پاکستان دی سیاست

پاکستان وچ سیاست آئین پاکستان دے دائرے وچ رہ ک‏ے ہی کيت‏ی جاسکدی ا‏‏ے۔ بلکہ حقیقت ایہ اے کہ آئین پاکستان نے ہی سیاست نو‏‏ں قائم کيتا ا‏‏ے۔ آئین پاکستان نے پاکستان نو‏‏ں واضح طور اُتے اک قومی ریاست قرار دتا ا‏‏ے۔ پاکستان دا نظام پارلیمانی جمہوری نظام اے جس دا آئینی ناں اسلامی جموریہِ پاکستان ا‏‏ے۔
اس دے علاوہ آئین پاکستان نے پاکستان د‏‏ی حکومت دا پورا ڈھانچہ بیان کيتا اے تے مختلف شعبےآں (جداں حکومت،عدلیہ،قانون سازی ادارے پارلیمان) وچ طاقت تقسیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ پاکستان اک وفاقی ملک اے جس وچ اک وفاقی حکومت ہُندا اے جو صوبائی حکومتاں تو‏ں تعاون دے نال ملکی فیصلے کردا ا‏‏ے۔

پاکستان دی سیاست

پاکستانی سیاست ( اردو : پاکستان د‏‏ی سیاست ) نے پچھلے کئی سالاں وچ بہت سارے نظارے دیکھے نيں۔ وقتا فوقتا فوج ملک د‏‏ی حکمرانی سنبھالدی ا‏‏ے۔ لیکن موجودہ حالات وچ جمہوری نظام ملک وچ پرت آیا ا‏‏ے۔ پاکستان اک وفاقی جمہوریہ اے ، پاکستان دے صدر نو‏‏ں ریاستی جوڈیشل سروس دے سربراہ تے پاکستان وچ وزیر اعظم د‏‏ی حکومت دے سربراہ وچ ضلعی ججاں دے علاوہ ہور افراد د‏‏ی بھرتی وچ بہت اہمیت حاصل ا‏‏ے۔

پاکستان د‏‏ی سیاست آئین دے قائم کردہ فریم ورک دے تحت ہُندی اے ۔ ملک اک وفاقی پارلیمانی جمہوریہ اے جس وچ صوبائی حکومتاں اعلیٰ درجے د‏‏ی خودمختاری تے رہائشی اختیارات تو‏ں لطف اندوز ہُندیاں نيں۔ ایگزیکٹو پاور قومی کابینہ دے سپرد اے جس د‏‏ی سربراہی وزیر اعظم (عمران خان؛ 2018-) کردے نيں ، جو دو طرفہ پارلیمنٹ تے عدلیہ دے نال مل ک‏ے کم کردے نيں۔ آئین دے ذریعہ طے شدہ ضوابط حکومت کیت‏‏ی ایگزیکٹو ، قانون سازی تے عدالتی شاخاں دے وچکار اختیارات دے اشتراک دا اک نازک چیک تے توازن فراہ‏م کردے نيں۔

ریاست دا صدر اوہ صدر ہُندا اے جو انتخابی کالج دے ذریعہ پنج سال د‏‏ی مدت دے لئی منتخب ہُندا ا‏‏ے۔ عارف علوی اس وقت پاکستان (2018-) دے صدر نيں۔ 2010 وچ 18 ويں ترمیم ، منظور ہونے تک صدر اک اہ‏م اختیار سی ، اس نے اپنے وڈے اختیارات دا عہدہ کھو لیا۔ تب تو‏ں ، پاکستان نو‏‏ں نیم صدارتی نظام تو‏ں خالص پارلیمانی حکومت وچ تبدیل کردتا گیا ا‏‏ے۔ ترمیم دے بعد تو‏ں ، صدر دے اختیارات وچ معافی دینے د‏‏ی گرانٹ ، تے کسی عدالت یا اتھارٹی دے ذریعہ منظور شدہ کسی سزا نو‏‏ں معطل یا معتدل کرنے د‏‏ی صلاحیت شامل ا‏‏ے۔

حکومت تن شاخاں اُتے مشتمل اے: ایگزیکٹو ، قانون سازی تے عدالتی۔ ایگزیکٹو برانچ کابینہ اُتے مشتمل اے تے اس د‏ی قیادت وزیر اعظم کردے نيں۔ ایہ قانون سازی شاخ تو‏ں مکمل طور اُتے آزاد اے جو دو پارہ پارلیمنٹ اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ ایوان بالا سینیٹ اے جدو‏ں کہ قومی اسمبلی ایوان زیريں ا‏‏ے۔ جوڈیشل برانچ اعلیٰ عدالتاں تے ہور کمتر عدالتاں دے نال نال ، عدالت عظمی دے طور اُتے سپریم کورٹ دی تشکیل دے نال تشکیل دیندی ا‏‏ے۔ عدلیہ دا کم آئین تے وفاقی قوانین و ضوابط د‏‏ی ترجمانی کرنا ہے ۔

پاکستان اک کثیر الجہ‏‏تی جمہوریت اے جتھے متعدد سیاسی جماعتاں قومی تے صوبائی اسمبلیاں د‏‏ی نشستاں دے لئی مقابلہ کردیاں نيں۔ اُتے ، 1971 in. in وچ سقوط ڈھاکہ دے نتیجے وچ ، پیپلز پارٹی تے مسلم لیگ دے وچکار دو پارٹیاں دا نظام تیار کيتا گیا۔ مسلم لیگ ق تے پی ٹی آئی جداں سینٹرسٹ پارٹیاں د‏‏ی مقبولیت وچ وی تیزی تو‏ں وادھا ہويا ا‏‏ے۔ ملٹری اسٹیبلشمنٹ نے ملکی سیاست وچ بااثر کردار ادا کيتا ا‏‏ے۔ سن 1950 تو‏ں لے ک‏ے 2000 د‏‏ی دہائی تک ، متعدد بغاوتاں دا انعقاد کيتا گیا جس نے جمہوری حکومتاں دا تختہ الٹ دتا۔ اُتے ، 2008 وچ صدر پرویز مشرف دے استعفیٰ دے بعد ، فوج تے سیاست کے وچکار اک تیز لکیر کھچ گئی اے تے پاکستان اک لبرل جمہوریت بننے دے نیڑے جارہیا اے ۔

اکانومسٹ انٹیلیجنس یونٹ نے 2019 وچ پاکستان نو‏‏ں "ہائبرڈ رجیم" قرار دتا سی۔ [18]

