الیکٹرومیگنیٹک ریڈیئیشن

طبیعیات وچ، برقناطیسی تابکاری (بانگریزی: الیکٹرومیگنیٹک ریڈیئیشن) برقناطیسی میدان (electromagnetic field) دی لہراں (جاں اپنے مقداریاں (quanta)، نوریاں (photons)) نوں درساؤندی اے، جو کہ خلاء وچ برقناطیسی ریڈیئینٹ توانائی نوں لے پرسارن کردی اے۔ ایہناں وچ مشعہ (radio) ویو، مائیکروویوز، زیرسرخ (infrared)، (دسنیوگ) روشنی، بالائے بنفشی (ultraviolet)، ایکس-اتے گاما ریڈیئیشن شامل ہن۔

برقناطیسیت
برق -- مقناطیسیت
برقی سکونیات
برقی بار
قانون کولمب
برقی میدان
قانون گاس
برقی جُہد
مقناطیسی سکونیات
قانون ایمپیئر
مقناطیسی میدان
مقناطیسی حرکات
برقی حرکیات
جار برقی
یورینٹز قوت
برحرکی قوت
برقناطیسی تحریض
قانون فیراڈے لینز
ہٹاؤ جار
میکسویل مساوات
برقناطیسی میدان
برقناطیسی ریڈی ایشن
برقی دوران
برقی ایصال
برقی مزاحمت
گنجائش
تحریضیت
مسدودیت
اصداء ساز
قائد الموج

جے اک گولہ روشنی تو‏ں وی زیادہ رفتار تو‏ں آئے تے قریب تو‏ں گزر جائے تو اسکا آنا نظر نئيں آئے گا۔ لیکن جدو‏ں اوہ گزر کر جا رہیا ہو گا تو اسکی دو شکلاں نظر آئینگی تے اوہ دونے ہی مخالف سمتاں وچ دور جاندی ہوئی نظر آئینگی۔ ایہ دونے شکلاں آپس وچ مشابہ نئيں ہونگی۔ آندے ہوئے گولے دا رنگ نیلا ہو گا تے جاندے ہوئے گولے دا لال۔

کرہ ہوائ وچو‏ں ریڈیو تے نظر آنے والی لہراں گزر جاندی نيں جدو‏ں کہ بالیائے بنفشی (الٹرا وائلیٹ) دا بیشتر حصہ جذب ہو جاندا اے تے بہت معمولی مقدار سطح زمین تک پہنچ جاندی اے .

الیکٹرومیگنیٹک ریڈیئیشن

برقناطیسی موجاں دا طیفی اظہار: تصویر اُتے درج اعداد دیکھنے دے لئی تصویر اُتے اپنا فارہ کلک کیجیئے۔

1. γ = Gamma rays
2. HX = Hard ایکس شعاعs
3. SX = Soft X-Rays
4. EUV = Extreme ultraviolet
5. NUV = Near ultraviolet
6. Visible light
7. NIR = Near infrared
8. MIR = Moderate infrared
9. FIR = Far infrared
10. مشعہ امواج
11. EHF = Extremely high frequency (Microwaves)
12. SHF = Super high frequency (Microwaves)
13. UHF = Ultrahigh frequency
14. VHF = Very high frequency
15. HF = High frequency
16. MF = Medium frequency
17. LF = Low frequency
18. VLF = Very low frequency
19. VF = Voice frequency
20. ELF = Extremely low frequency

برقناطیسی ریڈی ایشن (electromagnetic radiation) دراصل نوریہ (photon) اُتے مشتمل ہُندی نيں جنہاں نو‏ں برقناطیسی امواج (electromagnetic waves) وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں وچ ذرات تے امواج دی خصوصیات بیک وقت پائے جاندے نيں : انکسار (diffraction) تے تداخل (interference) موجاں (لہراں) دی خاصیتاں نيں جدو‏ں کہ کومپٹن اثر (Compton scattering effect) تے ضیا برقی اثر (photoelectric effect)) ذرے دی خاصیتاں نيں۔
روشنی دی لہراں وی برقناطیسی نوعیت دی ہُندی نيں تے بالکل اسی طرح دی ہُندی نيں جس طرح دی ایکس شعاع تے ریڈیو TV دی لہراں . انہاں وچ فرق صرف توانائی دا ہُندا ا‏‏ے۔ انہاں سب دی رفتار بالکل برابر ہُندی اے لیکن انہاں دا تعدد (frequency) مختلف ہُندا ا‏‏ے۔ تعدد زیادہ ہونے دا مطلب اے زیادہ توانائی تے چھوٹی طول موج جدو‏ں کہ تعدد کم ہونے دا مطلب اے کم توانائی تے وڈی طول موج۔
فوٹون دی توانائی E تے تعدد (فریکوئنسی) v دا تعلق اس مساوات تو‏ں واضح ہُندا اے

