تقوی
تقویٰ دا مطلب اے پی رہی ز گاری، نیکی تے ہدایت دی راہ۔ تقویٰ دل دی اس کیفیت دا ناں اے جس دے حاصل ہو جانے دے بعد دل نوں گناہاں توں جھجک معلوم ہونے لگتی اے تے نیک کماں دی طرف اسنوں بے تاہانہ تڑپ ہُندی اے۔۔ خدا نوں تقوی پسند اے۔ ذات پات یا قومیت وغیرہ دی اس دی نگاہ وچ کوئی وقعت نئيں۔ ترجمہ: خدا دے حضور وچ سب توں قابل عزت و احترام اوہ شخص اے جو سب توں زیادہ متقی اے۔ ایہ قرآن پاک دا ارشاد اے۔ تقوی دینداری تے راہ ہدایت اُتے چلنے توں پیدا ہُندا اے۔ بزرگان دین دا وصف اولین تقوی رہیا اے۔ قرآن پاک متقی لوکاں دی ہدایت دے لئی اے۔ افعال و اقوال دے عواقب اُتے غوروخوص کرنا تقوی نوں فروغ دیندا اے۔
قرآنی حوالہ
سودھوقرآن کریم وچ ایہ لفظ بہت استعمال ہويا اے بلکہ ایمان دے نال تقویٰ دا اکثر حکم آندا اے۔ تقویٰ دے معنی ڈرنا وی نيں تے بچنا وی جے اس دا تعلق اللہ تعالیٰ یا قیامت دے دن توں ہو تاں اس توں ڈرنا مراد ہُندا اے کیونکہ رب توں تے قیامت توں کوئی نئيں بچ سکدا جداں
(1) یٰۤاَیُّہَا الَّذِیۡنَ اٰمَنُوا اتَّقُوا اللہَ
اے ایما ن والو! اللہ توں ڈرو!(پ3،البقرۃ:278)
(2) وَاتَّقُوۡا یَوْمًا لَّا تَجْزِیۡ نَفْسٌ عَنۡ نَّفْسٍ شَیْـًٔا
تے اس دن توں ڈرو جس دن نوں ئی نفس کسی نفس دی طر ف توں نہ بدلا دے گا ۔(پ1،البقرۃ:48)
تے جے تقویٰ دے نال اگ یا گناہ دا ذکر ہو تاں اوتھے تقویٰ توں بچنا مراد ہوئے گا جداں
(3)فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِیۡ وَقُوۡدُہَا النَّاسُ وَالْحِجَارَۃُ
تے اس اگ توں بچو جس دا ایندھن لوک تے پتھر نيں۔(پ1،البقرۃ:24)
جے تقوی دے بعد کسی چیز دا ذکر نہ ہو نہ رب تعالیٰ دا نہ دو زخ دا تاں اوتھے دونے معنی یعنی ڈرنا تے بچنا درست نيں جداں
(4) ہُدًی لِّلْمُتَّقِیۡنَ ۙ﴿2﴾الَّذِیۡنَ یُؤْمِنُوۡنَ بِالْغَیۡبِ
ہدایت اے انہاں اُتے ہیز گار اں دے لئی جو غیب اُتے ایمان رکھدے نيں۔(پ1،البقرۃ:2۔3)
(5) فَاصْبِرْ ؕۛ اِنَّ الْعَاقِبَۃَ لِلْمُتَّقِیۡنَ ﴿٪49﴾
پس صبر کرو بیشک انجام اُتے ہیز گاراں دے لئی اے ۔(پ12،ھود:49)
قرآن دی اصطلاح وچ تقوی دی دو قسماں نيں تقویٰ بدن تے تقویٰ دل تقویٰ بدن دا مدار اطا عت خدا تے رسول اُتے اے۔ فرماندا اے :
