آریانا (علاقہ)
آریانا Ἀρ(ε)ιανή | |
---|---|
منطقه | |
موقعیت آریانا در نقشه اراتوستن |
آریانا(Ariana، لاطینی دے لئی وا'Αρειανή؛ تلفظ: یونانی سانچہ:Rlm ) اسٹرابو دے مطابق؛ [۱] اس وچ افغانستان دے کچھ حصے تے مشرقی ایران دے کچھ حصے تے موجودہ پاکستان دے کچھ حصے شامل سن ۔ بعد وچ ، انہاں سیاسی تبدیلیاں دے نتیجے وچ ، ایلین جداں مصنفاں نے جغرافیائی اصطلاح دے طور اُتے "انڈین آرینز" دی گل کيتی۔
ایراتوستھینز نے آریانا دی اصطلاح استعمال کیتی تے اس دی بنیاد پر؛ اس دی سرحد مشرق وچ دریائے سندھ ، جنوب وچ بحیرہ مکران ، مغرب وچ کیسپین گیٹس توں کارمانیا گیٹ تے شمال وچ ٹورس دے پہاڑاں توں ملدی اے۔ [۲] یونانی جغرافیہ دان ایراتوستھینز (۲۷۶–۱۹۴ ق م)، جسنوں اپنے وقت دے جغرافیائی علم دی بنیاد اُتے دنیا دے پہلے نقشے دے موجد دے طور اُتے جانیا جاندا اے، نے اریانا دے وسیع دائرے دی نشاندہی کی، جو میسوپوٹیمیا تے ہندوستان دے درمیان واقع اے۔
اس نے دریائے سندھ نوں اریانا دی مشرقی حد، شمالی حد دے طور اُتے ٹورس پہاڑ، جنوبی حد دے طور اُتے بحیرہ عمان، تے اس دی مغربی حد کارمانیا تے بحیرہ کیسپین دے درمیان کھینچی۔ لیکن یونانی جغرافیہ دان اسٹرابو(۶۴ ق م- ۲۴ ء) تے رومن مصنف پلینی (ء۷۸ - ۲۳ ء) نے آریانا دی حدود نوں بہت واضح طور اُتے بیان کيتا۔ سٹرابو زمین دی مشرقی حد نوں دریائے سندھ تے جنوبی حد نوں بحر ہند دے طور اُتے دریائے سندھ دے منہ توں خلیج فارس تک بیان کردا اے۔
اریانا دی مغربی حد غالباً انہاں دو لائناں وچوں کسی اک توں کھینچی گئی سی: بحیرہ کیسپین توں کرمانیا (کرمان) تک کھینچی گئی لکیر، یا پارسی نوں میڈیا تے کارمانیا نوں فارس توں وکھ کرنے والی لکیر، جس وچ یزد تے کرمان شامل نيں، لیکن فارس۔ شامل نئيں اے۔ شمالی سرحد پاروپامیسس پہاڑاں (ہندو کش) اے، جو بھارت دی شمالی سرحد نوں تشکیل دینے والے ماسیف دا تسلسل اے۔ پر، سٹرابو بعض مشرقی ایرانیاں نوں بیکٹیریا تے حلف اٹھانے والےآں نوں اریانا دے لوکاں دے طور اُتے شمار نئيں کردا، شاید انہاں دی بولی نال تعلق دی وجہ تاں۔
اس لئی کہیا جاندا اے کہ اریانا وچ پارسی (خراسان)، آریہ (ہرات)، کارمانیا (کرمان)، باختر (بلخ)، مرگیانہ (مروی)، ہیرکانیہ (گورگن)، درانگیانہ (سیستان)، گیدروزیا (مکران) دے صوبے شامل نيں۔ ، اراخوزیا (قندھار) عظیم) تے کوہ پاروپامیسس (ہندو کش)۔ اس وچ ایرانی سطح مرتفع دے مشرقی حصے، یعنی تمام موجودہ افغانستان، مشرقی تے جنوبی ایران، تاجکستان، ازبکستان دے کچھ حصے، ترکمانستان تے شمال مغربی پاکستان شامل نيں۔
