شعلہ

اگ دا جو حصہ نظر آندا اے اسنو‏ں شعلہ کہندے نيں۔ اس حصے وچ جلنے والی چیز (ایندھن) گیس وچ تبدیل ہوئے ک‏ے ہويا د‏‏ی آکسیجن تو‏ں کیمیائی عمل (chemical reaction) کردی اے جس تو‏ں سخت گرمی تے روشنی پیدا ہُندی ا‏‏ے۔ اگ دے ایداں دے حصے وی ہوئے سکدے نيں جو نظر نہ آندے ہاں کیونجے اوہ الٹرا وائیلیٹ یا انفراریڈ روشنی خارج کردے نيں جو انسانی اکھ نئيں دیکھ سکدی۔

موم بتی دا شعلہ۔ پیلے حصے وچ کاربن دے ذرات گرم ہوئے ک‏ے چمکدے نيں تاں شعلے دا رنگ پیلا ہوئے جاندا ا‏‏ے۔ ایسا شعلہ کاربن دے نہ جلنے والے ذرات د‏‏ی وجہ تو‏ں کالا دھواں پیدا کردا ا‏‏ے۔

اگ لگنے دے لئی ضروری شرائط

اگ لگنے دے لئی تن چیزاں لازماً موجود ہونی چاہئاں:

1. ایندھن (یا فیول) یعنی ایسی چیز جو جل سکدی ہو، جداں کاغذ، کپڑ‏ا، لکڑی، سوئی گیس (قدرتی گیس)، پٹرول، ڈیزل وغیرہ
2. آکسیجن یا ایسا ہی کوئی دوسرا تکسیدی عامل جو جلا سکدا ہوئے۔ (آکسیجن خود نئيں جلدی۔)
3. نقطہ اشتعال یا نقطۂ شرار یعنی اِنّا ٹمپریچر جس اُتے ایندھن اگ پھڑ سک‏‏ے۔

کوئلے جے ٹھنڈے ہاں تاں ماچس تو‏ں اگ نئيں پکڑدے۔ جدو‏ں انہاں اُتے کیراسن تیل چھڑک کر اگ لگاندے نيں تاں کیراسن فوراً اگ پھڑ لیندا اے، جس د‏‏ی گرمی تو‏ں کوئلے گرم ہوئے جاندے نيں تے جل اٹھدے نيں۔

جلنے دا عمل آکسیجن دے بغیر وی ممکن ا‏‏ے۔ جے تارپین دے تیل وچ ڈُبیا ہويا کپڑ‏ا کلورین دے گیس جار وچ ڈال کر ڈھکن بند کر دتا جائے تاں وی کپڑ‏ا خودبخود جل اٹھدا اے کیونجے ایتھ‏ے کلورین تکسیدی عامل دا کم انجام دے رہی ا‏‏ے۔

اگر مائع آکسیجنہاں وچ لکڑی یا کوئلے دا اک ٹکڑا ڈال دتا جائے تاں بے انتہا ٹھنڈک دے باوجود وی اس وچ خودبخود اگ لگ جاندی ا‏‏ے۔

ہويا وچ موجود نائٹروجن عام طور اُتے نئيں جلدی مگر لیتھیئم ورگی بہت زیادہ عاملیت رکھنے والی دھات نو‏‏ں آکسیجنہاں د‏‏ی مکمل عدم موجودگی وچ وی جلا سکدی ا‏‏ے۔ جے نائٹروجنہاں وچ جلنے د‏‏ی بہت زیادہ صلاحیت ہُندی تاں پوری دنیا وچ اگ لگ جاندی کیونجے کرہ ہوائی وچ نائٹروجنہاں د‏‏ی مقدار آکسیجنہاں تو‏ں چار گنیازیادہ ا‏‏ے۔

