اسماعیل صفوی

شاہ شاہان
اسماعیل صفوی
(آذربائیجانی وچ: Şah İsmayıl Səfəvi)،(فارسی وچ: شاه اسماعیل صفوی)
پیدائشی نام	(آذربائیجانی وچ: İsmail ibn Heydər əs-Səfəvi)
جم	17 جولائی 1487   اردبیل
وفات	23 مئی 1524 (37 سال)  تبریز
مدفن	مقبرہ شیخ صفی الدین
شہریت	صفوی سلطنت
بالاں دا رنگ	سرخ
استعمال ہتھ	بایاں
مذہب	اسلام ،  شیعہ اثنا عشری
مذہب	اسلام ،  شیعہ اثنا عشری
اولاد	طہماسپ اول
والد	شیخ حیدر
خاندان	صفوی خاندان
مناصب
فہرست شاہان صفوی (1  )
دفتر وچ ۲۲ دسمبر ۱۵۰۱  – ۲۳ مئی ۱۵۲۴
طہماسپ اول
ہور معلومات
پیشہ	راجپال ،  شاہی حکمران ،  عسکری قائد ،  شاعر ،  لکھاری
پیشہ ورانہ زبان	آذری ،  فارسی
شعبۂ عمل	اسلام ،  شیعہ ،  تصوف
عسکری خدمات
وفاداری	صفوی سلطنت
لڑائیاں تے جنگاں	جنگ چلدران

اسماعیل صفوی (1459ء - 1524ء) ایران دا شہنشاہ تے صفوی ٹبر دا بانی سی ۔ 1502ء چ تخت نشین ہوئیا ۔ عرباں دے اقتدار دے بعد ایران نون اک آزاد فارسی سلطنت دی حثیت دتی تے شیعت نوں سرکاری مذہب قرار دتا ۔ اسماعیل ترک بولی دا صاحب دیوان شاعر وی سی تے خطائی تخلص رکھدا سی ۔

پس منظر

تیموریاں دے زوال دے بعد 16ویں صدی دے شروع چ ایران دس نکیاں نکیاں حکومتاں چ تقسیم ہوگئیا سی ۔ اینہاں چوں سب توں طاقت ور حکومت آق قویونلو ترکماناں دی سی ، تے تبریز توں دیاربکر تک دا علاقہ اینہاں دے قبضے چ سی ۔ شاہ اسماعیل جدوں تخت تے بیٹھا تے اسدی عمر وی اپنے ہم عصر بابر دی طرح 13 سال سی پر اسنے کم عمری دے باوجود حالات دا مقابلہ غیر معمولی ذہانت تے شجاعت نال کیتا ۔ باکو تے شیروان نوں فتح کرن دے بعد شاہ اسماعیل نے 1499ء چ تبریز تے قبضہ کرکے آق قویونلو حکومت دا خاتمہ کردتا ۔

جیون

شاہ اسماعیل کرد صوفی بزرگ صفی الدین اردبیلی (1252ء توں 1334ء) دی اولاد چوں سی ۔ اقتدار چوں آن توں پہلے اساعیل صفویہ صوفی سلسلے دے گدی نشناں دی لین چ آخری نمبر تے سی ۔ اک سال دی عمر چ اس دا پیؤ حیدر صفوی سلطان مر گیا ، جہڑا صوفی آگو تے آذربائیجان چ شیعہ جنگجو قزلباشاں دا رہنما سی ۔ اوہ اک جنگ چ ماریا گیا ۔ شاہ اسماعیل دی ماں ، مارتھا ، آق قویونلو سلطنت دے بادشاہ اوزون حسن دی دھی سی ، جہڑی اسدی یونانی بیوی تھیوڈورا چوں سی ۔ تھیوڈورا تریبیزون بادشاہت دے حکمران جان چہارم دی دھی سی ۔ اس دا ویاہ اوزون حسن نال اک معاہدے دے نتیجے چ ہویا ، جس چ تریبیزون نوں ترکاں توں تحفظ دتا گیا سی ۔ اسماعیل فارسی تے آذری بولیاں بولدا جوان ہویا ۔ اک قصہ ایداں سی کہ نونہال اسماعیل کغی سال روپوشی چ رہیا ۔ تے اپنے منن آلےآں نال تبریز چ اس ولولے نال واپس پرتیا کہ اوہ شیعہ اسلام نوں ایران دا سرکاری مذہب بنا دے گا ۔ اسماعیل نوں آذربائیجان تے سلطنت عثمانیہ دے کجھ حصےآں خاص طور تے چڑھدے اناطولیہ چ لوکاں دی بھرپور حمایت حاصل سی ۔ شاہ اسماعیل اقتدار چ آذربائیجان تے اناطولیہ دے ترکمان قبیلےآں چ طاقت نال آیا ، جہڑے قزلباش تحریک دا اہم حصہ سن ۔

