گندھک
گندھک | |
نشانیاں | |
ناں، ایٹمی نمبر، نشانی | گندھک، S, 16 |
---|---|
ٹولی | ان دعات |
گروپ، پیریڈ، بلاک | 16, 3, p |
ایٹمی پعار | |
وکھالہ | |
خصوصیات | |
ابلن نمبر | 444.6 سیلسیس |
پگلن نمبر | 115.21 سیلسیس |
گوڑا | 2.07 گرام/لٹر |
الیکٹرونیگیٹیوٹی | 2.58 |
گندھک (انگریزی: Sulfur) اک ایسا کیمیائی عنصر اے جس دا عنصری عدد 16 اے۔ انگریزی وچ اسنوں S توں ظاہر کردے نيں۔ قدرتی طور اُتے بکثرت پایا جانے والا ایہ غیر دھاتی عنصر اے۔ گندھک اپنی خام حالت وچ چمکدار پیلے رنگ دا ٹھوس قلمی عنصر ہُندا اے۔ قدرت وچ گندھک تے زندگی دا قریبی تعلق اے۔ تجارتی پیمانے اُتے اسنوں کھاداں وچ استعمال کیتا جاندا اے اُتے ماضی وچ اسنوں کالے بارود، ماچساں، کُرم کُش ادویات تے پھپھوندی مارنے دے لئی وی استعمال کیتا جاندا سی ۔
Spectral lines of sulfur | |
General properties | |
---|---|
Pronunciation | /ˈsʌlfər/ '''-fər |
Appearance | lemon yellow sintered microcrystals |
Sulfur in the دوری جدول | |
سانچہ:Infobox element/periodic table | |
جوہری عدد (Z) | 16 |
Group, period | سانچہ:Infobox element/group, period 3 |
Block | p-block |
مشابہ عناصر گروہوں کے اجتماعی نام | سانچہ:Infobox element/category format |
Standard atomic weight (Ar) | 32.065(5) |
برقی تشکیل | [Ne] 3s2 3p4 |
Electrons per shell | 2, 8, 6 |
Physical properties | |
Phase | solid |
نقطۂ انجماد | 388.36 کیلون (115.21 °C, 239.38 °F) |
نقطہ کھولاؤ | 717.8 K (444.6 °C, 832.3 °F) |
کثافت near درجہ حرارت کمرہ | (alpha) 2.07 g/cm3 (beta) 1.96 g/cm3 (gamma) 1.92 g/cm3 |
when liquid, at m.p. | 1.819 g/cm3 |
Critical point | 1314 K, 20.7 MPa |
سخانۂ ائتلاف | (mono) 1.727 جول فی مول |
[[Enthalpy of vaporization|Heat of سانچہ:Engvar]] | (mono) 45 kJ/mol |
Molar heat capacity | 22.75 J/(mol·K) |
بخاری دباؤ | |
Atomic properties | |
تکسیدی عددs | 6, 5, 4, 3, 2, 1, -1, -2 strongly acidic oxide |
برقی منفیت | Pauling scale: 2.58 |
تائین توانائی | (more) |
Covalent radius | 105±3 پیکومیٹر |
وانڈروال رداس | 180 pm |
Miscellanea | |
قلمی ساخت | سانچہ:Infobox element/crystal structure |
حر ایصالیت | (amorphous) 0.205 W/(m·K) |
مزاحمیت | (amorphous) 2×1015 Ω·m (at 20 °C) |
مقناطیسیت | diamagnetic[۱] |
Bulk modulus | 7.7 GPa |
موس پیمانہ | 2.0 |
کیمیائی شعبۂ اخلاص اندراجی عدد | 7704-34-9 |
History | |
Discovery | Chinese[۲] (Before 2000BC) |
Recognized as an element by | انتونی لائرنٹ لاوئزر (1777) |
Main isotopes of sulfur | |
سانچہ:Infobox element/isotopes header | |
خصوصیات
سودھوطبعی خصوصیات