- فَمَنِ اتَّقٰی وَاَصْلَحَ فَلَاخَوْفٌ عَلَیۡہِمْ وَلَاہُمْ یَحْزَنُوۡنَ ﴿35﴾
تو جس نے اللہ تے رسول دی اطاعت دی انہاں اُتے نہ خو ف اے نہ اوہ غمگین ہون گے ۔(پ8،الاعراف:35)
- الَّذِیۡنَ اٰمَنُوۡا وَکَانُوۡا یَتَّقُوۡنَ ﴿ؕ63﴾
ولی اللہ اوہ نيں جوایمان لیائے تے پ رہی زگار ی کردے سن ۔(پ11،یونس:63)
- اِنۡ تَتَّقُوا اللہَ یَجْعَلۡ لَّکُمْ فُرْقَانًا
جے اللہ دی اطاعت کر و گے تاں تواڈے لئی فرق بتا دے گا۔ (پ9،الانفال:29)
دلی تقوی دا دار ومدار اس اُتے اے کہ اللہ دے پیارو ں بلکہ جس چیز نوں انہاں توں نسبت ہوجاوے اس دی تعظیم وادب دل توں کر ے۔ تبرکات دا بے ادب دلی پ رہی ز گار نئيں ہو سکدا۔ فرماندا اے :
- وَ مَنۡ یُّعَظِّمْ شَعَآئِرَ اللہِ فَاِنَّہَا مِنۡ تَقْوَی الْقُلُوۡبِ ﴿32﴾
جو کوئی اللہ دی نشانیاں دی تعظیم کرے تاں ایہ دل دی پ رہی ز گا ری توں اے ۔(پ17،الحج:32)
- وَمَنۡ یُّعَظِّمْ حُرُمٰتِ اللہِ فَہُوَ خَیۡرٌ لَّہٗ عِنۡدَ رَبِّہٖ ؕ
تے جو کوئی اللہ دی حرمتاں دی تعظیم کرے تاں اس دے لئی اس دے رب دے ہاں بہتری اے ۔(پ17،الحج:30)
یہ وی قرآن کریم ہی توں پُچھو کہ شعا ئر اللہ یعنی اللہ دی نشانیا ں کیتا چیز نيں۔ فرماندا اے :# اِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَۃَ مِنۡ شَعَآئِرِ اللہِ ۚ فَمَنْ حَجَّ الْبَیۡتَ اَوِاعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَیۡہِ اَنۡ یَّطَّوَّفَ بِہِمَا ؕ
صفا تے مروہ پہاڑ اللہ دی نشانیاں وچوں نيں تاں جو نوں ئی بیت اللہ دا حج کرے یا عمرہ اس اُتے گناہ نئيں کہ انہاں پہاڑاں دا طواف کرے ۔(پ2،البقرۃ:158)
صفا تے مروہ اوہ پہاڑ نيں جنہاں اُتے حضرت ہاجرہ پانی دی تلاش وچ ست بار چڑھاں او راتراں۔ اس اللہ والی دے قدم پڑجانے دی بر کت توں ایہ دونے پہاڑ شعائر اللہ بن گئے تے تا قیامت حاجیاں پرا س پاک بی بی دی نقل اتارنے وچ انہاں اُتے چڑھنا تے اتر ناست بار لازم ہو گیا۔ بزرگو ں دے قدم لگ جانے توں اوہ چیز شعائر اللہ بن جاندی اے۔ فرماندا اے :# وَ اتَّخِذُوۡا مِنۡ مَّقَامِ اِبْرٰہٖمَ مُصَلًی ؕ
تم لوک مقام ابراہیم نوں جاء نماز بناؤ ۔(پ1،البقرۃ:125)