صفوی سلطنت دا بانی شاہ اساعیل اول 17 جولائئ 1487ء نو‏‏ں پیدا ہوئے ۔اور تیرہ سال د‏‏ی عمر وچ پورے ایران دا شہنشاہ بن گئے تے ایران نو‏‏ں اک نويں شناخت دتی ۔ شاہ اسماعیل اول نے پہلی بار مکت‏‏ب اہلبیت نو‏‏ں ایران دا سرکای مذہب قرار دتا۔

شاہ اسماعیل اول امام موسی کاظم علیہ السلام دے فرزند حمزہ د‏‏ی نسل تو‏ں سن ۔

شاہ اسماعیل د‏‏ی فوج نو‏‏ں "قزلباش” کہیا جاندا سی۔ اس د‏ی وجہ ایہ اے کہ اسماعیل دے باپ حیدر نے اپنے پیروواں دے لئی سرخ رنگ د‏‏ی اک مخصوص ٹوپی مقرر کيت‏ی سی جس وچ 12 اماماں د‏‏ی نسبت تو‏ں 12 کنگورے سن ۔ ٹوپی دا رنگ چونکہ سرخ سی اس لئی ترکی وچ انہاں نو‏‏ں قزلباش یعنی سرخ ٹوپی والے کہیا گیا۔

تیموریاں دے زوال دے بعد سولہويں صدی دے آغاز وچ ایران تقریباً دس چھوٹی چھوٹی حکومتاں وچ تقسیم ہوگیا سی۔ انہاں وچ سب تو‏ں طاقتور حکومت آق قویونلو ترکماناں کيت‏ی سی تے تبریز تو‏ں دیار بکر تک دا علاقہ انہاں دے قبضے وچ سی۔ شاہ اسماعیل جس وقت تخت اُتے بیٹھیا تاں اس د‏ی عمر اپنے ہمعصر بابر د‏‏ی طرح صرف تیرہ سال سی لیکن اس نے کم عمری دے باوجود حالات دا مقابلہ غیر معمولی ذہانت تے شجاعت تو‏ں کيتا۔ باکو تے شیروان نو‏‏ں فتح کرنے دے بعد شاہ اسماعیل نے 1499ءماں تبریز اُتے قبضہ کرکے آق قویونلو حکومت دا خاتمہ کردتا۔

1503ء تک اسماعیل نے جنوب وچ شیراز تے یزد تک، مشرق وچ استرایار تک تے مغرب وچ بغداد تے موصل تک اپنی سلطنت د‏‏ی حداں نو‏‏ں بڑھالیا۔ ہرات وچ تیموری حکمران حسین بائیقرا دے انتقال دے بعد شیبانی خان، ہرات تے خراسان اُتے قابض ہوگیا سی۔ 1510ء وچ مرو دے نیڑے طاہر آباد وچ شیبائی خان تے اسماعیل وچ سخت جنگ ہوئی جس وچ ازبکاں نو‏‏ں شکست ہوئی تے شیبائی خان ماریا گیا۔ ازبکاں د‏‏ی شکست دے بعد خراسان وی اسماعیل دے قبضے وچ آگیا۔اب اوہ ایران، عراق تے شیروان دا بلا شرکت غیرے مالک ہوگیا سی تے اس د‏ی طاقت اپنے نقطہ عروج اُتے پہنچ گئی سی۔

ایران د‏‏ی بولی اگرچہ فارسی سی لیکن آذربائیجان د‏‏ی اکثریت ترکی بولدی اے چنانچہ شاہ اسماعیل د‏‏ی بولی وی ترکی سی۔ اوہ ترکی بولی دا شاعر وی سی تے خطائی تخلص رکھدا سی جس تو‏ں اس د‏ی عاجزی وی جھلکدی سی۔ اس دے اشعار وچ تصوف دا رنگ تے اہل بیت د‏‏ی محبت پائی جاندی اے تے ترکی بولی د‏‏ی تصوف والی شاعری وچ اسنو‏ں اہ‏م مقام حاصل ا‏‏ے۔ استنبول تو‏ں اس دا ترکی دیوان وی شائع ہويا۔

شاہ اسماعیل د‏‏ی قائم کردہ صفوی سلطنت 2 صدیاں تک قائم رہی ۔

شاہ اسماعیل اول ادھی دنیا نو‏‏ں فتح کرنے تے تاریخی کارنامے سر انجام دینے دے بعد37 سال د‏‏ی عمر وچ 23 مئی 1524 وچ انتقال کر گیا انہاں نو‏ں اردبیل وچ دفن کيتا گیا تے شاہ طہماسپ اول انہاں دے جانشین مقرر ہوئے ۔

تخت نشینی تے عروج

1501ء چ اسماعیل اول نے اپنے بادشاہ ہون دا ا علان کردتا ، تے ایران دے سبتوں اتلے صوبے آذربائیجان دے شہر تبریز نوں اپنا راجگھر بنایا ۔ اس سال اسنے آق قویونلو ریاست نوں وی شکست دتی ۔

