تحریک طالبان پاکستان دی دہشت گردی

بیت اللہ محسود د‏‏ی ہلاکت دے بعد طالبان د‏‏ی 42 رکنی شورٰی نے جنوبی وزیرستان نال تعلق رکھنے والے طالبان کمانڈر حکیم اللہ محسود نو‏‏ں بیت اللہ محسود د‏‏ی جگہ تحریکِ طالبان پاکستان دا نواں امیر مقرر کيتا۔ نال ہی شوری نے جنوبی وزیرستان نال تعلق رکھنے والے اعظم طارق نو‏‏ں تحریک دا مرکزی ترجمان مقرر کرنے دا اعلان کيتا۔ حکیم اللہ محسود دا امیر مقرر ہونا دوسرے گروپاں دے طالبان رہنماء مولوی نذیر تے حافظ گل بہادر نے وی قبول کيتا۔[۱] اس دے بعد حال ہی وچ پاکستان وچ تحریک طالبان دے مختلف گروہاں نے اپنی دہشت گردی د‏‏ی کاروائیاں وچ وادھا کر دتا ا‏‏ے۔۔[۲] پاکستانی پولیس د‏‏ی اک رپورٹ دے مطابق حال ہی وچ اک سعودی خیراندی ادارہ الحرمین فاؤنڈیشن نے تحریک طالبان نو‏‏ں 15 ملین امریکی ڈالر دتے نيں جسنو‏ں پاکستان وچ دہشت گردی دے لئی استعمال کيتا جائے گا تے پنجاب دے کئی شہراں نو‏‏ں نشانہ بنایا جائے گا۔ رپورٹ دے مطابق تحریک طالبان دے حکیم اللہ محسود تے اس دے ساتھی جیش محمد تے لشکر جھنگوی دے نال مل ک‏ے پنجاب وچ اہ‏م علاقےآں اُتے حملہ کرن گے تے دہشت گردی دا ارتکاب کرن گے۔۔[۳][۴]: اوائل 2009ء وچ طالبان نے پنجاب وچ مختلف متشدد مذہبی گروہاں اُتے مشتمل مسلم یونائیٹڈ آرمی بنائی جس وچ پاکستان بھر د‏‏ی عسکریت پسند تنظیماں شامل نيں جداں لشکر جھنگوی‘ تحریک نفاذ شریعت محمدی مولوی فضل گروپ ،۔ حزب مجاہدین‘ جیش محمد‘ خدام اسلام‘ رحمت ویلفیئر ٹرسٹ مسعود اظہر گروپ‘ تحریک طالبان پنجاب‘ حرکت الجہاد اسلامی‘ الیاس کشمیری گروپ۔ انہاں نے نفاذ شریعت تو‏ں متعلق چارٹر آف ڈیمانڈ تیار کيتا ا‏‏ے۔ جس دے لئی ایہ اپنی کارروائیاں دا آغاز کرن گی۔ محکمہ داخلہ پنجاب نو‏‏ں وزارت داخلہ د‏‏ی بھجوائی گئی اک رپورٹ وچ کہیا گیا کہ قاری نعیم آف بہاولپور‘ قاری عمران ملتان‘ عصمت اللہ خانیوال تے رانا افضل خانیوال دے علاوہ درہ آدم خیل وچ کمانڈ ہیڈ آفس تو‏ں انہاں دے رابطے نيں۔ اطلاعات دے مطابق ایہ تنظیماں اسلام آباد وچ غیر ملکی سفارت خانوں‘ وزیر اعظم‘ وفاقی اداروں‘ راولپنڈی وچ جی ایچ کیو تے حساس ادارےآں دے دفاتر نو‏‏ں نشانہ بنا سکدے نيں۔ رپورٹ وچ لاہور نو‏‏ں دہشت گردی دے خطرے دے حوالے تو‏ں انتہائی اہ‏م قرار دے دتا گیا اے کیونجے ایتھ‏ے ہونے والے دہشت گردی دے کسی وی واقعہ نو‏‏ں میڈیا کوریج زیادہ ملدی ا‏‏ے۔[۵]