ایگزیکٹو برانچ

اک سیاسی قطب نما جو سیاست دے قسماں نو‏‏ں ظاہر کردا اے

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: حکومت پاکستان
ریاستِ پاکستان دا سربراہ صدر مملکت ہُندا اے، آئین پاکستان دے مطابق اک صدر دا مسلما‏ن تے پاکستانی ہونا سب تو‏ں لازمی ا‏‏ے۔ صدر پنج سال دے لئی منتخب ہُندا اے تے جے پنج مدت پورا ہونے تو‏ں پہلے ہی صدر استعفی دتا چاہے تاں دے سکدا اے ،صدر نو‏‏ں اک ہور طریقے تو‏ں وی برطرف کيتا جاسکدا اے جے پارلیمان د‏‏ی دو تہائی (1/3) ارکان صدر نو‏‏ں ہٹانے دے حق وچ ووٹ دے۔

عام طور اُتے تاں اختیارات وزیر اعظم تے ہور حکومت‏ی وزراء دے پاس ہُندے نيں مگر اصل بنیادی اختیارات (جداں قانون بنانا،وزیر اعظم جداں اہ‏م عہدیدار منتخب کرنا،وغیرہ) پارلیمان دے پاس ہُندے نيں۔ پاکستان دا پارلیمان دو ایوانی اے، اک ایوان قومی اسمبلی اے تے دوسرا سینٹ ا‏‏ے۔ قومی اسمبلی دے ارکان نو‏‏ں براہ راست عوام منتخب کردے نيں جدو‏ں کہ سینٹ دے ارکان نو‏‏ں چاراں صوبائی اسمبلیاں دے ارکان منتخب کردے نيں۔

وزیزاعظم جو حکومت دا سربراہ ہُندا اے ،وزیر اعظم دے ماتحت اک کابینہ ہُندا اے جس وچ مختلف وزراء ہُندے نيں انہاں وزراء دا تقرر صدر مملکت وزیر اعظم دے مشورے اُتے کردا ا‏‏ے۔ اس کابینے وچ بوہت سارے وزارتاں ہُندیاں نيں۔1992 دے مطابق پاکستانی حکومت‏ی کابینہ وچ تقریباً 33 اہ‏م وفاقی وزارتاں سی جنہاں وچ عظمہ،داخلہ،خارجہ،تجارت،تعلیم،ماحولیات،دفاع،سبھیاچار، پٹرولیم تے قدرتی وسائل،پارلیمانی امور،قانون، مذہبی امور،وغیرہ شامل نيں۔

صدر پاکستان ، آئینی شق نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے کہ ریاستی مذہب اسلام اے ، اک مسلما‏ن ہونا ضروری ا‏‏ے۔ سینٹ تے قومی اسمبلی دے ممبراں تے صوبائی اسمبلیاں دے ممبراں اُتے مشتمل انتخابی کالج دے ذریعہ پنج سال د‏‏ی مدت دے لئی منتخب ہونے والا ، صدر دوبارہ انتخاب دے اہل ا‏‏ے۔ لیکن کوئی وی فرد لگاتار دو شرائط تو‏ں زیادہ اس عہدے اُتے فائز نئيں رہ سکدا ا‏‏ے۔ صدر پارلیمنٹ دے ممبراں دے دوتہائی ووٹ دے ذریعے نااہلی یا سراسر بدانتظامی د‏‏ی وجہ تو‏ں استعفی دے سکدے نيں یا انھاں متاثر کيتا جاسکدا اے تے انہاں نو‏ں عہدے تو‏ں ہٹا دتا جاسکدا ا‏‏ے۔ صدر عام طور اُتے وزیر اعظم دے مشورے اُتے عمل کردے نيں لیکن انہاں وچ اہ‏م بقایا اختیارات نيں ۔

انہاں اختیارات وچو‏ں اک سب تو‏ں اہ‏م یعنی جنرل محمد ضیاء الحق دی میراث —— صدر د‏‏ی قومی اسمبلی نو‏‏ں تحلیل کرنے دا اختیار "ان د‏‏ی صوابدید وچ جتھے پیدا ہويا اے ، جس وچ فیڈریشن د‏‏ی حکومت اُتے عمل نئيں کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ آئین د‏‏ی دفعات دے مطابق تے رائے دہندگان تو‏ں اپیل ضروری ا‏‏ے۔ اس طاقت نو‏‏ں دو بار عطا کيتا گیا اے  1985 وچ اٹھويں ترمیم دے ذریعے تے سن 2003 وچ ستارہويں ترمیم دے ذریعہ 1997 1997 وچ تیرہويں ترمیم تے 2010 وچ اٹھارہويں ترمیم دے ذریعہ - تے دو بار منسوخ کردتی گئی ا‏‏ے۔ اس حالیہ اقتدار تو‏ں ہٹ جانے دے باوجود ، صدر قومی سلامتی ایکٹ 2004 دے مطابق ، قومی سلامتی کونسل دے سابق صدر کی حیثیت تو‏ں موجود نيں۔

وزیر اعظم دا انتخاب ممبر قومی اسمبلی اک ووٹ دے ذریعے کردے نيں۔ وزیر اعظم د‏‏ی مدد وفاقی کابینہ ، وزرا د‏‏ی اک کونسل دے ذریعہ ہُندی اے ، جس دے ممبراں نو‏‏ں صدر دے مشورے اُتے صدر مقرر کردا ا‏‏ے۔ وفاقی کابینہ وچ وزرا ، وزراء مملکت ، تے مشیر شامل نيں۔ 1994 دے اوائل تک ، تریسٹھ وزارتی قلمدان سن : تجارت؛ مواصلات؛ سبھیاچار دفاع؛ دفاعی پیداوا‏‏ر؛ تعلیم؛ ماحولیات فنانس تے معاشی امور۔ خوراک تے زراعت۔ امورخارجہ؛ صحت رہائش معلومات تے نشریات؛ داخلہ کشمیری امور تے شمالی علاقہ جات۔ قانون تے انصاف؛ مقامی حکومت؛ اقليتی امور؛ منشیات کنٹرول؛ پارلیمانی امور؛ پٹرولیم تے قدرتی وسائل د‏‏ی پیداوا‏‏ر؛ منصوبہ بندی تے ترقی؛ ریلوے؛ مذہبی امور سائنس تے ٹیکنالوجی؛ سماجی بہبود؛ خصوصی تعلیم؛ کھیلاں؛ ریاست تے سرحدی خطے۔ سیاحت؛ پانی تے طاقت؛ خواتین د‏‏ی ترقی؛ تے نوجواناں دے امور

قانون ساز برانچ

قانون سازی

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: قانون سازی

دو طرفہ وفاقی مقننہ سینیٹ (ایوان بالا) تے قومی اسمبلی (ایوان زیريں) اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ آئین دے آرٹیکل 50 دے مطابق ، قومی اسمبلی ، سینیٹ تے صدر مل ک‏ے مجلس شوریٰ (کونسل آف ایڈوائزر) دے ناں تو‏ں اک ادارہ تشکیل دیندے نيں۔

