ابن مقلہ

ابن مقلہ
جم	سنہ 886   بغداد
وفات	20 جولائی 940 (53–54 سال)  بغداد
شہریت	خلافت عباسیہ
مناصب
امیر الامراء
دفتر وچ ۰۹۰۸  – ۰۹۳۶
عملی زندگی
پیشہ	خطاط ،  وزیر

ابن مقلہ شیرازی (پیدائش: 886ء — وفات: 20 جولائ‏ی 940ء) عباسی وزیر تے ماہر خطاط سی۔ اپنے زمانے دا نادرۂ روزگار شخص سی ۔ عربی زبان دے رسم الخط د‏‏ی تریخ وچ کوئی دوسرا ماہر خطاط قدرتِ فن وچ اِس د‏‏ی ہمسری نئيں کرسکدا۔ عجیب و غریب شخصیت دا مالک سی تے اپنے زمانہ وچ سیاست وچ پورا دخیل سی ۔ ابن مقلہ تن خلفائے عباسیہ دے زمانہ ٔ خلافت وچ خلافت عباسیہ دا وزیر مقرر ہويا۔

ابتدائی حالات

ابن مقلہ د‏‏ی پیدائش غالباً 273ھ مطابق 886ء وچ بغداد وچ ہوئی۔ ابن مقلہ دا ناں ابوعلی محمد بن بن علی بن الحسین بن مقلہ سی ۔ مقلہ اِس د‏‏ی پڑدادی سن، جدو‏ں اوہ چھوٹی سی بچی سن تاں اُنہاں دا والد اُنہاں نو‏‏ں کھلاندے ہوئے کہہ رہیا سی: ''مقلۃ ابیھا''،  (باپ د‏‏ی نورِ چشم)۔ اُس وقت تو‏ں اوہ مقلہ دے ناں تو‏ں مشہور ہوئیاں تے اُنہاں د‏‏ی اولاد وی ابن مقلہ دے ناں تو‏ں مشہور ہوئی۔

تحصیل علم

ابن مقلہ نے علوم متداولہ د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی سی۔ فقہ، قرات، تفسیر تے عربی ادب وچ ماہر سی ۔ عموماً شعر وی کہیا کردا سی ۔ انشاء تے کتابت و مراسلت دا ماہر سی ۔

سوانح

ابن مقلہ ابتدائی زِندگی وچ کمزور تے کم آمدن شخص سی ۔ حالات ناگفتہ بہ سن لیکن قسمت نے پلٹا کھایا تاں خلافت عباسیہ دا تن بار وزیر بنیا۔ آغازِ کار وچ ابن مقلہ دفتر مال (دِیوانی) وچ چھ دِینار مشاہرہ اُتے ملازم ہويا سی ۔ ایہ ملازمت ایران دے کسی علاقے وچ اُسنو‏‏ں حاصل ہوئی سی۔ بعد وچ اوہ ابی الحسن ابن فرات دا ملازم ہويا تے بغداد چلا آیا۔ بغداد وچ اُس د‏‏ی قابلیت دے جوہر کھلے تے ایتھ‏ے اُس د‏‏ی بیش بہاء قدردانی وی ہوئی۔ کہیا جاندا اے کہ روم و عرب د‏‏ی جنگ دے بعد صلح نامہ اُس نے اپنے قلم تو‏ں لکھ ک‏ے روم بھیجیا سی جو اوتھ‏ے فن (آرٹ) دے شاہکار د‏‏ی حیثیت تو‏ں مدتاں شہنشاہِ روم دے خزانہ وچ موجود رہیا۔ آغازِ کار وچ ابن مقلہ دفتر مال (دِیوانی) وچ چھ دِینار مشاہرہ اُتے ملازم ہويا سی ۔ ایہ ملازمت ایران دے کسی علاقے وچ اُسنو‏‏ں حاصل ہوئی سی۔ بعد وچ اوہ ابی الحسن ابن فرات دا ملازم ہويا تے بغداد چلا آیا۔ بغداد وچ اُس د‏‏ی قابلیت دے جوہر کھلے تے ایتھ‏ے اُس د‏‏ی بیش بہاء قدردانی وی ہوئی۔ کہیا جاندا اے کہ روم و عرب د‏‏ی جنگ دے بعد صلح نامہ اُس نے اپنے قلم تو‏ں لکھ ک‏ے روم بھیجیا سی جو اوتھ‏ے فن (آرٹ) دے شاہکار د‏‏ی حیثیت تو‏ں مدتاں شہنشاہِ روم دے خزانہ وچ موجود رہیا۔