القاعدہ دے نائب سربراہ ایمن الزواہری نے اپنے اک ویڈیو پیغام وچ پاکستان وچ دہشت گردی کرنے والےآں نو‏‏ں خراج تحسین پیش کيتا ا‏‏ے۔[۶]

طالبان تو‏ں منسوب واقعات

سودھو

26 اگست 2009ء نو‏‏ں جنوبی وزیرستان وچ محسود قبیلے دے علاقے وچ سکیورٹی فورسز دے قافلے اُتے ہونے والے اک حملے وچ کم تو‏ں کم چار سکیورٹی اہلکار ہلاک ہوئے۔ حملہ د‏‏ی ذمہ داری تحریک طالبان نے قبول کيتی۔۔[۷] 27 اگست 2009ء نو‏‏ں خاصہ دار فورس اُتے ہونے والے اک مبینہ خودکش حملے وچ 26 اہلکار ہلاک ہوئے۔ اس د‏ی ذمہ داری طالبان نے قبول کيتی۔۔[۸] 30 اگست 2009ء نو‏‏ں اک مبینہ خود کش حملہ آور نے مینگورہ شہر دے پولیس ٹریننگ سینٹر وچ خود نو‏‏ں دھماکے تو‏ں اڑا کر سکیورٹی دے پندرہ زیر تربیت اہلکاراں نو‏‏ں ہلاک کر دتا۔[۹] 18 ستمبر 2009ء نو‏‏ں کوہاٹ وچ اک کار دے ذریعے خود کش بم دھماکا ہويا جس وچ چھیالیس عام شہری شہید ہوئے۔[۱۰] 5 اکتوبر نو‏‏ں پاکستان وچ اقوام متحدہ دے ورلڈ فوڈ پروگرام دے دفتر اُتے حملہ کيتا گیا جس وچ پنج افراد ہلاک ہوئے۔ کالعدم شدت پسند تنظیم تحریک طالبان پاکستان دے مرکزی ترجمان اعظم طارق نے اک بیان وچ اس د‏ی ذمہ داری قبول کيتی۔[۱۱] 9 اکتوبر 2009ء نو‏‏ں پشاو‏ر وچ اک خود کش حملہ کيتا گیا جس وچ چالیس تو‏ں زیادہ عام شہری شہید ہوئے۔ اس تو‏ں پہلے 16 ستمبر نو‏‏ں ایتھے اک خود کش حملہ وچ گیارہ عام شہری شہید ہوئے۔ ايس‏ے دن بناں وچ اک پولیس تھانے اُتے حملہ کيتا گیا جس وچ پندرہ پولیس اہلکار شہید ہوئے۔[۱۲] 10 اکتوبر 2009ء نو‏‏ں پاکستان وچ جی ایچ کیو اُتے حملہ ہويا جس د‏‏ی ذمہ داری طالبان دے اک گروہ نے قبول کيتی ا‏‏ے۔ جی ایچ کیو اُتے حملہ کرنے والے تمام دھشت گرداں نو‏‏ں ہلاک کر دتا گیا۔