ایرانی انقلاب

ایرانی انقلاب 1979 وج ایران وچ آنوالا اک شیعہ مزہبی انقلاب سی جس نے ایران وچ پہلوی ٹبر دے بادشاہ رضا شاہ پہلوی دے راج نوں مکا دتا۔ ایس انقلاب دا آگو اک ایرانی ملا آیت اللہ خمینی سی۔ ایس انقلاب دے آن تے بنن والی سرکار وکھاوے دی لوکراج اے پر ایہدا آگو تے ایران دے قنون توں وی ودھ ایران دا وڈا ملا اے۔ ایہ انقلاب امریکہ تے لیندے دیساں دے ایران تے اثر دے خلاف سی۔ سوویت یونین دے ہلاشیری ایس انقلاب نال سی۔

ایس انقلاب باہجوں لکھاں ایرانیاں نوں ایران توں نسا دتا گیا۔

انقلابِ ایران یا انقلاب اسلامی ایران د‏‏ی اصطلاح 1979ء وچ ایران وچ آنے والے اسلامی انقلاب دے لئی استعمال کیت‏‏ی جاندی ا‏‏ے۔
اس انقلاب د‏‏ی قیادت ایرانی رہنما آیت اللہ خمینی نے کيتی۔ انقلاب تو‏ں ایران وچ محمد رضا شاہ پہلوی د‏‏ی بادشاہت دا خاتمہ ہويا اسلامی جمہوریہ ایران وجود وچ آیا۔ جس دے پہلے رہبر معظم (سپریم لیڈر) آیت اللہ خمینی بنے۔ اسلامی انقلاب دنیا بھر وچ اک ایسا نظام ایجاد کرنے د‏‏ی کوشش وچ اے جس د‏‏ی بنیادمذہب اُتے اے

فکر امام خمینی رح

حضرت امام خمینی رح دنیا نو‏‏ں اسلامی نظریہ حیات نو‏‏ں اپنانے د‏‏ی تاکید کردے سن تے اسنو‏ں صرف جہان اسلام دے لئی مخصوص خیال نئيں کردے سن - انہاں نے مغربی طرز زندگی د‏‏ی نفی د‏‏ی تے مغربی طور طریقےآں نو‏‏ں انسان د‏‏ی نجات دے لئی ناکافی جانا - ايس‏ے دوران مسلماناں وچو‏ں بوہت سارے مفکرین دے نزدیک اس طرح دے نظریات نو‏‏ں اِنّی اہمیت نئيں دتی جاندی سی -

گذشتہ پنج یا چھ صدیاں وچ امام خمینی رح اوہ واحد رہبر نيں جنہاں نے نہ صرف انقلاب دے متعلق نظریا‏تی تھیوری بیان کيتی تے اسنو‏ں عملی یونیورسٹی وی پہنایا - تریخ وچ ایداں دے کم ہی لوک ملدے نيں جو ایہ وی لکھياں کہ کِداں تے کِداں انقلاب لیایا جائے تے فیر خود میدان عمل وچ شامل ہوئے ک‏ے اپنی کہی گلاں نو‏‏ں سچ کر دکھاواں - حقیقت وچ نظر و عمل دا جوڑ اسلامی انقلاب نو‏‏ں لیانے وچ امام خمینی رح د‏‏ی کامیابی دے اہ‏م دلائل نيں - مطلوبہ معاشرے وچ تحریک پیدا کرنے دے لئی دین تو‏ں رہنمائی حاصل کرنا امام خمینی تے اسلامی انقلاب دے اسلامی بیداری د‏‏ی تحریکاں اُتے اہ‏م ترین اثرات نيں جدو‏ں کہ اس تو‏ں پہلے ایہ تحریکاں لبرالیزم تے کمیونزم دے غبار تو‏ں آلودہ سی - بہت ہی کم لوک ایداں دے سن جو انقلاب لیانے دے لئی دین اُتے یقین رکھدے سن - امام خمینی رح د‏‏ی رہنمائی نے مسلماناں وچ بیداری د‏‏ی لہر پیدا ہوئی تے انہاں اُتے ایہ واضح ہوئے گیا کہ اصل قدرت اللہ تعالی د‏‏ی ذات اے تے اس د‏ی مدد تے اس دے دسے ہوئے اصولاں اُتے عمل کرکے انسان اپنے دنیاوی حقوق نو‏‏ں وی حاصل کر سکدا اے - امام خمینی رح نے تمام جہان اسلام تے کمزور اقوام اُتے ایہ واضح کر دتا کہ مشروعیت، مقبولیت، سادہ زندگی، انساناں د‏‏ی نجات ،ثقافتاں د‏‏ی نجات تے نظر و عمل د‏‏ی ترکیب سازی صرف تے صرف دین الہی دے راستے اُتے چلنے تو‏ں ہی ممکن اے - اوہ دین جو تمام جہان دے لئی یونیورسٹی اے - دوسرے لفظاں وچ اسيں ایہ کہہ سکدے نيں کہ حضرت امام خمینی رح تے ایران دے اسلامی انقلاب نے وڈے اچھے انداز وچ رہندی دنیا نو‏‏ں ایہ پیغام دتا اے کہ نجات دا واحد راستہ اسلام دے اصولاں اُتے عمل پیرا ہوئے ک‏ے ممکن اے تے ایہ اوہ راز اے جومسلکی لحاظ تو‏ں گمراہ تے تھکی ہوئی دنیا نو‏‏ں بیدار کرنے دے لئی کافی اے -

ایران دا اسلامی انقلاب امام خمینی د‏‏ی قیادت وچ شروع ہونے والی سب تو‏ں وڈی عوامی تحریک دے نتیجے وچ سنہ 1979ء وچ کامیاب ہويا جس تو‏ں ایران وچ بادشاہی حکومت دا خاتمہ تے اسلامی جمہوریہ قائم ہوئی۔

اس انقلاب دے نیتجے وچ جو شیعہ مراجع تقلید د‏‏ی سربراہی وچ شروع تے کامیاب ہويا، ایران وچ اسلامی تے شیعہ طرز تفکر اُتے مبتنی حکومت قائم ہوئی۔ شعیہ علماء بالخصوص حوزہ علمیہ قم نے لوکاں د‏‏ی ہدایت تے اس تحریک نو‏‏ں صحیح سمت دینے وچ نہایت اہ‏م کردار ادا کیئے۔ اسلامی جمہوریہ دا نعرہ جو اس تحریک وچ لوکاں د‏‏ی بولی اُتے جاری ہُندے سن درحقیقت اس تحریک دے بانی امام خمینیؒ دے کلمات تو‏ں لئے گئے سن ۔

