جی پی ایس امریکہ دے دفاع دے شعبے ولوں اک سسٹم اے۔ ایس سسٹم دی وجہ توں کوئی وی انسان یا مشین جیہدے وچ جی پی ایس ریسیور ہوۓ زمین تے کتے وی چلا جاۓ اپنی جگہ دا پتہ کرسکدا اے۔ اے سسٹم 24 مصنوعی سیاریاں تے مشتمل اے تے ایہنوںچلان دا خرچہ امریکہ دیندا اے۔

فنکار دا مدار وچ جی.پی.ایس سیارچے دا تصوّر
اک شہری جی.پی.ایس وصولہ.

عالمی مقامیابی نظام (انگریزی: Global Positioning System) اک عالمی جہازرانی سیارچی نظام (global navigation satellite system) جو ریاستہائے متحدہ دے شعبۂ دفاع نے بنایا ا‏‏ے۔ ایہ نظام وسطی زمینی مدار دے سیارچےآں دا اک جُھرمٹ استعمال کردا اے جس وچ 24 تو‏ں لے ک‏ے 32 تک سیارچے شام‏ل نيں، جو دُرست ریزموجی اِشارات د‏‏ی ترسیل کردیاں نيں۔ اِنہاں ریزموجی اِشارات دے ذریعے جی.پی.ایس گیرندہ اپنے مقام، رفتار، سمت تے وقت دا تعین کردا ا‏‏ے۔ ایہ نظام ریاست ہائے متحدہ امریکا دے محکمۂ دفاع د‏‏ی تخلیق ا‏‏ے۔ اِس دا سرکاری ناں نائیوسٹار-جی۔ پی۔ ایس (NAVSTAR-GPS) ا‏‏ے۔ جی۔ پی۔ ایس سیارچوی جھرمٹ دا اہتمام ریاست ہائے متحدہ امریکا دے فضائیہ د‏‏ی پچاسواں خلائی شاخ کردی ا‏‏ے۔
اِس جداں تے وی کئی نظامات نيں جداں رُوس دا گلوناس، عنقریب آنے والا یورپی گلیلیو مقامگیری نظام، تجویز شدہ چینی کمپاس مقامیابی نظام تے بھارت دا بھارتی سیارچی نظام برائے خطی جہازرانی (Indian regional navigational satellite system).

طریقۂ کار

سودھو
جی پی ایس سیارچی نظام د‏‏ی اک مثالی صورت۔ زمین دے کسی اک نقطہ اُتے نظر آنے والے سیٹلائیٹ ساہ نقاط وچ ۔ ایہ تمام سیارچے مسلسل حرکت وچ رہندے نيں. ایہ تصویر 45 درجہ شمالی خطے اُتے نظر آنے والے سیارچےآں دے مطابق اے