$E=h\nu ={\frac {hc}{\lambda }}={\frac {(4.13566733\times 10^{-15}\ {\mbox{eV s}})(299\,792\,458\ {\mbox{m/s}})}{\lambda }}$

ایتھ‏ے h تو‏ں مراد پلانک دا مستقل Plank's constant تے c تو‏ں مراد روشنی دی رفتار ا‏‏ے۔

روشنی دی رفتار

1860 دی دہائی وچ میکسویل نامی فزکس دان نے دسیا سی کہ روشنی برقناطیسی امواج اُتے مشتمل ہُندی نيں تے انہاں دی رفتار electric constant (ε₀) تے magnetic constant (μ₀) دی مدد تو‏ں معلوم دی جا سکدی ا‏‏ے۔
c = 1/سانچہ:Radic
مکمل خلا وچ روشنی تے تمام دوسری برقی مقناطیسی لہراں دی رفتار 299,792,458 میٹر فی سیکنڈ یعنی 186,282.397 میل فی سیکنڈ ہُندی ا‏‏ے۔ اس طرح روشنی تے تمام دوسری برقی مقناطیسی لہراں نو‏‏ں اک فٹ دا فاصلہ طے کرنے وچ صرف اک نینو سیکنڈ دا وقت لگدا ا‏‏ے۔ روشنی نو‏‏ں زمین تو‏ں چاند تک پہنچنے وچ 1.3 سیکنڈ تے سورج تک پہنچنے وچ 500 سیکنڈ لگتے نيں۔ اک سیکنڈ وچ روشنی دنیا دے گرد ست چکر کاٹ سکدی ا‏‏ے۔ روشنی دی رفتار آواز دی رفتار تو‏ں لگ بھگ دس لکھ گنا زیادہ ہُندی ا‏‏ے۔

ہويا وچ ایہ رفتار تھوڑی سی کم ہو ک‏ے 99.97 فیصد رہ جاندی اے جدو‏ں کہ شیشے وچ کافی کم ہو ک‏ے لگ بھگ 65% رہ جاندی ا‏‏ے۔

نیچے مختلف برقناطیسی لہراں دی تفصیل ا‏‏ے۔ سب تو‏ں زیادہ توانائی دی یعنی سب تو‏ں زیادہ فریکوئنسی دی لہراں سب تو‏ں اواُتے نيں تے سب تو‏ں کم توانائی دی سب تو‏ں نیچے۔

NUV تے NIR دے درمیان نظر آنے والی روشنی ا‏‏ے۔ Legend

کائناتی شعاعاں

کائناتی شعاعاں (cosmic rays)، برقناطیسی‎ لہراں اُتے مشتمل نئيں ہُندی نيں۔ ایہ شعاعاں کائنات دی گہرائیاں تو‏ں آندی نيں تے کرہ ہوائی وچ ٹوٹ پھوٹ یا تنزل (decay) دا شکار ہو جاندی نيں۔

گاما شعاع

ان دی کل توانائی دو الیکٹران دی مجموعی توانائی تو‏ں وی زیادہ ہُندی اے تے اسی لئی ایہ الیکٹران تے پوزیٹرون دے جوڑے وچ تبدیل ہو سکدیاں ناں۔ اس عمل نو‏‏ں جوڑے دی پیدائش pair production کہندے نيں جو توانائی دے مادے وچ تبدیل ہونے دی مثال ا‏‏ے۔
یہ شعاعاں تابکاری دے نتیجہ وچ ایٹم دے مرکز تو‏ں خارج ہُندی نيں . سورج دے مرکز وچ جدو‏ں مادہ توانائی وچ تبدیل ہُندا اے تو نکلنے والی ساری توانائی نظر نہ آنے والی گاما ریز دی شکل وچ ہُندی اے تے مرکز تو‏ں سطح تک آندے آندے Compton effect دی وجہ تو‏ں بالابنفشی، نظر آنے والی روشنی تے انفرا ریڈ وچ تبدیل ہو جاندی ا‏‏ے۔
گاما شعاعاں کینسر دی تشخیص وچ وی استعمال ہُندی نيں تے علاج وچ بھی۔ سامان تو‏ں بھرے ہوئے کنٹینر container دا اندرونی جائیزہ لینے دے لئی گاما کیمرے تو‏ں اسکین scan کیتا جاندا اے جس تو‏ں کنٹینر دا اندرونی منظر نظر آ جاندا ا‏‏ے۔ انہاں کیمراں وچ کوبالٹ 60 یا سیزیم 137 استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ کوبالٹ 60 تو‏ں نکلنے والی گاما شعاعاں 1.25MeV دی ہُندی نيں تے 15-18 سنٹی میٹر موٹے لوہے وچو‏ں گزر جاندی نيں۔ جے کنٹینر وچ تابکار مادہ موجود ہو تو اس دا وی پتہ چل جاندا ا‏‏ے۔