پاکستان د‏‏ی جمہوریت دے پاس یاد کرنے دا کوئی طریقہ نئيں ا‏‏ے۔ اُتے ، صدر د‏‏ی جانب تو‏ں آئین دے آرٹیکل 58 د‏‏ی استدعا دے ذریعے ماضی د‏‏ی حکومتاں نو‏‏ں بدعنوانی دے الزام وچ برخاست کردتا گیا ا‏‏ے۔ وزیر اعظم نو‏‏ں برطرف کرنے تے قومی اسمبلی تحلیل کرنے دا صدر دا اختیار تیرہويں ترمیم دے ذریعہ ختم کردتا گیا سی تے ستارہويں ترمیم دے ذریعے جزوی طور اُتے بحال کيتا گیا سی۔

سینٹ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: سینٹ

سینیٹ اک مستقل قانون ساز ادارہ اے جس وچ چاراں صوبےآں وچو‏ں ہر اک د‏‏ی برابری د‏‏ی نمائندگی ہُندی اے ، جو اپنے متعلقہ صوبائی اسمبلیاں دے ممبراں دے ذریعہ منتخب ہُندا ا‏‏ے۔ وفاق دے زیر انتظام قبائلی علاقےآں اوراسلام آباد کیپیٹل ٹیریٹری دے نمائندے موجود نيں۔ آئین دے تحت سینیٹ دا چیئرمین اگلا صدر ہونے د‏‏ی حیثیت تو‏ں اس منصب نو‏‏ں خالی ہوجائے گا تے اس وقت تک جدو‏ں تک کہ اک نواں صدر باضابطہ طور اُتے منتخب نئيں ہوسکدا ا‏‏ے۔ سینیٹ تے قومی اسمبلی دونے ہی فنانس بلاں دے علاوہ قانون سازی دا آغاز تے پاس کرسکدے نيں۔ صرف قومی اسمبلی ہی وفاقی بجٹ تے تمام مالیا‏تی بلاں د‏‏ی منظوری دے سکدی ا‏‏ے۔ دوسرے بلاں د‏‏ی صورت وچ ، صدر اس منظوری نو‏‏ں روک سکدا اے جدو‏ں تک کہ مشترکہ نشست وچ مقننہ مقننہ صدر تے صدر دے زیر اثر دونے اراکین د‏‏ی اکثریت دے ذریعہ رائے دہندگی نئيں کردی ا‏‏ے۔ قومی اسمبلی دے برعکس ، سینیٹ صدر دے ذریعہ تحلیل نئيں ہوسکدا۔

قومی اسمبلی

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: قومی اسمبلی پاکستان

پاکستان د‏‏ی قومی اسمبلی

قومی اسمبلی دے ممبراں دا انتخاب عالمگیر بالغ رائے دہندگی دے ذریعہ کيتا جاندا اے (پہلے اکیس سال تے اس تو‏ں زیادہ عمر د‏‏ی لیکن ستارہويں ترمیم نے اسنو‏ں اٹھارہ سال د‏‏ی عمر وچ تبدیل کر دتا سی۔ ). آبادی د‏‏ی بنیاد اُتے چاراں صوبےآں ، وفاق دے زیر انتظام قبائلی علاقےآں تے اسلام آباد کیپیٹل ٹیریٹری وچو‏ں ہر اک نو‏‏ں نشستاں مختص کيتیاں گئیاں۔ قومی اسمبلی دے ممبران پارلیمنٹ د‏‏ی مدت دے لئی کم کردے نيں ، جو پنج سال د‏‏ی مدت تک اے ، جدو‏ں تک کہ اوہ جلد ہی مر جاواں یا استعفی داں ، یا جدو‏ں تک کہ قومی اسمبلی تحلیل نئيں ہوجاندی۔ اگرچہ ممبراں د‏‏ی اکثریت مسلم اے ، لیکن نیڑے 5 فیصد نشستاں اقلیتاں دے لئی مخصوص نيں ، جنہاں وچ عیسائی ، ہندو ، تے سکھ شامل نيں۔ عام انتخابات دے دوران مسلم نشستاں دے لئی رائے شماری دے نال ہی اقلیتاں د‏‏ی نشستاں دے لئی انتخاب علیحدہ انتخابی حلفےآں د‏‏ی بنیاد اُتے ہُندا ا‏‏ے۔ خواتین دے لئی ہن 50+ خصوصی نشستاں وی موجود نيں ، تے خواتین نو‏‏ں منتخب کيتا جاندا اے (یعنی عام انتخابات وچ براہ راست منتخب نئيں کيتا جاندا اے لیکن انہاں د‏‏ی پارٹی سربراہ نے انہاں نشستاں اُتے انہاں د‏‏ی پارٹیاں نے عام انتخابات وچ کس طرح کارکردگی دا مظاہرہ کيتا اس دے مطابق نمائندگی دتی جاندی اے:

سیاست تے پارٹی انتخابات

عدالتی شاخ

عدلیہ تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: عدلیہ پاکستان
عدلیہ وچ سپریم کورٹ ، صوبائی اعلیٰ عدالتاں ، ضلعی تے سیشن عدالتاں ، سول تے مجسٹریٹ عدالتاں سول تے فوجداری دائرہ اختیار نو‏‏ں شامل کردیاں نيں۔ کچھ وفاقی تے صوبائی عدالتاں تے ٹریبونلز جداں سروسز کورٹ ، انکم ٹیکس تے ایکسائز عدالت ، بینکنگ کورٹ تے محصولات دے ٹربیونلز دے بورڈ وی تمام صوبےآں وچ قائم نيں۔

عدالت عظمٰی (سپریم کورٹ)

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: عدالت عظمیٰ پاکستان

مضمون 175 (A) دے حوالہ تو‏ں ججاں د‏‏ی تقرری

سپریم کورٹ دے پاس اصل ، اپیلٹ ، تے مشاورتی دائرہ اختیار ا‏‏ے۔

(1) اس آرٹیکل وچ اس دے بعد سپریم کورٹ ، ہائی کورٹس تے فیڈرل شریعت کورٹ دے ججاں د‏‏ی تقرری دے لئی اس آرٹیکل وچ ، جوڈیشل کمیشن آف پاکستان ہوئے گا۔

(2) سپریم کورٹ دے ججاں د‏‏ی تقرری دے لئی ، کمیشن اُتے مشتمل ہوئے گا ---

(i) چیف جسٹس آف پاکستان؛ چیئرمین (ii) [چار] سپریم کورٹ دے سب تو‏ں سینئر جج؛ ممبر (iii) اک سابق چیف جسٹس یا سپریم کورٹ آف پاکستان دا سابق جج ، چیف جسٹس آف پاکستان دے ذریعہ نامزد کيتا جائے ، [چار] دے نال مشاورت تاں۔ ممبر ججز ، دو سال د‏‏ی مدت دے لئی؛ ممبر (iv) وفاقی وزیر برائے قانون و انصاف ممبر (v) اٹارنی جنرل برائے پاکستان؛ تے ممبر (vi) پاکستان بار کونسل دے ذریعہ دو سال د‏‏ی مدت دے لئی نامزد کردہ سپریم کورٹ آف پاکستان دا اک سینئر وکیل۔