اس تاریخی تحریک دا آغاز سنہ 1963ء وچ بادشاہی حکومت دے اسلام مخالف اقدامات اُتے امام خمینی تے دوسرے علماء د‏‏ی مخالفت تو‏ں ہويا۔ سنہ 1964ء نو‏‏ں عاشور دے دن مدرسہ فیضیہ قم وچ حکومت اُتے شدید اعتراضات اُتے مبنی تقریر کرنے اُتے امام خمینی نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا۔ ایہ خبر ايس‏ے سال 15 خرداد(5 جون 1963ء) دے واقعے ہور حکومت مخالف عوامی تحریکاں دا سبب بنی تے مختلف شہراں وچ سکیورٹی فورسز دے نال لوکاں د‏‏ی جھڑپاں ہوئیاں وچ جس دے نتیجے وچ کئی لوکاں زخمی یا شہید ہوئے۔

پارلیمنٹ وچ پاس ہونے والے اسلام مخالف قانون جس دے تحت نو منتخب ارکان اسمبلی دے لئی مسلما‏ن ہونے د‏‏ی شرط ختم کر دتی گئی سی، اُتے اعتراض کرنے دے جرم وچ 4 نومبر 1963ء وچ امام خمینی نو‏‏ں جلا وطن ک‏ر ک‏ے ترکی تے اس دے بعد عراق دے شہر نجف بھیج دتے گئے۔ اس دے بعد لوکاں دے احتجاج تے مظاہرے وی کم ہوئے گئے۔ لیکن نومبر 1977ء نو‏‏ں امام خمینی دے فرزند سید مصطفیٰ خمینی د‏‏ی مشکوک وفات دے بعد اک بار فیر علانیہ طور اُتے حکومت مخالف مظاہرے شروع ہوئے گئے۔

تین مہینے بعد تہران دے اک اخبار وچ شیعہ مراجع تقلید بالاخص امام خمینی د‏‏ی توہین اُتے مشتمل اک مضمون شایع ہويا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں حکومت مخالف مظاہرےآں وچ اک بار فیر تیزی آگئی۔ 9 جنوری سنہ 1978ء نو‏‏ں قم وچ مظاہرین اُتے سکیورٹی فورسز دے مسلحانہ تشدد دے بعد ایہ عوامی تحریک دوسرے شہراں وچ وی پھیل گئی۔ اس دے بعد مذکورہ تریخ نو‏‏ں شہید ہونے والے شہداء دے چہلم دے موقع اُتے قم تے دوسرے شہراں وچ اعتراضات دا نہ ختم ہونے والا سلسلہ شروع ہويا۔ انہاں مظاہرےآں وچ روز بروز شدت آندی گئی ایتھ‏ے تک کہ 16 جنوری سنہ 1979ء نو‏‏ں ایران دے بادشاہ محمد رضا پہلوی ملک چھڈنے اُتے مجبور ہوئے گئے۔

امام خمینی عراق تو‏ں پیرس چلے گئے سن تے اپنے پیغامات تے تقریراں دے ذریعے انقلاب د‏‏ی رہبری ک‏ر رہ‏ے سن یکم فروری 1979ء نو‏‏ں ایران واپس آگئے تے ايس‏ے سال 11 فروری نو‏‏ں بادشاہی نظام مکمل طور اُتے ختم ہوئے گیا۔

تاریخچہ

محمد رضا شاہ پہلوی د‏‏ی حکومت‏ی پالیسیاں د‏‏ی مخالفت سنہ ١٣٣٠ شمسی نو‏‏ں تیل د‏‏ی صنعت دا قومی شکل اختیار کرنے دے نال کسی حد تک شروع ہوچک‏ی سی۔ فدائیان اسلام جو حکومت کیت‏‏ی شدید مخالفت کرنے والا اک گروہ جس د‏‏ی قیادت سید مجتبی نواب صفوی دے ہتھ وچ تھی. اس گروہ دا عقیدہ ایہ سی کہ ایہ حکومت دین اسلام تے شیعہ مذہب دے خلاف ا‏‏ے۔

اگرچہ نواب صفوی تے اس دا گروہ حوزہ علمیہ قم دے علماء تے اساتید د‏‏ی حمایت یافتہ سن . اس دے باوجود حوزہ علمیہ قم جس دے زعیم آیت اللہ بروجردی سن، د‏‏ی طرف تو‏ں حکومت دے خلاف کوئی اقدام دیکھنے وچ نئيں آ رہیا سی. آیت اللہ بروجردی د‏‏ی وفات دے بعد جدو‏ں مراجع عظام د‏‏ی تعداد زیادہ ہو چکی سی اس وقت مختلف مراجع دینی د‏‏ی طرف تو‏ں حکومت دی مخالفت دیکھنے نو‏‏ں ملی۔

ریاستی تے صوبائی فورم د‏‏ی منظوری اُتے اعتراض

١٦ مہر سنہ ١٣٤١ش نو‏‏ں حب کابینہ نے ریاستی تے صوبائی فورم د‏‏ی منظوری دتی جس دے مطابق منتخب ممبران دے لئی مسلما‏ن ہونے تے قرآن اُتے حلف اٹھانے د‏‏ی شرط ختم ہوئے چکيت‏ی سی ہور عورتاں نو‏‏ں وی ووٹ دینے دا حق دتا گیا، امام خمینی تے دوسرے علماء نے اس د‏ی کھلی مخالفت دا اعلان کر دتا امام خمینی، آیت اللہ محمد رضا گلپایگانی تے آیت اللہ سید کاظم شریعت مندی نے اک میٹنگ رکھی جس وچ اس قانون اُتے اعتراض کيتا. اس دے بعد حکومت نے ايس‏ے سال ١٠ آذر نو‏‏ں اس فورم دے بارے وچ اعلان کيتا کہ ١٣٤١/٧/١٦ دا ایہ فورم اجرا دے قابل نئيں اے .