گاما ریز کیمرے تو‏ں لی ہوئی اک ٹرک دی تصویر جس وچ کنٹینر دا اندرونی منظر دکھ رہیا ا‏‏ے۔

ہارڈ ایکس ریز

یہ کھال تے گوشت وچو‏ں با آسانی گزر جاندی نيں لیکن ہڈیاں وچ موجود کیلشیم وچو‏ں نئيں گزر پاتاں تے اس وجہ تو‏ں میڈیکل مقاصد وچ استعمال ہُندی نيں جداں ٹوٹی ہوئی ہڈی دی تشخیص۔
جے کسی چیز دا درجہ حرارت اک کروڑ ڈگری سنٹی گریڈ ہو جائے تو اس وچو‏ں ایکس ریز خارج ہونے لگاں گی۔ ایکس ریز مشین وچ ایہ شعاعاں تیز رفتار برقیہ electron نو‏‏ں ٹنگسٹن دے ٹارگٹ تو‏ں ٹکرا کر پیدا کيتی جاندی نيں۔ برقیہ electron نو‏‏ں تیز رفتار بنانے دے لئی لگ بھگ 50,000 تو‏ں 100,000 وولٹ استعمال ہُندے نيں۔
TV تے کمپیوٹر دے مانیٹر دی پکچر ٹیوب وچ وی تصویر حاصل کرنے دے لئی اسی طرح بلند وولٹیج دی مدد تو‏ں الیکٹراناں دی رفتار بڑھائ جاندی اے تے اس دوران وی ایکس ریز جنم لیندی نيں۔ ناظرین نو‏‏ں انہاں ایکس ریز تو‏ں محفوظ رکھنے دے لئی پکچر ٹیوب دا شیشہ بہت موٹا بنایا جاندا اے تے اس شیشے وچ سیسے دے مرکبات ملیائے جاندے نيں جو ایکس ریز روک سکدے نيں۔ اک بلیک اینڈ واہٹ پکچر ٹیوب وچ لگ بھگ چھ ہزار وولٹ ہُندے نيں جدو‏ں کہ کلر TV وچ لگ بھگ 25000 وولٹ ہُندے نيں یعنی کلر CRT زیادہ ایکس ریز پیدا کردی ا‏‏ے۔

سوفٹ ایکس ریز

یہ X-ray microscope وچ استعمال ہُندی نيں جس دی تصویراں عام خورد بین تو‏ں زیادہ واضح مگر الیکٹران مائکرو اسکوپ تو‏ں کمتر resolution رکھدیاں نيں۔

بالیائے بنفشی ( ultraviolet )

بالیائے بنفشی دی درجہ بندی دا اک طریقہ ایہ ا‏‏ے۔

نام	مختصر نام	طول موج نینو میٹر وچ	ہر فوٹون دی توانائ
الٹرا وائلیٹ A (لمبی طول موج)	UVA	400 تو‏ں 315 تک	3.10 – 3.94 eV
الٹرا وائلیٹ B (درمیانی طول موج)	UVB	315 تو‏ں 280 تک	3.94 – 4.43 eV
الٹرا وائلیٹ C (چھوٹی طول موج)	UVC	280 تو‏ں 100 تک	4.43 – 12.4 eV

یورینیم ملیا شیشہ الٹرا وائلیٹ روشنی وچ ہرے رنگ تو‏ں چمکتا اے جدو‏ں کہ سہارے کاعام شیشہ نئيں چمکتا

الٹرا وائلیٹ دی درجہ بندی ایويں وی کيتی جاندی ا‏‏ے۔

نام	مختصر نام	طول موج نینو میٹر وچ	ہر فوٹون دی توانائ
Near	NUV	400 nm – 300 nm	3.10 – 4.13 eV
Middle	MUV	300 nm – 200 nm	4.13 – 6.20 eV
Far	FUV	200 nm – 122 nm	6.20 – 10.2 eV
Vacuum	VUV	200 nm – 10 nm	6.20 – 124 eV
Extreme	EUV	121 nm – 10 nm	10.2 – 124 eV

الیکٹرک ویلڈنگ دے دوران نکلنے والی الٹراوائیلٹ اکھاں نو‏‏ں نقصان پہنچاندی ا‏‏ے۔

الٹرا وائلیٹ C جراثیم کش ہُندی ا‏‏ے۔

ویزا کریڈٹ کارڈ اُتے دائاں جانب پرندے دی چھوٹی تصویر عام روشنی وچ نظر آندی اے مگر کارڈ دے درمیان وچ پرندے دی وڈی تصویر صرف الٹرا وائلیٹ روشنی وچ ہی نظر آندی ا‏‏ے۔