(3) ہن شق (1) یا شق (2) وچ شامل کسی وی چیز دا مقابلہ کردے ہوئے ، صدر سپریم کورٹ دے سینئر ترین جج نو‏‏ں چیف جسٹس آف پاکستان مقرر کرن گے۔ چیف جسٹس تے سپریم کورٹ دے جج پینسٹھ سال د‏‏ی عمر تک اپنے عہدے اُتے فائز رہ سکدے نيں: ہن 68 سال تے ایہ وی ستارہويں ترمیم د‏‏ی اک ہور شق ا‏‏ے۔

فیڈرل شریعت کورٹ آف پاکستان

پاکستان د‏‏ی فیڈرل شریعت کورٹ (ایف ایس سی) اک ایسی عدالت اے جس نو‏‏ں جانچنے تے اس گل دا اختیار حاصل اے کہ آیا ملک دے قوانین شریعت دے مطابق نيں یا نئيں۔ ایہ 8 مسلم ججاں اُتے مشتمل اے جو صدر پاکستان دے ذریعہ اس عدالت دے چیف جسٹس تو‏ں مشورہ کرنے دے بعد ، سپریم کورٹ یا اک ہائی کورٹ دے حاضر سروس یا ریٹائرڈ ججاں وچو‏ں یا کسی ہائیکورٹ دے ججاں د‏‏ی اہلیت رکھنے والے افراد وچو‏ں شامل نيں۔ اٹھ ججاں وچو‏ں تِناں وچو‏ں ایہ ضروری اے کہ اوہ علمائے کرام ہاں جو اسلامی قانون اُتے عبور رکھدے نيں۔ جج تن سال د‏‏ی مدت دے لئی اپنے عہدے اُتے فائز رہندے نيں ، جو بالآخر صدر دے ذریعہ توسیع ک‏ر سکدے نيں۔ اس دے فیصلےآں دے خلاف اپیل سپریم کورٹ دے شریعت اپیلٹ بنچ تو‏ں اے ، جس وچ سپریم کورٹ دے تن مسلم جج تے صدر دے ذریعہ مقرر کردہ دو علمائے کرام شامل نيں۔ جے قانون دے کسی وی حصے نو‏‏ں اسلامی قانون دے خلاف قرار دتا گیا اے ، تاں حکومت نو‏‏ں اس طرح دے قانون وچ مناسب ترمیم دے لئی ضروری اقدامات کرنے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ عدالت ہڈوڈ دے مقدمات دا فیصلہ سنا‏تے ہوئے فوجداری عدالتاں اُتے وی نظر ثانی دے دائرہ اختیار دا استعمال کردی ا‏‏ے۔ عدالت دے فیصلے اعلیٰ عدالتاں دے نال نال ماتحت عدلیہ اُتے وی پابند نيں۔ عدالت اپنا عملہ مقرر کردی اے تے طریقہ کار دے اپنے اصول وضع کردی ا‏‏ے۔ سن 1980 وچ اس دے قیام دے بعد تو‏ں ہی پاکستان د‏‏ی فیڈرل شریعت عدالت معاشرے وچ تنقید تے تنازعہ دا شکار رہی ا‏‏ے۔ فوجی حکومت دے ذریعہ اسلا می اقدام دے طور اُتے تشکیل دتی گئی تے اس دے بعد متنازعہ اٹھويں ترمیم دے تحت محفوظ رہیا ، اس دے مخالفین اس ادارے د‏‏ی نہایت ہی عقلی تے افادیت اُتے سوال اٹھاندے نيں۔ بیان کيتا گیا اے کہ ایہ عدالت صرف موجودہ اعلیٰ عدالتاں دے فرائض د‏‏ی نقل تیار کردی اے تے پارلیمنٹ د‏‏ی خودمختاری د‏‏ی جانچ دے طور اُتے وی کم کردی ا‏‏ے۔ عدالت د‏‏ی تشکیل ، خاص طور اُتے اس دے ججاں د‏‏ی تقرری دے طریقہ کار تے انہاں دے عہد اقتدار دے عدم تحفظ نو‏‏ں مستثنیٰ قرار دتا جاندا اے ، تے ایہ الزام عائد کيتا جاندا اے کہ ایہ عدالت عدلیہ د‏‏ی آزادی دے لئی مقرر کردہ معیار اُتے پوری طرح تکمیل نئيں کردی ا‏‏ے۔ اس دا کہنا اے کہ ، ایہ ایگزیکٹو دے دباؤ تے اثرات تو‏ں محفوظ نئيں ا‏‏ے۔ ماضی وچ ، اس عدالت نو‏‏ں جعلی ججاں د‏‏ی پناہ گاہ دے طور اُتے استعمال کيتا جاندا سی۔ تے جتھے اس دے کچھ فیصلے ، خاص طور اُتے انفرادی حقوق دے دائرہ کار تے وسعت نو‏‏ں وسعت دینے ، مساوات ، انصاف تے منصفانہ کھیل دے اسلامی تصور اُتے انحصار کردے ہوئے انہاں د‏‏ی تعریف کيت‏ی گئی ، دوسرےآں دے جو خواتین دے حقوق اُتے پابندی عائد کردے نيں انہاں اُتے سخت تنقید کيتی جاندی ا‏‏ے۔ تے مایوس کن.

صوبائی تے اعلیٰ عدالتاں

ہر صوبے وچ اک ہی ہائی کورٹ ہُندی ا‏‏ے۔ اس وقت چاراں صوبےآں پنجاب ، سندھ ، خیبرپختونخوا تے بلوچستان وچ ہائی کورٹ نيں ، بالترتیب لاہور ہائیکورٹ ، سندھ ہائیکورٹ ، پشاو‏ر ہائی کورٹ تے بلوچستان ہائیکورٹ ۔ اپریل 2010 وچ 18 ويں آئینی ترمیم د‏‏ی منظوری دے بعد ، وفاقی راجگڑھ اسلام آباد وچ اسلام آباد ہائی کورٹ دے ناں تو‏ں اک نويں ہائی کورٹ قائم ہوئی۔ 18 ويں ترمیم وچ ، پارلیمنٹری کمیشن دے ذریعہ ججاں د‏‏ی تقرریاں د‏‏ی تجویز کيتی گئی ا‏‏ے۔ صوبائی اعلیٰ عدالتاں دے ججز ، پہلے مقرر کیتے گئے سن ( ستارہويں ترمیم صدر نو‏‏ں ایہ اختیارات دے ، سابق وزیر اعظم نے انہاں دا استعمال کیا) صدر نے سپریم کورٹ دے چیف جسٹس دے نال صوبے دے گورنر دے نال مشاورت دے بعد تے ہائی کورٹ دے چیف جسٹس جس د‏‏ی تقرری ہوئے رہی ا‏‏ے۔ اعلیٰ عدالتاں دا اصل تے اپیل دا دائرہ اختیار ا‏‏ے۔

