مشتاق احمد یوسفی

مشتاق احمد یوسفی


جم	4 ستمبر 1923 ریاست ٹونک ، برطانوی ہندستان
وفات	20 جون 2018 (95 سال) کراچی ، سندھ ، پاکستان
شہریت	برطانوی ہندستان (۴ ستمبر ۱۹۲۳–۳۱ دسمبر ۱۹۴۹) پاکستان (۱ جنوری ۱۹۵۰–۲۰ جون ۲۰۱۸)
عملی زندگی
مادر علمی	شعبہ قانون، علی گڑھ مسلم یونیورسٹی
پیشہ	مخولیا اداکار ، لکھاری
اعزازات
کمالِ فن ایوارڈ، آدم جی ایوارڈ، بابائے اردو مولوی عبدالحق ایوارڈ، ستارہ امتیاز، ہلال امتیاز حکومتِ پاک


باب ادب
ترمیم

مشتاق احمد یوسفی (4 ستمبر 1921ء - 20 جون 2018ء) اردو دے بھارتی نزاد پاکستانی مزاح نگار سن ۔ انہاں د‏‏ی ولادت تب دے ہندوستان تے اس وقت دے بھارت وچ ہوئی مگر انہاں نے بطور مزاح نگار خود نو‏‏ں پاکستانی کہلوانا زیادہ پسند کيتا تے تقسیم ہند دے بعد بھارت نو‏‏ں جو نقصان ہويا انہاں وچ مشتاق احمد یوسفی دا ہجرت کر جانا وی ا‏‏ے۔ یوسفی بوہت سارے قومی تے بین الاقوامی مالیا‏تی ادارےآں دے صدر وی رہ‏‏ے۔ سنہ 1999ء وچ حکومت پاکستان د‏‏ی جانب تو‏ں انہاں نو‏ں ستارہ امتیاز ملیا فیر سنہ 2002ء وچ پاکستان دا سب تو‏ں وڈا تعلیمی اعزاز نشان امتیاز تو‏ں نوازیا گیا۔ مشتاق احمد یوسفی وڈے نستعلیق انسان سن ۔ اوہ بینکر سن ۔ عوامی تے تعلقات عامہ دے آدمی نئيں سن ۔ اوہ لکھدے کم سن لیکن معیار اُتے نظر رکھدے سن ۔

جیون

مشتاق احمد یوسفی اردو دے اک مخولیا لکھاری سن۔ اوہ 1923 وچ ٹونک، راجستھان وچ جمے تے 20 جون 2018 نوں کراچی وچ وفات پائی۔ آگرہ یونیورسٹی توں بی ۔ اے کیتا تے علیگڑھ مسلم یونیورسٹی توں ایم ۔ اے فلاسفی تے ایل ۔ ایل ۔ بی کیتا۔ دیس دی ونڈ مگروں اوہ اپنے ٹبر نال کراچی، پاکستان آگئے۔

مشتاق احمد یوسفی 4 ستمبر 1923ء نو‏‏ں ہندوستان دے شہر جے پور وچ اک تعلیم یافتہ خاندان وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دے والد عبد الکریم خان یوسفی جے پور بلدیہ دے صدر نشین سن تے بعد وچ جے پور قانون ساز اسمبلی دے اسپیکر مقرر ہوئے۔ مشتاق احمد یوسفی نے راجپوتانہ وچ اپنی ابتدائی تعلیم مکمل د‏‏ی تے بی اے د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی۔ بعد وچ آگرہ یونیورسٹی تو‏ں فلسفہ وچ ایم اے کيتا تے علی گڑھ مسلم یونیورسٹی تو‏ں وکالت د‏‏ی ڈگری لئی۔ تقسیم ہند تے قیام پاکستان دے بعد انہاں دا خاندان سرحد پار دے شہر کراچی وچ منتقل ہوئے گیا۔

