علی بن مدینی
علی بن مدینی | |
---|---|
جم | سنہ 778 [۱] |
وفات | سنہ 848 (69–70 سال) |
شہریت | خلافت عباسیہ |
مذہب | اسلام |
فرقہ | اہل سنت |
عملی زندگی | |
استاذ | حماد بن زید ، سفیان بن عیینہ ، يحيى القطان ، عبد الرحمن بن مہدی ، ابو داؤد طیالسی ، ابن علیہ |
تلمیذ خاص | امام بخاری ، احمد بن حنبل ، ابو داؤد ، ابو حاتم رازی ، ابویعلیٰ الموصلی |
پیشہ | محدث ، فقیہ ، لکھاری |
شعبۂ عمل | علم حدیث ، فقہ |
باب اسلام | |
ترمیم |
ابو الحسن علی بن عبد اللہ بن جعفر بن نجیح بن بکر بن سعد (پیدائش: 778ء— وفات: جون 849ء) دا شمار تبع تابعین دے محدثین وچ ہُندا اے، انہاں نوں جرح و تعدیل دا امام سمجھیا جاندا اے۔ گویا اوہ عمر وچ چھوٹے سن مگر علم و فضل دے وجہ توں انہاں دا شمار اکابر محدثین وچ ہُندا سی ۔
مڈھلا جیون
سودھوابو الحسن کنیت تے علی ناں سی ۔ انہاں دا خانوادہ بنو سعد دے اک شخص عطیۃ السعد دا غلام سی ۔ آبائی وطن مدینہ المنورہ سی ۔ اس نسبت توں مدینی مشہور نيں۔ بعد وچ خاندان بصرہ وچ آباد ہوئے گیا سی ۔ ایتھے 161ھ وچ انہاں دی ولادت ہوئی تے اوتھے انہاں دی نشو و نما تے ابتدائی تعلیم دا آغاز ہويا۔ انہاں دے والد تے دادا دونے صاحب علم و فضل سن ۔ انہاں دے والد دے بارے وچ تاں خطیب بغدادی نے لکھیا اے کہ اوہ مشہور محدث سن ۔ انہاں دی ابتدائی تعلیم تاں انہاں دی آغوش تربیت وچ ہوئی۔ بعض واقعات توں ایہ پتہ چلدا اے کہ اختتام تعلیم توں پہلے ہی انہاں دے والد دا انتقال ہوئے چکيا سی ۔ چنانچہ جدوں انہاں نے سماع حدیث دے لئی یمن دا سفر کیتا تاں اس وقت انہاں دے اخراجات دی ساری ذمہ داری انہاں دی والدہ دے سر سی۔
طلب علم
سودھوانہاں نے طلبِ علم دے شوق وچ دور دور دی خاک چھانی سی۔ مکہ، مدینہ، بغداد، کوفہ، عرض ملکاں اسلامیہ دے ہر مشہور مقام تک طلب علم دے لئی گئے۔ خصوصیت توں یمن وچ اوہ تن سال تک مقیم رہے۔ علم حدیث وچ انہاں نوں فطری لگاؤ وی سی تے وراثتاً وی ایہ علم انہاں دے حصہ وچ آ گیا۔ اس لئی انہاں دے علم دا سارا جوہر اس فن وچ کھلا۔ سماع حدیث دے لئی جس وقت انہاں نے یمن دا سفر کیتا سی، اس وقت ایہ مبتدی سن، بلکہ اپنے حفظ و سماع توں حدیث دا اک چنگا خاصا ذخیرہ پاس جمع کر چکے سن ۔ خود بیان کردے نيں کہ ميں نے سلسلہ سفر دے اعتبار توں اک سند جمع ورگی۔ وچ جدوں یمن جانے لگیا تاں اسنوں بحفاظت اک صندوق وچ بند کردا گیا، لیکن تن برس دے بعد واپس ہويا تاں ایہ سارا ذخیرہ مٹی دا ڈھیر ہوئے چکيا سی ۔ مجھ اُتے اس دا ایسا اثر ہويا کہ فیر دوبارہ اس دے جمع کرنے دی ہمت نہ کر سکیا۔[۲] والد دے انتقال دے بعد گھر دا کوئی نگران نئيں سی ۔ صرف انہاں دی والدہ تنہا سن۔ انہاں دے قیام یمن دے زمانہ وچ انہاں نوں نہ جانے کِنّی تکالیف دا سامنا کرنا پيا ہوئے گا، مگر انہاں دی والدہ نے ایہ پسند نئيں کیتا کہ انہاں تکالیف دی اطلاع دے کے اپنے بیٹے دے سمندِ شوق دی راہ وچ روڑہ ڈالاں، بلکہ جنہاں لوکاں نے اس دا مشہور دتا انہاں نوں انہاں دی والدہ نے اپنے لڑکے دا دشمن سمجھیا۔[۳] انہاں دے علمی شغف دا ایہ حال سی کہ رات نوں سوندے سوندے کوئی حدیث یاد آ گئی یا کوئی شبہ ہويا تاں فوراً لونڈی توں کہندے کہ چراغ جلا۔ چراغ چل جاندا تے جدوں اوہ اپنی تسکین کر لیندے تب جا کے فیر انہاں نوں نیند آندی سی۔[۳]
استاد
سودھوجنہاں استاداں توں انہاں نے کسب فیض کیتا سی، انہاں دی تعداد بہت زیادہ اے۔ چند مشاہیر دے ناں ایہ نيں۔ انہاں دے والد عبد اللہ بن جعفر مدینی، حماد بن زید، سفیان بن عیینہ، یحییٰ بن سعید القطان، عبد الرحمن بن مہدی، ابو داؤد طیالسی، ابن علیہ، سعید بن عامر الضبعی وغیرہ۔
