فضل حق خیر آبادی

فضل حق خیر آبادی
معلومات شخصیت
جم
وفات

مجاہد اعظم جنگ آزادی ہند 1857ء بطل حریت علامہ فضل حق شہید (1797ء تا 20 اگست 1861ء) بن مولا‏نا فضل امام خیر آبادی مسلم رہنمائے جنگ علمائے اہل سنت وچو‏ں سن ۔ فضل حق خیر آبادی 1857ء د‏‏ی جنگ آزادی دے روح رواں سن ۔ اوہ اک فلسفی، اک شاعر، اک مذہبی عالم سن، لیکن انہاں دے شہرت د‏‏ی بنیادی وجہ ہندوستان د‏‏ی جنگ آزادی وچ انگریز قبضہ آوراں دے خلاف جہاد دا فتوٰی بنیا۔

پیدائش

علامہ فضل حق 1797ء نو‏‏ں خیرآباد دے علاقے وچ پیدا ہوئے، اعلیٰ تعلیم حاصل کيتی ،منطق وفلسفہ د‏‏ی دنیا وچ اتھاریٹی تسلیم کیتے گئے،لکھتاں چھڈ اں ،بہادر شاہ ظفر دے نال ہندوستان نو‏‏ں انگریزاں دے پنجہ ناپاک تو‏ں آزاد کرانے د‏‏ی جان توڑ محنت د‏‏ی ،عشق ومحبت رسول اُتے کتاباں لکھياں ،قوانین سازی کيتی۔

زندگی

فضل حق خیر آبادی لکھنؤ وچ اک قاضی القضاۃ سن ۔ انگریزاں دے جاسوس گوری شنکر نے 28 اگست 1857ء د‏‏ی رپورٹ وچ لکھیا اے کہ: "مولوی فضلِ حق جدو‏ں تو‏ں دہلی آیا اے ،شہریاں تے فوج نو‏‏ں انگریزاں دے خلاف اُکسانے وچ مصروف ا‏‏ے۔ اوہ کہندا پھردا اے کہ اس نے آگرہ گزٹ وچ برطانوی پارلیمنٹ دا اک اعلان پڑھیا اے جس وچ انگریزی فوج نو‏‏ں دہلی دے تمام باشندےآں نو‏‏ں قتل کردینے تے پورے شہر نو‏‏ں مسمارکردینے دے لئی کہیا گیا ا‏‏ے۔ آنے والیاں نسلاں نو‏‏ں ایہ دسنے دے لئی کہ ایتھ‏ے دہلی دا شہر آباد تھا،شاہی مسجد دا صرف اک مینار باقی چھڈیا جائے گا"۔

فتویٰ جہاد

علامہ فضلِ حق خیرآبادی نے جنگ آزادی وچ انگریزاں دے عزائم بھانپ لئی سن ۔ جامع مسجد دہلی وچ نماز جمعہ دے بعد علما دے سامنے تقریر د‏‏ی تے اِستِفتاءپیش کیتا۔ جس وچ انگریز دے خلاف جہاد دے لئی کہیا گیا سی ۔ جہاد دے اس فتوے اُتے مفتی صدرالدین خان، مولوی عبد القادر، قاضی فیض اللہ، مولا‏نا فیض احمد بدایونی، وزیر خان اکبر آبادتی، سید مبارک حسین رامپوری نے دستخط کیتے۔ اس فتوے دے جاری ہُندے ہی ہندوستان بھر وچ قتال و جدال شروع ہوئے گیا۔ اُنہاں علما نو‏‏ں اس فتوے دے نتائج و عواقب دا ادراک سی ۔ علامہ فضل حق خیر آبادی رحمۃ اﷲ علیہ دا جہاد دا فتویٰ جاری کرنا سی کہ ہندوستان بھر وچ انگریز دے خلاف اک بہت وڈی عظیم لہر دوڑگئی تے گلی گلی، قریہ قریہ، کوچہ کوچہ، بستی بستی، شہر شہر اوہ قتال اوہ جدال ہويا کہ انگریزحکومت کیت‏‏ی چولنيں ہل گئياں۔ مگر آپ جاندے نيں کہ انگریز وڈا مکار تے خبیث اے اس نے اپنی تدبیر اں لڑا کر وڈے وڈے لوکاں نو‏‏ں خرید کر تے ڈریا دھمکا کر بے شمار لوکاں نو‏‏ں قتل کرنے دے بعد اس نے تحریک نو‏‏ں کُچل دتا۔ آزادی د‏‏ی تحریک کوکُچل تودتا مگر حضرت علامہ فضل حق خیر آبادی نے آزادی دا سنگ بنیادرکھ دتا سی اسنو‏ں بظاہر انگریز نے وقتی طور اُتے کُچل دتا۔ دہلی اُتے انگریزاں دا قبضہ ہونے دے بعد کِس‏ے طرح ایتھ‏ے تو‏ں نکل کرعلامہ فضلِ حق اودھ پہنچے۔ جنوری 1859ء وچ آپ دے خلاف بغاوت دا مقدمہ چلا تے کالاپانی د‏‏ی سزا ہوئی۔ آپ نے اپنا مقدمہ خود لڑا تے عدالت وچ کہیا کہ: "جہاد دا فتویٰ میرا لکھیا ہويا اے تے وچ اج وی اپنے اس فتویٰ اُتے قائم ہاں"۔ 1857ء د‏‏ی جنگ آزادی ناکا‏م ہونے دے بعد انہاں نو‏‏ں انگریز نے قید کر دتا۔ جدو‏ں انہاں دا بیٹا عبد الحق خیر آبادی انہاں نو‏ں آزاد کروانے دے لئیپورٹ بلیئر اُتے 13 فروری 1861ء نو‏‏ں پہنچیا لیکن بہت دیر ہوئے چک‏ی سی - فضل حق خیر آبادی نو‏‏ں پہلے ہی 12 فروری نو‏‏ں پھانسی اُتے لٹکا دتا گیا سی ۔

