جی پی ایس
جی پی ایس امریکہ دے دفاع دے شعبے ولوں اک سسٹم اے۔ ایس سسٹم دی وجہ توں کوئی وی انسان یا مشین جیہدے وچ جی پی ایس ریسیور ہوۓ زمین تے کتے وی چلا جاۓ اپنی جگہ دا پتہ کرسکدا اے۔ اے سسٹم 24 مصنوعی سیاریاں تے مشتمل اے تے ایہنوںچلان دا خرچہ امریکہ دیندا اے۔
 |
 |
عالمی مقامیابی نظام (انگریزی: Global Positioning System) اک عالمی جہازرانی سیارچی نظام (global navigation satellite system) جو ریاستہائے متحدہ دے شعبۂ دفاع نے بنایا اے۔ ایہ نظام وسطی زمینی مدار دے سیارچےآں دا اک جُھرمٹ استعمال کردا اے جس وچ 24 توں لے کے 32 تک سیارچے شامل نيں، جو دُرست ریزموجی اِشارات دی ترسیل کردیاں نيں۔ اِنہاں ریزموجی اِشارات دے ذریعے جی.پی.ایس گیرندہ اپنے مقام، رفتار، سمت تے وقت دا تعین کردا اے۔ ایہ نظام ریاست ہائے متحدہ امریکا دے محکمۂ دفاع دی تخلیق اے۔ اِس دا سرکاری ناں نائیوسٹار-جی۔ پی۔ ایس (NAVSTAR-GPS) اے۔ جی۔ پی۔ ایس سیارچوی جھرمٹ دا اہتمام ریاست ہائے متحدہ امریکا دے فضائیہ دی پچاسواں خلائی شاخ کردی اے۔
اِس جداں تے وی کئی نظامات نيں جداں رُوس دا گلوناس، عنقریب آنے والا یورپی گلیلیو مقامگیری نظام، تجویز شدہ چینی کمپاس مقامیابی نظام تے بھارت دا بھارتی سیارچی نظام برائے خطی جہازرانی (Indian regional navigational satellite system).
طریقۂ کار سودھو
اک جی پی ایس وصولہ اپنے مقام دے تعین دے لئی جی پی ایس سیارچے توں خارج ہو کے اس تک پہنچنے والے مشعہ اشارہ (radio signal) دے وقت توں کردا اے۔ کیونجے اک مشعہ اشارے دی رفتار روشنی دی رفتار دے برابر ہُندی اے اس لئی اس اشارے دا صحیح وقت معلوم ہو جائے تاں اس سیارچے تک دا فاصلہ با آسانی معلوم کيتا جا سکدا اے۔
اس نظام وچ موجود تمام سیارچے باقاعدگی دے نال اپنا مقام تے اس اشارہ دے خارج کرنے دا وقت مقررہ وقفاں توں گھلدے رہندے نيں۔
آلے وچ موجود حساس گھڑیاں بالکل صحیح وقت معلوم کردیاں نيں۔ کیونجے روشنی دی رفتار بے حد تیز ہُندی اے اس لئی وقت دی تھوڑی جہی غلطی فاصلے دی پیمائش وچ بہت وڈا فرق ڈال دیندی اے۔
اس طرح دے چار اشارے چار مختلف سیارچےآں توں مل جاواں تاں زمین دے کسی وی مقام دی بالکل ٹھیک ٹھیک نشان دہی ہو سکدی اے۔ انہاں وچوں تن اشارے تاں ارتفاع، طول بلد تے عرض بلد جدوں کہ چوتھا اشارہ وقت دی پیمائش دے لئی ضروری اے۔ اُتے عملی طور اُتے چار توں جِنّے زیادہ سیارچہ اشارے مہیا ہون گے اس قدر اس مقام دی پیمائش درست ہوئے گی۔
سائنس داناں نے اک طریقہ دریافت کيتا اے جس دی مدد توں سونامی دے خطرے دا زیادہ درست اندازہ لگایا جا سکے گا تے زیادہ جلدی خبردار کيتا جا سکے گا۔ اک جرمن ٹیم نے کہیا اے کہ زلزلے دے چند منٹاں دے اندر اندر جی پی ایس اس دے بارے وچ تفصیلی معلومات حاصل کر سکدا اے۔ ٹیم دا خیال اے کہ جے جاپان وچ 2011 وچ آنے والی سونامی وچ ایہ ٹیکنالوجی استعمال ہُندی تاں لوکاں نوں زیادہ جلدی خبردار کيتا جا سکدا سی۔ جدوں سمندر وچ زلزلے دے بعد سونامی دی لہراں بلند ہُندیاں نيں تاں ہر لمحہ قیمتی ہُندا اے۔ ایہ لہراں منٹاں وچ ساحل تک پہنچ کے تباہی مچا سکدیاں نيں۔ موجودہ انتباہی نظام علمِ زلزلہ آنے دے بعد زمین دے ارتعاش توں پیدا ہونے والی توانائی دی لہراں دا جائزہ لیندے نيں۔ لیکن زلزلے دے ابتدائی لمحات وچ ایہ ڈیٹا ہمیشہ قابلِ اعتماد نئيں ہُندا۔ اُتے ہن جرمن ریسرچ سنٹر فار جیو سائنسز دی اک ٹیم دا کہنا اے کہ سیٹیلائٹ نیویگیشن توں زیادہ بہتر انتباہی نظام وضع کيتا جا سکدا اے۔ اس نظام وچ ایداں دے ملکاں جتھے زلزلے زیادہ آندے نيں، اوتھے ساحلاں اُتے جی پی ایس سینسر نصب کیتے جاواں گے جو زیرِ آب لرزش نوں ناپاں گے۔ ٹیم دے سربراہ ڈاکٹر اینڈریاس ہوشنر کہندے نيں، ’زلزلے وچ زمین دی اک پلیٹ پھسل کر دوسری دے تھلے چلی جاندی اے۔ اس توں ساحل دی شکل تھوڑی جہی بدل جاندی اے، جسنوں جی پی ایس ناپ سکدا اے ۔‘وہ کہندے نيں کہ انہاں معلومات نوں زلزلے دا منبع تے شدت معلوم کرنے دے لئی استعمال کيتا جا سکدا اے: ’اس دے بعد آپ سونامی تے لہراں دی اونچائی دی خاصی درستی دے نال پیشن گوئی کر سکدے نيں۔‘یہ عمل منٹاں دے اندر مکمل ہو جائے گا، جس توں ممکنہ طور اُتے متاثر ہونے والے علاقےآں نوں بہت تیزی توں خبردار کيتا جا سکے گا۔2011 وچ جاپان وچ آنے والی سونامی توں 16 ہزار افراد ہلاک ہو گئے سن ۔ اس ٹیکنالوجی توں اوتھے خاصا فرق پڑ سکدا سی۔ جاپان دے موسمیاتی ادارے نے زلزلے دے تن منٹ دے اندر اندر خبردار کر دتا سی، لیکن اس نے زلزلے دے شدت دا کم اندازہ لگایا سی۔ اس نے تخمینہ لگایا سی کہ زلزلہ دی شدت 7.9 اے لیکن اصل وچ ایہ 30 گنیازیادہ سی۔ لیکن جاپان دے جی پی ایس سٹیشناں دا جائزہ لینے دے بعد ایہ معلوم ہويا اے کہ جے انھاں استعمال کيتا جاندا تاں تن منٹ دے اندر اندر زلزلے دی درست شدت دا اندازہ لگایا جا سکدا سی۔ اس وقت چلی تے امریکا سمیت کئی ملکاں وچ جی پی ایس نیٹ ورک موجود اے۔ اُتے ڈاکٹر ہوشنر کہندے نيں کہ انتباہی نظام دے نال نال لوکاں دے انخلا دا چنگا منصوبہ وی نافذ ہونا ضروری اے۔
اے کنج کم کردا اے سودھو
جی پی ایس ریسیور جس دے وی کول ہوۓ اوہ اپنی جگہ، وقت، رفتار تے پاسے نوں جان سکدا اے۔ ایہہ انج ہوندا اے کہ جی پی ایس والے دے اُتے 8 جی پی ایس سارے ہوندے نیں تے اوہ 8 ریسیور نوں سگنل دیندے نیں تے 8 مل کے ایہنوں اودھی جگہ دسدے نے۔
تاریخ سودھو
جی پی ایس سسٹم دوجی جنگ عظیم وچ بنایا گیا اک جرمن زمینی سسٹم تے بنیا اے۔ امریکی سائنسداناں نے ایہہ کھوجیا کہ پہلی روسی مصنوعی سیارہ جدوں کول ہوندا اے تے ایہدا سگنل واضح ہوندا اے تے جدوں دور ہوندا اے تے سگنل طاقتور نہیں ہوندا ایس نال اوہ سیٹلائیٹ دی جگہ دا پتہ لا سکدے نے۔ 1983 وچ کوریا دے اک مسافر بردار جہاز نوں روس نے میزائل نال مار گرایا پئی اوہ اوہناں دے علاقے وچ آیا اے تے امریکہ دے صدر رونلڈ ریگن نے ایہہ اعلان کیتا کہ جی پی ایس ہر کسے لئی مفت ہوۓ گا تے ایہنوں ہر کوئی استعمال کر سکدا اے۔