعی فرض اے۔ ب. جو مسلمان چاہے اس دا تعلق کسی وی ملک توں ہوئے تے کسی وی سرکاری یا غیر سرکاری ادارے توں وابستہ ہوئے اوہ جے اس صلیبی جنگ وچ افغانستان کےمسلماناں یا امارتِ اسلامی افغانستان دی اسلامی حکو مت دے خلاف استعمال ہوئے گا اوہ مسلمان نئيں رہے گا۔ ت. الله تعالی دے احکام دے خلاف کوئی وی مسلمان حکمران جے حکم داں تے اپنے ماتحت لوکاں نوں اسلامی حکومت ختم کرنے دے لئی استعمال کرنا چاہے ،تو ماتحت لوکاں دے لئی اس طرح دے غیر شرعی احکام مانناجائز نئيں اے، بلکہ انہاں احکام دی خلاف ورزی ضروری ہوئے گی ۔ ث. اسلامی ملکاں دے جِنّے حکمران اس صلیبی جنگ وچ امریکا دا نال دے رہے نيں تے اپنی زمین ،وسائل تے معلومات انہاں نوں فراہم کر رہے نيں، اوہ مسلماناں اُتے حکمرانی دے حق توں محروم ہوئے چکے نيں، تمام مسلماناں نوں چاہیے کہ انہاں حکمراناں نوں اقتدار توں محروم کر دیؤ، چاہےاسدے لئی جو وی طریقہ استعمال کيتاجائے ۔ ج. افغانستان دے مسلمان مجاہدین دے نال جانی ومالی تے ہر قسم دی ممکن مدد مسلماناں اُتے فرض اے، لہذا جو مسلمان اوتھے جا کے انہاں کےشانہ بشانہ لڑ سکدے نيں اوہ اوتھے جا کے شرکت کر لین تے جو مسلمان مالی تعاون کرسکدے نيں اوہ مالی تعاون فرماواں الله تعالی مصیبت دی اس گھڑی وچ مسلماناں کاحامی و ناصر ہوئے۔ اس فتویٰ دی زیادہ توں زیادہ اشاعت کرکے دوسرے مسلماناں تک پہنچاواں فقط و سلام مفتی نظام الدین شامزئی https://sadaehaqq.wordpress.com/2013/11/14/مفتی-شامزئی-رحمہ-اللہ-کا-فتویٰ-جس-کی-بنا/
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۸.۰ ۸.۱ روزنامہ ایکسپریس، 12 جولائی 2009
- ↑ ۹.۰ ۹.۱ روزنامہ ایکسپریس پاکستان 24 اکتوبر 2009ء
- ↑ ڈاکٹر مبارک علی، "المیہ تریخ، حصہ اول، باب 11جہاد تحریک" تریخ پبلیکیشنز لاہور 2012
- ↑ شاہ اسماعیل دہلوی دے لفظاں وچ : "انگریزاں توں جہاد کرنا کسی طرح واجب نئيں اک تاں انہاں دی رعیت نيں دوسرے ساڈے مذہبی ارکان دے ادا کرنے وچ اوہ ذرا وی دست اندازی نئيں کردے۔ سانوں انہاں دی حکومت وچ ہر طرح دی آزادی اے بلکہ انہاں اُتے کوئی حملہ آور ہوئے تاں مسلماناں اُتے فرض اے کہ اوہ اس توں لڑاں تے اپنی گورنمنٹ اُتے آنچ نہ آنے داں"۔ مرزا حیرت دہلوی ،"حیات طیبہ"‘ مطبوعہ مکتبتہ الاسلام‘ ص 260
- ↑ مقالات سرسید حصہ نہم 145-146
- ↑ Afghanistan: Who are the Hazaras? | Taliban | Al Jazeera