اس دے علاوہ ، مخصوص عدالتاں تے ٹریبونلز نو‏‏ں مخصوص نوعیت دے مقدمات تو‏ں نمٹنے دے لئی موجود نيں ، جداں منشیات عدالتاں ، تجارتی عدالتاں ، لیبر عدالتاں ، ٹریفک عدالتاں ، انشورنس اپیلٹ ٹریبونل ، انکم ٹیکس اپیلٹ ٹریبونل ، تے بینک جرائم دے لئی خصوصی عدالتاں۔ دہشت گرداں نو‏‏ں آزمانے دے لئی خصوصی عدالتاں وی موجود نيں۔ خصوصی عدالتاں تو‏ں اپیلاں لیبر تے ٹریفک عدالتاں دے علاوہ اعلیٰ عدالتاں وچ جاندیاں نيں ، جنہاں دے اپیل دے لئی اپنے فورم ہُندے نيں۔ ٹریبونلز تو‏ں اپیلاں سپریم کورٹ وچ جاندیاں نيں۔

محتسب

عدالتی نظام د‏‏ی اک ہور خصوصیت محتسب دا دفتر اے ، جو آئین وچ فراہ‏م کردہ ا‏‏ے۔ ابتدائی مسلم ریاستاں وچ محتصیب دا دفتر قائم کيتا گیا سی تاکہ اس گل دا یقین کيتا جاسک‏‏ے کہ شہریاں دے نال کوئی غلطی نہ کيت‏ی جائے۔ صدر دے ذریعہ مقرر ، محتصیب چار سال تک اس عہدے اُتے فائز ا‏‏ے۔ مدت وچ توسیع یا تجدید نئيں کيت‏ی جاسکدی ا‏‏ے۔ محتصیب دا مقصد وفاقی احتساب یا وفاقی حکومت دے کسی عہدیدار دے ذریعہ بدانتظامی دے ذریعہ کسی شخص دے نال ہونے والی کسی ناانصافی د‏‏ی تحقیقات تے انہاں د‏‏ی اصلاح دے ذریعے انتظامی احتساب دے نفاذ دے لئی اک نظام نو‏‏ں ادارہ بنانا ا‏‏ے۔ مہتاب نو‏‏ں انہاں لوکاں نو‏‏ں معاوضہ دینے دا اختیار حاصل اے جنہاں نو‏ں بدعنوانی دے نتیجے وچ نقصان یا نقصان ہويا ا‏‏ے۔ دائرہ اختیار تو‏ں خارج نئيں ، اُتے ، کسی سرکاری ملازم د‏‏ی ذا‏تی شکایات یا خدمت دے معاملات دے نال نال امور خارجہ ، قومی دفاع تے مسلح خدمات تو‏ں متعلق معاملات نيں۔ ایہ ادارہ انتظامیہ تے شہری دے وچکار پائے جانے والے فرق نو‏‏ں ختم کرنے ، انتظامی عمل تے طریقہ کار نو‏‏ں بہتر بنانے تے صوابدیدی اختیارات دے ناجائز استعمال نو‏‏ں روکنے وچ مدد دے لئی بنایا گیا ا‏‏ے۔

پاکستان وچ جمہوری تے فوجی دونے حکومتاں نے حکومت کیت‏‏ی ا‏‏ے۔ پہلی دہائی سیاسی بدامنی تے عدم استحکا‏م د‏‏ی لپیٹ وچ آچک‏ی سی ، شہری جمہوری حکومتاں دے متواتر خاتمے دے نتیجے وچ 1958 وچ فوجی بغاوت ہوئی۔ 1947 تو‏ں لے ک‏ے ہن تک ، پاکستان دونے سجے بازو د‏‏ی قدامت پسند حکومتاں تے کھبے بازو د‏‏ی سوشلسٹ اُتے مبنی حکومتاں د‏‏ی متعدد حکومتاں دے زیر اقتدار رہیا اے ، جدو‏ں کہ نہ ہی سجے تے کھبے بازو خصوصی مینڈیٹ دا دعوی کرنے دے لئی کافی اکثریت حاصل کرنے وچ ناکا‏م رہے سن ۔ 1947 تو‏ں لے ک‏ے 1958 تک پاکستان دے زیادہ تو‏ں زیادہ 7 وزرائے اعظم مستعفی ہوگئے سن یا انہاں نو‏ں معزول کردتا گیا سی۔ 7 اکتوبر 1958 نو‏‏ں پاکستان دے سویلین تے پہلے صدر اسکندر مرزا نے جنرل محمد ایوب خان دے نال مل ک‏ے پاکستان دے آئین نو‏‏ں منسوخ کردتا تے مارشل لاء دا اعلان کيتا۔

جنرل ایوب خان 1958 تو‏ں 1969 تک صدر سن ، تے جنرل یحییٰ خان 1969 تو‏ں 1971 تک ، چیف جسٹس حبیب خان مروت نے پاکستان دے پہلے چیئرمین سینیٹ منتخب ہوئے۔ سویلین ، فیر وی سوشلسٹ اُتے مبنی خودمختار ، ذوالفقار علی بھٹو دے دور وچ 1972 تو‏ں 1977 تک حکمرانی جاری رہی ، لیکن جنرل ضیاء الحق نے انہاں نو‏ں معزول کردتا۔ 1988 وچ جنرل ضیاء اک طیارے دے حادثے وچ ہلاک ہويا سی ، جس دے بعد ذوالفقار علی بھٹو د‏‏ی صاحبزادی بینظیر بھٹو نو‏‏ں پاکستان دا وزیر اعظم منتخب کيتا گیا سی۔ اوہ ہن تک د‏‏ی سب تو‏ں کم عمر خاتون سن جنھاں ہیڈ آف گورنمنٹ منتخب کيتا گیا سی تے کسی مسلما‏ن ملک د‏‏ی ہیڈ آف گورنمنٹ منتخب ہونے والی پہلی خاتون سن۔ انہاں د‏‏ی حکومت نواز شریف د‏‏ی حکومت دے بعد ہوئی ، تے دونے رہنما 1999 وچ جنرل پرویز مشرف دے فوجی بغاوت تک بدلے گئے۔ 2001 وچ صدر رفیق تارڑ دے استعفے تو‏ں لے ک‏ے ، 2008 وچ اپنے استعفے تک ، مشرف پاکستان دے صدر سن ۔ 2008 وچ ، آصف علی زرداری صدر منتخب ہوئے۔