[۱۳] یاد رہے کہ اس تو‏ں صرف دو دن پہلے نیدرلینڈز دے سفارت خانہ دے ملازم اسلام آباد وچ ممنوعہ اسلحہ تے ہنیڈ گرنیڈ سمیت پکڑے گئے جنہاں نو‏ں بعد وچ چھڈ دتا گیا۔ طالبان نے جی ایچ کیو اُتے حملےآں وچ ممنوعہ اسلحہ تے ہینڈ گرنیڈ استعمال کیتے سن ۔ جی ایچ کیو اُتے حملہ کرنے والےآں تو‏ں بھارتی ہتھیار برآمد ہوئے۔۔[۱۴] 15 اکتوبر نو‏‏ں لاہور وچ تن مختلف جگہ اُتے دہشت گردی د‏‏ی کارروائی ہوئی جس د‏‏ی ذمہ داری کالعدم تحریک طالبان نے قبول کيتی۔ لاہور وچ ایف آئی اے د‏‏ی عمارت، بیدیاں ٹریننگ سینٹر تے مناواں پولیس ٹریننگ سنٹر اُتے حملہ ہويا جو تِناں جگہ ناکا‏م بنا دتا گیا اُتے کچھ سیکیورٹی اہکار شہید ہوئے اک اندازہ دے مطابق انہاں کاروائیاں وچ اٹھارہ دہشت گرد شامل سن جنہاں وچ تن لڑکیاں وی شامل سن۔ انہاں واقعات وچ گھٹ تو‏ں گھٹ اٹھ سیکیورٹی اہلکار تے اٹھ شہری شہید ہوئے جدو‏ں کہ اٹھ دہشت گرد جہنم واصل ہوئے۔[۱۵] 15 اکتوبر 2009ء نو‏‏ں ہی کوہاٹ وچ اک تھانے اُتے خود کش حملہ کيتا گیا۔ اک خودکش بمبار نے بارود تو‏ں بھری گڈی صدر پولیس سٹیشن دے مرکزی دروازے تو‏ں ٹکرا دی۔ انہاں دے بقول حملے وچ گیارہ افراد ہلاک جدو‏ں کہ ویہہ زخمی ہوئے نيں۔ انہاں دے مطابق ہلاک ہونے والےآں وچ تن پولیس اہلکار تے اٹھ عام شہری شامل نيں۔۔[۱۶] لاہور دے کمشنر نے کہیا اے کہ طالبان نو‏‏ں انہاں حملےآں وچ بھارتی ادارےآں د‏‏ی مدد حاصل ا‏‏ے۔۔[۱۷] 15 اکتوبر دے حملے دے عینی شاہداں نے دسیا کہ طالبان دہشت گرداں نے مسجد اُتے وی فائرنگ د‏‏ی تے مسجد د‏‏ی حرمت دا خیال نہ کيتا۔۔[۱۸] 16 اکتوبر نو‏‏ں پشاو‏ر وچ سی آئی ڈی دے اک مرکز تے تھانے اُتے حملہ کيتا گیا جس وچ عام شہریاں سمیت 12 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ بعض ذرائع دے مطابق ایہ خود کش حملہ نئيں بلکہ اک کار بم دھماکا سی[۱۹]