یونانی تے رومن ذرائع وچ آریانا
سودھوقدیم یونانی جغرافیہ دان ایراتوستھینز نے سب توں پہلے لفظ 'ρεια' Αρειανή' (تلفظ: Ariana) دی تعریف تیسری صدی ق م وچ اک جغرافیائی علاقے دے طور اُتے کيتی۔ Eratosthenes پہلا غیر ملکی مصنف سی جس نے ایران نوں آریانا کہیا۔ پہلی صدی عیسوی دے اک ہور یونانی جغرافیہ دان سٹرابو نے اپنے جغرافیائی مجموعہ (کتاب ۱۵، باب ۲، پیراگراف ۸) وچ آریانا دی حدود دی وضاحت کيتی اے۔ [۳]
بعد وچ، پہلی صدی عیسوی دے اک رومن فلسفی تے مصنف پلینی نے اپنی "انسائیکلوپیڈیا آف نیچرل ہسٹری" وچ چھیويں کتاب دے ابواب 23 [۴] تے 25 [۵] ] وچ "Ariana Regio" تے "Ariana" دی اصطلاحات استعمال کیتیاں۔ [۶] ، تے صفت "Arianus" (Arianus؛ جس دا مطلب اے "Ariana" تے "Ariana توں متعلق" [۷] ؛ چھیويں کتاب وچ ، ابواب ۲۳، ۲۵ تے پیراگراف ۹۳) تے چھیويں کتاب وچ وی، ابواب ۲۳، ۲۵، تے ۱۱۶، اریانا دے لوکاں نوں "اریانی" (یونانی: Αρειανοί / Arianoi) کہندے نيں۔ [۷] ایسا لگدا اے کہ اس نے اریانا دے ملک نوں اریہ دے چھوٹے سیٹراپی دے نال الجھایا اے۔ [۸]
دوسری صدی عیسوی دے اک رومی مصنف کلاڈیئس ایلیئنس جداں دوسرے مصنفاں نے اپنے مجموعہ "ڈی نیچرا اینیلیم" (کتاب ۱۶، باب ۱۶) وچ آریانا نوں فارسیاں، مقدونیائیاں تے بعض اوقات ہندوستانیاں دے حوالے کرنے اُتے بحث کيتی اے۔ Arianos Indos'۔ [۹]
اس سرزمین دے زیادہ تر دے بارے وچ قدیم ماہرین ارضیات دا علم صرف اس گل تک محدود سی جو سکندر اعظم دی مہمات تے شام دے یونانی بادشاہاں دیاں جنگاں یا سوداگراں توں حاصل کيتا گیا سی۔ [۱۰]
پنجويں صدی ق م دے یونانی مورخ ہیروڈوٹس ، دوسری صدی عیسوی دے یونانی جغرافیہ دان بطلیموس ، دوسری صدی عیسوی دے یونانی رومی مورخ آرین، تے بازنطیم دے سٹیفنس ، جے ایم انہاں وچوں کسی نے وی "اریانا" دا ناں نئيں لیا۔ [۸]
اریانا دی حدود
سودھوایراتوستھینز دے مطابق، دریائے اریانا دی سرحد مشرق وچ دریائے سندھ ، جنوب وچ کھلے پانی ( بحیرہ عمان تے بحر ہند )، مغرب وچ کرمانیہ تے کیسپین گیٹ دے درمیان دی زمیناں، تے شمال وچ ٹورس دے پہاڑ سن ۔ ایتھے تک کہ یونانی مورخ سٹرابو نے وی اس جغرافیائی علاقے نوں واحد ملک کہیا اے ۔