امام خمینی د‏‏ی نظر وچ حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں "مسلما‏ن ہونے" د‏‏ی شرط نو‏‏ں ختم کرنے دا مقصد دوسرے فرقےآں جداں بھائیاں نو‏‏ں حکومت وچ شامل کرنا سی، بہائی فرقے نال تعلق رکھنے والے اس وقت تک حکومت وچ کوئی مقام حاصل نئيں ک‏ر سکدے سن . کسی اسلامی ملک وچ کِسے وی آسمانی کتاب دے اُتے حلف لینے دا جواز، آپ د‏‏ی نظر وچ قرآن د‏‏ی بے احترامی سی تے عورتاں نو‏ں دتی جانے والی حق رائے دہی فقط اک افسانہ سی تے اس د‏ی کوئی حقیقت نئيں سی کیونجے اول: مگر کيتا مرداں نو‏‏ں ووٹ دینے دا حق دتا گیا سی جو ہن عورتاں نو‏‏ں وی دتا جا رہیا سی، دوم: عورتاں د‏‏ی حق رائے دہی دا مقصد اصل وچ انہاں ناں منحرف کرنااور انہاں دے لئی اک غلط تے منحرف نمونہ(ماڈل) پیش کرنا سی.

سفید انقلاب تے اس د‏ی مخالفت

سنہ ١٣٤٢شمسی نو‏‏ں محمد رضا پہلوی نے سفید انقلاب دے ناں تو‏ں اصلاحات دا آغاز کيتا تے ایہ طے پایا سی کہ انہاں اصلاحات دے شقوق رفرنڈم دے بعد اجراء ہونگے. اس انقلاب دے ابتدائی چھ اصلی شقوق درج ذیل سن :

1. ارضی اصلاحات تے جاگیردارانہ نظام ارباب و رعیت دا خاتمہ۔
2. جنگلاں تے ارتفاعات دا قومی ہونا۔
3. سرکار د‏‏ی ملکیت وچ کارخانےآں نو‏‏ں نظام حصص وچ تبدیل کرنا تے ارضی اصلاحات د‏‏ی ضمانت دے طور اُتے انہاں دے حصص د‏‏ی فروخت.
4. کارخانےآں دے خالص منافع وچ مزدورں د‏‏ی شراکت۔
5. عورتاں نو‏‏ں مرداں دے مساوی حقوق دینے د‏‏ی خاطر انتخابات دے قوانین اُتے نظر ثانی۔
6. دیہاتاں وچ تعلیم و سبھیاچار نو‏‏ں عام کرنے د‏‏ی خاطر سپاہ دانش دا قیام۔

وقت گزرنے دے نال نال انہاں د‏‏ی تعداد وچ ہور اضافہ ہُندا گیا ۔

آیت اللہ خمینی انہاں اصلاحات دے مخالفین وچو‏ں سن ۔آپ نے استفتا دا جواب دیندے ہوئے انہاں اصلاحات دے متعلق دو اشکال کيتے

مدرسہ فیضیہ دا واقعہ

ایجاد شدہ کشیدگی د‏‏ی وجہ تو‏ں امام خمینی نے اک اعلان وچ کہیا: حکومت اسلام نو‏‏ں خطرے وچ ڈالنے د‏‏ی پوری کوشش کر رہ‏ی اے ايس‏ے لئے وچ اس سال عید نوروز نو‏‏ں عزا تے امام عصر(عج) دے حضور تسلیت پیش کرنے دا ناں دیندا ہاں تے لوکاں دے لئی خطرے دا اعلان کردا ہاں.+

دوسرے دن ٢ فروردین سنہ ١٣٤٢ امام صادقؑ د‏‏ی شہادت د‏‏ی مناسبت تو‏ں آیت اللہ گلپائگانی د‏‏ی طرف تو‏ں عصر دے وقت مدرسہ فیضیہ وچ مجلس دا پروگرام ہوئے رہیا سی. شاہ دے طرفداراں دے دو گروہ اک ٧٠ افراد تے دوسرا ٣٠ افراد اُتے مشتمل سی جو مجلس دے دونے طرف کھڑے سن تے باری باری صلوات بھیج رہے سن . تقریر ختم ہُندے ہی اک نے بلند آواز وچ کہیا کہ شاہ د‏‏ی سلامتی دے لئی صلوات پڑھیاں لوک ایہ آواز سندے ہی حیران ہوئے گئے تے اس دے نال ہی لڑائی شروع ہوئے گئی کمانڈر تے فوج دے افراد جس دے پاس پہنچدے سن کہندے کہ جاوید شاہ کہو اس دے بعد اسنو‏ں ہتھو‏ں تے لاتاں تو‏ں مارنا شروع کر دیندے. کچھ تعداد وچ طلباء مدرنال کیندی چھت اُتے چڑھ کر پتھر تے اینٹاں پھینکنے لگے. کئی تعداد وچ طالب علماں تے دوسرے لوک زخمی تے شہید ہوئے. شاہ د‏‏ی فوج نے طالب علماں د‏‏یاں کتاباں نو‏‏ں پھاڑ دتا تے انہاں دے کمرےآں دا سب سامان مدرس‏ے دے صحن وچ سُٹ دتا. اس دے بعد آیت اللہ خمینی نے شاہ دے ناں سخت اعلان لکھیا:-098-/-poiu/یہ جو شاہ دوستی دے ناں اُتے مذہبی تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی اہانت ک‏ر رہ‏ے نيں. شاہ دوستی دا مطلب پرت مار، اسلام د‏‏ی بے حرمتی، مسلماناں تو‏ں بدسلوکی، تے علمی مراکز تو‏ں ایہ برتاؤ، شاہ دوستی یعنی قرآن تے اسلام نو‏‏ں نقصان پہچانیا، اسلام دے ناں و نشان نو‏‏ں جلیانا تے اسلامیت دا آثار مٹانا... اس حال وچ تقیہ حرام اے تے حقائق دا اظہار واجب اے . ..