مقام ابراہیم اوہ پتھر اے جس اُتے کھڑے ہوکے ابراہیم علیہ السلام نے کعبہ معظمہ دی تعمیر دی اوہ وی حضرت خلیل علیہ السلام دی برکت توں شعائر اللہ بن گیااوراس دی تعظیم ایسی لازم ہو گئی کہ طواف دے نفل اس دے سامنے کھڑے ہوکے پڑھنا سنت ہو گئے کہ سجدہ وچ سر اس پتھر دے سامنے جھکے۔ جب بزرگو ں دے قدم پڑجانے توں صفا مروہ تے مقام ابراہیم شعائر اللہ بن گئے تے قابل تعظیم ہو گئے تاں قبو ر انبیا واولیاء جس وچ ایہ حضرات دائمی قیام فرما نيں یقینا شعائر اللہ نيں تے انہاں دی تعظیم لازم اے۔ رب تعالیٰ فرما تاہے :
- فَقَالُوا ابْنُوۡا عَلَیۡہِمۡ بُنْیَانًا ؕ رَبُّہُمْ اَعْلَمُ بِہِمْ ؕ قَالَ الَّذِیۡنَ غَلَبُوۡا عَلٰۤی اَمْرِہِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَیۡہِمۡ مَّسْجِدًا ﴿21﴾
پس لوک بولے کہ انہاں اصحاب کہف اُتے کوئی عمارت بناؤ انہاں دا رب انہاں نوں خوب جاندا اے تے اوہ بولے جواس کم وچ غالب رہے کہ اسيں تاں ضرور انہاں اُتے مسجد بنائاں گے ۔(پ15،الکھف:21)
اصحاب کہف دے غار اُتے جو انہاں دا آرام گاہ اے گذشتہ مسلماناں نے مسجد بنائی تے رب نے انہاں دے کم اُتے ناراضی دا اظہار نہ کیتا پتا لگیا کہ اوہ جگہ شعا ئر اللہ بن گئی جس دی تعظیم ضروری ہو گئی۔
- وَالْبُدْنَ جَعَلْنٰہَا لَکُمۡ مِّنۡ شَعَآئِرِ اللہِ لَکُمْ فِیۡہَا خَیۡرٌ
تے قربانی دے جانور(ہدی)اساں تواڈے لئی اللہ دی نشانیاں وچوں بنائے تواڈے لئی انہاں وچ خیر اے ۔(پ17،الحج:36)
جو جانور قربانی دے لئی یا کعبہ معظمہ دے لئی نامزد ہو جائے اوہ شعائر اللہ اے اس دا احترام چاہیے جداں قرآن دا جزدان تے کعبہ دا غلاف تے زمزم کاپانی اورمکہ شریف دی زمین۔ کیوں؟ اس لئی کہ انہاں نوں رب یا رب دے پیاراں توں نسبت اے انہاں سب دی تعظیم ضروری اے۔ فرماندا اے :
- لَاۤ اُقْسِمُ بِہٰذَا الْبَلَدِ ۙ﴿1﴾وَ اَنۡتَ حِلٌّۢ بِہٰذَا الْبَلَدِ ۙ﴿2﴾
ماں اس شہر مکہ معظمہ دی قسم فرماندا ہاں حالانکہ اے محبوب تساں اس شہر وچ تشریف فرماہوئے۔(پ30،البلد:1۔2)
- وَالتِّیۡنِ وَ الزَّیۡتُوۡنِ ۙ﴿1﴾وَ طُوۡرِ سِیۡنِیۡنَ ۙ﴿2﴾وَ ہٰذَا الْبَلَدِ الْاَمِیۡنِ ۙ﴿3﴾
قسم اے انجیر دی تے زیتو ن دی اورطور سینا پہاڑ دی تے اس امانت والے شہر مکہ شریف کيتی۔(پ30،التین:1۔3)
- وَّادْخُلُوا الْبَابَ سُجَّدًا وَّقُوۡلُوۡا حِطَّۃٌ نَّغْفِرْلَکُمْ خَطٰیٰکُمْ
اوربیت المقدس دے دروازے وچ سجدہ کردے ہوئے گھسو تے کہو معافی دے، اسيں بخش دین گے۔(پ1،البقرۃ:58)