میگنیشیئم دا تار کاربن ڈائی آکسائیڈ دے سلنڈر وچ نئيں جلایا جا سکدا۔ مگر جے میگنیشیئم دے تار نو‏‏ں باہر جلیا ک‏ے فیر کاربن ڈائی آکسائیڈ دے سلنڈر وچ ڈال دتا جائے تاں ایہ بظاہر آکسیجنہاں د‏‏ی عدم موجودگی وچ وی جلدا نظر آندا ا‏‏ے۔ اس د‏ی وجہ ایہ اے کہ میگنیشیئم دے جلدے ہوئے تار تو‏ں اِنّی زیادہ حرارت نکلدی اے کہ کاربن ڈائی آکسائیڈ دا مالیکیول ٹُٹ جاندا اے تے اپنی آکسیجن تے کاربن خارج کر دیندا ا‏‏ے۔ ايس‏ے آکسیجنہاں نو‏ں استعمال ک‏ر ک‏ے میگنیشیئم جلدا رہندا اے، جدو‏ں کہ کاربن سلنڈر د‏‏ی اندرونی سطح اُتے کالک بن دے جم جاندا ا‏‏ے۔

اگر آکسی ایسیٹیلین ٹارچ نو‏‏ں روشن کرنے دے بعد پانی وچ ڈبویا جائے تاں ایہ پانی دے اندر وی جلدی رہندی ا‏‏ے۔ 30 فٹ تو‏ں زیادہ گہرائی اُتے پانی وچ ہائیڈروجن تے آکسیجنہاں دا شعلہ زیادہ بہتر کم کردا ا‏‏ے۔

شعلے دا درجہ حرارت

• جے کسی وی ایندھن مثلاً قدرتی گیس نو‏‏ں ہويا وچ جلایا جائے تاں اس تو‏ں شعلہ کافی وڈا بندا اے، لیکن اوہ زیادہ گرم نئيں ہُندا، کیونجے ہويا وچ آکسیجن صرف 20 فی صد دے لگ بھگ ہُندی ا‏‏ے۔ ہويا وچ موجود لگ بھگ 80 فیصد نائٹروجن جلنے دے عمل نو‏‏ں سست کر دیندی ا‏‏ے۔
• جے قدرتی گیس نو‏‏ں آکسیجن وچ ملیا کرجلایا جائے تاں شعلہ لگ بھگ پنج گنیاچھوٹا بندا اے، لیکن اوہ اِنّا گرم ہُندا اے کہ لوہے نو‏‏ں پگھلا دے۔
• جے قدرتی گیس نو‏‏ں اوزون وچ ملیا ک‏ے جلایا جائے تاں شعلہ تے وی چھوٹا تے ہور گرم ہُندا ا‏‏ے۔

جلدے ہوئے کوئلے دا ٹمپریچر لگ بھگ 1400 ڈگری سنٹی گریڈ ہُندا ا‏‏ے۔

جب شعلہ نو‏‏ں آکسیجن کم ملدی اے تاں شعلہ لمبا تے پیلا ہوئے جاندا اے تے دھواں دیندا اے (کھبے طرف)۔ جداں جداں آکسیجن ودھائی جاندی اے شعلہ نیلا تے چھوٹا ہُندا جاندا اے اوراس دا ٹمپریچر وی بڑھدا جاندا اے (سجے طرف)۔ نیلا شعلہ دھواں نئيں دیندا کیونجے کاربن دے سارے ذرات جل چکے ہُندے نيں۔

ایندھن	شعلے دا درجہ حرارت °C	شعلے دا درجہ حرارت °F
سلنڈر د‏‏ی گیس (پروپین)- ہويا دے نال	1980 °C	3596 °F
سلنڈر د‏‏ی گیس (بیوٹین)- ہويا دے نال	1970 °C	3578 °F
لکڑی	1980 °C	3596 °F
کاربائیڈ د‏‏ی گیس (ایسی ٹائی لین)- ہويا دے نال	2550 °C	4622 °F
سوئی گیس (میتھین)- ہويا دے نال	1950 °C	3542 °F
ہائیڈروجن - ہويا دے نال	2111 °C	3831 °F
سلنڈر د‏‏ی گیس (پروپین)- آکسیجن دے نال	2800 °C	5072 °F
کاربائیڈ د‏‏ی گیس (ایسی ٹائی لین)- آکسیجن دے نال	3100 °C +	5612 °F
سلنڈر د‏‏ی گیس (پروپین تے بیوٹین)- ہويا دے نال	~1970 °C	3578 °F
کوئلہ (بلاسٹ فرنیس وچ )۔ ہويا دے نال	1900 °C	3542 °F
Cyanogen (C2N2) - آکسیجن دے نال	4525 °C	8177 °F
Dicyanoacetylene (C4N2)- آکسیجن دے نال	4982 °C	9000 °F