الٹرا وائلیٹ روشنی وچ کچھ چیزاں چمکنے لگتی نيں اس لئی ایسی کوئی چیز سیاہی وچ ملیا دے کرنسی نوٹاں اُتے لگیا دی جاندی ا‏‏ے۔ الٹرا وائلیٹ روشنی وچ دیکھنے اُتے اصلی تے جعلی نوٹ دا فرق صاف نظر آ جاندا ا‏‏ے۔ جے ویزا کریڈٹ کارڈ نو‏‏ں الٹرا وائلیٹ دی روشنی وچ دیکھیا جائے تو اس اُتے اک اڑتے ہوئے کبوتر دی ساکت تصویر چمکنے لگتی اے جو عام روشنی وچ نظر نئيں آندت‏ی۔
زیادہ تر ملکاں اپنے پاسپورٹ تے ویزاں اُتے الٹرا وائلیٹ واٹر مارک استعمال کردے نيں۔
بچھو / عقرب وی رات نو‏‏ں الٹرا وائلیٹ روشنی وچ چمکنے لگتے نيں۔

اس ترسیم وچ دھوپ وچ موجود مختلف طرح دی الٹراوائیلٹ دی شدت نو‏‏ں سرخ لکیر تو‏ں دکھایا گیا ا‏‏ے۔ سطح زمین تک پہنچنے والی دھوپ وچ الٹراوائیلٹ C بالکل نئيں ہُندت‏ی۔ دھوپ تو‏ں رنگ کالا ہونے دی وڈی وجہ 295 تو‏ں 325 نینو میٹر دی الٹراوائلیٹ ہُندی ا‏‏ے۔ خیال رہے کہ ایتھ‏ے شدت نو‏‏ں log scale وچ ظاہر کیتا گیا ا‏‏ے۔

بہت ساری معدنیات الٹرا وائیلٹ روشنی وچ نمایاں رنگاں تو‏ں چمکتی نيں۔

انسانی جلد (کھال) وچ اک مرکب 7-Dehydrocholesterol پایا جاندا اے جسنو‏ں provitamin-D3 وی کہندے نيں۔ دھوپ وچ موجود 270-290 نینو میٹر دی الٹرا وائلیٹ اسنو‏ں وٹامن ڈی 3 وچ تبدیل کر دیندی اے جو جسم دی وٹامن ڈی دی ضرورت پوری کردا ا‏‏ے۔
دھوپ دی وجہ تو‏ں جلد (کھال) دا رنگ کالا ہونا دھوپ وچ موجود الٹرا وائلیٹ دی وجہ تو‏ں ہی ہُندا ا‏‏ے۔ کچھ مرکبات الٹرا وائلیٹ جذب کردے نيں۔ جے انہاں تو‏ں کریم یا لوشن بنا ک‏ے جلد اُتے لگیا دتا جائے تو دھوپ وچ پھرنے تو‏ں وی رنگ کالا نئيں ہُندا۔ ایسے لوشن sun screen کہلاندے نيں مثلا para aminobenzoic acid
سمجھیا جاندا اے کہ الٹرا وائلیٹ دی زیادتی دی وجہ تو‏ں کھال دے سرطان ہونے دے امکانات ودھ جاندے نيں۔ کالے لوگاں دی کھال وچ melanin pigment زیادہ ہُندا اے جو الٹرا وائلیٹ جذب کردا اے اور‎ اس طرح الٹرا وائلیٹ ‎جسم وچ زیادہ گہرائ تک نئيں پہنچ سکدت‏ی۔ گورے لوگاں دی کھال وچ کالا melanin pigment نئيں ہُندا جو الٹرا وائلیٹ جذب کردا ا‏‏ے۔ ایسے لوگ جدو‏ں زیادہ دھوپ والے ملکاں وچ سکونت اختیار کردے نيں تو انہاں وچ کھال دا سرطان (کینسر) زیادہ ہُندا ا‏‏ے۔
psoriasis دے مریضاں دے لئی الٹرا وائلیٹ B مفید سمجھی جاندی ا‏‏ے۔ دھوپ وچ موجود الٹراوئلیٹ دی زیادہ مقدار الٹرا وائلیٹ A ہُندی اے، کچھ کم مقدار وچ الٹرا وائلیٹ B وی موجود ہُندی اے لیکن الٹرا وائلیٹ C بالکل نئيں ہُندی کیونکہ ایہ کرہ ہوائی وچ جذب ہو ک‏ے اوزون بناندی نيں۔
شیشہ الٹرا وائلیٹ B جذب کر لیندا اے تے دھوپ دی وجہ تو‏ں رنگ کالا ہونے تو‏ں وڈی حد تک بچاندا ا‏‏ے۔

بلندی دے لحاظ تو‏ں ہويا دی اوزون ozone وچ جذب ہونے والی بالیائے بنفشی شعاعاں دا گراف.

نظر آنے والی روشنی

سفید روشنی دا منشور منشور (بصریات) تو‏ں گزر کر ست رنگاں وچ بکھرنا .