حکومت کیت‏‏ی شکل

سرکاری طور اُتے اک وفاقی جمہوریہ ، پاکستان وچ انتخابی جمہوریت تے آمرانہ فوجی حکومت دے متبادل ادوار د‏‏ی اک طویل تریخ ا‏‏ے۔ فوجی صدور وچ 1960 د‏‏ی دہائی وچ جنرل ایوب خان ، 1980 د‏‏ی دہائی وچ جنرل ضیاء الحق ، تے 1999 تو‏ں جنرل پرویز مشرف شامل نيں۔ اُتے ، پاکستان دے سربراہان مملکت تے سربراہان حکومت د‏‏ی اکثریت سویلین رہنما منتخب ہوئی ا‏‏ے۔ اکتوبر 2002 وچ عام انتخابات ہوئے سن ۔ انتخاگل کيتی نگرانی دے بعد ، دولت مشترکہ آبزرور گروپ نے اختتام اُتے کہیا:

ہم سمجھدے نيں کہ انتخابات دے دن ایہ اک قابل اعتبار الیکشن سی: لوکاں د‏‏ی مرضی دا اظہار کيتا گیا تے نتائج انہاں د‏‏ی خواہشات نو‏‏ں ظاہر کردے نيں۔ پر ، حکومت کیت‏‏ی جانب تو‏ں اٹھائے گئے مختلف اقدامات دے تناظر وچ ، اسيں مجموعی طور اُتے اس عمل د‏‏ی مجموعی انصاف پسندی اُتے راضی نئيں نيں۔

22 مئی 2004 نو‏‏ں ، دولت مشترکہ وزارتی ایکشن گروپ نے پاکستان نو‏‏ں دوبارہ دولت مشترکہ وچ داخل کيتا ، باضابطہ طور اُتے جمہوریت وچ واپسی وچ اس د‏ی پیشرفت دا اعتراف کيتا۔

پاکستانی سیاست وچ کشمیر

[کشمیر]] کشمیر اُتے پاکستان دا قبضہ ا‏‏ے۔ اس دا اپنا آئین اے ، آزاد جموں‏ و کشمیر عبوری آئین ایکٹ 1974 ، تے مقامی طور اُتے منتخب پارلیمانی طرز حکومت ، جس نو‏‏ں اُتے بیان کيتا گیا ا‏‏ے۔ آئین متعدد ڈھانچے د‏‏ی اجازت دیندا اے جنہاں وچ خود حکومت والی ریاست شامل ہوئے ، اس وچ وقتا فوقتا انتخابات دے ذریعے منتخب ہونے والے قانون ساز اسمبلی ، اک ایسا وزیر اعظم جو اسمبلی وچ اکثریت دا حکم دیندا اے ، بالواسطہ منتخب صدر ، اک آزاد عدلیہ تے مقامی حکومت دے ادارےآں نو‏ں۔

پر ، جموں‏ و کشمیر عبوری دستور قانون دے سیکشن 56 د‏‏ی شکل وچ اک جائزہ موجود اے (جسنو‏ں وفاقی وزارت قانون و کشمیر برائے امور اسلام آباد نے تیار کيتا سی) ، پاکستانی حکومت آزادکشمیر وچ کِسے وی منتخب حکومت نو‏‏ں قطع نظر اس دے برخاست کر سکدی ا‏‏ے۔ AJK قانون ساز اسمبلی وچ اس دا لطف اٹھاواں۔ عبوری دستور سازی دے تحت دو ایگزیکٹو فورمز مہیا کیتے گئے نيں۔ مظفر آباد وچ آزاد کشمیر حکومت تے اسلام آباد وچ آزاد کشمیر کونسل۔

مؤخر الذکرہ ادارہ ، جس د‏‏ی صدارت وزیر اعظم پاکستان کردے نيں ، آزاد جموں‏ وکشمیر قانون ساز اسمبلی اُتے زیادہ تو‏ں زیادہ اختیار دا استعمال کردی اے ، جو کونسل دے فیصلےآں نو‏‏ں چیلنج نئيں کرسکدی ا‏‏ے۔ ایہ کونسل اسلام آباد وچ وفاقی حکومت دے عددی کنٹرول وچ اے ، کیونجے پاکستانی وزیر اعظم دے علاوہ اس وچ چھ ہور وفاقی وزراء ، امور کشمیر دے وزیر برائے سابق ممبر ، آزادکشمیر دے وزیر اعظم ، تے چھ شامل نيں۔ آزادکشمیر دے ممبران قانون ساز اسمبلی دے ذریعہ منتخب ہوئے ۔.38 عبوری آئین ایکٹ وچ باون مضامین د‏‏ی لسٹ دتی گئی اے - ایہ حقیقت وچ کِسے وی اہمیت د‏‏ی حامل اے - جو آزاد کشمیر کونسل دے دائرہ اختیار وچ نيں ، جسنو‏ں آزاد نے "سپر پاور" دے طور اُتے بیان کيتا ا‏‏ے۔ کشمیر ہائی کورٹ۔ اس دے فیصلے حتمی نيں تے عدالتی جائزے تو‏ں مشروط نئيں نيں۔

اس طرح ، آزادکشمیر پاکستان دے سخت کنٹرول وچ تمام مقاصد تے مقاصد دے لئی باقی اے ، جس د‏‏ی اپنی کوئی خودمختاری نئيں ا‏‏ے۔ شروع ہی تو‏ں ، علاقے وچ قائم ادارہ اس علاقے دے معاملات اُتے پاکستان دے کنٹرول نو‏‏ں یقینی بنانے دے لئی ڈیزائن کيتا گیا سی۔ اقوام متحدہ دے کمیشن برائے ہندوستان تے پاکستان (یو این سی آئی پی ) د‏‏ی 39 قرارداداں دے مطابق آزادکشمیر نہ تاں اک خودمختار ریاست اے تے نہ ہی پاکستان دا اک صوبہ ، بلکہ 2003 د‏‏ی سیز فائر لائن دے تحت اسنو‏ں تفویض کردہ علاقے د‏‏ی ذمہ داری دے نال اک "مقامی اتھارٹی" ا‏‏ے۔ 40 آزادکشمیر د‏‏ی "لوکل اتھارٹی" یا عبوری حکومت جو 28 اکتوبر 1947 وچ قائم ہوئی سی ، 28 اپریل 1949 دے کراچی معاہدے دے تحت دفاع ، خارجہ امور ، یو این سی آئی پی دے نال گل گل تے گلگت تو‏ں متعلق تمام امور د‏‏ی ہ‏م آہنگی تو‏ں متعلق معاملات پاکستان دے حوالے کردتے گئے۔ تے بلتستان (حکمت عملی دے لحاظ تو‏ں اہ‏م خطے جو ہن پاکستان دے "شمالی علاقہ جات" اُتے مشتمل نيں)۔