اوہ سنہ 1950ء وچ مسلم کمرشیل بینک تو‏ں متعلق ہوئے تے ڈپٹی جنرل مینیجر دے عہدے اُتے فائز ہوئے۔ سنہ 1965ء وچ الائڈ بینک وچ بحیثیت مینیجنگ ڈائریکٹڑ مقرر ہوئے۔ سنہ 1974ء وچ یونائٹیڈ بینک دے صدر تے 1977ء وچ پاکستان بینکنگ کونسل دے صدر نشین بنے۔ بنکاری دے شعبہ وچ انہاں د‏‏ی غیر معمولی خدمات اُتے انہاں نو‏ں قائد اعظم میموریل تمغا عطا ہويا۔ 1950 چ اوہ مسلم کمرشل بینک چ پعرتی ہوگئے تے جنرل مینیجر بݨ گئے۔ 1965 وچ الائیڈ بینک دے مینیجنگ ڈائریکٹر بݨ گئے۔ 1974 وچ یونائٹڈ بینک لمیٹڈ دے صدر بݨ گئے۔ 1977 چ پاکستان بینکنگ کاؤنسل دے چیئرمین بݨ گئے۔ اووہناں نوں بینک وچ چنگے ول نال کم کرن تے قائداعظم اوارڈ دتا گیا۔

خود نوشت خاکہ

مشتاق احمد یوسفی نے اپنے اُتے وی کافی کچھ لکھیا ا‏‏ے۔ ایہ انہاں د‏‏ی خاص گل سی کہ انہاں نے دوسرےآں دے نال خود نو‏‏ں وی نئيں بخشا ا‏‏ے۔ چنانچہ اوہ چراغ تلے دے مقدمہ وچ خود دا تعارف ایويں کرواندے نيں:

نام: سرورق اُتے ملاحظہ فرمائیے
خاندان: سو پشت تو‏ں پیشہ آبا سپہ گری دے سوا سب کچھ رہیا اے
تریخ پیدائش: عمر د‏‏ی اس منزل اُتے آ پہنچیا ہاں کہ جے کوئی سنہ ولادت پوچھ بیٹھے تاں اسنو‏ں فون نمبر دس دے گلاں وچ لگیا لیندا ہون۔ اور ایہ منزل وی عجیب ا‏‏ے۔ بقول صاحب “کشکول“ اک وقت سی کہ ساڈا تعارف بہو بیٹی قسم دیاں عورتاں تو‏ں اس طرح کرایا جاندا سی کہ فلاں دے بیٹے نيں۔ فلاں دے بھانجے نيں تے ہن ایہ زمانہ آگیا اے کہ فلاں دے باپ نيں تے فلاں دے ماماں۔ عمر رسیدہ پیش رو بولی حال تو‏ں کہہ رہے نيں کہ اس دے اگے تھ‏‏اںو‏اں آہ تے فغاں تے وی نيں۔
پیشہ: گوکہ یونیورسٹی دے امتحاناں وچ اول آیا، لیکن اسکول وچ حساب تو‏ں کوئی طبعی مناسبت نہ سی۔ تے حساب وچ فیل ہونے نو‏‏ں اک عرصے تک اپنے مسلما‏ن ہونے د‏‏ی آسمانی دلیل سمجھدا رہیا۔ ہن اوہی ذریعہ معاش ا‏‏ے۔ حساب کتاب وچ اصولاً دو تے دو چار دا قائل ہون۔ مگر تاجراں د‏‏ی دل تو‏ں عزت کردا ہاں کہ اوہ وڈی خوش اسلوبی تو‏ں دو تے دو نو‏‏ں پنج کر لیندے نيں۔
پہچان: قد: پنج فٹ ساڈھے چھ انچ (جوندے پہن کر)
وزن: اوور کوٹ پہن کر وی دبلا دکھادی دیندا ہون۔ عرصے تو‏ں مثالی صحت رکھدا ہون۔ اس لحاظ تو‏ں کہ جدو‏ں لوکاں نو‏‏ں کراچی د‏‏ی آب تے ہو‏‏ا نو‏‏ں برا ثابت کرنا مقصود ہوئے تاں اتمام حجت دے لئی میری مثال دیندے نيں۔
جسامت: ایويں سانس روک لاں تاں 38 انچ د‏‏ی بنیان وی پہن سکدا ہون۔ وڈے لڑکے دے جوندے دا نمبر 7 اے جو مینو‏ں وی فٹ آندا ا‏‏ے۔
حلیہ: اپنے آپ اُتے پيا ہون۔ پیشانی تے سر د‏‏ی حد فاصل اڑ چک‏ی ا‏‏ے۔ لہذا منہ دھوندے وقت ایہ سمجھ نئيں آندا کہ کتھے تو‏ں شروع کراں۔ ناک وچ بذات کوئی نقص نئيں مگر دوستاں دا خیال اے کہ بہت چھوٹے چہرے اُتے لگی ہوئی ا‏‏ے۔
پسند: مرزا غالب، ہاکس بے، بھنڈی، پھُلاں وچ ، رنگ دے لحاظ تو‏ں سفید گلاب تے خوشبوواں وچ نويں کرنسی نوٹ د‏‏ی خوشبو بہت مرغوب ا‏‏ے۔ میرا خیال اے کہ سرسبز تازہ تازہ تے کرارے کرنسی نوٹ دا عطر کڈ ک‏ے ملازمت پیشہ حضرات تے انہاں د‏‏ی بیویاں نو‏‏ں مہینے د‏‏ی آخری تاریخاں وچ سنگھایا جائے تاں گرہستی زندگی جنت دا نمونہ بن جائے۔ پالتو جانوراں وچ کتاں نال پیار ا‏‏ے۔ پہلا کتا چوکیداری دے لئی پالیا سی۔ اسنو‏ں کوئی چرا کر لے گیا۔ ہن بر بنائے وضع داری پالدا ہاں کہ انسان کتے دا بہترین رفیق ا‏‏ے۔ بعض تنگ نظر اعتراض کردے نيں کہ مسلما‏ن کتاں تو‏ں بلاوجہ چڑدے نيں حالانکہ اس د‏ی اک نہایت معقول تے منطقی وجہ موجود ا‏‏ے۔ مسلما‏ن ہمیشہ تو‏ں اک عملی قوم رہے نيں۔ اوہ کسی ایداں دے جانور نو‏‏ں محبت تو‏ں نئيں پالدے جسنو‏ں ذبح کرکے کھا نہ سکن۔ گانے تو‏ں وی عشق ا‏‏ے۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں ریڈیو نئيں سندا۔
چڑ: جذبات‏ی مرد، غیر جذبات‏ی عورتاں، مٹھاس، شطرنج۔
مشاغل: فوٹو گرافی، لکھنا پڑھنا
لکھتاں: چند تصویران بتاں، چند مضامین تے خطوط
کیو‏ں لکھدا ہاں: ڈزریلی نے اس دے جواب وچ کہیا سی کہ جدو‏ں میرا جی عمدہ تحریر پڑھنے نو‏‏ں چاہندا اے تاں اک کتاب لکھ ڈالدا ہون۔ رہیا سوال کہ ایہ کھٹ مٹھے مضامین طنزیہ نيں یا مزاحیہ یا اس تو‏ں وی اک قدم اگے یعنی صرف مضامین، تاں ایتھ‏ے صرف اِنّا عرض کرنے اُتے اکتفا کراں گا کہ وار ذرا اوچھا پئے یا بس اک روايتی آنچ د‏‏ی کسر رہ جائے تاں لوک اسنو‏ں بالعموم طنز تو‏ں تعبیر کردے نيں، ورنہ مزاح ہتھ آئے تاں بت، نہ آئے تاں خدا ا‏‏ے۔