سودھوکمرے دے عام درجہ حرارت اُتے گندھک نرم تے چمکدار پیلے رنگ دا ٹھوس ہُندی اے جس توں ہلورگی ماچساں والی بو آندی اے۔ ہندی وچ بو نوں گند کہندے نيں جس توں اس دا ناں گندھک پيا۔ گندھک نوں بجلی دے غیر موصل دے طور اُتے وی استعمال کردے نيں۔ 100 ڈگری توں ذرا اُتے ایہ پگھل جاندی اے۔
کیمیائی خصوصیات
سودھوجلدی ہوئی گندھک توں نیلا شعلہ خارج ہُندا اے تے سلفر ڈائی آکسائیڈ بندی اے۔ گندھک پانی وچ حل نئيں ہُندی لیکن کاربن ڈائی سلفائیڈ وچ حل ہو جاندی اے۔
گندھک کسی حد تک بینزین تے ٹاولین وچ وی حل پزیر اے۔ گندھک دی قلماں کافی پیچیدہ ہُندیاں نيں۔
ہور عام مائع دے برعکس 200 ڈگری سنٹی گریڈ دے درجہ حرارت اُتے پگھلی ہوئی گندھک دی لزوجت یعنی وسکاسٹی ودھ جاندی اے۔ اس درجہ حرارت اُتے پگھلی ہوئی گندھک شوخ سُرخ رنگ دی ہُندی اے۔ اُتے اس توں زیادہ بلند درجہ حرارت اُتے گندھک دی لزوجت کم ہونے لگ جاندی اے۔
اسيں جاء
سودھوگندھک دے کل 25 معلوم شدہ ہم جاء نيں جنہاں وچ صرف 4 ہی مستحکم نيں۔
منبع
سودھوعام حالت وچ گندھک دا سب توں عام اسيں جاء گندھک 32 اے جو انتہائی وڈے تے انتہائی گرم ستارےآں دے مرکز وچ ڈھائی ارب ڈگری سنٹی گریڈ اُتے چقمین (سلیکون) تے شمصر (ہیلیئم) دے اک اک مرکزے دے ملاپ توں بندا اے۔
مشتری دے آتش فشانی چاند ای او دے شوخ رنگ گندھک دی مختلف حالتاں توں بنے نيں۔
زمین دے چاند دے اک گڑھے دے نزدیک موجود تاریک نشان دے بارے خیال کیتا جاندا اے کہ ایتھے گندھک دا ذخیرہ موجود اے۔
بہت سارے شہابیاں وچ وی گندھک موجود ہُندی اے۔
کرہ ارض اُتے گندھک گرم پانی دے چشماں تے آتش فشانی علاقےآں دے آس پاس بالخصوص بحرالکاہل دے حلقہ آتش دے نال نال پائی جاندی اے۔ ایداں ہی ذخائر دی کان کنی انڈونیشیا، چلی تے جاپان وچ کيتی جاندی اے۔ سسلی وی گندھک دیاں کاناں دی وجہ توں مشہور اے۔
خلیج میکسیکو دے کنارے نمک دے گنبداں وچ گندھک دی بہت وڈی مقدار دریافت ہوئی اے۔ خیال کیتا جاندا اے کہ ایہ گندھک بیکٹیریا نے پیدا دی اے۔ اُتے ایہ ذخائر فطری طور اُتے وی بنے ہو سکدے نيں۔ متحجراں دے نال موجود گندھک دے ایداں ذخائر جو نمک دے گنبداں وچ موجود ہاں، توں ریاست ہائے متحدہ امریکا، پولینڈ، روس، ترکمانستان تے یوکرائن وچ گندھک دا اہم ذریعہ سن ۔ اُتے ہن انہاں دا استعمال متروک ہو چکيا اے۔
عام طور اُتے گندھک سلفائیڈ تے سلفیٹ دی معدنی شکل وچ ملدی اے۔ جپسم جو کیلشیئم سلفیٹ ہُندا اے اس دی عام مثال اے۔ قدرتی طور اُتے آتش فشاں توں نکلنے والے مادے وچ گندھک شامل ہُندی اے۔ اس دے علاوہ بیکٹیریا وی گندھک رکھنے والے نامیاندی مادے دی توڑ پھوڑ توں گندھک پیدا کردے نيں۔
تیاری
سودھوماضی وچ گندھک نوں خالص حالت وچ کڈدے سن اُتے ہن اسنوں صنعتی تعامل وچ اضافی پیداوار دے طور اُتے وکھ کیتا جاندا اے۔ انہاں تعامل وچ عموماً گندھک مرکب شکل وچ موجود ہُندی اے جسنوں خالص حالت وچ وکھ کر ليا جاندا اے۔ ایداں تعاملاں دی عام مثال تیل دی صفائی اے۔
اج کل گندھک نوں پیٹرولیم، قدرتی گیس تے ہور متحجر ذرائع توں تیار کیتا جاندا اے۔ اسنوں عموماً ہائیڈروجن سلفائیڈ گیس دی شکل وچ حاصل کردے نيں۔