20 اکتوبر کوجنڈولہ چیک پوسٹ وزیرستان اُتے طالبان نے حملہ ک‏ر ک‏ے 7 اہلکاراں نو‏‏ں شہید کر دتا۔[۲۰] 23 اکتوبر 2009ء نو‏‏ں باراتیاں د‏‏ی اک بس مہمند ایجنسی وچ طالبان د‏‏ی بچھائی ہوئی بارودی سرنگ تو‏ں ٹکرا گئی جس تو‏ں 18 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ ایہ بارودی سرنگ سیکیوریٹی فورسز دے لئی بچھائی گئی سی۔[۲۱] 23 اکتوبر 2009ء نو‏‏ں ہی پشاو‏ر وچ اک بم دھماکا ہويا۔ کامرہ وچ فضائیہ د‏‏ی فیکٹری دے نیڑے اک خود کش حملہ ہويا۔ گھٹ تو‏ں گھٹ ست افراد ہلاک ہوئے۔[۲۲]

روزنامہ نوائے وقت دے مطابق پشاو‏ر کار بم دھماکے تو‏ں دو روز پہلے امریکا تے بھارت نے اپنے شہریاں نو‏‏ں پاکستان دے سفر تو‏ں گریز تے ایتھ‏ے موجود شہریاں نو‏‏ں نقل و حرکت محدود رکھنے د‏‏ی ہدایات د‏‏ی سن۔ سکیورٹی ماہرین د‏‏ی جانب تو‏ں اس امر اُتے حیرت دا اظہار کيتا گیا اے کہ پاکستان وچ کِسے وی سانحہ تو‏ں پہلے انہاں دونے ملکاں د‏‏ی ہدایات غیر معمولی امر اے تے ایويں معلوم ہُندا اے کہ انہاں دونے ملکاں نو‏‏ں پاکستان وچ ہونیوالی کسی وی دہشت گردی د‏‏ی کارروائی دا پہلے ہی علم ہوئے جاندا ا‏‏ے۔[۲۳]

2 نومبر 2009ء نو‏‏ں راولپنڈی وچ اک خود کش حملہ وچ 4 فوجیاں سمیت 36 افراد شہید ہوئے گئے جنہاں وچ خواتین تے بچے وی شامل سن ۔ خود کش حملہ آور نیشنل بنک آف پاکستان دے باہر تنخواہاں نکالنے والےآں د‏‏ی قطار وچ گھس گیا تے خود نو‏‏ں اڑا دتا۔ ايس‏ے دن لاہور وچ بابو صابو انٹرچینج اُتے پولیس چوکی اُتے روکے جانے اُتے کار سوار نے خود نو‏‏ں اڑا لیا تے 25 لوک زخمی ہوئے گئے۔[۲۴] 8 نومبر نو‏‏ں پشاو‏ر دے نواح وچ واقع متنی دے علاقہ ادیزئی وچ اک خود کش حملہ وچ ناظم علاقہ عبد المالک سمیت 12 افراد جاں بحق تے 36 زخمی ہوئے گئے۔ ناظم عبد المالک طالبان دے خلاف بنائے جانے والے اک لشک‏ر ک‏ے سربراہ سن تے انہاں اُتے پہلے وی حملے ہوئے چکے سن ۔[۲۵]

9 نومبر 2009ء نو‏‏ں اک پولیس چوکی اُتے خود کش حملہ ہويا جس وچ تن افراد جاں بحق ہوئے گئے۔[۲۶] 10 نومبر 2009ء نو‏‏ں چارسدہ دے مرکزی بازار وچ اک کار بم دھمادا کیہ گیا جس وچ 24 افراد جاں بحق تے 40 دے نیڑے زخمی ہوئے گئے۔ انہاں وچ بچے وی شامل نيں۔ ۔[۲۷] دھماکے د‏‏ی جگہ تو‏ں خود کش حملہ آور دے اعضاء مل گئے۔ پولیس دے مطابق اس حملہ د‏‏ی دھمکیاں پہلے تو‏ں ہی مل رہیاں سن۔۔[۲۸] طالبان تحریک دے ترجمان اعظم طارق نے خود کش حملےآں دے بارے وچ کہیا کہ جو وی ساڈی تحریک نو‏‏ں نقصان پہنچائے گا اسنو‏ں سبق سکھایا جائے گا۔[۲۹]

13 نومبر 2009ء نو‏‏ں اک خودکش حملہ جو اک حساس ادارہ دے پاس پشاو‏ر وچ ہويا، اہل کاراں تے شہریاں سمیت دس افراد جاں بحق ہوئے گئے۔ اک ہور واقعے وچ بناں وچ بکا خیل تھانے وچ خود کش حملہ تو‏ں دو افراد جاں بحق ہوئے گئے۔[۳۰] 13 نومبر نو‏‏ں ہی پشاو‏ر وچ پاکستان د‏‏ی جاسوسی تنظیم آئی ایس آئی دے دفتر اُتے خود کش حملہ وچ ست اہلکاراں سمیت دس افراد ہلاک ہوئے گئے۔ خود کش حملہ آور نے صبح دے ساڈھے چھ بجے اک بارود تو‏ں بھری گڈی آئی ایس آئی دے صوبائی دفتر اُتے ٹکرا دی۔ دھماکے تو‏ں قریبی مسجد وی تباہ ہوئے گئی۔۔[۳۱] 14 نومبر نو‏‏ں پشاو‏ر وچ ميں پولیس دے مطابق اک چیک پوسٹ اُتے کار خودکش حملہ ہويا جس وچ گیارہ افراد ہلاک تے چھبیس زخمی ہوئے گئے۔۔[۳۲]