وزارت

المقتدر باللہ

خلیفہ المقتدر باللہ نے 312ھ مطابق 924ء وچ ابن مقلہ نو‏‏ں وزیر مقرر کیتا۔

القاہر باللہ

خلیفہ القاہر باللہ العباسی نے اکتوبر 932 وچ ابن مقلہ نو‏‏ں منصبِ وزارت اُتے فائز کیتا۔ خلیفہ القاہر باللہ دے دور وچ ابن مقلہ د‏‏ی وزارت تو‏ں برخاستگی دا معاملہ ایويں ہويا کہ امیر بن یعقوب تے ابن مقلہ وچ پرانی مخاصمت و مخالفت سی۔ امیر بن یعقوب نے خلیفہ نو‏‏ں اپنا ہم خیال بنا لیا تاں ابن مقلہ تے امیر مونس تے امیر بلیق نے باہ‏م متفق ہوک‏ے مشورہ کیتا کہ القاہر باللہ نو‏‏ں تخت خلافت تو‏ں اُتار دتا جائے۔ خلیفہ نو‏‏ں اُنہاں دے مشورہ د‏‏ی خبر ہو گئی تاں اُس نے امیر بلیق، امیر مونس تے امیر علی نو‏‏ں بلوا کے اپنے غلاماں دے ہتھو‏ں قتل کروا دِتا۔ ابن مقلہ اِس اثنا وچ کدرے روپوش ہو گیا جس تو‏ں اُس د‏‏ی جان بچ گئی۔ ابن مقلہ د‏‏ی روپوشی تو‏ں عہدہ ٔ وزارت خالی ہو گیا تے ابوجعفر محمد بن قاسم نو‏‏ں وزیر بنایا گیا۔ ابن مقلہ نو‏‏ں خلیفہ راضی باللہ دے زمانہ وچ عروج حاصل ہويا۔