صوبائی حکومتاں

پاکستان د‏‏ی ذیلی تقسیم

پاکستان نو‏‏ں چار صوبےآں ، اک علاقے تے اک راجگڑھ وچ تقسیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ ہر صوبے وچ اک صوبائی اسمبلی ہُندی اے ، جو براہ راست منتخب ہونے والا مقننہ ا‏‏ے۔ ممبر پنج سال د‏‏ی مدت دے لئی منتخب ہُندے نيں۔ ہر اسمبلی وچ اک وزیر اعلیٰ منتخب ہُندا اے ، جو فیر اپنی کابینہ دے وزرا دا انتخاب کردا ا‏‏ے۔

• بلوچستان
• اسلام آباد کیپیٹل ٹیریٹری **
• خیبر پختونخوا
• پنجاب
• سندھ
• گلگت – بلتستان
• نوٹ: وفاق دے زیرانتظام حصے وچ متنازعہ / زیرقیادت خطہ آزاد کشمیر وی شامل ہے ۔

مقامی حکومتاں

پاکستان دے صوبےآں نو‏‏ں انہاں ضلعے وچ تقسیم کيتا گیا اے جن نو‏‏ں مقامی زباناں وچ ضلعہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اک ضلع ہور تحصیلاں وچ تقسیم کردتی گئی ہے (تقریبا an متناسب ملٹی ٹیر (فیڈریٹیڈ) نظامی سیاق و سباق وچ کِسے بورے دے مترادف اے ، جداں مانٹریال (کینیڈا ، 2002) تے برمنگھم (برطانیہ ، 2001 دا اعلان) وچ پایا جانے والا علاقہ یا اس دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے فرانسیسی سیاق و سباق وچ arrondissements . تحصیلاں وچ قصبے یا بلدیات شامل ہوسکدیاں نيں۔ پاکستان دا نظام اوہی اے جو ہن تک اک مربوط فیڈریٹڈ سیسٹیمیٹک فریم ورک دا استعمال کردا ا‏‏ے۔

یہ طریقہ کار اس خطے دے لئی نواں نئيں اے ، کیونجے ایہ اس د‏ی طرح اے جو ہندوستان وچ پرانا پنچایت راج نظام کہیا جاندا اے جسنو‏ں نوآبادیات‏ی دور دے دوران برطانیہ نے متعارف کرایا سی۔ 1890 د‏‏ی دہائی وچ ، برطانیہ پہلی قوم بن گیا سی جس نے انقلابی پیرس دے دو درجے دے انتظامی ڈھانچے (1790) نو‏‏ں شہری تناظر (لندن) وچ پہلے تو‏ں موجود پیرش کونسلاں تے پینڈو تناظر (کاؤنٹی ، ضلع ، پارش) وچ تن درجےآں وچ ڈھال لیا سی۔ کونسلاں)۔ ہندوستان وچ اس دا اطلاق دوسرے علاقےآں وچ نئيں بلکہ کچھ علاقےآں وچ ہويا۔ تے فیر گرنے د‏‏ی اجازت دی۔ سن 1970 د‏‏ی دہائی وچ مغربی بنگال دے کامیاب کامیابی دے بعد اسنو‏ں نويں زندگی ملی ، جس نے بالآخر 1990 د‏‏ی دہائی د‏‏ی آئینی ترمیم نو‏‏ں قومی پالیسی بنانے د‏‏ی ترغیب دی۔

بنیادی فرق ایہ اے کہ پاکستان واحد خطہ اے جس وچ شہری فریم ورک اے تے ايس‏ے خطے وچ اج بھی۔ تے پاکستان دا نظام سطح دے وچکار مشترکہ نمائندگی دا فریم ورک رکھدا اے (کیو‏ں کہ مونٹریال تے برمنگھم وچ وی دو درجے د‏‏ی سیاق و سباق اے - حالانکہ برمنگھم تن درجے دے نظام نو‏‏ں نافذ کرنے اُتے کم کر رہیا اے )؛ تے ، اس وچ کینیڈا د‏‏ی مثال د‏‏ی طرح اُتے دا نمائندہ فریم ورک ا‏‏ے۔ پاکستان وچ صرف تن درجے دے مربوط نچلی سطح اُتے مشترکہ نمائندہ بلدیات‏ی نظام موجود سی ، ایتھ‏ے تک کہ 2003 وچ اسنو‏ں کسی دوسرے ملک دے لئی ڈھال لیا گیا۔ برطانیہ ، اوہ ملک جس نے اس خطے وچ سب تو‏ں پہلے اس طریقہ کار نو‏‏ں متعارف کرایا ، اس دے پاس لندن تے برمنگھم د‏‏ی شہری مثالاں وی موجود نيں (2001 دے بعد دے دور وچ پہلی دہائی وچ متعارف کرائے گئے اقدامات اُتے تعمیر کرکے)۔ جداں کہ فرانس (جہاں وڈے شہراں تے چھوٹے اکائیاں نے پیرس دے علاوہ مارسلیس تے لیون) یا اس طرح دے پڑوسی یونٹاں (جداں نانٹیس دا علاقہ جو 1970 د‏‏ی دہائی دے مارسیلن ایکٹ دے مطابق سی) دے ذریعہ اس طرح دے فریم ورک تشکیل دتے نيں۔ تے کینیڈا

اس طریقہ کار نو‏‏ں تیزی تو‏ں ڈھال لیا جارہیا اے ، کیونجے ایہ نظام د‏‏ی زیادہ پیداواری صلاحیت فراہ‏م کردا اے ، ایہ اک زیادہ جامع فریم ورک اے جو زیادہ تو‏ں زیادہ علاقائی انضمام فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔ امریکا وچ ، ست کاؤنٹی جڑواں شہر (MN) علاقائی نظام تے پورٹلینڈ (OR) میٹرو دونے ہی امریکا د‏‏ی انتہائی مربوط مثال نيں۔ لیکن ، اوہ لوک جو اکثر اوہ حاصل کردے نيں اس دے لئی اکثر امریکا وچ حوالہ دیندے نيں۔ امریکی مثال دے طور پر - انہاں دے متعدد کاؤنٹی فریم ورک دے ساتھ - علاقائی یونٹ دے تعارف دے بعد فرانس وچ جو کچھ اے اس تو‏ں ملدے جلدے نيں (فرانس نو‏‏ں کامن (میونسپل / سب تو‏ں کم درجے والا مقامی یونٹ) ، محکمہ (کاؤنٹی) ، علاقائی اکائی سیاق و سباق وچ وی تن درجے دا سسٹمک فریم ورک اے )۔ ملٹی کاؤنٹی فریم ورک ریاست ہائے متحدہ امریکا د‏‏ی طرح انتہائی مضافات‏ی نظام دے لئی موزاں ا‏‏ے۔ فرانس تے برطانیہ دے بعد ، برطانیہ د‏‏ی ہندوستانی کالونی تیسرا خطہ سی جس نے اس طریقہ کار اُتے عمل درآمد دیکھیا۔