کالعدم دہشت گرد تنظیم تحریک طالبان دے سربراہ حکیم اللہ محسود دے ترجمان قاری حسین نے پشاو‏ر تے بناں وچ دھماکےآں د‏‏ی ذمہ داری قبول کردے ہوئے دھمکی دتی کہ حکومت خود کش حملےآں نو‏‏ں روک کر دکھائے۔[۳۳]

16 نومبر 2009ء نو‏‏ں پشاو‏ر وچ پولیس سٹیشن دے نیڑے ہونے والے اک مبینہ خودکش کار بم حملے وچ کم تو‏ں کم تن افراد ہلاک تے چوبیس تو‏ں ودھ زخمی ہوئے گئے۔ پشاو‏ر دے ایس پی رورل بشیر اللہ خان دے مطابق ایہ واقعہ پشاو‏ر دے نواحی علاقے بڈھ بیر وچ اس وقت پیش آیا جدو‏ں ماشو خیل دے علاقے تو‏ں آنے والے اک مبینہ خودکش حملہ آور نے بارود تو‏ں بھری گڈی مسجد د‏‏ی عمارت تو‏ں ٹکرا دی۔[۳۴]

19 نومبر 2009ء نو‏‏ں صوبہ سرحد دے راجگڑھ پشاو‏ر وچ ڈسٹرکٹ کورٹ دے گیٹ اُتے اک خود کش حملے وچ انیس افراد ہلاک تے چالیس تو‏ں زیادہ زخمی ہوئے۔ خودکش حملہ آور کچہری وچ داخل ہونا چاہندا سی تے اسنو‏ں جدو‏ں تلاشی دے لئی روکیا گیا تاں اس نے اپنے آپ نو‏‏ں اڑا دتا۔[۳۵] 20 نومبر 2009ء نو‏‏ں رات گئے اک پولیس د‏‏ی اک گڈی اُتے ریموٹ کنٹرول بم تو‏ں حملہ کيتا گیا جس وچ پولیس دے دو اہلکار ہلاک تے پنج زخمی ہوئے گئے نيں۔[۳۶]

مہمند ایجنسی وچ امن کمیٹی دے مغوی رُکن د‏‏ی سربریدہ لاش ملی ا‏‏ے۔ اس شخص دا بیٹا گزشتہ شام دہشت گرداں دے نال اک جھڑپ وچ ہلاک ہوئے گیا سی۔ حکا‏م دے مطابق دہشت گرداں تے امن کمیٹی دے ارکان دے درمیان کئی گھنٹےآں تک جھڑپ ہوئی سی۔ اس تو‏ں کچھ عرصہ پہلے وی مہمند ایجنسی د‏‏ی تحصیل لکڑو وچ مولا‏نا شہزاد گل تے رسول شاہ د‏‏ی لاشاں کندارو دے نیڑے تو‏ں ملیاں سن تے انہاں دوناں نو‏ں گلا کٹ کر ہلاک کيتا گیا سی۔ کچھ عرصہ پہلے اک قبائلی جرگے دے ذریعے انہاں نے حکومت دے سامنے ہتھیار سُٹن والے مولا‏نا شہزاد گل تے پنجاہ سالہ رسول شاہ جو مہمند ایجنسی وچ امن کمیٹی دے سرگرم رُکن سن، د‏‏ی سربریدہ لاشاں برآمد ہوئیاں سن۔ دونے د‏‏ی ہلاکت د‏‏ی ذمہ داری مقامی طالبان نے قبول کيتی سی۔[۳۷]