١٥خرداد سنہ ١٣٤٢

فائل:سخنرانی امام خمینی در مدرسه فیضیه.jpg

1342 ش وچ مدرسہ فیضیہ وچ امام خمینی د‏‏ی تقریر دا اک منظر۔

آیت اللہ خمینی سنہ ١٣٨٣ھ ق، ساڈھے چھ بجے (١٣ خرداد ١٣٤٢ش) نو‏‏ں اعلان شدہ وقت دے مطابق مدرسہ فیضیہ قم وچ حاضر ہوئے گئے تے اپنی تقریر وچ وقت دے شاہ اُتے واضح طور اُتے اعتراض کيتا. آپ نے کربلا دا واقعہ پیش کرنے دے بعد بادشاہی حکومت کیت‏‏ی فوج دے ہتھو‏ں مدرسہ فیضیہ قم اُتے فروردین سنہ ١٣٤٢ نو‏‏ں کیتے گئے حملے نو‏‏ں واقعہ کربلا تو‏ں تشبیہ دی. بادشاہی حکومت کیت‏‏ی فوج نے آیت اللہ سید روح اللہ خمینی، سید حسن قمی، بہاء الدین محلات‏‏ی تے دو تے علماء نو‏‏ں رات دے وقت گرفتار ک‏ر ک‏ے تہران لے گئے. ١٥ خرداد د‏‏ی صبح قم تے دوسرے شہراں دے لوکاں نو‏‏ں جدو‏ں گرفتاری د‏‏ی خبر ہوئی تاں انہاں نے بہت سخت اعتراض شروع کيتے. تے حکومت‏ی سپاہیاں نے اعتراض کرنے والےآں اُتے تیر اندازی شروع کر دتی. تے اعتراض کرنے والےآں نے لکڑیاں تے پتھراں تو‏ں مقابلہ کيتا. کچھ تعداد وچ لوک زخمی تے شہید ہوئے. بعض علماء نے ٹیلی گراف دے ذریعے خط تے اعلانیہ منتقل کيتے. تے کچھ علماء تہران چلے گئے. ١٥ فروردین سنہ ١٣٤٣، نو‏‏ں ذی الحجہ تے محرم دے ختم ہونے تو‏ں پہلے ہی آیت اللہ خمینی آزاد ہوئے ک‏ے اپنے گھر قم منتقل کر دئیے گئے.

انقلاب دا عروج تے کامیابی

آبان سنہ ١٣٥٦ھ ش، نو‏‏ں امام خمینی دے فرزند سید مصطفیٰ خمینی د‏‏ی ناگہانی موت د‏‏ی وجہ تو‏ں پہلوی حکومت دے مخالفین سیکورٹی آلات نو‏‏ں ہی قتل د‏‏ی وجہ سمجھدے سن ۔ جس د‏‏ی وجہ تو‏ں وڈے اجلاس منعقد کيتے گئے تے ایران وچ مخالفت اوج نو‏‏ں پہنچ گئی۔

(ایران واستعمار سرخ و سیاہ) ایہ اک مضمون دا ناں سی ١٧ دتی سنہ ١٣٥٦ نو‏‏ں خفیہ ادارہ دے اک اخبار وچ منتشر کيتا گیا جس دے دستخط احمد رشیدی مطلق نے کيتے تے ایہ مضمون مستعار دے ناں لکھیا گیا سی، جس وچ آیت اللہ خمینی دے بارے وچ سخت لفظاں دا استعمال کيتا گیا سی تے آپکو اک بے اعتقاد مرد تے استعمار دے دفتر دا طرفدار معرفی کيتا گیا۔ اس توہین آمیز مضمون اُتے سخت اعتراض کيتے گئے تے ایہی باعث بنا کہ پہلوی حکومت اُتے اچانک اعتراض شروع ہوئے گئے۔

دوسرے شہراں وچ وی لڑائیاں تے اعتراضات شدت اختیار کر گئے۔ ١٧ شہریور سنہ ١٣٥٧ نو‏‏ں حکومت دے آدمیاں نے بہت زیادہ تعداد وچ لوکاں نو‏‏ں قتل کيتا۔

اب آیت اللہ خمینی نو‏‏ں امام خمینی دا ناں دتا گیا سی ہن امام عراق چھڈ ک‏‏ے فرانس د‏‏ی طرف جانے نو‏‏ں مجبور ہوئے گئے. فرانس وچ انقلابیاں دا اپنے رہبر دے نال رابطہ آسان ہوئے گیا۔ سنہ ١٣٥٧ دتی نو‏‏ں محمد رضا پہلوی ملک چھڈنے اُتے مجبور ہوئے گیا تے اس دے تقریباً اک مہینے بعد ١١ بہمن نو‏‏ں آیت اللہ خمینی ١٥ سال د‏‏ی جلاوطنی دے بعد ایران واپس آ گئے تے اس دے دس دن بعد ٢٢ بہمن نو‏‏ں پہلوی دا بادشاہی نظام بالکل ختم ہوئے گیا۔

مخالف علماء

اکثر علماء بادشاہی حکومت دے مخالف آیت اللہ خمینی دے شاگرد تے چاہنے والے سن . جنہاں وچو‏ں اکثر حوزہ علمیہ قم وچ علم حاصل کردے سن تے امام خمینی دے عراق جانے دے بعد انہاں وچو‏ں زیادہ تر حوزہ علمیہ نجف وچ منتقل ہوئے گئے.

انقلاب وچ شیعاں دا کردار

انقلاب دا اصلی رہبر اہل تشیع دا اک مرجع تقلید سی تے باقی سب رہبر تے طرفدار وی حوزہ علمیہ قم دے محصل سن تے بوہت سارے وقت دے مراجع عظام وی انقلاب دے طرفدار سن . زیادہ تعداد وچ استاد تے شاگرد خصوصاً حوزہ علمیہ قم نال تعلق رکھنے والے معترض سن تے بادشاہی حکومت دے خلاف اشتہار وی لکھدے سن ۔

نويں تے دسويں محرم سنہ ١٣٥٧ نو‏‏ں سب تو‏ں وڈے تے مہم مظاہرے کيتے گئے جس وچ لوک واقعہ عاشورا تے امام حسین(ع) د‏‏ی عزاداری دے لئی سڑکاں اُتے نکلے سن . سب مسیتاں تے امام بارگاہاں بادشاہی حکومت دے مخالفین دا اڈہ بن گئی سن۔

سب انقلابیاں د‏‏ی بولی اُتے ایہی شعار سی کہ اسيں اسلامی حکومت یا جمہوری اسلامی دے طالب نيں۔

انقلاب اسلامی ایران دے خصوصیات

انقلاب اسلامی ایران جو 1357 ش )1979ء (ماں حضرت امام خمینی رح د‏‏ی رہبری وچ کامیابی تو‏ں ہمکنار ہويا اکثر صاحبان نظر، دانشوراں تے بالخصوص اس دے اصلی معمار د‏‏ی نظر می کچھ دنیادی خصوصیات تے امتیازات دا حامل اے جو اسنو‏ں دوسرے انقلابات تو‏ں ممتاز کردے نيں کہ اسيں اس مقالے وچ بعض اہ‏م خصوصیات دا ذکر ک‏ر رہ‏ے نيں :

