خارجہ بن زید بن ثابت
خارِجہ بن زيد: ولادت (29ھ -650ء وفات 99ھ- 717ء)
ناں تے نسب
سودھوخارجہ بن زيد بن ثابت الانصاری، کنیت ابو زيد، والد معروف صحابی زید بن ثابت جو نقبائے مدینہ سن قبیلہ بنی نجار نال تعلق سی اس لئی نجاری وی کہلاندے سن مدینہ منورہ دے فقہائے سبعہ وچوں اک نيں ایہ تابعی نيں عثمان غنی دے دور خلافت وچ رہے مدینہ منورہ وچ وفات پائی ۔[۱] ان دا شمار مدینہ دے مشہور فقہائے سبعہ وچ ہُندا سی۔ ایہ ساتاں فقہا مدینہ وچ مقیم سن، ایہ ہمعصر سن تے انھی دے ذریعے توں فتوے تے فقہ دا علم پھیلیا۔
درویش منش
سودھوخارجہ بن زید اپنے والد زید بن ثابت دی طرح مسائل وراثت دے ماہر سن ۔ مدینہ دے لوک خارجہ تے طلحہ بن عبد اﷲ بن عوف دے پاس اپنے گھراں،مال مویشی تے کھجوراں دے باغات دی تقسیم دے مسائل لاندے۔ ایہ دونے انہاں مسئلاں وچ لوکاں دی عملی رہنمائی کردے،اہل مدینہ نوں انہاں دے فیصلےآں پربھروسا ہُندا۔ لوک انہاں توں اپنی قانونی تحریراں تے وثیقے وی لکھواندے۔ خارجہ درویش منش سن ،اموی خلیفہ سلیمان بن عبد الملک نے انھاں کچھ مال بھیجاتو انھاں نے پاس رکھنے دی بجائے اسنوں ونڈ دتا۔
اک موقع اُتے حضرت عمر بن عبد العزیز نے فرمان جاری کیا: خارجہ دا بیت المال توں روکاجانے والا حصہ انھاں دے دتا جائے۔ خارجہ ابو بکر بن حزم دے پاس گئے اورکہیا: ماں نئيں چاہتاکہ امیرالمومنین اُتے اس وجہ توں کوئی حرف آئے، کیونجے میری طرح تے وی لوک نيں( جنہاں دا ناں بیت المال دے رجسٹر توں کٹیا گیا اے )۔ جے امیر المومنین اس فرمان وچ انہاں نوں وی شامل کے لاں تاں وچ عطیہ قبول کراں گا، لیکن جے اوہ ایہ نوازش خاص مجھ اُتے کرن گے تاں مینوں ایہ چنگا نہ لگے گا۔ عمر نے جواب لکھیا: بیت المال اس قدر عطیاں دی گنجایش نئيں رکھدا، جے اس وچ اِنّی وسعت ہُندی تاں میں کر گزردا۔
وفات
سودھوخارجہ دی وفات 99ھ وچ مدینہ ہی وچ ہوئی۔ مرنے توں پہلے انھاں نے خواب دیکھیا کہ اوہ 70 سیڑھیاں چڑھ چکے نيں تے فیر تھلے لڑھک گئے ،اِنّی ہی انہاں دی عمر ہوئی۔
ابو بکر بن محمد بن عمرو بن حزم نے انہاں دا جنازہ پڑھایا۔ رجا بن حیوہ نے عمر بن عبد العزیز کوخارجہ بن زید دی وفات دی خبر دتی، انھاں نے انا ﷲ وانا الیہ رٰجعون پڑھیا ،افسوس توں ہتھ اُتے ہتھ ماریا تے فرمایا: بخدا،اسلام وچ شگاف پے گیا اے ۔[۲]