اس وسیع زمین نے میڈیا ، فارس ، تے پہاڑی سلسلےآں دے جنوبی حصے جو کہ گودروزی تے کارمانیا دے صحراواں تک پھیلے ہوئے نيں، دی تمام مشرقی زمیناں اُتے محیط اے۔ اس لئی کرمانیہ ، گودروزی، زرنگ، روخج ، ہیریوا تے پارپامیز دے صوبے وی آریانا دا حصہ سن ۔ سٹرابو نے اپنی جغرافیائی کتاباں دے مجموعے وچ وادھا کيتا اے (کتاب ۱۵، باب ۲، پیراگراف ۸): میڈیس، فارس ، شمال مغرب تے سغدیہ دی سرزمیناں نوں آریانا وی کہیا جاندا اے، کیونجے ایہ لوک وی تقریباً اک ہی بولی بولدے نيں۔ (ہور تفصیلات کتاب ۱۵، باب ۲، پیراگراف ۸ وچ سٹرابو وچ دستیاب نيں۔ [۱۱] واضح رہے کہ آرٹیمیندا دا اپولوڈورس (آرٹیمیٹا دا مغربی اپولوڈورس)، جو اریانا دا وی حصہ سی، نوں عام طور اُتے آریانا دا زیور کہیا جاندا اے۔ [۱۲]
جرمن مستشرقین روڈیگر شمٹ ایراتوستھینز دے لفظ آریانا دے استعمال نوں غلطی سمجھدے نيں۔ انہاں دا خیال اے کہ اول تاں انہاں سرزمین دے تمام باشندے اک ہی نسل دے نئيں سن تے دوسری گل ایہ کہ لفظ آریائی دا اصل وچ اک نسلی تے بعد وچ سیاسی پہلو سی جو فارسی سلطنت دی شکل وچ سامنے آیا تے اس لئی آریاں نوں اس وچ شامل ہونا چاہیے۔ ہور ایرانی نسلی گروہ جداں میڈیس ، فارسی تے سغدیان . میشدهاست . (جداں کہ ڈیوڈورس دے مطابق، زارتھسٹرا نے اہورا مزدا دے احکام دی تبلیغ "اریانوئی دے لوکاں وچ " دی سی) [۱۳]
لفظ دی ایٹومولوجی
سودھویونانی لفظ Ariana (لاطینی Ariana) قدیم فارسی لفظ -Aryana ( اوستائی زبان -Airiiana توں) توں ماخوذ اے، خاص طور اُتے Airiianm میٹر vaēǰō وچ ، جس دے پہلے دور وچ زمین دا ناں تبدیل کر دتا گیا سی، اس دا صحیح مقام معلوم نئيں اے۔ . اج کل دا لفظ "ایران" آریانا توں بہت مختلف اے، جو لفظ "آرینیم" توں ماخوذ اے تے اس دا مطلب ایہ اے کہ لفظ "ایران" دراصل " قدیم ایران " توں ماخوذ اے۔
اس وقت دے یونانیاں نے آریہ ہروئیم / ہرائیوا ( ہرات ) دا حوالہ وی افغانستان دے نال آریائی اتحاد دے ثبوت دے طور اُتے دتا، جو زمین دے متعدد شہراں وچوں اک سی۔ میک کینزی دیاں تحریراں دے مطابق، ایران وِج نوں ساسانی سلطنت دے اواخر وچ آذربائیجان دے علاقےآں دے طور اُتے کہیا جاندا سی، لیکن ابتدا وچ سغدیہ تے بلخ دے نیڑے دے علاقےآں نوں کہیا جاندا سی۔ وندیداد دی پہلی آیت وچ لفظ ایران دی تعریف دے مطابق اس دا مطلب اے پہلے آوستان دے پروپیگنڈا کرنے والےآں دی پناہ۔ [۱۴]