یہ تقریباًًًًً 400 تو‏ں 700 نینو میٹر nm دی طول موج دی لہراں ہُندی نيں .

نظر آنے والے فوٹون دی توانائی 1.6 تو‏ں 3.2 الیکٹرون وولٹ دے درمیان ہُندی ا‏‏ے۔ مثلاً ہرے رنگ دے فوٹون دی توانائی 2.33 eV ہُندی ا‏‏ے۔

مختلف رنگاں دی لیزر شعاعاں۔ اواُتے تو‏ں نیچے دی طرف انہاں دی طول موج بالترتیب 660 (لال)، 635 (لال)، 532 (ہری)، 520 (ہری)، 445 (نیلی) تے 405 (بنفشی) نینو میٹر نيں۔

جے سفید روشنی نو‏‏ں منشور منشور (بصریات) تو‏ں گزاریا جائے تو اوہ ست رنگاں وچ بکھر جاندی اے جس طرح قوس قزح۔ ایہ رنگ بنفشی جامنی نیلا ہرا پیلا نارنجی تے سرخ نيں۔ خیال رہے کہ قوس قزح وچ گلابی بھورا خاکی تے دوسرے چند رنگ شامل نئيں نيں۔ سرخ، ہرے تے نیلے رنگ دی روشنی نو‏‏ں بنیادی رنگ کہیا جاندا اے کیونکہ انہاں نو‏ں مختلف تناسب وچ ملانے اُتے مختلف رنگ بن جاندے نيں۔
نظر آنے والی روشنی کسی ایٹم دے مرکزے تو‏ں خارج نئيں ہُندی بلکہ الیکٹران دے اک مدار تو‏ں دوسرے مدار وچ منتقل ہونے تو‏ں خارج ہُندی ا‏‏ے۔

کسی عدسہ تو‏ں گزرنے دے بعد نیلا رنگ عدسے دے نزدیک فوکس ہُندا اے تے لال رنگ ذرا دور۔ کوئی عکس عدسہ تو‏ں جتنا دور بندا اے اِنّا ہی وڈا ہُندا ا‏‏ے۔ ایہی وجہ اے کہ لال رنگ دی کار اسی جسامت دی نیلے رنگ دی کار تو‏ں ذرا وڈی معلوم ہُندی اے تے جے نیلے کمرے وچ لال رنگ کر دتا جائے تو اوہ ذرا چھوٹا دکھائ دیندا اے کیونکہ دماغ نو‏‏ں دیوار یا کار ذرا نزدیک لگتی ا‏‏ے۔
طلوع آفتاب تے غروب آفتاب دے وقت سورج نسبتا زیادہ سرخ تے ذرا وڈا دکھائ دیندا اے اوہدی وجہ ایہ اے کہ نیلی روشنی دا طول موج کم ہُندا اے تے سرخ روشنی دا زیادہ۔ اس لئی ہويا وچ موجود دھول مٹی دے ذرات دی وجہ تو‏ں نیلی روشنی وچ انکسار نور (diffraction) زیادہ ہُندا اے تے لال روشنی وچ کم۔ اس طرح لال روشنی ہويا وچ کم بکھرتی اے تے زیادہ دور تک جاندی ا‏‏ے۔
آسمان دے نیلا دکھنے دی وی ایہ ہی وجہ ا‏‏ے۔ اُچے پہاڑاں اُتے تو‏ں آسمان نیلے دی بجائے کالا دکھتا اے کیونکہ اِنّی بلندی اُتے ہويا وچ دھول مٹی بہت کم ہُندی ا‏‏ے۔

جب روشنی کسی عدسہ (بصریات) تو‏ں لنگھدی اے تو نیلا رنگ عدسے دے نزدیک فوکس ہُندا اے تے لال رنگ ذرا دور.

ڈی وی ڈی (DVD) پڑھنے دے لیِئے جو سرخ لیزر (laser) شعاع استعمال ہُندی اے اس دا طول موج 650 نینو میٹر ہُندا ا‏‏ے۔ اس دے برعکس بلو رے ڈسک ٹیکنولوجی وچ ڈسک پڑھنے دے لیِے نیلے /بنفشی رنگ دی لیزر شعاع استعمال ہُندی اے جس دا طول موج 405 نینو میٹر ہُندا اے تے چھوٹے طول موج دی وجہ تو‏ں بلو رے ڈسک اُتے زیادہ data ذخیرہ کیتا جا سکدا ا‏‏ے۔

زیراں سرخ

یہ گرم چیزاں تو‏ں خارج ہُندی اے انفرا ریڈ کیمرے دی تصویر وچ سرد چیزاں نظر نئيں آتاں جدو‏ں کہ گرم چیزاں بہت روشن over expose ‎ ہو جاندی نيں۔

انفرا ریڈ ( زیراں سرخ) فریکوئنسی 300 گیگا ہرٹز تو‏ں 400 ٹیرا ہرٹز تک ہُندی ا‏‏ے۔ ایہ تن طبقاں وچ تقسیم دی جا تی ا‏‏ے۔

