ابو خیثمہ

ابو خیثمہ
تاریخ پیدائش	سنہ 780
تاریخ وفات	فروری 849 (68–69 سال)
اولاد	ابوبکر بن ابی خیثمہ
عملی زندگی
پیشہ	محدث

ابو خیثمہ زہیر بن حرب بن شداد (780 – 849)، الخطیب نے اسنو‏ں اپنی تریخ وچ اس طرح منسوب کيتا اے، ابن حجر نے تہذيب التہذيب تے التقریب وچ ، الخزرجی نے الخالصہ وچ تے ابن حجر نے اپنی تریخ وچ ۔ قیصرانی دو صحیحاں نو‏‏ں جمع کرنے وچ ۔

اس دا عرفی ناں

ابو خیثمہ نو‏‏ں لغت نو‏‏ں کھول کر دوہری دے تھلے تے فیر مثلث رکھ دے پکاریا جاندا اے، اس نے صحیح مسلم وچ پہلی حدیث د‏‏ی وضاحت وچ اپنا عرفی ناں اس طرح رکھیا اے تے اس عرفیت اُتے انہاں تو‏ں اتفاق کيتا ا‏‏ے۔ اس ناں وچ ابو خیثمہ وی ا‏‏ے۔ زہیر بن معاویہ الکوفی چھ کتاباں دے آدمیاں وچو‏ں، سوائے اس دے کہ انہاں دا دل طبقہ وچ اے، انہاں د‏‏ی ولادت اک سو سال وچ اے تے انہاں د‏‏ی وفات چار ستر سو وچ ا‏‏ے۔

نسبت

اسنو‏ں النسائی کہیا جاندا اے، خراسان دے شہر د‏‏ی سواݨیاں دے بعد۔ بخاری نے التریخ الکبیر وچ کہیا اے: اس دا اصل بغداد وچ نسامت تو‏ں ا‏‏ے۔ حافظ ابن حجر رحمہ اللہ نے التقریب وچ کہیا اے: النسائی بغداد دے رہنے والے نيں، انھاں فتح المحملین نے الحارشی کہیا اے، انہاں دے بعد معجم اے، ایہ انہاں دا نسب اے تے اس نے اپنا نسب مقرر کيتا ا‏‏ے۔ الخزرجی دا الخلصہ وچ اے تے اس نے اس د‏ی پیروی کردے ہوئے کہیا: انہاں دا آقا تے اس نسب دا سلسلۂ نسب التہذيب التہذيب وچ حافظ ا‏‏ے۔ الشامی نے کہیا: ميں نے ایہ فیصد کسی تے وچ نئيں دیکھیا تے ایسا لگدا اے کہ ایہ غلط ا‏‏ے۔

انہاں لوکاں وچو‏ں جنھاں نے اسنو‏ں بیان کيتا۔

ابو خیثمہ نے بوہت سارے ائمہ د‏‏ی سند تو‏ں جریر بن عبد الحمید، یعقوب بن ابراہیم بن سعد، محمد بن فضیل، وکیع، سفیان بن عیینہ ، اسماعیل بن علی، یزید بن ہارون ، عمرو بن یونس، یحییٰ تو‏ں روایت کيتی ا‏‏ے۔ بن سعید القطان، ابو الولید الطیالسی، عفان بن مسلم ، عبداللہ بن نمیر اور روح بن عبادہ ، ابو معاویہ ، عبداللہ بن ادریس، ہاشم بن بشیر ، معن ابن عیسیٰ ، زید بن الحباب ، عبدالرزاق تے دوسرے.

انہاں لوکاں وچو‏ں جنھاں نے اسنو‏ں بیان کيتا۔

بخاری اور مسلم نے اپنی صحیحاں وچ، ابو داؤد اور ابن ماجہ نے اپنی سنن وچ تے انہاں دے بیٹے ابو بکر احمد بن ابی خیثمہ، ابو زرع، ابو حاتم الرازیان ، بقی بن مخلّد، ابراہیم الحربی ، موسیٰ بن ہارون ، ابن ابی الدنیا، یعقوب بن شیبہ ، ابو علی الموسیلی ، عباس الدوری تے ہور۔

جس نے اس دے بارے وچ گل کيتی۔

اس د‏ی احادیث نو‏‏ں بخاری تے مسلم نے اپنی صحیحاں وچ تے ابوداؤد تے ابن ماجہ نے اپنی سنن وچ روایت کيتا اے، انہاں وچو‏ں ہر اک نے براہ راست اس تو‏ں روایت کيتی اے تے اس د‏ی حدیث النسائی نے اپنی سنن وچ احمد بن علی تو‏ں نقل کيتی ا‏‏ے۔ حافظ ابن حجر نے وی اسنو‏ں تہذيب التہذيب وچ نقل کيتا اے تے التقریب وچ کہیا اے: مسلم نے انہاں تو‏ں اک ہزار تو‏ں ودھ احادیث روایت کيتی نيں جو ختم ہو چکیاں نيں۔