بھانويں بوہت سارے لوک ایران وج نوں قدیم ایرانیاں دی اصل مندے نيں، ایمل بینونسٹ دا خیال اے کہ لفظ "ویجہ" دا خاص طور اُتے مطلب اے "توسیع"۔ اس صورت وچ ، "ایران ویج" دے جملے دا مطلب اے "آریائی توسیع"۔ جے ایہ نظریہ درست اے تاں کہیا جا سکدا اے کہ "ایران ویج" انہاں ایرانیاں دا گھر اے جو اس عظیم دریا دی سرحد اُتے رہندے سن تے واضح طور اُتے ابتدائی کرائے دے فوجیاں دا جغرافیائی علاقہ اے تے اس وچ پورا ایران شامل نئيں اے۔ [۱۵]
جغرافیائی محل وقوع
سودھوایرانویج دے مقام دے بارے وچ اختلاف اے۔ بعض نے اسنوں خالصتاً فرضی سرزمین سمجھیا اے۔ ایرانیکا انسائیکلوپیڈیا وچ ، آوستان دے جغرافیائی علاقے دے موضوع پر، ایہ کہیا گیا اے کہ آوستان دے اعداد و شمار دی بنیاد اُتے جغرافیائی علاقے دا تعین کرنا ناممکن اے، کیونجے بھانويں آوستانی تحریراں مفید نکات فراہم کردیاں نيں، لیکن قدیم ایرانی نوشتہ جات دے نال انہاں دا موازنہ دوسرے ثبوت فراہم کردا اے۔ ; دوسری طرف، آوستان جغرافیہ، افسانہ تے تریخ دا اک مرکب اے جو اساطیر دی طرف زیادہ رجحان رکھدا اے۔ [۱۶]
ایرانشہر ڈاکٹر توراج دریائی دے مطابق: بھانويں بسٹن دے نوشتہ وچ ، دارا عظیم اپنے آپ نوں آریائی نسل توں کہندا اے تے بھانويں ستويں صدی عیسوی وچ جدوں خسرو پرویز نے مصر اُتے حملہ کيتا تے جزیرہ نما عرب نوں فتح کیا، مصر، افریقہ تے مشرقی بحیرہ روم اُتے قبضہ کیا، پر، آریانا دا تصور جغرافیائی علاقے توں زیادہ ثقافتی اے ! ایہی وجہ اے کہ منگول بادشاہ خود نوں کیاناں دی اولاد مندا اے تے زرتشتی اج وی ساسانیاں دے زوال دے بعد لکھی گئی مذہبی استغاثہ دی کتاب وچ زرتشت نوں ایرانی ہونے دی بنیاد مندے نيں، لیکن اسيں جاندے نيں کہ اک منگول بادشاہ خود نوں کیاناں دی نسل نال تعلق رکھدا اے۔ کیان دی اولاد، یا ساسانی سلطنت دے زوال دے اک سو پنجاہ سال بعد، اک عیسائی خود نوں ایران توں بلاندا اے۔ اس دے نال ثقافتی بجھ اے تے اس لئی ایہ جاری رہ سکدا اے۔ [۱۷]
- ^
فوٹ نوٹ
سودھو- ↑ The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition, 2008
- ↑ Ri. Schmitt, 'ARIA', Encyclopaedia Iranica, 1986
- ↑ کتاب پانزدهم، از 'جغرافیای استرابو'، تارنمای دانشگاه شیکاگو
- ↑ Perseus Digital Library, Pliny the Elder, The Natural History, CHAP. 23. (20.)—THE INDUS.
- ↑ Perseus Digital Library, Pliny the Elder, The Natural History, CHAP. 25.—THE ARIANI AND THE ADJOINING NATIONS.
- ↑ Perseus Digital Library, Pliny the Elder, The Natural History, CHAP. 25.—THE ARIANI AND THE ADJOINING NATIONS.