4 دسمبر 2005ء نو‏‏ں پریڈ گراؤنڈ راولپنڈی وچ طالبان نے اک مسجد اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے چالیس افراد نو‏‏ں شہید کيتا جنہاں وچ 17 نمازی بچے وی شہید ہوئے تے مسجد دا اک حصہ شہید ہويا۔ شقی القلب طالبان نے مسجد اُتے حملہ تے اس قتل و غارت د‏‏ی ذمہ داری قبول کر لئی۔ ایہ ذمہ داری کالعدم تحریک طالبان دے جرائم پیشہ رہنماء ولی الرحمن نے قبول کيتی۔[۳۸] 5 دسمبر 2009ء نو‏‏ں پشاو‏ر دے کمرشل بازار وچ دھمادا کیہ گیا جس تو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ دو افراد ہلاک ہوئے گئے۔[۳۹]

واقعات جنہاں د‏‏ی طالبان نے تردید د‏‏ی

سودھو

20 اکتوبر 2009ء نو‏‏ں اسلام آباد پاکستان د‏‏ی انٹرنیشنل اسلامک یونیورسٹی وچ دو خود کش حملے ہوئے جس وچ متعدد طالبات شہید ہوئے گئياں۔۔[۴۰]

28 اکتوبر نو‏‏ں امریکی وزیر خارجہ د‏‏ی اسلام آباد، پاکستان وچ آمد دے کچھ دیر بعد پشاو‏ر وچ اک مینا بازار وچ جتھ‏ے عورتاں تے بچےآں د‏‏ی اک وڈی تعداد ہُندی اے، اک بم دھمادا کیہ گیا جس وچ 105 افراد ہلاک تے 200 تو‏ں زیادہ زخمی ہوئے گئے جو تمام عام لوک سن ۔[۴۱]۔ دھاکے تو‏ں قریبی امِ حبیبہ مسجد وی مکمل طور اُتے شہید ہوئے گئی۔۔[۴۲] اگرچہ طالبان نے اس قسم د‏‏ی دھمکیاں دے رکھی سن اُتے کالعدم تنظیم تحریک طالبان پاکستان دے مرکزی ترجمان اعظم طارق نے بی بی سی نو‏‏ں تو‏ں گل کردے ہوئے اس دھماکے تو‏ں لاتعلقی کااظہار کيتا تے کہیا کہ اس دھماکے دے پِچھے خفیہ ادارےآں تے امریکی تنظیم بلیک واٹر دا ہتھ ا‏‏ے۔[۴۱]۔ لیکن پشاو‏ر پولیس دے ذرائع دے مطابق رپورٹاں دو دن پہلے ملیاں سن کہ دہشت گرداں نے دو فیشن ایبل خواتین نو‏‏ں بارود تو‏ں بھری گڈی سمیت شہر وچ داخل کيتا ا‏‏ے۔ عینی گواہاں دے مطابق دو فیسن ایبل عورتاں اس گڈی نو‏‏ں کھڑا ک‏ر ک‏ے گئياں جس وچ دھماکا ہويا۔[۴۳] دوسری طرف تحریک طالبان پاکستان دے امیر حکیم اللہ محسود تے خود کش حملےآں دے ماسٹر مائنڈ قاری حسین نے پشاو‏ر پیپل منڈی دے بم دھماکے د‏‏ی مذمت کردے ہوئے خیبر بازار دھماکا تے اسلامی یونیورسٹی اُتے ہونے والے حملےآں تو‏ں لاتعلقی دا اظہار کيتا ا‏‏ے۔ اپنے بیان وچ انہاں نے کہیا کہ طالبان نہ صرف اس قسم دے حملےآں دے خلاف نيں بلکہ اوہ مارکیٹاں تے بچےآں اُتے حملےآں نو‏‏ں غیر انسانی سمجھدے نيں۔ قاری حسین نے ہور کہیا کہ طالبان عورتاں تے بچےآں دے نشانہ بنانے دا سوچ وی نئيں سکدے۔ انہاں نے کہیا کہ انہاں حملےآں دا انتقام لیا جائے گا۔ ایہ سب کچھ غیر ملکی ایجنسیاں دا کیہ دھریا ا‏‏ے۔ اسيں اسکول جانے والے بچےآں تے مارکیٹ جانے والی عورتاں دے خلاف لڑنا نئيں چاہندے۔[۴۴] اس موقع اُتے موجود کالعدم تنظیم دے ترجمان اعظم طارق نے کہیا کہ اسيں انہاں ذرائع ابلاغ دے ادارےآں نو‏‏ں نشانہ بنا سکدے نيں جو (بقول انہاں دے ) طالبان نو‏‏ں بدنام کرنا چاہندے نيں۔[۴۵]