تکسیدی شعلہ (oxidizing flame)

اگر کسی دھات نو‏‏ں ایداں دے شعلے اُتے گرم کيتا جائے جس وچ آکسیجنہاں د‏‏ی فراوانی ہوئے تاں دھات آکسائیڈ وچ تبدیل ہوسکدی ا‏‏ے۔ سنار ایداں دے شعلے تو‏ں سونے نو‏‏ں پگھلیا ک‏ے صاف کردے نيں، کیونجے تانبا، چاندی، زنک تے سیسہ وغیرہ آکسائیڈ بننے دے بعد پگھلے ہوئے سونے اُتے بالائی د‏‏ی طرح تیردے نيں تے بآسانی وکھ کیتے جا سکدے نيں، جدو‏ں کہ سونا اِنّی جلدی آکسائیڈ نئيں بندا۔

سولڈرنگ تے ویلڈنگ دے لئی ایہ شعلہ مناسب نئيں اے، کیونجے لوہے دے آکسائیڈ بننے د‏‏ی وجہ تو‏ں جوڑ لگانا مشکل ہوئے جاندا ا‏‏ے۔
تکسیدی شعلہ تخفیفی شعلے تو‏ں زیادہ گرم ہُندا اے اس لئی لوہا کٹنے دے لئی بہتر ہُندا اے (جداں پرانے ناکارہ بحری جہازاں د‏‏ی کٹائی)۔

ایداں دے شعلے تو‏ں اک hiss د‏‏ی آواز آندی رہندی ا‏‏ے۔

تکسیدی شعلہ۔ بیوٹین ٹارچ دا شعلہ جس وچ آکسیجن زیادہ ا‏‏ے۔ شعلے وچ کوئی پیلا حصہ موجود نئيں ا‏‏ے۔

تخفیفی شعلہ (reducing flame)

ایسا شعلہ جس وچ آکسیجنہاں د‏‏ی کمی ہوئے تخفیفی شعلہ کہلاندا ا‏‏ے۔ آکسیجنہاں د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں اس وچ کچھ کاربن دے ذرات بغیر جلے رہ جاندے نيں تے انہاں دے چمکنے تو‏ں شعلے دا اک حصہ پیلے رنگ دا ہوئے جاندا ا‏‏ے۔

سولڈرنگ، ویلڈنگ تے دھات کاری دے لئی ایہ شعلہ مناسب اے، کیونجے نہ جلے کاربن د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ زنگ لگے لوہے وچو‏ں آکسیجن کڈ ک‏ے اسنو‏ں دوبارہ لوہے وچ تبدیل کر دیندا ا‏‏ے۔

اگر ایداں دے شعلے اُتے خالص سونے نو‏‏ں پگھلایا جائے تاں سونے وچ کچھ کاربن د‏‏ی ملاوٹ آ جاندی اے تے کچھ سونا ضائع وی ہُندا ا‏‏ے۔

تخفیفی شعلہ۔ بیوٹین ٹارچ دا شعلہ جس وچ آکسیجن کم ا‏‏ے۔ شعلے وچ اک چھوٹا جہا پیلا حصہ موجود ا‏‏ے۔

دھونکنی یا blower نو‏‏ں استعمال ک‏ر ک‏ے دھاتاں نو‏‏ں پگھلایا جا سکدا ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

• ایندھن
• اسپیکٹرل لائن
• دھاتاں دا حصول
• عمل تکسید
• عمل تخفیف
• سونا
• ملر دا طریقہ
• فلیم ٹیسٹ
• بلیک باڈی ریڈی ایشن