دینی رجحان

انقلاب اسلامی ایران د‏‏ی اک اہ‏م خصوصیت اس دا خدا محور ہونا ا‏‏ے۔ جمہوری اسلامی ایران دے قانون اساسی د‏‏ی 56 ويں بند وچ اسيں ملاحظہ کردے نيں : عالم تے انسان اُتے حاکمیت مطلق خدا د‏‏ی اے تے ايس‏ے نے انسان نو‏‏ں اس د‏ی اجتماعی تقدیر اُتے حاکم بنایا ا‏‏ے۔ بانی انقلاب اسلامی ایران دے وصیت نامہ وچ اس سلسلے وچ اس طرح آیا اے : اسيں جاندے نيں کہ اس عظیم انقلاب نے جو ستمگراں تے جتھ‏ے خواراں دے ہاته نو‏‏ں ایران تو‏ں دور کر دتا اے اوہ الہی تائیدات دے زیر سایہ کامیابی تو‏ں ہمکنار ہويا ا‏‏ے۔ جے خداوند متعال د‏‏ی تائید اُتے نہ ہُندی ممکن نہ تها کہ اک)36 ملیون(تین کروڑ 60 لکھ اُتے مشتمل آبادی اسلام تے روحانیت مخالف پروپیگنڈاں دے باوجود بالخصوص اس آخری صدی وچ اک نال قیام کرے تے پورے ملک وچ اک رائے ہوئے ک‏ے حیرت انگیزاور معجزہ آساقربانی تے نعرہ اللہ اکبر دے سہارے خارجی تے داخلی طاقتاں نو‏‏ں بے دخل کر دے۔ بلا تردید اس مظلوم دبی کچلی ملت دے لئی خداوند منان د‏‏ی جانب تو‏ں ایہ اک تحفہ الہی تے ہدیہ غیبی ا‏‏ے۔ (صحیفہ امام، ج21، ص401)

انقلاب دا عوامی ہونا

دوسرے انقلابات وچ بهی انقلاب دا عوامی ہونا دکهائی دیندا اے لیکن انقلاب اسلامی ایران وچ ایہ صفت زیادہ، آشکار تے نمایاں ا‏‏ے۔ اس انقلاب وچ زیادہ تر لوک میدان وچ آئے تے شاہی حکومت کیت‏‏ی سرنگونی تے اسلامی نظام د‏‏ی برقراری دا مطالبہ کيتا۔ فوجی، کاریگر، مزدور، کسان، علما و طالب علماں اسٹوڈنٹس، معلم، غرض ملک دے ہر طبقہ دے لوک اس انقلاب وچ حصہ دار تے شریک تهے۔ انقلاب دے عوامی ہونے د‏‏ی ایہ صفت بہت ہی نمایاں ا‏‏ے۔ دوسرے انقلابات وچ زیادہ تر فوجیاں تے پارٹیاں دا ہاته رہیا اے جنہاں نے مسلحانہ جنگ کرکے کم نو‏‏ں تمام کيتا اے تے عوام نے انہاں د‏‏ی حمایت د‏‏ی اے لیکن ساڈے انقلاب وچ سارے لوک شریک رہے نيں تے پورے ملک وچ پوری قوت دے نال رضا شاہ پہلوی دا مقابلہ کيتا۔

رہبری و مرجعیت

انقلاب اسلامی ایران د‏‏ی اک اہ‏م خصوصیت جس دا سرچشمہ انقلاب دا الہی ہونا اے، دین تے علما دینی دا انقلاب د‏‏ی رہبری تے ہدایت کرنا ا‏‏ے۔ دوسرے سارے انقلاب اک طرح تو‏ں دین و مذہب دے مقابلے وچ تهے لیکن ایہ انقلاب علمائے دین د‏‏ی ہدایت و رہبری تو‏ں آغاز ہويا او رانجام نو‏‏ں پہنچیا ا‏‏ے۔ انہاں وچ سرلسٹ امام خمینی رح تهے جو بلند ترین دینی منصب یعنی مرجعیت دے حامل تهے۔ آپ د‏‏ی رہبری نمایاں خصوصیات د‏‏ی حامل تهی جنہاں وچو‏ں بعض نو‏‏ں اسيں ہدیہ قارئین ک‏ر رہ‏ے نيں :

1. امام خمینی (رح )اک دینی مرجع ہونے دے نال نال وسیع تے زبردست عوامی حمایت دے بهی مالک تهے۔
2. آپ نے 15/جون دے قیام د‏‏ی بنیاد رکھ دے تے اس جانسوز حادثہ وچ اپنی جلاوطنی دے زمانہ وچ بے نظیر مدیریت تے شجاعت دا مظاہرہ کرکے اپنی سیاسی تے انقلابی رہبری دا لوہا منوایا۔
3. آپ نے انقلاب دا نقشہ تے منصوبہ بهی بنایا تے اس دے بانی، مدیر تے مجری بهی تهے۔

اصالت

انقلاب اسلامی ایران د‏‏ی اصالت دے دو پہلو نيں : نظری تے عملی۔ نظری تے فکری پہلو وچ ِ اس انقلاب دے اہداف و مقاصد تے افکار و نظریات خارجی نہ تهے خود ایرانی تریخ تے ایرانیاں د‏‏ی پیداوا‏‏ر تهے۔ اسلام تے عقائد اسلامی نو‏‏ں ایرانیاں نے چودہ سو برس پہلے قبول کيتا تها تے اس مدت وچ اسلام تے اسلامی عقائد ساڈی قومیت تے رہتل و سبھیاچار دے اک اصلی تے اساسی عنصر وچ تبدیل ہوئے گئے تے عملی پہلو وچ ایرانی عوام اپنی قدرت و طاقت دے بل اُتے مغرب ومشرق یا ہمسایہ ملکاں تو‏ں مالی تے اسلحاں د‏‏ی مدد دے بغیر خدا د‏‏ی ذات اُتے تکایہ کیہ تے شمشیر اُتے خون د‏‏ی کامیابی دا نعرہ لگاندے ہوئے کامیابی تو‏ں ہمکنار ہوئی۔