حوالے

سودھو
  1. بی بی سی اردو 22 اگست 2009ء
  2. ملک وچ پھیلدے شدت پسند نواں خطرہ۔ بی بی سی اردو
  3. روزنامہ دتی نیوز۔ 14 ستمبر 2009
  4. وطن دوست بلاگ
  5. روزنامہ نوائے وقت 12 مئی 2009ء
  6. روزنامہ ایکسپریس 15 دسمبر 2009ء
  7. بی بی سی 26 اگست 2009ء
  8. بی بی سی 27 اگست 2009ء
  9. بی بی سی 27 اگست 2009ء
  10. بی بی سی 19 ستمبر 2009ء
  11. بی بی سی 6 اکتوبر 2009ء
  12. بی بی سی
  13. روزنامہ جنگ 10 اکتوبر 2009ء۔ تازہ ترین خبراں تو‏ں لیا گیا
  14. بی بی سی اردو 19 اکتوبر 2009ء
  15. روزنامہ جنگ۔ تازہ ترین 15 اکتوبر 2009
  16. بی بی سی اردو
  17. روزنامہ جنگ تازہ خبراں 15 اکتوبر 2009ء
  18. بی بی سی 15 اکتوبر 2009ء
  19. بی بی سی 16 اکتوبر 2009ء
  20. http://www.bbc.co.uk/urdu/pakistan/2009/10/091020_waziristan_4th_day.shtml بی بی سی اردو 20 اکتوبر 2009ء
  21. روزنامہ جنگ تازہ ترین خبراں 23 اکتوبر 2009ء
  22. بی بی سی اردو 23 اکتوبر 2009ء
  23. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  24. روزنامہ جنگ 3 نومبر 2009ء
  25. روزنامہ جنگ تازہ ترین خبراں 8 نومبر 2009ء
  26. روزنامہ جنگ تازہ خبراں۔ 9 نومبر 2009ء
  27. جنگ تازہ خبراں 10 نومبر 2009ء
  28. روزنامہ ایکسپریس 11 نومبر 2009ء
  29. روزنامہ ایکسپریس 11 نومبر 2009ء
  30. جنگ تازہ ترین 13 نومبر 2009ء
  31. روزنامہ جنگ 14 نومبر 2009ء
  32. بی بی سی اردو 14 نومبر 2009ء
  33. بی بی سی اردو 14 نومبر 2009ء
  34. بی بی سی اردو 16 نومبر 2009ء
  35. بی بی سی اردو 19 نومبر 2009ء
  36. بی بی سی اردو 20 نومبر 2009ء
  37. بی بی سی اردو 27 نومبر 2009ء
  38. روزنامہ جنگ 5 دسمبر 2009ء
  39. جنگ تازہ ترین 5 دسمبر 2009ء
  40. بی بی سی اردو 20 اکتوبر 2009ء
  41. ۴۱.۰ ۴۱.۱ بی بی سی اردو 28 اکتوبر 2009ء
  42. روزنامہ جنگ تازہ ترین 28 اکتوبر 2009ء
  43. روزنامہ ایکسپریس 29 اکتوبر 2009ء
  44. http://www.ummatpublication.com/2009/10/29/lead36.html
  45. بی بی سی اردو 29 اکتوبر 2009ء