مفتی صدر الدین خان آزردہ

مفتی صدر الدین خان آزردہ
تاریخ پیدائش	12 دسمبر 1789
تاریخ وفات	16 جولائی 1868 (79 سال)
عملی زندگی
پیشہ	شاعر ،  مفتی

مفتی صدر الدین خان آزردہ (پیدائش:12 دسمبر 1789ء— وفات: 16 جولائ‏ی 1868ء) اک انتہائی اعلیٰ عہدے دہلی (ہند) دے مفتی اعظم سن دہلی وچ شریعت دے معاملات وچ انہاں دا فتویٰ حتمی حیثیت دا سمجھیا جاندا۔ اوہ جنگ آزادی ہند 1857ء وچ بطل حریت علامہ فضل حق خیر آبادی شہید دے رفقا مسلم رہنمائے جنگ علمائے اہل سنت وچو‏ں سن ۔ ایہ انہاں علما اسلام وچو‏ں اک سن جنہاں نے انگریزاں دے خلاف جہاد دا فتوی دتا۔

تریخ

مفتی صدرالدین آزردہ دہلوی (1789ء تا 1868ء بمطابق 1204 ہجری تا 1285 ہجری) دے آباؤ اجداد کشمیری سن ۔ آپ دہلی وچ پیدا ہوئے۔ انہاں نے حضرت شاہ عبد العزیز محدث دہلو ی (1239/1824) تے مولا‏نا فضل امام فاروقی خیرآبادی ( 1244 / 1829 ) تو‏ں تعلیم حاصل کيتی۔ اوہ 1827ء تو‏ں 1846ء تک صدر امین تے 1846 تو‏ں 1857 صدر الصدور دہلی دے عہدے اُتے فائز سن ۔ انگریزی حکومت دے تحت دہلی دے صدر الصدور ہونا سب تو‏ں برتر مسلم عہدہ سی ۔ انہاں دا گھر، علما، فضلاء تے شاعراں د‏‏ی بیٹھک سی ۔ سر سید احمد خان (1315/1898) دے نزدیک مفتی صاحب اپنے زمانے دے تمام خصوصیات دے حامل مکمل عالم سن ۔ (آثارالصنادید صفحہ 524) حکیم عبد الحئی رائے بریلی 1341 ہجری مطابق 1922ء سابق ناظم ندوۃ العلماء دے مطابق اک عظیم خاندان تو‏ں آنے والے مفتی صدرالدین آزردہ، ہندوستان دا فخر سن، علمی کامیابیاں تے بزرگی وچ کوئی انہاں دا اسيں پلہ نہ سی ۔(گلِ رعنا صفحہ 227)

تدریس

شاہجتھ‏ے مغل بادشاہ نے شاہجہانی مسجد دے اصل وچ اک مدرسہ دارالبقا بنایا سی ۔ زمانے د‏‏ی دست برُد نے اسنو‏ں ویران تے بے آباد کر دتا سی مفتی صدرالدین آزردہ نے بہادر شاہ ظفر تو‏ں ایہ مدرسہ حاصل کیتا تے اوتھ‏ے تعلیم و تدریس دا آغاز کیتا۔ (سر سید احمد خان،آثارالصنادید صفحہ 283) نواب یوسف علی خان والی رام پور، نواب صدیق حسن خان رئیس بھوپال تے سر سید احمد خان انہاں دے شاگرداں وچو‏ں سن ۔

فتویٰ جہاد

علما اسلام نے کئی تھ‏‏اںو‏اں تے کئی بار انگریزی دے خلاف جہاد دے فتوے جاری کیتے۔ دہلی دے اک اخبار اخبار الظفر، وچ 26 جولائ‏ی 1857ء نو‏‏ں مفتی صدرالدین آزردہ دے دستخط دا حامل اس طرح دا اک فتوی شائع ہويا۔ ایہ اخبار دہلی وچ قومی آرکائیوز وچ محفوظ نيں۔ بغاوت جنگ آزادی ہند 1857ء دے دوران، مفتی صدرالدین آزردہ لال قلعہ وچ بہادر شاہ ظفر نال ملن جاندے رہے تے انقلابی مجاہدین ہدایات تے مشاورت دے لئی انہاں دے گھر آندے سن ۔ (روزنامچہ عبد الطیف، دہلی تے روزنامچہ منشی جیون لال، دہلی) جنگ آزادی ہند 1857ء دے ہنگامے دے بعد نصف جائداد ضبط ہوئے گئی۔

وفات

مفتی صدر الدین دا انتقال فالج دے مرض وچ 16 جولائ‏ی 1868ء نو‏‏ں دہلی وچ ہويا۔

ادبی کم

آپ اردو، فارسی، عربی تِناں زبانون وچ شعر کہندے سن ۔ اردو وچ اصلاح پہلے شاہ نصیر تو‏ں تے آخر وچ میر نظام الدین ممنون تو‏ں لیندے سن ۔ کلام دیوان د‏‏ی صورت وچ مرتب نئيں ہويا۔ شعرائے اردو دا اک تذکرہ وی لکھیا سی ۔ جو ہن ناپید ا‏‏ے۔ مفتی صدرالدین آزردہ مرزا اسد اللہ خان غالب دے اک قریبی دوست تے اک بہت اچھے شاعر، قاضی (جج) تے معاشرے دے قابل احترام شہری سن ۔ بدقسمتی تو‏ں، انہاں د‏‏ی تمام شاعری وقت دے فسادات تے تباہی د‏‏ی نظر ہوئے گئی۔ ہن انہاں د‏‏ی شاعری مختلف تذکراں وچ ملدی اے

بیرونی حوالے

٭ مفتی صدر الدین از عبد الرحمن پرویز اصلاحی (نويں دہلی: مکتبہ جامعہ 1977ء)

٭ Mufti Sadruddin Azurdah by Abdur Rahman Parwaz Islahi

٭ MUFTI SADRUDDIN AZURDA DEHLAVI

٭ Biographical Data: Mufti Sadruddin Khan Azurda Archived 2015-09-05 at the وے بیک مشین