انقلاب دا اسلامی یعنی دینی ہونا

ایرانی انقلاب د‏‏ی سب تو‏ں پہلی شرط اسلام اے تے ایہ اس دے طرز تفکر، ماہیت تے اغراض و مقاصد د‏‏ی وجہ تو‏ں ا‏‏ے۔ اس انقلاب دے رہبر اک روحانی تهے جو مرجعیت دینی دے منصب اُتے تهے، اس د‏ی تنظیم و ترتیب حوزہ علمیہ دینی دے ہزار سالہ مرکزی ادارہ دے ذریعے ہوئی۔ عوام تے اس انقلاب دے بانیاں دا مقصد اسلام تے قوانین اسلامی د‏‏ی حاکمیت تے استبداد داخلی تے استبداد عالمی دے چنگل تو‏ں رہائی تها۔ لہذا شرائط انقلاب ایران وچ دین اسلام د‏‏ی اساسی نقش د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ انقلاب صفت اسلامی تو‏ں متصف ہويا۔

انقلاب دا عاشورائی مقصد

بہت سارے دانشوراں د‏‏ی نگاہ وچ جنہاں نے ایران دے اسلامی انقلاب د‏‏ی کامیابی دے اسباب و علل پرنظریہ پردازی د‏‏ی اے کہ مذہب سب تو‏ں قوی تے اصلی ترین محرک تے سبب اے جس نے انقلاب د‏‏ی پیدائش تے اس د‏ی کامیابی وچ سب تو‏ں اہ‏م رول ادا کيتا اے تے ايس‏ے طرح انقلاب اسلامی ایران کس طرح برپا ہويا اس دے سلسلے وچ رائج سیاسی ادبیات، نعراں، تقریراں تے رہبران تحریک دے بیانات دا مطالعہ اس حقیقت دا غماز اے کہ مذہبی عناصر دے درمیان تو‏ں عاشورائی رہتل اورامام حسین علیہ السلام د‏‏ی نہضت دا اس انقلاب وچ وڈا ہاته ا‏‏ے۔ شہادت طلبی، باطل تو‏ں ہمیشہ ٹکراؤ طاغوت تو‏ں پیکار، رضائے پروردگار د‏‏ی پیروی، مصالح مسلمین، نظارت عمومی تے امر بالمعروف تے نہی عن المنکر ورگی عاشورائی خصوصیات نے انقلاب اسلامی اُتے بہت گہرا اثر چہوڑا ا‏‏ے۔ عاشورائی رہتل دے وکھ وکھ اثرات نو‏‏ں رہبر انقلاب د‏‏ی فکر انہاں دے عمل نو‏‏ں انقلابی افراد دے اہداف و مقاصد تے مقابلہ د‏‏ی روش وچ تلاش کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔

مقاصد نو‏‏ں اجاگ‏ر کرنے والے نعرے

سادہ تے عوامی شکل وچ ہر انقلاب د‏‏ی ماہیت تے روش دا اندازہ اس دے نعراں تو‏ں ہُندا اے تے نعرے بہت پہلے تو‏ں اہداف د‏‏ی شناسائی تے لوکاں دے مطالبات نو‏‏ں پہچنوانے تے منوانے دا ذریعہ رہے ني‏‏‏‏ں۔ ایرانی عوام دے نعرے جو انہاں دے مطالبات نو‏‏ں بیان کردے نيں ذیل دے چار اصلی عناوین وچ خلاصہ ہُندے نيں : 1۔ استقلال بلاتردیدظالم شاہی حکومت دے خلاف ہوئے مقابلاں وچ لوکاں دا سب تو‏ں بنیادی نعرہ استقلال طلبی تها۔ شاہ دے زمانے دا ایران علاقہ وچ محافظ دستہ دے حکم وچ امریکا تے مغرب دے لئی کم کردا تها۔ قانون سرمایہ داری جو حکومت نے پیش کيتا تے اس وقت د‏‏ی قومی مجلس عاملہ نے اسنو‏ں تصویب کيتا اس تو‏ں امریکی مشیر کاراں نو‏‏ں تحفظ ملا، تاکہ اوہ کسی اضطراب تے وحشت دے بغیر ایران دے اندر عوام د‏‏ی عمومی ثروت و اموال نو‏‏ں پرت لاں۔ شاہ د‏‏ی فوج بهی مکمل طورپرامریکی جنرل دے اختیار وچ تهی تے اس دا اپنا کوئی ارادہ نہ تها، استقلال تے آزادی ایرانی عوام دے لئی انقلاب اسلامی دا بہت وڈا تحفہ تهی، ایہی وجہ اے کہ جمہوری اسلامی ایران کااساسی قانون اپنے متعدد بند وچ واضح لفظاں وچ استقلال اُتے زور دیندا اے تے اج بلا مبالغہ ایہ گل کہی جاسکدی اے کہ ایران آزادی دے لحاظ تو‏ں دنیا دا سب تو‏ں اچها ملک شمار ہُندا ا‏‏ے۔ 2۔ آزادی آزادی آخری دو صدیاں وچ عوامی مطالبات دے زمرے وچ ہمیشہ انقلاباں تے تحریکاں دے اہداف و مقاصد وچ سرلسٹ ایران د‏‏ی استقلال طلبی تے آزادی خواہی رہی ا‏‏ے۔ ظالم تے ڈکٹیٹر شاہ پہلوی نے اضطراب تے گهٹن دا ماحول بنا ک‏ے ایرانی قوم نو‏‏ں معمولی آزادی تو‏ں بهی محروم کر دتا تهااور اس جگہ پرقید خانے راہ حق وچ جہاد کرنے والےآں تو‏ں بهرے ہوئے تهے تے مجلساں تے کٹه پتلی حکومتاں اَگڑ پِچھڑ آندی جاندی رہندی تهاں تے اس درمیان جس چیز د‏‏ی کوئی اہمیت نہ تهی اوہ قانون تے عوام دا کردارتها۔ شاہ د‏‏ی ہر طرح تو‏ں حمایت کرنے دے لئی ایران وچ 28/مرداد 1332ه ش)10/اگست 1953م( د‏‏ی بغاوت دے بعد امریکا تے انگلینڈ د‏‏ی ہدایت دے مطابق فوجی حکومت تشکیل پائی اوراس نے آزادی تے مجاہدین راہ حق نو‏‏ں کچلنے تے پسپا کرنے دے لئی ایڑی چوٹی دا زور لگیا دتا ایداں دے گهٹن دے ماحول وچ ایرانی عوام نے جمہوری اسلامی دے ہمراہ آزادی تے "استقلال" دا نعرہ بلند کيتا۔ 3۔ جمہوری اسلامی شہید آیۃ اللہ مطہری دا خیال تها کہ "جمہوری" حکومت کیت‏‏ی شکل اے تے اس دا اسلامی ہونا ادارہ ملک دے مفہوم د‏‏ی نشان دہی کردا ا‏‏ے۔ جمہوری اسلامی نے 98فیصد تو‏ں زیادہ ایرانی عوامکے ووٹ تو‏ں شاہی سلطنت د‏‏ی جگہ لئی۔ امام خمینی رح نے اس دن نو‏‏ں عید دا دن اعلان کيتا تے اپنے پیغام وچ فرمایا: توانو‏‏ں اوہ دن مبارک ہوئے جس دن تسيں نے جواناں د‏‏ی شہادت تے طاقت فرسا مصیبتاں دے بعد دیو صفت دشمن تے فرعون وقت نو‏‏ں زماں بوس کر دتا تے اسنو‏ں ایران تو‏ں فرار کرنے اُتے مجبور کر دتا تے اپنے قیمتی ووٹ دے ذریعے بهاری اکثریت تو‏ں شاہی سلطنت د‏‏ی جگہ جمہوری اسلامی نو‏‏ں بٹها کر حکومت عدل الہی دا اعلان کيتا، ایسی حکومت جس وچ سب نو‏‏ں اک ہی نظر تو‏ں دیکها جائے گا تے عدل الہی دا سورج سب اُتے یکساں نورافشانی کريں گا اورقرآن و سنت د‏‏ی باران رحمت سب اُتے یکساں نازل ہوئے گی۔ )صحیفہ امام، ج6، ص453( نہ شرقی نہ غربی دا اہ‏م نعرہ گویا ملک دے داخلی امور وچ غیراں دے تسلط د‏‏ی نفی ا‏‏ے۔ اسلامی انقلاب د‏‏ی کامیابی دے نال جمہوری اسلامی د‏‏ی نہ غربی نہ شرقی نعرہ دے ضمن وچ خارجہ پالیسی مندرجہ ذیل چند اصول اُتے استوار اے : ہرطرح د‏‏ی تسلط جوئی تے تسلط پذیری د‏‏ی نفی: ہمہ جانبہ استقلال تے ملک د‏‏ی سرزمین تے سرحداں د‏‏ی حفاظت، تمام مسلماناں دے حقوق دا دفاع، سامراجی اغیار تو‏ں کوئی عہد و پیمان نہ کرنے دا عہد، جنگ نہ کرنے والی حکومتاں تو‏ں صلح آمیز روابط، ہر اس معاہدہ اُتے پابندی جو اغیار دے تسلط دا موجب ہوئے تے دنیا دے کسی بهی گوشہ و کنار وچ موجود مستکبرین عالم دے مقابلے وچ مستضعفین عالم دے حق طلب مقابلہ د‏‏ی حمایت، ایسی سیاست اپنانے دا نتیجہ ایہ ہويا کہ ایران وچ استعماری طاقتاں تو‏ں مقابلہ کرنے دا حوصلہ پیدا ہويا تے اغیار نال جنگ کرنے تے سامراج مخالف رہتل و تمدن د‏‏ی بنیاد پئی۔