طور سینا پہاڑ تے مکہ معظمہ اس لئی عظمت والے بن گئے کہ طو ر نوں کلیم اللہ توں تے مکہ معظمہ نوں حبیب اللہ علیہماالسلام توں نسبت ہو گئی۔ خلاصہ ایہ اے کہ اللہ دے پیارو ں دی چیزاں شعائر اللہ نيں جداں قرآن شریف، خانہ کعبہ، صفا مروہ پہاڑ ،مکہ معظمہ ،بیت المقدس، طورسینا،مقابر اولیاء اللہ وانبیاء کرام، آب زمزم وغیرہ اورشعائر اللہ دی تعظیم و تاں قیر قرآنی فتوے توں دلی تقویٰ اے جو کوئی نمازی رو زہ دار تاں ہو مگر اس دے دل وچ تبرکات دی تعظیم نہ ہو اوہ دلی اُتے ہیز گا ر نئيں۔ ان آیات قرآنیہ توں معلوم ہو اکہ جتھے کدرے قرآن کریم وچ تقویٰ دا ذکر اے اوتھے ایہ تقویٰ دلی یعنی متبر ک چیزاں دی تعظیم ضرورمراد اے۔ ایہ آیات کریمہ تقویٰ دی تمام آیات دی تفسیر نيں۔ جتھے تقوی دا ذکر ہو اوتھے ایہ قید ضروری اے۔ رب تعالیٰ ارشاد فرماندا اے :
اِنَّ الَّذِیۡنَ یَغُضُّوۡنَ اَصْوَاتَہُمْ عِنۡدَ رَسُوْلِ اللہِ اُولٰٓئِکَ الَّذِیۡنَ امْتَحَنَ اللہُ قُلُوۡبَہُمْ لِلتَّقْوٰی ؕ لَہُمۡ مَّغْفِرَۃٌ وَّ اَجْرٌ عَظِیۡمٌ ﴿3﴾
بے شک جو لوک اپنی آوازاں رسول اللہ دے نزدیک پست کردے نيں ایہ اوہ نيں جنہاں دا دل اللہ نے پ رہی ز گاری دے لئی پرکھ لیا اے انہاں دے لئی بخشش تے وڈا ثواب اے ۔(پ26،الحجرات:3)
معلوم ہو اکہ مجلس وچ حضور مصطفیٰ صلی اللہ تعالیٰ علیہ وآلہ وسلم دا احترام تقویٰ اے۔ کیونکہ ایہ وی شعائر اللہ اے تے شعائر اللہ دی حرمت دلی تقویٰ اے۔ ایمان جڑ اے اورتقوی اس دی شاخاں،پھل اوہی کھاسکدا اے جو انہاں دونے دی حفاظت کرے۔ اسی طر ح بخشش دے پھل اسی نوں نصیب ہون گے جوایمان تے تقویٰ دونے دا حامل ہوئے۔
تقویٰ تے روزہ
سودھوروزہ تقویٰ حاصل کرنے دا اک بہترین ذریعہ اے۔ دوسرے لفظاں وچ اسيں ایويں کہہ سکدے نيں کہ روزے، خدا ترسی دی طاقت انسان دے اندر محکم کر دیندے نيں۔ جس دے باعث انسان اپنے نفس اُتے قابو پا لیندا اے تے خدا دے حکم دی عزت تے عظمت اس دے دل وچ ایسی جاگزاں ہو جاندی اے کہ کوئی جذبہ اس اُتے غالب نئيں آندا تے ایہ ظاہر اے کہ اک مسلمان خدا دے حکم دی وجہ توں حرام ناجائزتے گندی عادتاں چھڈ دے گا تے انہاں دے ارتکاب دی کدی جرات نہ کريں گا۔ اسی اخلاقی برتری نوں اسيں تقویٰ کہندے نيں۔