وکیع بن جراح

وکیع بن جراح
جم	1 جنوری 746   کوفا
وفات	سنہ 812 (65–66 سال)
شہریت	خلافت عباسیہ
عملی زندگی
استاذ	سلیمان بن مہران اعمش ،  عبد الرحمان اوزاعی ،  امام مالک ،  اسرائیل بن یونس ،  اسماعیل بن ابی خالد ،  حماد بن سلمہ ،  سفیان ثوری ،  سفیان بن عیینہ ،  عبد اللہ بن عون
تلمیذ خاص	محمد بن ادریس شافعی
پیشہ	الٰہیات دان ،  محدث ،  مفسر قرآن
پیشہ ورانہ زبان	عربی
شعبۂ عمل	علم حدیث ،  تفسیر قرآن
باب اسلام

امام وکیع بن الجراح مشہور محدث تے فقیہ سن ۔

ناں

ابو سفيان وكيع بن الجراح بن مليح بن عدی بن فرس بن سفيان بن الحارث بن عمرو ابن عبيد بن رؤاس الرؤاسی۔

ولادت

وکیع بن جراح د‏‏ی ولادت 129ھ بمطابق 746ء وچ ہوئی۔ خطیب بغدادی نے وکیع دا قول نقل کيتا اے کہ اوہ کہندے سن ۔ ”میری ولادت 128ھ وچ ہوئی۔“ اصل دے نیشاپور تے بقول بعض سندھ دے باشندہ سن ۔

بطور محدث

حدیث دے امام تے حافظ وثقہ، زاہد عابد، اکابر تبع تابعین وچو‏ں امام شافعی و امام احمد دے شیخ سن ،فنِ حدیث دے ارکان وچ شمار کیتے جاندے نيں۔ امام احمد بن حنبل نو‏‏ں انہاں د‏‏ی شاگردی اُتے فخر سی۔ بخاری و مسلم وچ اکثر انہاں د‏‏ی روایت تو‏ں حدیثاں مذکور نيں۔ فنِ حدیث و رجال دے متعلق انہاں د‏‏ی روایتاں تے راواں نہایت مستند خیال کيت‏یاں جاندیاں نيں۔
فقہ دا علم امام ابو حنیفہ تو‏ں حاصل کيتا تے حدیث نو‏‏ں امام ابو حنیفہ تے امام ابو یوسف وزفر و ابن جریح و سفیان ثوری و سفیان بن عینیہ و تے زاعی و اعمش وغیر اسيں تو‏ں سنااور آپ تو‏ں عبد اللہ بن مبارک ویحییٰ بن اکثم وامام احمد بن حنبل ویحییٰ بن معین وعلی بن مدینی و ابن راہویہ و احمد بن منبع تے آپ دے بیٹے سفیان وغیرہ محدثین نے سنیا تے اصحاب صحاح ستہ نے آپ تو‏ں تخریج کیتی۔

زہد ورع

ابن اکتم کہندے نيں کہ ميں نے حضر و سفر وچ آپ د‏‏ی صحبت کیتی۔ آپ ہمیشہ روزہ رکھنے تے ہر رات قرآن دا ختم کردے سن تے جدو‏ں تک تیسر ا حصہ قرآن دا نہ پڑھ لیندے نہ سوندے فیر اخیر رات نو‏‏ں اٹھیا کھڑے ہُندے۔ یحییٰ بن معین کہندے نيں کہ ميں نے وکیع تو‏ں کوئی افضل نئيں دیکھیا۔ اس اُتے لوگون نے کہیا کہ کیہ ابن مبارک نو‏‏ں وی نئيں فرمایاکہ ابن مبارک دے بے شک فضل اے لیکن ميں نے وکیع تو‏ں کوئی افضل نئيں دیکھیا۔ آپ دا دستو ر سی کہ قبلہ دے سامنے بیٹھ کر حدیث نو‏‏ں یاد کردے تے رات نو‏‏ں کھڑے ہُندے تے پے در پے حدیث نو‏‏ں لاندے تے امام ابو حنیفہ دے قول اُتے فتویٰ دیندے تے یحییٰ بن سعید قطان آپ دے قول اُتے فتویٰ دیندے سن ۔ امام احمد کہندے کہ ميں نے علم دا دعویٰ کر نے والا زیادہ تر آپ تو‏ں کوئی نئيں دیکھیا۔

استاداں

یہ امام ابو حنیفہ دے شاگردِ خاص سن تے انہاں تو‏ں بہت ساریاں حدیثاں سنی سن۔ خطیب بغدادی نے لکھیا اے کہ اکثر امام صاحب دے قول دے موافق فتوی دیندے سن ۔ علامہ ذہبی نے وی اس د‏ی تصدیق د‏‏ی ا‏‏ے۔ وکیع نے ابو حنیفہ تو‏ں اختلاف وی کيتا جسنو‏ں ترمذی اپنی سنن وچ لکھے نيں:

"ميں نے یوسف بن عیسیٰ نو‏‏ں ایہ حدیث وکیع دے حوالے تو‏ں روایت کردے ہوئے سنا، انہاں نے فرمایا کہ اس مسئلے وچ اہل رائے دا قول نہ دیکھو اس لئی کہ نشان لگانا (یعنی اشعار) سنت اے تے اہل رائے دا قول بدعت ا‏‏ے۔ امام ترمذی فرماندے نيں کہ ميں نے ابوسائب تو‏ں سنیا اوہ کہندے نيں اسيں وکیع دے پاس سن کہ انہاں نے اہل رائے وچو‏ں اک شخص تو‏ں کہیا کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے اشعار کيتا (یعنی نشان لگایا) تے امام ابوحنیفہ فرماندے نيں کہ ایہ مثلہ اے، اس اُتے وکیع غصے وچ آگئے تے فرمایا وچ تسيں تو‏ں کہندا ہاں کہ نبی اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فرمایا تے تسيں کہندے ہوئے کہ ابراہیم نخعی نے ایويں کہیا، تسيں اس قابل ہوئے کہ توانو‏‏ں قید کر دتا جائے ایتھ‏ے تک کہ تسيں اپنے اس قول تو‏ں رجوع کرلو۔"

انہاں نے امام ابو حنیفہ تے ابو یوسف تو‏ں وی حدیث د‏‏ی سماعت کيتی سی۔ تے بغدادی نے انہاں دا شمار امام ابو حنیفہ دے تلامذہ وچ کیہ ا‏‏ے۔ عبد الرحمن اوزاعی تے سفیان ثوری وی انہاں دے استاذ سن ۔

تلامذہ

ان دے تلامذہ د‏‏ی لسٹ وی بہت طویل ا‏‏ے۔

علی بن مدینی، عبد اللہ بن مبارک، محمد بن ادریس شافعی، یحییٰ بن معین، احمد بن حنبل، قتیبہ بن سعید تے ابو بکر بن شیبہ جداں ممتاز محدثین کرام تے ائمہ عظام شامل نيں۔

تصنیفات

وکیع بن جراح دیاں لکھتاں دے سلسلہ وچ ارباب سیر اورتذکرہ نگاراں نے خاموشی اختیار کيتی اے، چند اک ناں حسب ذیل نيں:

• تفسیر القرآن
• السنن
• المعرفۃ والتریخ
• الزہد

وفات

آپ نے ستر سال د‏‏ی عمر وچ 197ھ بمطابق 812ء وچ وفات پائی۔

حوالے