بابا گرو نانک دے چار سفر

بابا گرو نانک دے چار سفر جاں چار اُداسیاں بابا گرو نانک دے چار سمتاں وچ چار سفراں نوں آکھدے نیں ۔

مڈھلا حال

1526–1554 بِکرمی:

اداسیاں توں اتھے سکھ سنکیتاولی دے مطابق، مطلب اے بابا گرو نانک دے دیش-ودیش دے سفر اتھوا سفر۔ بابا گرو نانک دا دنیاداری ولوں کجھ ویلے واسطے اداس اتھوا سنیاس دھارن کرکے موہ-جال وچ جکڑے ہوئے سنساری بندیاں دی بنیاد واسطے نوَ کھنڈ میدنی دا چکر لگاؤنا ہی اوہناں دیاں اداسیاں کہہ لؤ جاں سفر اکو ہی گل اے۔ جم ساکھی سری گرو نانک دیوَ جی وچ گرو صاحب دیاں اس تعلق وچ چار اداسیاں مشہور ہن۔

جویں کوئی دور-اندیش تے سمجھ-سوجھ والا انسان کسے مہم اتے دور-نیڑے جان لئی ترن توں پہلاں اپنی اچھی خاصی تیاری کرن لگ پیندا اے، اسے طرحاں بابا گرو نانک نے وی، جو سچ دے راہ توں بھلے-بھٹکے تے کھجل-خوار ہو رہے لوکاں دی بنیاد واسطے ادور پرکھ دے حکم مطابق سمت 1526 توں 1554 بِکرمی: تک لگپگ 28 سال، جے ایہناں وچوں اوہناں دے بال-وریس دے 14 سال کڈھ لئے جان تاں پورے 14 سال اسے تیاری وچ ہی لگا دتے سن۔ بچپن وچ ہی جدوں اوہ مساں 7 سال دے سن، پاٹھشالا وچ داخل ہو کے پہلاں گوپال پاندھے نوں اپدیش، پھر 9 سال دی عمرے مکتب وچ جا کے مولوی قطب الدین نوں اپدیش، اس توں بعد جننجو پاؤن والے پنڈت ہردیال تے نبض دیکھ کے روگ پچھانن والے نگر تلونڈی دے وید نوں اپدیش، سچا سودا وہاجھن دے دوران پیؤ نوں اپدیش، گٔوآں-مجھاں چاردیاں اجڑیا ہویا کھیت وکھاؤن ویلے تلونڈی دے رئیس رائے بلار تے کھیت والے جٹّ نوں اپدیش، پھر تلونڈیؤں سلطان پور (لودھی) پہنچ کے نواب دولت خان سمیت، اس دے قاضی تے مولوی نوں اپدیش، اس توں بعد چھیتی ہی ویئیں داخلہ کرن پچھوں 'نہ کو ہندو نہ مسلمان' دا نعرہ لگا کے مذہباں دی کھچوتان دے کارن آپس وچ لڑدے-جھگڑدے ملاں-ملانیاں تے پنڈتاں-پاندھیاں نوں اپدیش، گل کی، اس طرحاں گرو صاحب اپنے مڈھلے جیون وچ، جویں کہ اوہناں دی جم ساکھی دے مڈھلے صفیاں توں پتہ لگدا اے، ہر تھاویں تے ہر پاسے اپدیش ہی اپدیش دندے ہوئے نظر آؤندے ہن۔