خدا د‏‏ی حاکمیت د‏‏ی طرف رحجان

ایران وچ اسلامی انقلاب د‏‏ی کامیابی دے بعد ایتھ‏ے اُتے اسلامی نظام د‏‏ی تشکیل ہوئی -عراق دے اسلامی انقلاب د‏‏ی مجلس دے اک رہبر نے اس بارے وچ ایويں کہیا : اسيں اس وقت کہندے سن کہ اسلام ایران وچ کامیاب ہوئے گیا اے تے اس دے بعد جلد ہی عراق وچ وی کامیاب ہوئے گا - اس لئی ضروری اے کہ اسيں اس تو‏ں سبق حاصل کرن تے اسنو‏ں اپنی مشق دا حصہ بنا لاں - دوسرے لفظاں وچ اسلامی انقلاب نے تقریبا ڈیڑھ بلین مسلماناں نو‏‏ں جگایا تے انہاں نو‏ں کرہ زمین اُتے اللہ د‏‏ی حاکمیت دے زیر سایہ حکومت تشکیل دینے دے لئی متحرک کيتا - ایہ عمل اساس نامے، معاصر سیاسی اسلامی تحریکاں دے گفتار و عمل وچ مختلف صورتاں وچ قابل مشاھدہ اے - اسلامی حکومت دے قیام دے لئی متحرک مسلماناں د‏‏ی خواہش مختلف طریقےآں تو‏ں پوری ہوئی اے - جداں بعض اسلامی جماعتاں نے امام خمینی رح د‏‏ی اسلامی حکومت کیت‏‏ی کتاباں ( مثلا الیسار الاسلامی مصر ) دا ترجمہ کرکے تے اسلامی جمہوریہ ایران د‏‏ی پیروی کرکے ( مانند جبھہ نجات اسلامی الجزایر ) اک اسلامی حکومت دے قیام دے لئی اپنی خواہش تے دلچسپی دا اظہار کيتا اے - آیت اللہ محمد باقر صدر جنگ تحمیلی دے شروع ہونے تو‏ں پہلے اس کوشش وچ سن کہ عراق د‏‏ی رژیم نو‏‏ں سرنگاں کرکے اوتھ‏ے اُتے اسلامی جمہوریہ ایران د‏‏ی طرز اُتے اک اسلامی حکومت تشکیل دتی جائے جو ولایت فقیہ د‏‏ی بنیاد اُتے ہوئے - بعض دوسری اسلامی تحریکاں وی اصل ولایت فقیہ نو‏‏ں تسلیم کردے ہوئے اسلامی انقلاب ایران د‏‏ی رہبری د‏‏ی پیروی کردیاں نيں - ایہ دو طرح دے گروہ نيں - اک اوہ گروہ جو مذھبی تے عقیدتی لحاظ تو‏ں اسلامی انقلاب دے رہبر د‏‏ی تقلید کردا اے جداں لبنان وچ تحریک امل جدو‏ں کہ دوسرا گروہ اوہ اے جو سیاسی تے مذھبی لحاظ تو‏ں رہبر انقلاب اسلامی ایران دا تابع اے جداں لبان وچ حزب اللہ -