- ↑ "قائد اعظم لکھنؤ تشریف لے گئے تاں کسی نے اعتراض کيتا کہ علما اک مغرب زدہ آزاد خیال شخص دے پِچھے کیوں چل رہے نيں؟ مولانا شبیر احمد عثمانی نے حکمت توں جواب دتا ’ چند سال پہلے وچ حج دے لئی بمبئی توں روانہ ہويا۔ جہازاک ہندو کمپنی دا سی، جہاز دا کپتان انگریز سی تے جہاز دا ہور عملہ ہندو، یہودی تے مسیحی افراد اُتے مشتمل سی۔ ميں نے سوچیا کہ اس مقدس سفر دے ایہ وسائل نيں؟ جدوں عرب دا ساحل نیڑے آیا اک چھوٹی سی کشتی وچ سوار اک عرب جہاز دی طرف آیا۔ اس (عرب) نے جہاز دا کنٹرول سنبھال لیا۔ اسنوں اپنی رہنمائی وچ سمندری پہاڑیاں، اتھلی آبی گذرگاہاں توں بچاندے ہوئے ساحل اُتے لنگر انداز کر دتا۔ بالکل اسيں ایہی کر رہے نيں۔ حالے تحریک جاری اے، جدوجہد دا دور اے، اس وقت جس قیادت دی ضرورت اے اوہ قائد اعظم وچ موجود اے۔ منزل تک پہنچانے دے لئی انہاں توں بہتر کوئی متبادل قیادت ننيں۔ منزل دے نیڑے اسيں اپنا فرض ادا کرن گے"۔ عبید الرحمن، ’یاد اے سب ذرا ذرا ‘، صفحہ 49، طبع کراچی
- ↑ "ميں واضح کر دينا چاہندا ہاں کہ قائد اعظم دی ایہ فتح مبین (قیام پاکستان) مسلماناں دے ضبط و نظم دی مرہاں احسان اے۔ مسلماناں دی افتاد طبع مذہبی واقع ہوئی اے تے دو قوماں دے نظریے دی بنیاد وی مذہب اے۔ جے علمائے دین اس وچ نہ آندے تے تحریک نوں مذہبی رنگ نہ دیندے تاں قائد اعظم یا کوئی تے لیڈر خواہ اوہ کِداں دی قابلیت و تدبر دا مالک ہی کیوں نہ ہُندا یا سیاسی جماعت مسلم لیگ مسلماناں دے خون وچ حدت پیدا نئيں کر سکدی سی۔ اُتے علمائے دین تے مسلمان لیڈراں دی مشترکہ جہد و سعی توں مسلمان خواب غفلت توں بیدار ہوئے تے اک نصب العین اُتے متفق ہوئے گئے۔ ایہ ضروری اے کہ اسيں اپنی تمام مساعی پاکستان دے دستور اساسی دی ترتیب اُتے صرف کرن تے اسلام دے عالمگیر تے فطری اصولاں نوں سامنے رکھن کیونجے موجودہ مرض دا ایہی اک علاج اے۔ جے اساں ایسا نہ کيتا تاں مغربی جمہوریت اپنی تمام برائیاں دے نال چھا جائے گی تے اسلام دی بین الاقوامیت دی جگہ تباہ کن قوم پرستی چھا جائے گی" مولانا شبیر احمد عثمانی، 1 ستمبر 1947ء
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ آپ دا پہلا جنازہ گورنر ہاؤس وچ شیعہ طریقے اُتے ہويا، آپ کیجائداد وی محترمہ فاطمہ جناح نوں شیعہ طریقے اُتے منتقل کيتی گئی، تفصیل اس کتاب وچ : Khalid Ahmed, "Sectarian War: Pakistan's Sunni-Shia Violence and its links to the Middle East"، Oxford University Press, 2011.