نام	فریکوئنسی	طول موج
Far infrared (لمبی طول موج)	300 گیگا ہرٹز تو‏ں 30 ٹیرا ہرٹز	اک ملی میٹر تو‏ں دس مائکرو میٹر تک
Mid-infreared (درمیانی طول موج)	30 تو‏ں 120 ٹیرا ہرٹز	دس تو‏ں ڈھائی مائکرو میٹر تک
Near infrared (چھوٹی طول موج)	120 تو‏ں 400 ٹیرا ہرٹز	ڈھائی مائکرو میٹر(2500 نینو میٹر) تو‏ں 750 نینو میٹر تک

مولیکیول دا نام	فنگر پرنٹ فریکوینسی
Hydroxyl radical (OH)	1612.231 MHz
Methyladyne (CH)	3263.794 MHz
Formaldehyde (H2CO)	829.66 MHz
Methanol (CH3OH)	6668.518 MHz
Helium Isotope (3He)	8665.65 MHz
Cyclopropenylidene (C3H2)	18.343 GHz
Water Vapour (H2O)	22.235 GHz
Ammonia (NH3)	23.694 GHz

اک ہی منظر دی نظر آنے والی روشنی تے انفرا ریڈ روشنی وچ لی گئی تصویراں دا فرق۔ انفرا ریڈ کالے پلاسٹک دے آرپار گزر جاندی اے جدو‏ں کہ چشمے دے شیشے دے پار نئيں گزر سکدت‏ی۔

سانپ وچ ایہ خوبی ہُندی اے کہ اوہ انفرا ریڈ دیکھ سکدا ا‏‏ے۔ اس دے لئی اوہ اکھاں استعمال نئيں کردا بلکہ اپنے انفرا ریڈ سنسر ‎ (sensor) جو اوہدی ناک دے نزدیک ہُندے نيں دی مدد لیندا اے تے اپنے شکار نو‏‏ں اس دے جسم دی گرمی سے تلاش کر لیندا اے تے اس طرح گھپ اندھیرے وچ وی شکار کر لیندا ا‏‏ے۔ سانپ اندھیرے وچ چوہے نو‏‏ں صاف دیکھ لیندا اے کیونکہ چوہا گرم خون دا جانور اے لیکن سانپ اندھیرے وچ مینڈک نو‏‏ں اس لئی نئيں دیکھ پاندا کیونکہ مینڈک سرد خون دا جانور ا‏‏ے۔

کالا تیر دا نشان سانپ دی ناک دی طرف اے جدو‏ں کہ
لال تیر سانپ دے حرارت محسوس کرنے والے sensor دی طرف اشارہ کر رہیا اے .

درمیانی انفرا ریڈ Mid-infreared نو‏‏ں سالماں molecules دا فنگر پرنٹ وی کہیا جاندا اے کیونکہ مختلف سالمے اک مختلف طول موج دی انفرا ریڈ خارج کردے نيں تے اس تو‏ں انہاں دی شناخت ممکن ہو جاندی اے ۔گرم اشیاء black body وی درمیانی انفرا ریڈ Mid-infreared خارج کردیاں ناں۔

Symmetrical stretching	Antisymmetrical stretching	Scissoring	Rocking	Wagging	Twisting

نامیاندی سالمہ organic molecule وچ ہائیڈروجن دے جوہراں atoms دے تھرکنے vibration دے چھ مختلف انداز۔ کوئی سالمہ جس تعدد frequency دی ارتعاشات oscillation والی انفرا ریڈ موج (یا لہر) جذب تے خارج کردا اے اس دا تعلق انہی ارتعاشات اُتے ہُندا ا‏‏ے۔

خردموج (microwave)

مائیکرو ویو اون (microwave oven) وچ ایہ لہراں میگنیٹرون ٹیوب دے ذریعے پیدا کيتی جاندی نيں تے انہاں دی فریکوئنسی 2450 (میگا ہرٹز) MHz رکھی جاندی اے جو پانی دے سالمے ( مالیکیول) وچ تیزی تو‏ں جذب ہو جاندی اے تے کھانا گرم ہو جاندا ا‏‏ے۔ 2450 MHz (میگا ہرٹز) فریکوئنسی اُتے لہراں دی لمبائی 12 سنٹی میٹر ہُندی ا‏‏ے۔ مائکرو وویو اون دے دروازے اُتے اکثر دھاندی جالی لگی ہُندی اے جس دے سوراخ اک سنٹی میٹر تو‏ں وی چھوٹے ہُندے نيں تے اس طرح اس وچو‏ں 12 سنٹی میٹر دی لہر باہر نئيں آ سکدت‏ی۔
مائکرو ویو particle accelerator وچ ذرات نو‏‏ں رفتار دینے دے لئی وی استعمال ہُندی ا‏‏ے۔ چونکہ میگنیٹرون دی فریکوئنسی تھوڑی بہت اواُتے نیچے ہُندی رہندی اے اس لئی اسنو‏ں cyclotron وچ استعمال نئيں کردے بلکہ klystron tube استعمال کردے نيں جس دی فریکوئنسی زیادہ پائدار stable ہُندی ا‏‏ے۔ ‎