اوہناں دا ایہہ ربی اپدیش صرف اپنے گھر-باہر دے علاقے دے سجناں-سنیہیاں، بھائی-بندھپاں، ساکاں-سبندھیاں، نکٹورتی اہلکاراں، ستسنگیاں جاں اشرافیہ طبقے تک ہی محدود نہیں رہا، سگوں ہولی-ہولی، جدوں اوہ تلونڈی چھڈّ کے سلطان پور پجے تاں سارے کائنات وچ پسرن لگ گیا تے ساری دنیا اوہناں دے اس اپدیش دے گھیرے وچ آؤن لئی اتاولی ہون لگ پئی۔ گرو صاحب اس دوران ماں-پیؤ ولوں زور دین اُتے دنیاداری دے بندھناں وچ جکڑے جان لئی بٹالے مولے چونے دے گھر ویااے وی گئے تے اوہناں دے گھر ماتا سلکھنی جی دی ککھوں دو لڑکے-سری چند اتے لکھمی داس وی پیدا ہو گئے۔ گھر دا گزارا تورن لئی اوہناں نے سلطان پور رہِ کے نواب دولت خان دے مودیخانے دا کم وی بڑی ذمہ واری نال نبھایا پر اوہ اس طرحاں چگردے اچھا خاصہ موہ-جال دے باو جود گرہستھا آشرم دے ایہناں دنیاوی بندھناں وچ اکے ہی نہ پھسے تے تد ہی پتہ لگا جد اوہ سنسارک موہ دی ایہہ بوجھل پنڈ اپنے موڈھیاں توں اک پاسے الار کے اتی مٹھی سنگیتک دھنی وچ 'دھنّ نرنکار، دھنّ نرنکار' جپدے ہوئے اداسین برتی دھارن کرکے سلتانپروں نکل ترے۔ اس ویلے صرف بھائی مردانہ ربابی اوہناں دے نال سی تے ہور سنگی-ساتھی کوئی نہیں سی۔

بھاری کری تپسیا

سمت 1554 بِکرمی:

بابا گرو نانک دیو جی اس طرحاں سلتانپروں چل کے اپنی جنم-زمین تلونڈی تھیں ہندے ہوئے سیدپور (ایمن آباد) بھائی لالو باڈھی دے کول پہنچے۔ بھائی لالو پہلاں ہی گرو جی دا بڑا اچھا عقیدت مند بن چکا سی۔ اتھے گرو صاحب نے روڑاں دا آسن لگا کے جویں کہ بھائی گرداس نے واراں علم رتناولی دی پہلی وار وچ لکھیا اے، 'بھاری کری تپسیا۔.۔'، 'روڑاں دی گرو کری وچھائی'-بڑی کٹھن تپسیا کیتی تے اپنے سریر نوں چنگی طرحاں سادھیا تاں کہ مستقبل وچ آؤن والیاں بھکھ، تریہ، گرمی، سردی آدی ہر طرحاں دیاں مشکلاں اتے سہجے ہی قابو پایا جا سکے، کیونکہ اس ویلے اوہ صرف اک خاندانی جاں بھائیچارک انسان وجوں چھوٹے جاے جن-سماج وچ نہیں، سگوں اک سنسارک آگوُ دے روپ وچ اک مہان مقصد 'چڑھیا سودھنِی دھرتِی لکائی' نوں مکھ رکھ کے اک لمی سفر دے اوہناں درگم پینڈیاں اتے جا رہے سن، جتھے انہیں دنیں اجکل دے ویلے وانگ سکھ دا زریعہ تے انسانی زندگی لئی حفاظت دا وسیلہ کوئی نہیں سی۔