- ↑ "فتاویٰ مفتی محمود" وچ شیعہ حضرات دا جنازہ نہ پڑھنے دے فتوےآں ذیل وچ قائد اعظم دے شیعہ ہونے دی وجہ توں علامہ شبیر احمد عثمانی دی طرف توں انہاں دا جنازہ پڑھنے نوں غلطی قرار دتا گیا اے۔ مفتی محمود ستر دی دہائی وچ جمیعت علمائے اسلام دے قائد تے مولانا فضل الرحمن دے والد سن ۔ فتاویٰ مفتی محمود، جلد سوم، کتاب الجنائز، صفحہ 67
- ↑ قائد اعظم دی نماز جنازہ مولانا شبیر احمد عثمانی نے پڑھائی سی۔ اک روایت دے مطابق انہاں توں سوال کيتا گیا کہ آپ نے قائد اعظم دی نماز جنازہ کیوں پڑھائی۔ تاں انہاں نے جواب دتا کہ ”قائد اعظم دا جدوں انتقال ہويا تاں ميں نے رات رسول اکرم ﷺ دی زیارت کيتی۔ رسول قائد اعظم دے کندھے اُتے ہتھ رکھ دے کہندے نيں کہ ایہ میرا مجاہد اے ۔“
- ↑ مولانا سید نور الحسن شاہ بخاریؒ | مولانا زاہد الراشدی
- ↑ ۲۱.۰ ۲۱.۱ ۲۱.۲ Andreas Rieck, "The Shias of Pakistan: An Assertive and Beleaguered Minority"، Oxford University Press, (2015)۔
- ↑ Sharaabtoon: 'The Most Unfortunate Incident': The Theri Massacre and Fifty years of Sectarian Violence in Pakistan
- ↑ 20جنوری 1979ء نوں آیت الله خمینی دے دو نمائندےآں نے مولانا مودودی نال ملاقات کيتی۔ اوہ انہاں دا خصوصی خط لے کے آئے سن ۔ جناب رفیق ڈوگر (صحافی) نے ملاقات توں پہلے تے ملاقات کيتی تمام تر تفصیلات اپنی کتاب ’’مولانا مودودی توں ملاقاتاں" وچ درج کيتیاں نيں۔ ارشاد احمد حقانی نے وی مولانا مودودی تے آیت الله خمینی دے روابط دا ذکر کيتا اے۔
- ↑ ۲۴.۰ ۲۴.۱ ۲۴.۲ افغانستان، سی آئی اے، اسامہ بن لادن تے طالبان
- ↑ سی آئی اے نے پاکستان دی مدد توں طالبان تخلیق کیتے
- ↑ لسگ ہیریسن۔ دہشت گردی تے علاقائی تحفظ دی کانفرنس 2000ء
- ↑ http://emperors-clothes.com/docs/camps.htm نیو یارک ٹائمز 24 اگست 1998
- ↑ امریکی سینیٹر ہینک براؤن (Hank Brown)۔ صدر سینٹ خارجہ تعلقات سب۔ کمیٹی برائے جنوبی ایشیا۔ بحوالہ ورلڈ ٹریویلر
- ↑ روزنامہ دتی نیوز۔ 14 ستمبر 2009
- ↑ Hassan Abbas, "Pakistan's Drift Into Extremism: Allah, the Army, and America's War on Terror"، Routledge, (2015)۔
- ↑ CNN – Blast kills at least 26 outside Pakistani courtroom – Jan. 18, 1997
- ↑ جان آر شمٹ، "گرِہ کھلدی اے: جہاد دے دور دا پاکستان" ترجمہ: اعزاز باقر http://mashalbooks.org/product/the-unraveling-pakistan-in-the-age-of-jihad/
- ↑ مولانا مفتی نظام الدین شامزئی شہیدؒ | مولانا زاہد الراشدی
- ↑ طویل جنگ دا جریدہ
- ↑ روزنامہ جنگ 18 اکتوبر 2009ء
- ↑ جنگ تازہ خبراں 10 نومبر 2009ء
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ روزنامہ جنگ 3 نومبر 2009ء
- ↑ http://www.jang.com.pk/jang/nov2009-daily/11-11-2009/u11008.htm جنگ 11 نومبر 2009ء۔ تازہ خبراں
- ↑ روزنامہ جنگ 21 نومبر 2009ء
- ↑ جنگ تازہ ترین 27 نومبر 2009ء
- ↑ روزنامہ جنگ 5 دسمبر 2009ء
- ↑ روزنامہ جنگ تازہ ترین خبراں 22 اکتوبر 2009ء
- ↑ بی بی سی اردو 22 اکتوبر 2009ء
- ↑ روزنامہ جنگ 20 نومبر 2009ء
- ↑ http://www.jang.com.pk/jang/oct2009-daily/26-10-2009/u9483.htm روزنامہ جنگ تازہ ترین 26 اکتوبر 2009ء
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ http://www.jang.com.pk/jang/oct2009-daily/26-10-2009/u9516.htm روزنامہ جنگ تازہ ترین 26 اکتوبر 2009ء