ہزاراں Klystron دی تن کلو میٹر لمبی قطار جو SLAC دے Particle accelerator وچ الیکٹران تے پوزیٹرون نو‏‏ں 50GeV تک پہنچیا دیندی اے

مائکرو ویو مواصلا‏تی نظام وچ وی استعمال ہُندی ا‏‏ے۔ Bluetooth تے وائی-فائی وی 2450 میگا ہرٹز اُتے کم کردے نيں۔

ریڈار دی لہراں

یہ لہراں وی magnetron tube دے ذریعے پیدا کيتی جاندی نيں تے انہاں دا تعدد مائکرو ویو microwave دے آس پاس ہُندی ا‏‏ے۔
ریڈار دی فریکوئنسی جتنی کم ہُندی اے ریڈار اِنّا ہی نیچے اڑتے جہازاں نو‏‏ں دیکھ سکدا اے لیکن اوہدی تصویر اِنّی واضح نئيں ہُندت‏ی۔ زیادہ تعدد دے زمین اُتے نصب شدہ ریڈار بہت نیچے اڑتے ہوئے جہازاں نو‏‏ں نئيں دیکھ پاندے مگر بلندی اُتے اڑتے جہازاں دی وڈی واضح تصویر پیش کردے نيں۔
کسی ہوائ جہاز دی بلندی صرف اک ریڈار تو‏ں معلوم نئيں دی جا سکدی، فاصلہ تے سمت معلوم ہو سکدا ا‏‏ے۔۔ دو یا زیادہ ریڈار مل کر بلندی وی معلوم کر سکدے نيں۔
ہور ویکھو ویرا راڈار

Radar frequency bands

ریڈار دا بینڈ	فریکوئینسی رینج	طول موج	تبصرہ
VHF	30–330 MHz	0.9–6 m	بہت دور تک دیکھنے دی صلاحیت
UHF	300–1000 MHz	0.3–1 m	بہت دور تک دیکھنے دی صلاحیت تے بلاسٹک میزائل دی آمد دی اطلاع دینے دی صلاحیت۔
L	1–2 GHz	15–30 cm	دور تک ہوائ جہازاں دی رفت و آمد اُتے نظر رکھنے دے لئی
S	2–4 GHz	7.5–15 cm	کم فاصلے تو‏ں ہوائ جہازاں دی رفت و آمد اُتے نظر رکھنے دے لئی، بحری جہازاں اُتے نصب کرنے دے لئی، لونگ رینج تو‏ں موسمی پیشنگوئ دے لئی
C	4–8 GHz	3.75–7.5 cm	موسمی پیشنگوئ تے خلائ سیاراں دے لئی۔
X	8–12 GHz	2.5–3.75 cm	میزائل دی ہدف تک رہنمائ، موسم تے بحری جہازاں دے لئی۔ امریکا وچ 10.525 GHz دی فریکوئنسی ایر پورٹ دے ریڈار دے لئی استعمال ہُندی ا‏‏ے۔

‎موبائل فون دی لہراں

زیادہ تر ملکاں وچ موبائل فون 900 تے 1800‎ MHz اُتے کم کردے نيں۔ امریکا وچ 1900 دی تعدد استعمال ہُندی ا‏‏ے۔ موبائل فون وچ ایہ لہراں SAW oscillators دی مدد تو‏ں بنائی جاندی نيں۔

GPS تے موبائل فون UHF اُتے کم کردے نيں

ٹی وی دی لہراں

پاکستان وچ ٹی وی دے پہلے چار چینل دی فریکوئنسی ایف ایم ریڈیو تو‏ں کم ہُندی اے جدو‏ں کہ باقی چینل ایف ایم ریڈیو تو‏ں زیادہ فریکوئنسی رکھدے نيں .
30 تو‏ں 300 میگا ہرٹز دی فریکوئنسی VHF کہلاندی اے تے 300 میگا ہرٹز تو‏ں 3000 میگا ہرٹز ( 3 گیگا ہرٹز) نو‏‏ں UHF کہندے نيں .
پاکستان وچ VHF اُتے ٹی وی دے بارہ چینل ہُندے نيں جنہاں وچ ہر اک دی چوڑائی یعنی band width ست میگا ہرٹز دی ہُندی اے جدو‏ں کہ UHF اُتے ایہ چوڑائی 8 میگا ہرٹز ہو جاندی ا‏‏ے۔ VHF دے ٹی وی چینل دی آڈیو تے ویڈیو carrier frequency درج ذیل نيں۔

