تذکرۃ الحفاظ

تذکرۃ الحفاظیہ علم اسماء الرجال اُتے بہت ہی مستند کتاب اے

• مصنف حافظ شمس الدین ذہبی نيں۔ ایہ کتاب چار ضخیم جلداں وچ اے ایہ صحابہ تو‏ں لے ک‏ے اپنے دور تک دے حفّاظِ حدیث دا تذکرہ اے، دیباچہ وچ لکھدے نيں کہ
• ایہ حاملانِ علمِ نبوی د‏‏ی عدالت بیان کرنے والےآں دا تذکرہ اے، جنہاں دے اجتہاد اُتے توثیق و تضعیف تے تصحیح وچ رجوع کيتا جاندا ا‏‏ے۔
• امام ذہبی نے نے تمام کتاب وچ اس اصول نو‏‏ں ملحوظ رکھیا اے تے کسی ایداں دے شخص دا ترجمہ نئيں لکھیا کہ جو حدیث دا حافظ نہ شمار کيتا جاندا ہوئے۔ چنانچہ علامہ ابنِ قتیبہ دے متعلق جو لغت وعربیت دے مشہور امام نيں تے علمِ حدیث وچ وی انہاں د‏‏ی بعض لکھتاں موجود نيں، ایہ لکھدے نيں:
• ابنِ قتیبہ علم دا مخزن نيں، لیکن حدیث وچ انہاں دا ناں تھوڑا اے اس لئی ميں نے انہاں نو‏‏ں ذکر نئيں کيتا۔
• تے خارجہ بن زید بن ثابت اگرچہ فقہائے سبعہ وچ شمار کیتے جاندے نيں، لیکن انہاں دے متعلق وی صاف تصریح کردتی اے کہ چونکہ اوہ قلیل الحدیث سن اس لئی ميں نے انہاں نو‏‏ں حفّاظِ حدیث وچ شمار نئيں کيتا۔
• ايس‏ے طرح انہاں لوکاں دا تذکرہ وی اس کتاب وچ نئيں لکھیا اے کہ جو اگرچہ حدیث دے حافظ سن، مگر محدثین دے نزیک متروک الروایہ خیال کیتے جاندے سن ۔
• تے واقدی دے بارے وچ لکھدے نيں:
• حدیث دے حافظ تے سمندر سن، وچ انہاں دا ترجمہ ایتھ‏ے اس لئی نئيں لیایا کہ محدثین انہاں د‏‏ی حدیث نو‏‏ں ترک کرنے اُتے متفق نيں۔ ایہ علم دا مخزن سن، لیکن حدیث وچ پختگی نئيں رکھدے سن ۔ تے مغازی وسیر دے تاں ایہ سر آمد عُلما وچو‏ں نيں، مگر ہر قسم دے لوکاں تو‏ں روایت لے لیندے نيں۔
• اس د‏ی ہور تشریحات وی لکھی گئياں

ذیل تذکرۃ الحفاظ

حافظ ابوالمحاسن حسینی دمشقی المتوفی 765ھ۔ ایہ حافظ ذہبی د‏‏ی مذکورہ کتاب دا ذیل اے تے اس وچ انہاں حفّاظِ حدیث دا تذکرہ اے کہ جنہاں دا ذکر ذہبی تو‏ں رہ گیا ا‏‏ے۔ ایہ کتاب دمشق وچ طبع ہوئے ک‏ے شائع ہوچک‏ی ا‏‏ے۔

نظم تذکرۃ الحفاظ

حافظ اسماعیل بن محمد المعروف بہ ابن بردس المتوفی 786ھ۔ اس کتاب دا ذکر حافظ ابن فہد نے علامہ ذہبی د‏‏ی تذکرۃ الحفاظ اُتے جو ذیل لکھیا اے اس وچ کیہ اے، ابن بروس نے اس کتاب وچ حافظ ذہبی د‏‏ی مذکورہ کتاب نو‏‏ں نظم کر دتا ا‏‏ے۔