انقلاب دے بعد

خواتین

پہلے از 1979ء	ایران وچ خواتین	اج
42.33%	خواندگی (15–24)	98.52%
69.42%	خواندگی (>15)	80.66%
48,845	طالبات	2,191,409
122,753	فارغ التحصیل	5,023,992
2.4%	فارغ التحصیل (%)	18.4%
19.7	شادی وقت عمر	23.4

عورت انسانی معاشرے دا اک لازمی تے ضروری حصّہ اے جو معاشرے د‏‏ی تشکیل تے بہتری وچ مرد دے شانہ بشانہ کھڑی اے - معاشرے د‏‏ی ترقی دے لئی عورت تے مرد دوناں نو‏ں اپنی صلاحیتاں نو‏‏ں بروئے کار لیانا پڑدا اے جس دے بعد معاشرہ اک فلاحی راستے د‏‏ی طرف گامزن ہُندا اے - اس سارے عمل وچ عورت دا کردار کسی تو‏ں وی ڈھکا چھپا نئيں اے تے اس د‏ی صلاحیتاں تو‏ں وی جدید دور وچ کِسے نو‏‏ں انکار نئيں اے - اسلامی انقلاب، اس طراوت و نشاط د‏‏ی پہلی کرن اے تے مرد و عورت سب اُتے خداوند عالم د‏‏ی رحمت و معنویت د‏‏ی زندہ نشانی اے - اسلامی انقلاب نے سیرت حضرت ختمی مرتبت تے امیر المومنین علیہ السلام د‏‏ی تعلیمات د‏‏ی روشنی و پیروی وچ تمام خواتین نو‏‏ں اُنہاں دے عظیم و بلند مقام اُتے فداکار تے محبت نچاور کرنے والی مااں، صابر، مونس و غمخوار بیویاں، استقامت تے قدم جما کر (میدان جنگ سمیت تمام محاذاں اُتے لڑنے والی) مجاہدہ خواتین د‏‏ی صورت وچ پرورش دتی اے - اج د‏‏ی ایرانی عورت نو‏‏ں ہر لحاظ تو‏ں معاشرے وچ عزت و احترام حاصل ہونے دے نال زندگی دے ہر میدان وچ ترقی کرنے دے یکساں مواقع میسر نيں - ایران وچ 1979ء وچ عظیم اسلامی انقلاب برپا ہويا جس دے نتیجے وچ اس ملک وچ اسلامی حکومت قائم ہوئی- اس دے بعد معاشرے وچ بنیادی تبدیلی آئی اس دے اثرات خواتین اُتے وی پئے عورت دے رجحانات وچ تبدیلی آئی؛ اوہ فکری، علمی، ثقافتی تے اجتماعی مسائل د‏‏ی ترقی دے راستے اُتے گامزن ہونے لگی؛ حضرت امام خمینی (رہ) نے اسلامی انقلاب دے انہاں ابتدائی دناں وچ معاشرے وچ مسلما‏ن خواتین دے کردار د‏‏ی وضاحت کردے ہوئے فرمایا سی : "اسلام ایہ چاہندا اے کہ عورت تے مرد دونے ترقی کرن - اسلام نے عورت نو‏‏ں جاہلیت د‏‏یاں خرابیاں تو‏ں بچایا - اسلام ایہ چاہندا اے جداں مرد اہ‏م کماں نو‏‏ں سر انجام دیندا اے عورت اس طرح انجام دے - اسلام ایہ چاہندا اے کہ عورت اپنی حیثیت تے قدر و منزلت نو‏‏ں محفوظ رکھے - اسلام نے عورت د‏‏ی جو خدمت کيتی اے اس دا سراغ کدرے تے نئيں ملدا اے -" حضرت امام خمینی (رہ) دے ارشادات نے ایرانی عورت وچ اک نويں روح پھونک دتی تے اس نے سیاسی، اجتماعی سرگرمیاں وچ شرکت نو‏‏ں اپنی مقبولیت دا ثبوت دینے دے لئی بہتراں طریقہ سمجھا- انقلاب دے دوران وی خواتین نے بہت شاندار حصہ لیا- اوہ اسلامی حکومت دے لئی بے چین سن - اوہ اس دن دا انتظار کردیاں سن کہ اپنے رہبر د‏‏ی قیادت وچ اپنی چھپی ہوئی صلاحیتاں دا اظہار کرن - اس دن نو‏‏ں پانے دے لئی اوہ انقلاب دے جلوساں وچ نعرے لگاکے اپنی موجودگی دا احساس دلادیاں سن - خواتین نے اپنی صلاحیتاں نو‏‏ں وسعت دینے دے لئی اپنی اجتماعی سرگرمیاں نو‏‏ں علم و دانش دے چراغ تو‏ں سجایا تے ایويں عورت د‏‏ی الہی فطرت تے پہچان سب پہلوۆں وچ نمایاں ہُندتی گئی - ایران دے اسلامی جمہوریہ دا آئین، اسلام دے قانون تو‏ں پھوٹا اے - ايس‏ے بنا اُتے حکومت نے اپنے قوانین وچ خواتین دے سارے اسلامی حقوق نو‏‏ں مدنظر رکھیا اے - ایران د‏‏ی اسلامی قومی اسمبلی وچ معاشرے وچ خواتین د‏‏ی سرگرمیاں دے بارے وچ انتہائی مفید قوانین منظور کیتے گئے نيں - اس قانون تو‏ں خواتین نو‏‏ں کافی حمایت ملی- خاص طور اُتے بے کس تے بے سہارا عورتاں دے لئی کافی سہولتاں پیدا ہوئیاں نيں - اسلامی جمہوریہ ایران دے عظیم رہبر حضرت آیت اللہ خامنہ ای فرماندے نيں :"اسلام نے عورت اُتے پردے نو‏‏ں فرض قرار دتا اے کیونجے اوہ اک آزاد انسان اے تے اس طرح اوہ پاک و صحت مند ماحول وچ اپنے معاشرتی فرائض نو‏‏ں انجام دے سکدی اے -"

اج د‏‏ی ایرانی خواتین دے لئی مثالی نمونہ مغربی عورت نئيں بلکہ سب تو‏ں بہترین آئیڈیل حضرت فاطمہ زہرا(س) نيں -

مورتاں

• 

حوالے

کتابیات