- ↑ ۷.۰ ۷.۱ Perseus Digital Library, Ărĭāna, ae, f.,
- ↑ ۸.۰ ۸.۱ William Smith, Dictionary of Greek and Roman geography, 1870, pp. 210, Aria'na
- ↑ ائلیانوس، کتاب شانزدهم از 'طبیعت جانداران'، تارنمای دانشگاه شیکاگو
- ↑ دانشنامۀ تریخ معماری ایرانشهر، مدخلها> ناں جغرافیایی> 'آریانا'سانچہ:مردہ ربط
- ↑ 'جغرافیای استرابو'، کتاب پانزدهم، فصل دوم، تارنمای دانشگاه شیکاگو
- ↑ Strab. 11.11.1, Perseus Digital Library
- ↑ [۱]دانشنامهٔ ایرانیکا، سرواژهٔ "ARIA"، نوشتهٔ رودگر اشمیت (R. Schmitt)
- ↑ Encyclopaedia Iranica: ĒRĀN-WĒZ. By D. N. MacKenzie: By late Sasanian times Ērān-wēz was taken to be in Western Iran: according to Great Bundahišn (29.12) it was “in the district (kustag) of Ādarbāygān.” But from Vendidad 1 it is clear that it has to be sought originally in eastern Iran, near the provinces of Sogdiana, Margiana, Bactria, etc., listed immediately after it.
- ↑ "{{{title}}}". دانشنامه ایرانیکا، تعریف ایران ویج بر اساس فرگرد یکم وندید. http://www.iranicaonline.org/articles/eran-wez?fbclid=IwAR2dCUBJqJWWTTOKv85tMj3jjV6R8R5EJcF_qN6bYKTv3rWfWLNPNv3RKrA.
- ↑ "{{{title}}}". AVESTAN GEOGRAPHY. http://www.iranicaonline.org/articles/avestan-geography?fbclid=IwAR20N-6wKAIUhV4Gpts1M0qNZXCzYcMoGm_9WI7IBR1XpokfaYbZS5Lv41g.
- ↑ "{{{title}}}". مفهوم ایرانشهر به روایت دکتر تورج دریایی. http://sassanids.com/مفهوم-ایرانشهر-به-روایت-تورج-دریایی/.
حوالے
سودھوویب سائٹ:
- R. Schmitt (1986). "ARIA" ۔ ایرانیکا انسائیکلوپیڈیا ۲۲ جون ۲۰۱۱ نوں بازیافت ہويا ۔
- "{{{title}}}". ARIA. دانشنامه ایرانیکا. http://www.iranicaonline.org/articles/aria-region-in-the-eastern-part-of-the-persian-empire.
- "{{{title}}}". 'جغرافیای استرابو'، کتاب پانزدهم، فصل ۲. تارنمای دانشگاه شیکاگو. http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Strabo/15B*.html.
- "{{{title}}}". Ărĭāna , ae, f.. کتابخانه دیجیتالی پرسیوس. http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0059:entry=Ariana.
- "{{{title}}}". 'دانشنامهٔ تریخ طبیعی'، کتاب ششم، فصل ۲۳. کتابخانه دیجیتالی پرسیوس. http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.02.0137:book=6:chapter=23#note-link15.
- "{{{title}}}". 'دانشنامهٔ تریخ طبیعی'، کتاب ششم، فصل ۲۵. کتابخانه دیجیتالی پرسیوس. http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.02.0137:book=6:chapter=25.
- "{{{title}}}". 'طبیعت جانداران'، کتاب شانزدهم. تارنمای دانشگاه شیکاگو. http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Aelian/de_Natura_Animalium/16*.html.
- "{{{title}}}". ARIA'NA. Dictionary of Greek and Roman geography. http://www.archive.org/stream/dictionaryofgree01smituoft#page/210/mode/1up.
ہور پڑھو
سودھو- Horace Hayman Wilson, Charles Masson, Ariana Antiqua: a descriptive Account of the Antiquities and Coins of Afghanistan, 1841
- ہنری والٹر بیلیو، افغانستان دی نسلیات دی تحقیقات ، ۱۸۹۱
- Tomaschek Pauly-Wissowa وچ ، II/1، cols. 619f. ، تے ۸۱۳ ایف۔
- G. Gnoli, Postilla ad Ariyō šayana, RSO 41, 1966, pp. 329–34۔
- P. Calmeyer, AMI 15, 1982, pp. 135 ایف۔