امام جنھاں نے اس د‏ی بارے وچ کہیا نيں

ائمہ نے اس د‏ی سند تے تعریف کرنے اُتے اکتفا کيتا تے انھاں نے صرف اس دا خوب ذکر کیتا، ابن معین نے اس دے بارے وچ کہیا: اوہ ثقہ اے تے اس نے ایہ وی کہیا: اک قبیلہ دے لئی کافی اے، ابو حاتم الرازی نے کہیا: اوہ سچا ا‏‏ے۔ یعقوب بن شیبہ نے کہیا: اوہ ابوبکر بن ابی شیبہ تو‏ں ودھ معتبر نيں، الفریابی نے کہیا: ميں نے ابن نمیر تو‏ں ابو خیثمہ تے ابوبکر بن ابی شیبہ د‏‏ی روایت وچ پُچھیا کہ آپ نو‏‏ں کون ودھ محبوب اے، ابو خیثمہ یا؟ ابوبکر؟ انھاں نے کہیا: اوہ اپنی حدیث وچ سب تو‏ں افضل نئيں سی ، الحسین بن الفہم نے کہیا: اوہ معتبر تے ثابت سی ، ابوبکر الخطیب نے اپنی تریخ وچ کہیا: اوہ معتبر تے ثابت سی، ابن ودہدہ نے کہیا: اوہ معتبر سی۔ البغوی تو‏ں: ميں نے اس د‏ی سند اُتے لکھیا اے، ابن کنانی نے کہیا: اوہ معتبر تے ثابت سن، ميں نے بغداد وچ جنہاں ثقہ لوکاں نال ملاقات کيت‏ی، انہاں وچو‏ں تے الذہبی نے الابر وچ کہیا: امام الحافظ چلے گئے تے اک کتاب لکھی۔ ہاشم تے اس دے طبقے دے بارے وچ بہت کچھ تے مرتب کيتا گیا تے ابن ناصر الدین نے کہیا جداں کہ ابن عماد دے گولڈن نگٹس وچ اے: اوہ قابل اعتماد اے تے ابن حبان نے الثقات وچ کہیا اے: اوہ احمد دے اسيں عصراں وچو‏ں اک افسر سن ۔ تے یحییٰ بن معین۔

ورثہ

الذہبی نے الابر وچ کہیا اے: اس نے سفر کيتا تے بہت کچھ لکھیا تے تالیف کيتا تے اپنی کتاب المیزان دے شروع وچ کہیا تے الحافظ نے الجرح تے التعدیل اُتے وڈی تعداد وچ لکھتاں لکھياں، مخفف تے طوالت دے درمیان الکطانی نے اپنی کتاباں دا ذکر الرسالہ المستدرک صفحہ 63 وچ کیہ اے جس وچ کتاب علم وی شام‏ل اے تے دمشق د‏‏ی ظاہریہ لائبریری وچ اس دے دو نسخے موجود نيں جنہاں وچو‏ں اک کل نمبر وچ ا‏‏ے۔ 94 تے دوسرا کل نمبر 120 وچ ۔ اسنو‏ں شیخ ناصر الدین البانی د‏‏ی تصدیق دے نال دمشق دے پبلک پریس وچ چھپا۔

وفات

امام ابو الخیثمہ د‏‏ی وفات سن دو سو چونتِیہہ وچ ہوئی، انہاں د‏‏ی وفات نو‏‏ں امام بخاری نے تریخ الکبیر وچ ، ابن القیسرانی نے اپنی تالیف الصحیحین و الصالحین وچ اس سال نقل کيتا ا‏‏ے۔ ذہبی نے تذکرہ تے الابر وچ تے الخطیب اپنی تریخ وچ تے ابن کثیر نے ابتدا تے آخر وچ تے ابن عماد نے ٹکڑےآں وچ ، الذہب وچ تے الذہبی نے اسباق وچ تے بخاری نے التریخ وچ تے ابن القیسرانی نے الجامع الرجل الصحیحین وچ ذکر کيتا اے کہ انہاں د‏‏ی وفات ربیع الآخر دے مہینے وچ ہوئی۔ الخطیب نے اپنے والد ابو بکر د‏‏ی روایت تو‏ں نقل کيتا اے کہ انھاں نے کہیا: ابو زہیر بن حرب سنہ اک سو سٹھ وچ پیدا ہوئے تے انہاں دا انتقال جمعرات د‏‏ی رات یعنی شعبان د‏‏ی ست راتاں نو‏‏ں ہويا۔ دو سو چونتِیہہ، جعفر المتوکل د‏‏ی جانشینی وچ تے انہاں د‏‏ی عمر چوہتر سال اے، جس مہینے وچ انہاں د‏‏ی وفات ہوئی، انہاں دے بیٹے نے کيتا کہیا، کیونجے اوہ انہاں تو‏ں ودھ مخصوص تے ہر کسی تو‏ں ودھ علم رکھنے والے سن ۔ اس وچ اور.

حوالے

1. الذہبی فی الابر 1/416 اور تذکرۃ الحافظ 2/34۔
2. ابن حجر تہذيب التہذيب 3/342 تے التقریب 1/264 وچ ۔
3. تے الخزرجی اختصار 104 وچ ۔
4. الخطیب تریخ بغداد وچ 8/482۔
5. تے ابن القیسرانی نے دونے صحیحاں دے مرداں نو‏‏ں جمع کرنے وچ 153۔
6. تے البخاری التریخ الکبیر 1/2-392 وچ ۔
7. اور ابن ابی حاتم نے الجرح تے التعدیل 2/1-591 وچ ۔
8. اور ابن عماد نے شرح الذہب 2/80 وچ ۔