بابا گرو نانک دا اس تپسیا ویلے سیدپور (ایمن آباد) دے ملک بھاگو نامی اک بڑے بھاری امیر آدمی نال واہ پیا، جس نے کئیاں ناجائز طریقے ورت کے دھن-مال تاں بہتیرا جوڑ لیا سی پر کوئی دھرم-کرم اپنے نیڑے نہیں سی لگن دتا۔ کئی وار پاپی آدمی وی، جویں کہ دیکھن وچ آؤندا اے، پنّ-دان دے بہانے دنیا دی مفت دی سوبھا کھٹن دا یتن کردے ہن، جس کرکے ملک بھاگو نے وی اپنی سوبھا واسطے برہم-بھوج کیتا تے اس برہم-بھوج وچ تپیاں دے سرتاج بابا گرو نانک نوں وی شامل ہون لئی سدا دتا۔ گرو صاحب، جو بھائی لالو باڈھی دی دساں نہوآں دی کرت-کمائی نوں اس امیری اتے ہمیشہ ترجیح دندے سن، پہلاں تاں اس سدے اتے نہ گئے پر پھر جد مجبور کیتے گئے تاں اوہناں بڑی دلیری نال اتھے جا کے ملک بھاگو دی کمائی 'چوں غریباں دا لہو تے بھائی لالو دی کمائی 'چوں دودھ نچوڑ کے ثابت کر دتا تے ایہہ وی درسا دتا کہ انسان دی اپانی بدھی تے روح نرمل تد ہی رہِ سکدی اے، جے اس دا گزارا ست-دھرم دی کمائی اتے ہووے۔ ملک بھاگو نوں اس اٹلّ سچائی اگے آخر سو ہیر-پھیر کرن دے باو جود جھکنا پیا۔

گرو جی دی پہلی اُداسی

سمت 1555–1566 بِکرمی :

اس توں بعد سری گرو نانک دیو جی جد سیدپور (ایمن آباد) روڑی صاحب دے ستھان اُتے اس تپ-زریعہ توں فارغ ہوئے تاں اوہناں نے سمت 1556 بِکرمی: وچ ضلع شیخوپورا، گجرانوالا، لاہور، امرتسر وغیرہ دے پنڈاں دا دورہ کرکے پہلی اُداسی اتھوا سفر مشرق دیساں دی کیتی، جس وچ اوہ کرکھیتر، کرنال، پانیپت، ہردوار (گنگا)، دلی، متھرا، برندابن، ایودھیا، نانک (پیلی بھیت)، لکھنؤ پریاگ (الہٰ آباد)، بنارس (اتر پردیش)، گیا، پٹنا (بہار)، ڈھاکا (بنگال)، دھنپور، دھبڑی، کام روپ (آسام)، سورن دیپ، چٹاگانگ، جگن ناتھ (اڑیسہ) وغیرہ تھیں ہندے ہوئے وندھیاچل پربت-گھاٹیاں دے وچوں دی لنگھ کے مدھ بھارت تے راجپوتانے دے رستے سمت 1566 بِکرمی: وچ پورے 12 ورھیاں توں بعد واپس تلونڈی جا پہنچے۔

اس اُداسی وچ سری گرو نانک دیوَ جی کرکھیتر تے ہردوار (گنگا) دے پنڈیاں دا بھرم-ہنھیرا دور کردے ہوئے دلی دے بادشاہ سکندر لودھی تے اس دے درباری ملاں-ملانے تے شرع دے فتوے دین والے مفتیاں نوں وی ملے۔ اس دے نال ہی دلی دے آس-پاس دے مشہور صوفی فقیراں نال وی اوہناں دا ملاپ اسے دوران ہویا۔ پھر بنارس جا کے اتھوں دے مشہور پنڈت چتر داس تے ہور راما نند اتے کبیر پنتھی سمپردائک دے سنتاں-بھگتاں نوں وی ملے، جو اس ویلے اتر پردیش وچ بھگتی لہر راہیں اک ایشورواد دا پرچار کرکے جن-سماج دے سدھار لئی اک نویں پریرنا دے راے سن۔ اوہناں وچوں کجھ اجیاے سنت-بھگت وی سن، جو اوتاروادی رام-کرشن بھگتی دی الجھن وچ پھسے ہوئے سن، اس لئی گرو صاحب نے اوہناں نوں اس بھرم-جال وچوں کڈھیا۔ اس طرحاں اتر پردیش تے بہار وچوں دی لنگھ کے گرو صاحب دا واہ پھر بنگال، آسام تے اڑیسہ دے شاکتاں نال پیا، جو نرے منتر-جنتر، ٹونے-ٹامن کرکے طاقت اتھوا درگا دیوی دی اپما وچ ہی انسانی جیون دی سفلتا سمجھی بیٹھے سن۔ گرو صاحب نے اس تعلق وچ کام روپ (آسام) دی حاکم نور شاہ تے اس دیاں ٹونیہار انگ-سہیلیاں نوں، جنہاں نے بھائی مردانے اُتے جادو چلاؤن دا یتن کیتا سی، ایہناں پھوکٹ کرماں توں ہٹا کے برہم-علم دا اپدیش دتا۔