جدوں صفوی 1501ء چ اقتدار چ آئے اوس ویلے اسماعیل دی عمر 14 یاں 15 سال سی ۔ 1510ء تک شاہ اسماعیل نے پورا ایران فتح کر لیا ۔

شاہ اسماعیل تے ابو الخیر خان وچکار لڑائی ، تریخ عالم آرائی چوں اک مورت

1501ء چ شاہ اسماعیل ازبیگ قبیلےآں دے خلاف حرکت چ آیا ۔ مرو شہر دے نیڑے جنگ چ 17،000 قزلباش جنگجوآں نے حملہ کر کے 28،000 بہترین ازبک دستےآں نوں شکست نال دوچار کیتا ۔ ازبک آکو محمد شیبانی نوں لڑائی دے میدان چوں نسدے ہوئے گرفتار کر کے قتل کردتا تے اسماعیل نے اسدی کھوپڑی نوں جواہرات نال مزین کر کے شراب پین دا جام بنا لیا ۔

شاہ اسماعیل صفوی اول
ایران دی صفوی سلطنت دا شہنشاہ
صفوی سلطنت دا بانی شاہ اسماعیل اول
دور حکومت 1502ء توں 1524ء
جم	17 جولائی 1487ء
جمن دی تھاں	اردبیل ، ایران
موت	23 مئی 1524ء
مرن دی تھاں	تبریز ، ایران
جانشین	طہماسپ اول
شاہی ٹبر	صفوی ، صفوی سلطنت
پیؤ	شیخ حیدر

1514ء چ سلطنت عثمانیہ دے سلطان سلیم I نے صفوی سلطنت تے حملہ کیتا تاکہ عثمانی علاقےآں نوں شیعہ اثرات توں دور رکھیا جائے ۔ جنگ توں پہلے اسماعیل تے سلطان سلیم نے خطاں دا حریفاں دی حثیت نال تبادلہ وی کیتا ۔

عثمانی سلطان سلیم اول تے شاہ اسماعیل نوں 1514ء چ جنگ چلدران چ شکست دتی ۔ شاہ اسماعیل دی فوج زیادہ متحرک تے تربیت یافتہ سی ، پر عثمانی اپنی جدید فوج ، توپ خانے تے بادور دے استعمال پاروں غالب آئے ۔ شاہ اسماعیل جنگ چ زخمی ہویا ۔ سلطان سلیم I فاتحانہ طور تے ایرانی راجگھر تبریز چ 7 ستمبر 1514ء نوں داخل ہویا ۔ پر اسدی فوج چ بغاوت نے اسنوں ایتھوں جان تے مجبور کر دتا ۔ اسنے شاہ اسماعیل نوں بچا لیا تے اسنوں اپنی طاقت بحال کردا موقعہ دتا ۔ سلطان سلیم نے شاہ اسماعیل دی منظور نظر بیوی نوں یرغمال دے طور تے نال لے گیا ، تے اسدی رہائی دے بدلے اپنیاں شرطاں رکھیاں ۔ شاہ اسماعیل نے عثمانیاں دیاں شرطاں منن توں انکار کردتا ، تے دسیا جاندا اے کہ اوہ ٹٹے دل نال 23 مئی 1524ء چ صرف 36 سال دی عمر چ مر گیا ۔ تے اوہ اپنی محبوب بیوی نوں فیر کدے نا دیکھ سکیا ۔

جنگ چلدران دے مگروں اسماعیل غمگین رہن لگا تے کٹرت نال شراب نوشی شروع کر دتی ۔ اوہ بوتہا ویلا اپنے محل چ گزارن لگا تے ریاستی امور چ دلچسپی چھڈ دتی تے اپنے وزیر میرزا شاہ حسین اتے سارے ریاستی کم چھڈ دتے ۔

شاہ اسماعیل دے عہد چ بوہت ساریاں فتحاں حاصل ہویاں ، تے اج تک دے ایران دا نقشہ ترتیب پایا ۔ عراق دے علاقےآں بغداد ، نجف تے کربلا نوں پہلے ای جلائراں توں لے لیا گیا سی تے اوہ اسماعیل دی سلطنت دے اخیر تک حصہ رہے ۔

اسدا پتر طہماسپ اول اسدا جانشین بنیا ۔

ہور ویکھو

• بابر
• طہماسپ اول

حوالے

• انسائیکلوپیدیا ایرانیکا ، اسماعیل صفوی Archived 2012-01-18 at the وے بیک مشین
• پیٹر میلکم ہولٹ: کیمبرج تریخ اسلام ، حصہ اول ، صحفہ 401 ۔

باہرلے جوڑ

• شیخ صفی الدین اردبیلی دا مزار دا حقیقی نظارہ (شاہ اسماعیل دا مقبرہ)