اقبال الاعمال (کتاب)
| اصل عنوان | الإقبالُ بالأعمالِ الحَسَنَۃِ فيما يُعمَلُ مَرَّۃٍ فی السَّنَۃِ |
|---|---|
| موضوع | ادعیہ و زیارات |
| ناشر | بوستان کتاب |
| متن | [[s:{{{Wikisource}}}|اقبال الاعمال (کتاب)]] ویکی ماخذ اُتے |
الإقبالُ بالأعمالِ الحَسَنَۃِ فيما يُعمَلُ مَرَّۃٍ فی السَّنَۃِ (سال وچ اک دفعہ انجام دتے جانے والے نیک اعمال دی طرف رغبت) المعروف بہ اقبال الاعمال عربی وچ ادعیہ، سال بھر دے اعمال تے زیاراتِ معصومین (ع) اُتے مشتمل کتاب اے جو نامور شیعہ فقیہ تے عالم على بن موسى بن طاؤس حلى (متوفٰی 664 ھ) نے تالیف کيتی اے۔
مؤلف دا مختصر تعارف
سودھوسید رضی الدین، علی بن موسی بن طاؤس حلی (589-664 ھ)، امام حسن مجتبی علیہ السلام دی نسل توں نيں جو عراق دے شہر حِلّہ وچ پیدا ہوئے۔
سید بن طاؤس اپنے زمانے دے علماء تے عام لوگاں دے درمیان بہت صاحب احترام سن ۔ اوہ نہ صرف نامی گرامی فقیہ سن، بلکہ زبردست ادیب تے صاحب طرز شاعر وی سن گوکہ انہاں دی وجۂ شہرت انہاں دا زہد، تقوی تے عرفان اے تے انہاں دی اکثر کاوشاں دا موضوع دعاواں تے زیارت نيں۔[۱]
سید دا اپنا عظیم تے بے مثل کتب خانہ سی جو انہاں نوں اپنے جد امجد توں ورثے وچ ملیا سی تے انھاں نے ـ انہاں ہی دے بقول ـ انہاں تمام کتب دا مطالعہ کیتا سی یا انہاں نوں اساتذہ توں پڑھیا سی ۔ کتاب اقبال الاعمال انہاں دی اہم تالیفات دے زمرے وچ شمار ہُندی اے۔
تاریخ تألیف
سودھوسید ابن طاؤس نے کتاب اقبال الاعمال نوں سنہ 650 ہجری وچ مکمل کیتا جدوں کہ اوہ اپنی عمر دے سٹھويں برس وچ داخل ہو چکے سن ۔ انھاں نے ایہ کتاب اپنی کئی ہور کتب دے ہمراہ، مصباح المتہجد دی تکمیل تے تتمے دے طور اُتے لکھی اے۔ انھاں نے اپنی اک کتاب فلاح المسائل ـ جو درحقیقت تتمۂ مصباح المتہجد دی پہلی جلد اے ـ دے دیباچے وچ انہاں کتاباں دا تذکرہ کیتا اے۔
سنہ 655 تے 656 ہجری قمری وچ وی مؤلف نے، اقبال الاعمال وچ کئی ابواب دا اضافہ کیتا اے۔ سید ابن طاؤس نے ایہ کتاب کربلا وچ امام حسین علیہ السلام دی بارگاہ وچ تحریر و تالیف کيتی اے۔
مندرجاتِ کتاب
سودھواس وقت دستیاب کتاب گیارہ مہینےآں دے اعمال اُتے مشتمل اے تے ماہ رمضان دے اعمال ـ اپنی خصوصی اہمیت دی بنا اُتے ـ اک مستقل کتاب بعنوان المضمار وچ بیان ہوئے نيں جس نوں سید نے اقبال الاعمال دے نال اک ہی مجموعے وچ پیش کیتا اے۔[۲]
ایہ کتاب 12 حصےآں اُتے مشتمل اے تے ہر حصے دا تعلق قمری سال دے اک مہینے دے لئی مختص اے۔ ہر مہینے نوں وی متعدد ابواب تے فصول وچ تقسیم کیتا گیا اے تا کہ ہر مہینے دے ہر روز دے اعمال تک رسائی زیادہ سہولت دے نال، ممکن ہوسکے۔ سید نے اپنے کتاب نوں سال دے مہینےآں دی ترتیب توں مرتب کیتا اے، لیکن معمول دی روش دے برعکس، رمضان المبارک نوں سال دا پہلا مہینہ قرار دتا اے۔ انہاں دے اس اقدام دی دلیلاں وچوں اک، اوہ اہمیت اے جو شریعت مقدسہ نے ماہ رمضان نوں دتی اے، تے ایہ کہ اہل معرفت ماہ رمضان نوں ہی سال ہور اپنے سیر و سلوک دا آغاز سمجھدے نيں۔
کتاب المضمار درحقیقت، رمضان المبارک توں متعلق حصہ اے جو کتاب دے آغاز وچ آئی اے تے بقیہ کتاب نوں دو حصےآں وچ تقسیم کیتا گیا اے: پہلا حصہ شوال، ذوالقعدہ تے ذوالحجہ اُتے مشتمل اے دوسرا حصہ باقی اٹھ مہینےآں دے لئی مختص اے۔