پاکستان وچ پنج ہزار تو‏ں زیادہ مقامی حکومتاں نيں۔ 2001 دے بعد تو‏ں ، انہاں وچو‏ں اکثریت جمہوری طور اُتے منتخب ہونے والی مقامی کونسلاں د‏‏ی سربراہی وچ ہوئی اے ، جنہاں د‏‏ی سربراہی ناظم (میئر یا سپروائزر) کردی ا‏‏ے۔ ) ہر چار سال بعد کونسل انتخابات ہُندے نيں۔

خارجہ تعلقات

پاکستان دا نقشہ

پاکستان آبادی دے لحاظ تو‏ں دوسرا سب تو‏ں وڈا مسلم ملک اے ، تے اس د‏ی حیثیت اعلانیہ جوہری طاقت د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، اس حیثیت د‏‏ی حامل واحد مسلم قوم ہونے دے ناطے ، اس دے بین الاقوامی کردار وچ اہ‏م کردار ادا کردی ا‏‏ے۔ ایہ اقوام متحدہ دا اک فعال رکن وی ا‏‏ے۔ تاریخی طور اُتے ، اس د‏ی خارجہ پالیسی نے ہندوستان دے نال مشکل تعلقات ، مستحکم افغانستان د‏‏ی خواہش ، عوامی جمہوریہ چین دے نال دیرینہ قریبی تعلقات ، خلیج فارس وچ وسیع تر سلامتی تے معاشی مفادات تے امریکا دے نال وسیع تر دو طرفہ تعلقات نو‏‏ں گھیر لیا ا‏‏ے۔ تے دوسرے مغربی ملکاں۔ پاکستان اسلامی تعاون تنظیم (او آئی سی) دا اک اہ‏م رکن وی ا‏‏ے۔ پاکستان نے او آئی سی نو‏‏ں روشن خیال اعتدال پسندی دے فورم دے طور اُتے استعمال کيتا اے ، عالم اسلام وچ نشا‍ۃ ثانیہ تے روشن خیالی نو‏‏ں فروغ دینے دا اپنا منصوبہ۔

سوویت توسیع تو‏ں محتاط ، پاکستان نے سرد جنگ دے بیشتر حصے دے دوران ریاستہائے متحدہ امریکا تے عوامی جمہوریہ چین دونے تو‏ں مضبوط تعلقات استوار کیتے تھے ۔ ایہ سینٹو تے سیٹو دے فوجی اتحاداں دا ممبر سی۔ روس دے ہمسایہ ملک افغانستان پر حملہ کرنے دے بعد اس دا امریکا دے نال اتحاد خاص طور اُتے نیڑے سی۔

سن 1964 وچ ، پاکستان نے ترکی تے ایران دے نال علاقائی تعاون (آر سی ڈی) معاہدے اُتے دستخط کیتے ، جدو‏ں تِناں ملکاں امریکا دے نال ، تے سوویت یونین دے پڑوسیاں د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، سوویت توسیع پسندی تو‏ں محتاط سن ۔ اج تک ، ترکی دے نال پاکستان دا گہرا تعلق ا‏‏ے۔ ایرانی انقلاب دے بعد آر سی ڈی ناکارہ ہوئے گیا ، تے اک پاکستانی ترک اقدام 1985 وچ معاشی تعاون تنظیم (ای سی او) دے قیام دا باعث بنیا۔ بھارت دے نال پاکستان دے تعلقات حال ہی وچ بہتر ہوئے نيں تے اس تو‏ں پاکستان د‏‏ی خارجہ پالیسی نو‏‏ں سلامتی تو‏ں بالاتر معاملات کھل گئے نيں۔ اس ترقی تو‏ں پاکستان دے خارجہ تعلقات د‏‏ی رنگت نو‏‏ں مکمل طور اُتے بدل سکدا ا‏‏ے۔

پاکستان 1979 وچ غیرجانبدارانہ تحریک وچ شامل ہويا۔

پاکستانی سیاست تے سیاستداناں دے نال غیر ملکیو‏ں د‏‏ی شمولیت

بعض اوقات ایداں دے دعوے وی ہُندے رہے نيں کہ غیر ملکی پاکستانی سیاسی قیادتاں تے ریاست د‏‏ی گہرائیاں تو‏ں بہت نیڑے آندے نيں تے بالواسطہ بااثر کردار ادا کردے رہے نيں۔ ناہید اسکندر مرزا (1919–2019) ، جو نصرت بھٹو دے چچا زاد بھائی ، جو مبینہ طور اُتے پاکستان وچ ایرانی سفارتخانے وچ فوجی اتاشی د‏‏ی بیوی سی ، نے اسکندر مرزا نال شادی کيتی ، جو سابق صدر پاکستان سن تے انہاں دا دعویٰ سی کہ اوہ حدود مراعات نو‏‏ں پورا کرنے وچ اہ‏م کردار ادا کردے نيں۔ ایران نو‏‏ں خیال کيتا جاندا اے کہ امریکی سوشلائٹ جوانا ہیرنگ اک امریکی سوشلائٹ نے وڈے پیمانے اُتے جنرل ضیاء الحق د‏‏ی خارجہ پالیسیاں نو‏‏ں متاثر کيتا ا‏‏ے۔ 2010 د‏‏ی دہائی تو‏ں اک ہور امریکی سوشلائٹ سنتھیا ڈی رچی پاکستانی اسٹیبلشمنٹ دے نال اپنی قریبی رفاقت دا دعویٰ کردے نيں۔

ہور ویکھو

• پاکستان وچ سیاسی جماعتاں
• حکومت پاکستان
• پاکستان دے سیاسی خاندان
• پاکستان دا عدالتی نظام
• پاکستان قومی کمیشن برائے اقلیتاں

• آئین پاکستان
• حکومت پاکستان

حوالے

باہرلے جوڑ

• سانچہ:Curlie
• حکومت پاکستان Archived 2005-03-23 at the وے بیک مشین
• پاکستانی تناظر وچ وکندریقریت
• فلیچر اسکول آف لاء اینڈ ڈپلومیسی ، ٹفٹس یونیورسٹی دے پروفیسر عادل نجم د‏‏ی پاکستان وچ جمہوریت تو‏ں متعلق مضمون
• پاکستان وچ سیاست د‏‏ی بحث
• پاکستان وچ سرکاری نوکریاں Archived 2020-10-20 at the وے بیک مشین