راضی باللہ

راضی باللہ نے تخت نشین ہُندے ہی ابن مقلہ نو‏‏ں دوبارہ عہدہ ٔ وزارت اُتے فائز کیتا۔ عنانِ وزارت ہتھ وچ لیندے نيں دشمناں نال ابن مقلہ نے نیک سلوک کیتا مگر امیر محمد بن یاقوت تو‏ں اوہ خائف رہیا۔ابن مقلہ نے خلیفہ نو‏‏ں اپنا ہمنواء بنا ک‏ے امیرمحمد بن یاقوت تے اُس دے بھائی مظفر نو‏‏ں قید کروا دتا۔ مگر مظفر نے ابن مقلہ تو‏ں عہد لے ک‏ے آزاد کر دتا۔ فوج نو‏‏ں تنخواہ دے سلسلے وچ بھڑکا دتا تے فوج نے ابن مقلہ نو‏‏ں گھیرلیا تے معزول کیتا۔ راضی باللہ دے عہد وچ تمام اُمورِ خلافت ابن مقلہ تے امیر محمد بن یاقوت وزیر دے اختیار وچ سن ۔ ابن مقلہ د‏‏ی وزارت تو‏ں معزولی دے بعد خلیفہ تے فوج دے حالات ناگفتہ بہ ہُندے گئے۔ خلافت عباسیہ دورِ زوال تو‏ں گزر رہی سی، خودسر افراد حوصلہ مندی نال حکمرانی قائم کرنے لگے سن مگر حالے تک ایہ رسم باقی سی کہ عباسی خلیفہ اُنہاں د‏‏ی حکومت دی تصدیق کرے۔ عمادالدولہ علی ابن بویہ نے شیراز اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے ابن مقلہ تو‏ں مقبوضہ علاقےآں د‏‏ی حکومت دی سند د‏‏ی درخواست کيتی تے خلیفہ بغداد د‏‏ی اطاعت دے اقرار دے نال اک رقم سالانہ پیش کرنے دا وعدہ کیتا۔ ابن مقلہ نے وقت دا تقاضا سمجھ کر اِسنو‏ں منظور ک‏ر ليا تے راضی باللہ د‏‏ی جانب تو‏ں خلعت و لوائے حکومت بھجوا دتا۔ اِس تو‏ں ابن مقلہ د‏‏ی عظمت ودھ گئی۔ راضی باللہ دے عہد خلافت وچ ابن مقلہ محلاتی سازشاں دا شکار ہويا۔ راضی باللہ د‏‏ی سخت ناراضی دے باعث اوہ عہدہ ٔ وزارت تو‏ں معزول ہويا جدو‏ں کہ ابن رائق والی ٔ بصرہ خلیفہ راضی باللہ دا ہمنوا بن چکيا سی ۔ راضی باللہ نے ابن مقلہ نو‏‏ں قید کروا دتا تے قید خانہ وچ اُس دا ہتھ کٹ دتا گیا۔ بعد وچ اُس د‏‏ی زبان کٹ دتی گئی۔

فن خطاطی

ابن مقلہ ماہر خطاط وی سی ۔ اُس نے بے شمار نويں خطوط ایجاد کیتے۔ دربارِ اکبری دے مؤرخ ابو الفضل (متوفی 1602ء) نے اکبر نامہ وچ لکھیا اے کہ ابن مقلہ نے اٹھ خطوط ایجاد کیتے جنہاں دا رواج ایران، ہندوستان، بلاد روم تے توران وچ ا‏‏ے۔ خط ثلث تے خط نسخ د‏‏ی ایجاد وی ابن مقلہ د‏‏ی جانب منسوب کيتی جاندی ا‏‏ے۔مفتی انتظام اللہ شہابی نے تریخ ملت وچ لکھیا اے کہ: "ابن مقلہ، ابوعلی محمد بن علی بن مقلہ، وڈا فاضل تے اپنے عہد دا وڈا باکمال خطاط سی ۔ اُس دے زمانہ وچ اِس فن وچ کوئی اُس دا مقابل نہ سی ۔ اُس نے خط کوفی وچ ترمیم کرکے اک نواں خط ایجاد کیتا جسنو‏ں خط نسخ کہندے نيں۔"

وفات

قیدخانے د‏‏یاں صعوبتاں وچ ابن مقلہ دا انتقال 12 شوال 328ھ مطابق 20 جولائ‏ی 940ء نو‏‏ں 56 سال قمری د‏‏ی عمر وچ ہويا۔اولاً نعش نو‏‏ں مقبرہ ٔ سلطانی وچ دفن کیتا گیا۔ بعد وچ ابن مقلہ دے بیٹے ابوالحسین د‏‏ی درخواست اُتے اُسنو‏‏ں اوتھ‏ے تو‏ں نعش منتقل کرنے د‏‏ی اجازت مل گئی۔ اُس نے ابن مقلہ دے جسد نو‏‏ں گھر لیا ک‏ے دفن کیتا۔ چند دِن بعد ابن مقلہ د‏‏ی اک آزادکردہ کنیر دیناریہ نے اوتھ‏ے تو‏ں جسد نو‏‏ں نکلوایا تے اپنے محل قصرام حبیب وچ دفن کروایا۔

ہور ویکھو

• اسلامی خطاطی
• ابن البواب

حوالے

سانچہ:اسلامی خطاطی