پھر اس توں اگے ناگا پربتاں-گھاٹیاں دے شاکت کوڈے، دیولوت وغیرہ راکھش برتی دے بندیاں نوں، جو دیوی متعلق نربلیاں دین وچ ہی اپنے جیون دی وقعت سمجھ کے نر-بھکھی بنے پھردے سن، نہ صرف ایہناں ککرماں توں ہی ہٹایا، سگوں ہمیشہ لئی انسانیت دے پورے-پورے کدروان وی بنا دتا، جو گرو صاحب دی اک خاص دین منی جا سکدی اے۔ اسے طرحاں اڑیسہ دا اک سبھ توں وڈا دھنی پنڈا کلجگ، جس نوں جم ساکھی سری گرو نانک دیوَ جی (بھائی پیڑا موکھا) وچ گھور کلجگ دا بھیانک روپ دے کے ذکر کیتا اے اتے جو موتیاں دے رتن-جڑت سورن مندر اسارن وچ ہی اپنی وڈیائی سمجھدا سی، جو اس مکڑی دے جالے دی طرحاں تنے ہوئے مایہ روپی دنیاوی موہ-جال وچوں نکل کے سچ دا پندھاؤ بنیا تاں ایہہ وی جگت-سدھارک سری گرو نانک دیوَ جی دے روحانی جیون تے ادتی روحانی علم دا ہی اک کرشمہ سی، نہیں تاں تیلی دے نتے دی طرحاں اجیاے منمکھ لوکاں دے دلاں نوں، جنہاں دے اتے پشت-پر-پشت جنم-جم دی میل جمی ہوئی ہووے، دھو-دھا کے صاف-شپھاف تے اتی اجلے دودھ-دھوتے ہور کون بنا سکدا سی؟ گرو نانک سچ مچّ اس طرحاں روحانی طاقت نال ناممکن گلاں نوں ممکن بنا دین والے اک مہان یگ پرورتک انسان سن۔

گورو صاحب دی دوجی اُداسی

سمت 1567-1572 بِکرمی  :

دوجی اُداسی سری گرو نانک دیوَ جی دی دکھن دی اے، جس وچ گرو صاحب سرسا، بیکانیر، جیسلمیر، جے پور، جودھپور، سروہی، اجمیر، پشکر، جھالا پاٹم، آبو، ناتھ دوارے، لودھیپور، اجین، بدر، نر سنگھ پور، بالا گھاٹ، برہان پور، رام ٹیکری، گنتور، تچناپلی، پانڈیچری، اندور، مدراس، ناگا پٹم، سری رنگ پٹم، چینا پٹم، سنگلادیپ (لنکا) وغیرہ تھائیا گئے تے سیت بندھ (رامیشور) مالابار، مکہ، مدینہ، ساراگڑھ، دوارکا، جوناگڑھ کاٹھیاواڑ سندھ، ستگھرا (منٹگمری اجوکا ساہیوال) وغیرہ نگراں تے علاقیاں دا سفر وی اوہناں دی اسے اُداسی وچ شامل اے ۔ ایہہ اُداسی جویں کہ گیانی گیان سنگھ نے اتہاس گرو خالصہ حصہ پہلا وچ لکھیا اے، سمت 1567 بِکرمی: وچ ہاڑھ دے مہینے شروع ہوئی سی ۔