علم و فضل
سودھوان دے علم و فضل دا ہر کہ دمہ نوں اعتراف سی ۔ یحییٰ بن سعید القطان انہاں دے استاداں وچ سن، مگر اوہ کہیا کردے سن کہ علی بن المدینی جِنّا میرے توں استفادہ کیندا اوہ اس توں کدرے زیادہ ميں نے انہاں توں استفادہ کیندا۔[۴] اسی طرح مشہور محدث تے انہاں دے شیخ ابن مہدی کہیا کردے سن کہ ميں نے احادیث نبوی دا اِنّا جاننے والا نئيں دیکھیا۔[۴] سفیان بن عیینہ دے ایہ خاص تے محبوب تلامذہ وچ سن ۔ بعض لوکاں نوں ابن المدینی دے نال انہاں دی نسبت و محبت ناگوار لنگھدی سی۔ اک مرتبہ انہاں نے فرمایا کہ مینوں لوک علی دی محبت اُتے ملامت کردے نيں۔ خدا دی قسم! انہاں نے میرے توں جِنّا کسب فیض کیتا اے، اس توں کچھ زیادہ ميں نے انہاں توں استفادہ کیندا اے۔[۵] سفیان بن عیینہ انہاں نوں حدیث دا مرجع و ماویٰ کہندے سن ۔ کہندے سن کہ جے ابن المدینی نہ ہُندے تاں وچ درس بند کر دیندا۔ احمد بن حنبل انہاں دا اِنّا احترام کردے سن کہ ادب توں انہاں دا ناں نئيں لیندے سن، بلکہ ہمیشہ انہاں دی کنیت ہی توں انہاں نوں مخاطب کردے سن ۔[۵] محمد بن اسماعیل بخاری انہاں دے تلامذہ وچ نيں۔ انہاں دا قول اے کہ علی بن المدینی دے علاوہ کِسے دے سامنے اپنے نوں حقیر نئيں سمجھیا۔[۶] انہاں دے انتقال دے بعد کِسے نے امام بخاری توں پُچھیا کہ آپ دے دل وچ کوئی خواہش باقی اے ؟ اک خواہش اے، اوہ ایہ اے کہ ابن المدینی زندہ ہُندے تے عراق جا کے انہاں دی صحبت وچ بیٹھدا۔[۴] ابن ماجہ تے نسائی نے انہاں توں بالواسطہ روایتاں کيتیاں ناں۔ امام نسائی کہندے سن کہ اللہ نے انہاں نوں علم حدیث ہی دے لئی پیدا کیتا اے۔[۴]
لکھتاں
سودھووہ انہاں ائمہ تبع تابعین وچ نيں، جنہاں نے اپنی تحریری یادگاراں وی چھڈی نيں۔ یحییٰ بن شرف نووی نے لکھیا اے کہ حدیث وچ دو سو ایسی تصنیفاں چھڈی نيں، جس دی مثال انہاں توں پہلے نئيں ملدی۔ مگر انہاں وچ بیشتر ضائع ہوئے گئياں۔ ابن حجر عسقلانی نے صرف اِنّا لکھیا کہ اوہ صاحب لکھتاں نيں۔ ابن ندیم نے انہاں دی چند لکھتاں دے ناں گنائے نيں: کتاب المسند بعللہ، کتاب المدلسلین، کتاب الضعفاء، کتاب العلل، کتاب الاسماء و الکنی، کتاب الاشربہ، کتاب النزیل۔[۷]
وفات
سودھوابن المدینی سنہ وفات تے مقام تے وفات دونے وچ اختلاف اے۔ سنہ وفات کِسے نے 232ھ لکھیا، کِسے نے 235ھ تے کِسے نے 238ھ لکھیا اے۔ مگر خطیب بغدادی نے 234ھ نوں صحیح قرار دتا اے۔ بعض اہل تذکرہ نے لکھیا اے کہ انہاں دا انتقال بصرہ ہی وچ ہويا مگر خطیب بغدادی تے ابن ندیم دے بیان توں معلوم ہُندا اے کہ انہاں دا انتقال سامراء وچ ہويا تے ایہی صحیح معلوم ہُندا اے۔[۸]
حوالے
سودھو- ↑ فیسٹ آئی ڈی: https://id.worldcat.org/fast/280703 — subject named as: ʻAlī ibn ʻAbd Allāh Ibn al-Madīnī — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
- ↑ رہتل الرہتل از ابن حجر عسقلانی ج 7
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ تریخ بغداد از خطیب بغدادتی، ج 11، ص 463
- ↑ ۴.۰ ۴.۱ ۴.۲ ۴.۳ رہتل الرہتل از ابن حجر عسقلانی، ج 7، ص 351
- ↑ ۵.۰ ۵.۱ رہتل الرہتل از ابن حجر عسقلانی، ج 7، ص 359
- ↑ رہتل الرہتل از ابن حجر عسقلانی، ج 7، ص 352
- ↑ کتاب اللسٹ از ابن ندیم ص 322
- ↑ تریخ بغداد از خطیب بغدادتی، ج 11، ص 272 – 273
ماخذ
سودھو- سیر الصحابہ از مجیب اللہ ندوی، تبع تابعین (حصہ اول) جلد 8، صفحات 245 – 354، دار الاشاعت، اردو بازار ایم اے جناح روڈ کراچی پاکستان۔