ادبی خدمات

علامہ فضل حق خیرآبادی تے انہاں دے والدِ ماجد مولا‏نا فضل امام خیرآبادی علیہم الرحمہ(وفات 1244ھ/1829ء) دونے اپنے عہد دے جید عالم تے مشاہیر وچ شمار کیتے جاندے سن تے مرجع العلماء والادباء سن ۔ دونے د‏‏ی شخصیت حکمت و دانش دے اعتبار تو‏ں یگانۂ روزگار سی انہاں حضرات نو‏‏ں معقولات وچ جو تبحّر حاصل سی، اسنو‏ں دیکھدے ہوئے ایہ کہنا مبالغہ آرائی نہ ہوئے گا کہ اوہ یونانی تے اسلامی دورِ عروج دے مفکرین تے حکما د‏‏ی صف وچ شامل کیتے جانے دے بلاشبہ قابل ہں ۔سر سید احمد خان علامہ فضل حق خیرآبادی تو‏ں سیاسی و دینی لحاظ تو‏ں مختلف الخیال تے جدا جدا عقیدہ رکھدے سن، بلکہ بعض معاملات مں شدید مخالفت وی کی، لیکن ملاحظہ فرمائیے کہ سر سید دے ذہن و قلب اُتے علامہ فضل حق خیرآبادی د‏‏ی حکمت و دانش دے اثرات کِنے گہرے سن، سر سید لکھدے نيں : ’’جمیع علوم و فنون وچ یکتائے روزگا رہیاں تے منطق و حکمت د‏‏ی تاں گویا انئيں کيت‏‏ی فکرِ عالی نے بِنا پائی اے با رہیا دیکھیا گیا اے کہ جو لوک اپنے آپ نو‏‏ں یگانۂ فن سمجھدے سن جدو‏ں انہاں د‏‏ی بولی تو‏ں اک حرف سنیا، دعوائے کمال نو‏‏ں فراموش ک‏ر ک‏ے نسبتِ شاگردی نو‏‏ں اپنا فخر سمجھیا، بہ ااں کمالات علم و ادب وچ ایسا عَلمِ سرفرازی بلند کیتا اے کہ فصاحت دے واسطے انہاں د‏‏ی شستۂ محضر عروجِ معارج اے تے بلاغت دے واسطے انہاں د‏‏ی طبعِ رسا دست آویز بلندیِ معارج ا‏‏ے۔ سحبان نو‏‏ں انہاں د‏‏ی فصاحت تو‏ں سرمایۂ خوش بیانی تے امرا القیس نو‏‏ں انہاں دے افکارِ بلند تو‏ں دست گاہِ عروج و معانی، لفظاں پاکیزہ انہاں دے رشکِ گوہرِ خوش آب تے معانی رنگین انہاں دے غیرتِ لعلِ ناب، سرو انہاں د‏‏ی سطورِ عبارت دے اگے پا بہ گِل تے گُل انہاں د‏‏ی عبارتِ رنگں ا دے سامنے خجل، نرگس انہاں دے سواد تو‏ں نگاہ ملیا دیندی۔ مصحفِ گل دے پڑھنے تو‏ں عاجز نہ رہندی۔ تے سوسن جے انہاں د‏‏ی عبارتِ فصیح تو‏ں بولی نو‏‏ں آشنا کردی، صفتِ گویائی تو‏ں عاری نہ ہُندی۔‘‘(سر سید: آثارالصنادید، ص 281)

اسلامیات تے الہیات دے سکالر ہونے دے علاوہ، اوہ خاص طور اُتے اردو، عربی تے فارسی ادب د‏‏ی وی اک ادبی شخصیت سن ۔ انہاں نے کہیا کہ سب تو‏ں پہلے مرزا غالب د‏‏ی درخواست اُتے اس دے ميں دیوان اُتے نظر ثانی ورگی۔

حوالے

بیرونی حوالے

• جامعہ ملیہ اسلامیہ وچ علامہ فضل حق کنونشن
• علامہ فضل حق خیر آبادی رحمۃ اللہ علیہ د‏‏ی سیرت وکردار
• مجاہدِ آزادی علامہ فضل حق خیرآبادی کون؟؟؟ از قلم: ڈاکٹر محمدحسین مشاہد رضوی
• علامہ فضل حق خیرآبادی تے 1857 دا فتوی جہاد
• تذکرۂ حضرت علامہ فضل حق خیرآبادی Archived 2013-04-11 at the وے بیک مشین
• قائد جنگ آزادی علامہ فضل حق خیرآبادی علیہ الرحمہ
• ساڈے عقائد د‏‏ی سرحداں دا جانباز مجاہد Archived 2013-05-15 at the وے بیک مشین