سری گرو نانک دیوَ جی نے اس اُداسی وچ بیکانیر (راجستھان) دے اہنساوادی جین سادھوآں نوں اجین (مالوا) وچ، اوانکار مہانکالیشور شو مندر دے پجاریاں نوں کرنور (مہاراشٹر) وچ، گنیش دیوتا دے عقیدت منداں نوں ماگلپور (تلنگ دیش) دے جوگیاں نوں مٹیا کلم (سنگلادیپ) وچ، راجا شو نابھ نوں دیبر نگر دے بھاٹڑیاں نوں مکہ مدینہ (عرب) تے بغداد (عراق) دے رکن الدین، ملاں جیون وغیرہ مجاوراں، ملاں، قاضیاں تے صوفیاں (فقیراں) نوں گرنار پربت (کاٹھیاواڑ) دے اگھور پنتھیاں نوں سوم ناتھ دے پنڈیاں تے دوارکا دے کرشنا نندی ویشنواں نوں اتے آساپری (کچھّ دیس) دے کاپڑیا پنتھیاں نوں ستنام دا اپدیش دے کے بھرمجال وچوں کڈھیا تے گرمتِ دے مطابق ادور پرکھ دی بھجن بندگی دا سچا راہ دکھایا سی ۔

بغداد دے اک ترکی شلالیکھ دے مطابق جو اتھے سری گرو نانک دیوَ جی دے یادگاری ستھان اُتے لگا ہویا اے، گرو جی دی بغداد پھیری سن 917 ہجری مطابق سمت 1569 بِکرمی: (سن 1512 ء) وچ بندی اے ۔ اس توں ثابت ہندا اے کہ سری گرو نانک دیوَ جی اس دکھن دی اُداسی وچ ہی سنگلادیپ تھیں ہو کے سدھے مکے مدینے (عرب) تے بغداد (عراق) گئے سن، تیجی جاں چوتھی اُداسی ویلے نہیں، جویں کہ بھائی سنتوکھ سنگھ گیانی گیان سنگھ وغیرہ کئی لکھاریاں نے کجھ اندازا لگائے ہن ۔

گرو جی دی ایہہ دوجی اُداسی، جو دکھن دی اُداسی دے ناں نال مشہور اے، لگپگ پنج سالاں وچ پوری ہوئی منی جاندی اے ۔ گرو صاحب اس اُداسی وچ ملتان دے رستے واپس تلونڈی آئے سن ۔

گرو صاحب دی تیجی اُداسی

سمت 1574–1577 بِکرمی:

سری گرو نانک دیوَ جی دی تیجی اُداسی، جو اتراکھنڈ اتھوا ہماچل پردیش دی اُداسی دے ناں نال مشہور اے، ایہہ اُداسی جس طرحاں کہ سرلیکھ توں ہی ظاہر اے، 15 اسو سمت 1574 بِکرمی: توں اخیر پھگن سمت 1576 بِکرمی: تک لگپگ 3 سال 5 مہینے وچ قائم ہندی اے ۔ اس اُداسی وچ گرو صاحب، گیانی گیان سنگھ دے کتھن مطابق تلونڈیؤا کلانور، گرداس پور، دسوہہ کوٹلے، تلوک ناتھ، پالمپور، مڑیرن، کانگڑا جوالامکھی، منڈی سکیت، روالسر، چمبا، بجلیا مہاں دیوَ (کلو)، کہلور، کیرتپور، پنجور، دھارا تیرتھ، کرول، شملہ، سپاٹو، جوہڑسر تیرتھ، ڈیہرادون (گڑھوال)، منصوری، چکرودے، بشہر، یمنوتری، گنگوتری، گومکھی، بدریناتھ، ہیمکنٹ، سپتشنگ وغریہ تھیں ہو کے ہمالیا دی پربت گھاٹی سمیر پربت اُتے پہنچے تے اتھے گورکھ ناتھ، گوپیچند، راجا بھرتھری ناتھ، چرپٹ ناتھ وغیرہ سدھاں نال اوہناں نے گوشٹی کیتی ۔