ایسی گیساں جنہاں وچ ہائیڈروجن سلفائیڈ موجود ہو، انہاں توں وی گندھک وکھ دی جا سکدی اے۔ اتھابسکیا دی آئل سینڈز وچ گندھک دی بھاری مقدار شامل ہُندی اے جس دی وجہ توں کینیڈا دے صوبے البرٹا وچ خالص گندھک دے ڈھیر عام دکھادی دیندے نيں۔
تریخ
سودھوماضی بعید
سودھوچونکہ گندھک عام پایا جانے والا عنصر اے، اس لئی اسنوں تریخ تاں پہلے توں جانیا جاندا اے۔ توریت وچ وی اس دا ذکر ملدا اے۔
چین وچ چھیويں صدی پہلے مسیح توں لوکاں نوں گندھک دے بارے وچ معلومات سن۔ تیسری صدی عیسوی وچ گندھک نوں اس دے مرکب توں وکھ کرنے دا طریقہ چینیاں نے دریافت کر ليا سی ۔ 1044ء وچ سونگ شہنشاہ دے دور وچ فوجی مقاصد دے لئی کالے بارود وچ اسنوں استعمال کیتا جاندا سی ۔ اس مقصد دے لئی پوٹاشیم نائٹریٹ (یعنی قلمی شورہ)، کوئلہ تے گندھک نوں ملیا کے بارود بنایا جاندا سی ۔
روايتی دوا دے طور اُتے گندھک نوں جلد توں متعلقہ امراض وچ استعمال کیتا جاندا اے۔
دور جدید
سودھو1777 وچ گندھک نوں بطور عنصر تسلیم کیتا گیا جدوں کہ اس توں پہلے ایہ مرکب منی جاندی سی۔
1867 وچ امریکی ریاستاں لوئیزیانا تے ٹیکساس وچ گندھک دے زیرِزمین ذخائر دریافت ہوئے۔ انہاں نوں نکالنے دے لئی عملِ فراش استعمال کیتا جاندا سی ۔
اٹھارواں صدی دے اواخر وچ گندھک نوں فرنیچر نوں دیدہ زیب بنانے دے لئی کچھ عرصہ تک استعمال کیتا گیا سی ۔ پگھلی ہوئی گندھک نوں بعض اوقات عمارت دی بنیاداں وچ سوراخ کر کے ڈالا جاندا اے جتھے فولادی پیچ ڈالے جانے مقصود ہون۔ خالص حالت وچ پسی ہوئی گندھک نوں بطور ٹانک تے قبض کُش دوا دے طور اُتے استعمال کیتا جاندا اے۔
استعمال
سودھوگندھک دا استعمال
سودھوگندھک دا تیزاب گندھک توں تیار ہُندا اے۔ عالمی معیشتاں دے لئی گندھک دا تیزاب انتہائی اہم اے۔ اس دی استعمال شدہ مقدار توں کسی وی ملک دی صنعتی ترقی دا اندازہ لگایا جا سکدا اے۔ اس تیزاب نوں سب توں زیادہ کھاد دی تیاری وچ استعمال کیتا جاندا اے۔ ہور استعمال وچ تیل دی صفائی، گندے پانی دی صفائی تے معدنیات نوں کڈنا شامل نيں۔
ہور استعمال
سودھوگندھک دے ہور استعمالات وچ پلاسٹک تے ریون دی تیاری شامل نيں۔ ربڑ دی تیاری وچ وی گندھک استعمال ہُندی اے۔ کاغذ دی بلیچنگ دے لئی وی گندھک دے مرکب استعمال کردے نيں۔ اس دے علاوہ واشنگ پاؤڈر وی اس توں بنائے جاندے نيں۔ گندھک دے مرکب جپسم نوں پورٹ لینڈ سیمنٹ سیمنٹ تے کھاداں دی تیاری وچ استعمال کیتا جاندا اے۔
بارود دی تیاری وچ وی گندھک استعمال ہُندی اے۔
نفیس کیمیکل
سودھوگندھک دے مرکبات نوں ادویہ سازی، ڈائیاں بنانے تے زرعی کیمیکل بنانے وچ استعمال کردے نيں۔ بہت ساری ادویات وچ گندھک استعمال ہُندی اے جس دی اولین مثال سلفا ڈرگز سن۔ بہت سارے بیکٹیریا گندھک نوں اپنے دفاع دے لئی استعمال کردے نيں۔ پینسلین وغیرہ وچ وی گندھک استعمال ہُندی اے۔
میگنیشیم سلفیٹ یعنی اپسم سالٹ نوں قبض کُشا دے طور اُتے وی استعمال کردے نيں۔