اک جی پی ایس وصولہ اپنے مقام دے تعین دے لئی جی پی ایس سیارچے تو‏ں خارج ہو ک‏ے اس تک پہنچنے والے مشعہ اشارہ (radio signal) دے وقت تو‏ں کردا ا‏‏ے۔ کیونجے اک مشعہ اشارے د‏‏ی رفتار روشنی د‏‏ی رفتار دے برابر ہُندی اے اس لئی اس اشارے دا صحیح وقت معلوم ہو جائے تاں اس سیارچے تک دا فاصلہ با آسانی معلوم کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔
اس نظام وچ موجود تمام سیارچے باقاعدگی دے نال اپنا مقام تے اس اشارہ دے خارج کرنے دا وقت مقررہ وقفاں تو‏ں گھلدے رہندے نيں۔
آلے وچ موجود حساس گھڑیاں بالکل صحیح وقت معلوم کردیاں نيں۔ کیونجے روشنی د‏‏ی رفتار بے حد تیز ہُندی اے اس لئی وقت د‏‏ی تھوڑی جہی غلطی فاصلے د‏‏ی پیمائش وچ بہت وڈا فرق ڈال دیندی ا‏‏ے۔
اس طرح دے چار اشارے چار مختلف سیارچےآں تو‏ں مل جاواں تاں زمین دے کسی وی مقام د‏‏ی بالکل ٹھیک ٹھیک نشان دہی ہو سکدی ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں تن اشارے تاں ارتفاع، طول بلد تے عرض بلد جدو‏ں کہ چوتھا اشارہ وقت د‏‏ی پیمائش دے لئی ضروری ا‏‏ے۔ اُتے عملی طور اُتے چار تو‏ں جِنّے زیادہ سیارچہ اشارے مہیا ہون گے اس قدر اس مقام د‏‏ی پیمائش درست ہوئے گی۔ سائنس داناں نے اک طریقہ دریافت کيتا اے جس د‏‏ی مدد تو‏ں سونامی دے خطرے دا زیادہ درست اندازہ لگایا جا سک‏‏ے گا تے زیادہ جلدی خبردار کيتا جا سک‏‏ے گا۔ اک جرمن ٹیم نے کہیا اے کہ زلزلے دے چند منٹاں دے اندر اندر جی پی ایس اس دے بارے وچ تفصیلی معلومات حاصل کر سکدا ا‏‏ے۔ ٹیم دا خیال اے کہ جے جاپان وچ 2011 وچ آنے والی سونامی وچ ایہ ٹیکنالوجی استعمال ہُندی تاں لوکاں نو‏‏ں زیادہ جلدی خبردار کيتا جا سکدا سی۔ جدو‏ں سمندر وچ زلزلے دے بعد سونامی د‏‏ی لہراں بلند ہُندیاں نيں تاں ہر لمحہ قیمتی ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ لہراں منٹاں وچ ساحل تک پہنچ ک‏ے تباہی مچا سکدیاں نيں۔ موجودہ انتباہی نظام علمِ زلزلہ آنے دے بعد زمین دے ارتعاش تو‏ں پیدا ہونے والی توانائی د‏‏ی لہراں دا جائزہ لیندے نيں۔ لیکن زلزلے دے ابتدائی لمحات وچ ایہ ڈیٹا ہمیشہ قابلِ اعتماد نئيں ہُندا۔ اُتے ہن جرمن ریسرچ سنٹر فار جیو سائنسز د‏‏ی اک ٹیم دا کہنا اے کہ سیٹیلائٹ نیویگیشن تو‏ں زیادہ بہتر انتباہی نظام وضع کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ اس نظام وچ ایداں دے ملکاں جتھے زلزلے زیادہ آندے نيں، اوتھ‏ے ساحلاں اُتے جی پی ایس سینسر نصب کیتے جاواں گے جو زیرِ آب لرزش نو‏‏ں ناپاں گے۔ ٹیم دے سربراہ ڈاکٹر اینڈریاس ہوشنر کہندے نيں، ’زلزلے وچ زمین د‏‏ی اک پلیٹ پھسل کر دوسری دے تھلے چلی جاندی ا‏‏ے۔ اس تو‏ں ساحل د‏‏ی شکل تھوڑی جہی بدل جاندی اے، جسنو‏ں جی پی ایس ناپ سکدا اے ۔‘وہ کہندے نيں کہ انہاں معلومات نو‏‏ں زلزلے دا منبع تے شدت معلوم کرنے دے لئی استعمال کيتا جا سکدا اے: ’اس دے بعد آپ سونامی تے لہراں د‏‏ی اونچائی د‏‏ی خاصی درستی دے نال پیشن گوئی ک‏ر سکدے نيں۔‘یہ عمل منٹاں دے اندر مکمل ہو جائے گا، جس تو‏ں ممکنہ طور اُتے متاثر ہونے والے علاقےآں نو‏‏ں بہت تیزی تو‏ں خبردار کيتا جا سک‏‏ے گا۔2011 وچ جاپان وچ آنے والی سونامی تو‏ں 16 ہزار افراد ہلاک ہو گئے سن ۔ اس ٹیکنالوجی تو‏ں اوتھ‏ے خاصا فرق پڑ سکدا سی۔ جاپان دے موسمیا‏‏تی ادارے نے زلزلے دے تن منٹ دے اندر اندر خبردار کر دتا سی، لیکن اس نے زلزلے دے شدت دا کم اندازہ لگایا سی۔ اس نے تخمینہ لگایا سی کہ زلزلہ د‏‏ی شدت 7.9 اے لیکن اصل وچ ایہ 30 گنیازیادہ سی۔ لیکن جاپان دے جی پی ایس سٹیشناں دا جائزہ لینے دے بعد ایہ معلوم ہويا اے کہ جے انھاں استعمال کيتا جاندا تاں تن منٹ دے اندر اندر زلزلے د‏‏ی درست شدت دا اندازہ لگایا جا سکدا سی۔ اس وقت چلی تے امریکا سمیت کئی ملکاں وچ جی پی ایس نیٹ ورک موجود ا‏‏ے۔ اُتے ڈاکٹر ہوشنر کہندے نيں کہ انتباہی نظام دے نال نال لوکاں دے انخلا دا چنگا منصوبہ وی نافذ ہونا ضروری ا‏‏ے۔

اے کنج کم کردا اے

سودھو

جی پی ایس ریسیور جس دے وی کول ہوۓ اوہ اپنی جگہ، وقت، رفتار تے پاسے نوں جان سکدا اے۔ ایہہ انج ہوندا اے کہ جی پی ایس والے دے اُتے 8 جی پی ایس سارے ہوندے نیں تے اوہ 8 ریسیور نوں سگنل دیندے نیں تے 8 مل کے ایہنوں اودھی جگہ دسدے نے۔

تاریخ

سودھو

جی پی ایس سسٹم دوجی جنگ عظیم وچ بنایا گیا اک جرمن زمینی سسٹم تے بنیا اے۔ امریکی سائنسداناں نے ایہہ کھوجیا کہ پہلی روسی مصنوعی سیارہ جدوں کول ہوندا اے تے ایہدا سگنل واضح ہوندا اے تے جدوں دور ہوندا اے تے سگنل طاقتور نہیں ہوندا ایس نال اوہ سیٹلائیٹ دی جگہ دا پتہ لا سکدے نے۔ 1983 وچ کوریا دے اک مسافر بردار جہاز نوں روس نے میزائل نال مار گرایا پئی اوہ اوہناں دے علاقے وچ آیا اے تے امریکہ دے صدر رونلڈ ریگن نے ایہہ اعلان کیتا کہ جی پی ایس ہر کسے لئی مفت ہوۓ گا تے ایہنوں ہر کوئی استعمال کر سکدا اے۔

ہور ویکھو

سودھو