System B 625 lines

Channel	Video carrier (MHz)	Audio carrier (MHz)
1	41.25	46.75
2	48.25	53.75
3	55.25	60.75
4	62.25	67.75
5	175.25	180.75
6	182.25	187.75
7	189.25	194.75
8	196.25	201.75
9	203.25	208.75
10	210.25	215.75
11	217.25	222.75
12	224.25	229.75

جن ملکاں وچ ٹی وی پال/سیکم سسٹم اُتے کم کردے نيں انہاں نو‏ں نیلے رنگ تو‏ں دکھایا گیا ا‏‏ے۔ جاپان تے امریکا وچ استعمال ہونے والا ٹی وی پاکستان وچ کم نئيں کرے گا۔

ہوائ کرہ وچو‏ں گزر سکنے والی لہراں

ریڈیو فریکوئنسی لہراں کرۂ ہوائ وچو‏ں آرپار گزر سکدی نيں تے اسی وجہ تو‏ں سطح زمین اُتے ریڈیائ دوربین تو‏ں ستارےآں دی وڈی اچھی تصویراں حاصل ہُندی نيں۔ الٹرا وائلیٹ دوربیناں خلا وچ اچھا کم کردیاں ناں مگر سطح زمین اُتے اچھی کارکردگی نئيں رکھتاں۔

Parkes Observatory دی 64 میٹر دی ریڈیائ دوربین

ایف ایم ریڈیو

زیادہ تر ملکاں وچ اوہدی فریکوئنسی 88‎-108‎ MHz ‎ ہُندی ا‏‏ے۔

کسی ایمرجنسی دی صورت حال وچ شہری ہوائی جہاز تو‏ں نشر ہونے والے تشویش ناک حالات Mayday دے پیغام دی فریکوئنسی 121.5 میگا ہرٹز ہُندی اے جدو‏ں کہ فوجی ہوائی جہاز اسی مقصد دے لئی 243 میگا ہرٹز دی فریکوئنسی استعمال کردے نيں۔ ایسی ہی صورت حال وچ بحری جہاز 156.8 میگا ہرٹز (V.H.F) یا 2.182 میگا ہرٹز (H.F. Short wave ) اُتے سگنل بھیجدے نيں۔
EPIRB ایسے آلات ہُندے نيں جو نہ صرف distress call بھیجدے نيں بلکہ بھیجنے والی جگہ دی نشان دھی کرنے دے لئی 406 میگا ہرٹز (U.H.F) اُتے رہنمائ دا سگنل Beacon وی بھیجدے نيں۔

شورٹ ویو

یہ ‎1.6‎ تو‏ں 30 MHz تک اُتے کم کردے نيں۔ شارٹ ویو ریڈیو دے بینڈ درج ذیل نيں۔

Meter Band	Frequency Range	Remarks
120 m	2,300 – 2,495 kHz
90 m	3,200 – 3,400 kHz
75 m	3,900 – 4,000 kHz
60 m	4,750 – 5,060 kHz
49 m	5,900 – 6,200 kHz
40 m/41m	7,100 – 7,350 kHz
31 m	9,400 – 9,900 kHz
25 m	11,600 – 12,100 kHz
22 m	13,570 – 13,870 kHz
19 m	15,100 – 15,800 kHz
16 m	17,480 – 17,900 kHz
15 m	18,900 – 19,020 kHz
13 m	21,450 – 21,850 kHz
11 m	25,600 – 26,100 kHz

میڈیم ویو ریڈیو دی لہراں

میڈیم ویو ریڈیو 540 تو‏ں 1600 کلو ہرٹز اُتے کم کردے نيں۔

لونگ ویو

لونگ ویو ریڈیو 150 تو‏ں 540 کلو ہرٹز اُتے کم کردے نيں .

انڈکشن ہیٹر

گھریلو باورچی خانے وچ استعمال ہونے والے انڈکشن ہیٹر 150 تو‏ں 250 کلو ہرٹز اُتے کم کردے نيں۔ مائیکروویو دے برعکس ایہ کھانے دی بجائے دھاندی برتن نو‏‏ں گرم کردے نيں۔ پلاسٹک یا شیشے دے برتن وچ رکھیا کھانا انڈکشن ہیٹر تو‏ں گرم نئيں کیتا جا سکدا۔

انڈکشن ہیٹر اُتے رکھی دیگچی وچ پانی ابل رہیا ا‏‏ے۔ دیگچی دے نیچے موجود اخبار اگ نئيں پکڑتا۔

ہور ویکھو

• مشعہ (Radio receiver)
• تحویر (modulation)
• فوٹون
• کائناندی شعاعاں
• نیوٹرون
• ایٹمی ماڈل دا ارتقا
• سیاہ جسمی ریڈی ایشن
• طیفی خط

حوالے

حوالے