پھپھوند کُش تے کُرم کُش
سودھوعنصری گندھک دنیا دی اولین پھپھوند کُش تے کُرم کُش ادویات وچ شامل اے۔ انگور، اسٹرابیری، سبزیاں تے ہور فصلاں اُتے باریک پسی ہوئی گندھک چھڑکنے توں پھپھوندی توں دفاع ہو جاندا اے۔
چیچڑ وغیرہ توں بچاؤ تے انہاں نوں مارنے دے لئی وی اسنوں استعمال کردے نيں۔
احتیاطاں
سودھوعنصری گندھک زہریلی نئيں ہُندی لیکن جلنے اُتے ایہ سلفر ڈائی آکسائیڈ بناندی اے جو زہریلی ہُندی اے۔ معمولی مقدار وچ ایہ گیس کھاناں وچ استعمال کیتی جا سکدی اے لیکن زیادہ استعمال توں پھیپھڑے، اکھاں تے ہور پٹھے متاثر ہو سکدے نيں۔ ایداں جاندار جنہاں وچ پھیپھڑے نئيں ہُندے جداں کہ پودے یا کیڑے مکوڑے، ایہ انہاں وچ وی سانس لینے دے عمل نوں روکتی اے۔ سلفر ٹرائی آکسائیڈ تے سلفر ایسڈ جے پانی توں مل جان تاں بہت تیز تیزاب بناتے نيں۔
بجلی پیدا کرنے والے کارخانےآں وچ کوئلے تے تیل نوں جلانے توں سلفر ڈائی آکسائیڈ بندی اے جو فضاء وچ پانی تے آکسیجن توں مل کے گندھک دا تیزاب بناندی اے۔ اس طرح تیزابی بارش ہُندی اے جو زمین تے پانی وچ بگاڑ پیدا کردی اے۔ انہاں کارخانےآں وچ نويں قوانین دے مطابق یا تاں تیل توں گندھک نوں وکھ کر کے فیر تیل نوں جلاندے نيں یا فیر گیس نوں خارج ہونے توں پہلے صاف کر دتا جاندا اے۔
ہائیڈروجن سلفائیڈ زہریلی گیس اے اُتے اس دی ناقابلِ برداشت سڑتے ہوئے انڈاں ورگی بو دی وجہ توں اتفاقی حادثات دا خطرہ انتہائی کم ہُندا اے۔ شروع وچ تاں ایہ بو انتہائی شدید محسوس ہُندی اے لیکن اس بو دی وجہ توں قوتِ شامہ یعنی سونگھنے دی حس تیزی توں کم چھڈ جاندی اے۔ اس وجہ توں نقصان دا اندیشہ ودھ جاندا اے۔
حوالے
سودھو- ↑ (2000) Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds, in Handbook of Chemistry and Physics. CRC press. ISBN 0849304814.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
پیریاڈک ٹیبل
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
H | He | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Li | Be | B | C | N | O | F | Ne | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Na | Mg | Al | Si | P | S | Cl | Ar | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
K | Ca | Sc | Ti | V | Cr | Mn | Fe | Co | Ni | Cu | Zn | Ga | Ge | As | Se | Br | Kr | ||||||||||||||||||||||||
Rb | Sr | Y | Zr | Nb | Mo | Tc | Ru | Rh | Pd | Ag | Cd | In | Sn | Sb | Te | I | Xe | ||||||||||||||||||||||||
Cs | Ba | La | Ce | Pr | Nd | Pm | Sm | Eu | Gd | Tb | Dy | Ho | Er | Tm | Yb | Lu | Hf | Ta | W | Re | Os | Ir | Pt | Au | Hg | Tl | Pb | Bi | Po | At | Rn | ||||||||||
Fr | Ra | Ac | Th | Pa | U | Np | Pu | Am | Cm | Bk | Cf | Es | Fm | Md | No | Lr | Rf | Db | Sg | Bh | Hs | Mt | Ds | Rg | Cn | Uut | Fl | Uup | Lv | Uus | Uuo | ||||||||||
|