مؤلف نے ادعیہ اکٹھی کرنے دے علاوہ، اولیاء اللہ دے مدارج و مراتب، عبادات وچ حصولِ اخلاص دی کیفیت، دعا تے نماز تے دوسرے اعمال دے معنوی آداب تے اسرار و رموز دے بارے وچ اپنے ذاتی مشاہدات، وی بیان کيتے نيں۔ انھاں نے بوہت سارے تاریخی واقعات بیان کيتے نيں تے مباہلہ، نماز وچ امیرالمؤمنین (ع) دے سائل نوں انگشتری بطور زکوۃ دینے دے واقعے تے واقعۂ غدیر وغیرہ دی تاریخاں دا وی تعین کیتا اے۔
مختلف ہور مباحث و موضوعات ـ جنہاں دا کسی طرح توں دعا تے زیارت توں تعلق بندا اے ـ، جداں امیرالمؤمنین (ع) دے مقام قبر دا تعین، یا دحو الارض دی وجۂ تسمیہ تے زمین و کعبہ دی خلقت دی کیفیت ـ نوں وی اس کتاب وچ زیر بحث لیایا گیا اے۔
اسلوب تحریر
سودھوسید ابن طاؤس، متون نوں عام طور اُتے بغیر کسی تصرف کے، نقل کردے نيں، تے جے کوئی دعا غیر ماثورہ ہو تو یادآوری کراندے نيں۔ اس کتاب وچ دعاؤں دے علاوہ، سال دے ہر مہینے دے خاص اعمال تے مستحب نمازاں نوں وی بیان کیتا گیا اے۔
انھاں نے زیادہ تر دعاواں وچ روایت یا دعا دی مکمل سند بیان کيتی اے، لیکن بعض مقامات اُتے انھاں نے صرف اس کتاب دا حوالہ دتا اے جس توں انھاں نے دعا نوں نقل کیتا اے تے متذکرہ کتاب دے مؤلف دی سند نوں اسی کتاب دی طرف پلٹا دتا اے۔
اس کتاب وچ ، ایسے اہم امور بطور تمہید بیان ہوئے نيں جنہاں دی قارئین نوں ضرورت اے ؛ بطور مثال رمضان دی دعاؤں تے اعمال دے بیان توں قبل، ماہ رمضان دی عظمت، وجوب روزہ دے فلسفے، ماہ رمضان دے آغاز سال اُتے دلالت کرنے والی احادیث، مختلف قسم دے نظریات تے آراء، روزہ داراں دی اقسام وغیرہ نوں بیان کیتا گيا اے۔
کتاب دی منزلت
سودھوکتاب اقبال الاعمال سید ابن طاؤس دی دوسری کتب دی مانند، شیعہ علماء دے نزدیک اعلیٰ اعتبار تے خصوصی اہمیت دی حامل اے۔ ایہ کتاب شیعہ علماء دے لئی اہم ماخذ دا کردار کردی آئی اے ؛ ایتھے تک کہ سید دے بعد دے تقریبا تمام تر مصنفین و مؤلفین نے ادعیہ تے زیارات دے موضوع وچ اس کتاب توں رجوع کیتا اے ؛ بطور مثال شیخ عباس قمی نے مفاتیح الجنان وچ بوہت سارے متون اقبال الاعمال توں نقل کرکے درج کيتے نيں۔
آقا بزرگ طہرانی نے وی الذریعہ وچ کہیا اے کہ اس تالیف دے بدولت، جناب ابن طاؤس دا شیعیان اہل بیت ہور علماء دے اوپر وڈا حق اے ؛ کہ انھاں نے دعا تے مناجات دے موضوع اُتے اک کتاب تالیف کيتی اے تے اوہ سب در حقیقت اس عظیم عالم دے دسترخوانِ علم و دانش توں فیضیاب ہوئے نيں۔[۳]
نسخہ جات
سودھو
- اس کتاب دا اک نسخہ کتب خانہ آستان قدس رضوی وچ محفوظ اے جس دا تعلق سنہ 957ھ ق توں اے۔
- مذکورہ بالا کتب خانے وچ اک نسخہ تے وی محفوظ کیتا گیا اے جس دا تعلق سنہ 1074ھ ق توں اے۔
کتاب دا ترجمہ
سودھواس کتاب دا فارسی ترجمہ جناب محمد روحی دے قلم توں انجام پاکر دو مجلدات وچ نشر سماء قلم دے زیر اہتمام شائع ہويا اے۔[۴]
حوالے
سودھومآخذ
سودھو- ابن طاؤس، علی بن موسی؛ الإقبال بالأعمال الحسنة، (ط-الحدیثة) محقق و مصحح، جواد قیومی اصفهانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1376 ھ ش۔
- تهرانی، آقا بزرگ، الذریعة الی لکھتاں الشیعة، بیروت، دار الاضواء، 1403ھ ق۔
- کمونہ حسینی، عبد الرزاق؛ مواردالإتحاف فی نقباء الأشراف، نجف اشرف، نشر الآداب، 1388ھ ق، ج1، ص107و108۔