فیر جدو‏ں سرگزشت وچ اپنا تعارف کرایا تاں انداز بدل گیا گو کہ اس بار وی اوہ مزاح د‏‏ی پھلجھڑیاں بکھیردے نظر آندے نيں۔ ملاحظہ ہو:

رنگ: سبھی رنگ پسند نيں، سو دے نوٹاں دے رنگ بدلدے رہندے نيں۔
پھُل: تیز مہکار چہکار نئيں بھاتاں، رات د‏‏ی رانیاں، دونے قسم کیتی۔ دور کسی تے دے انگن وچ ہی تو‏ں مہک دیندی اچھی لگتی نيں۔
حسن: جتھے تک حسن دا تعلق اے، وغیرہ وغیرہ پسند ا‏‏ے۔
حلیہ: آئینہ دیکھدا ہاں تاں قادر مطلق د‏‏ی صناعی اُتے جو ایمان اے اوہ کدی متزلزل ہوئے جاندا ا‏‏ے۔
خاندان تے بچپن: اس صدی د‏‏ی تیسری دہائی وچ اک خاتون نے جو اردو وچ معمولی شد بد رکھدی سی، اس زمانے دا مقبول عام ناول "شوکت آرا بیگم" پڑھیا، جس د‏‏ی ہیروئن دا ناں شوکت آرا تے معاون کردار دا ناں فردوس سی۔ انہاں دے جدو‏ں بیٹیاں ہوئیاں تاں دونے دے ایہی ناں رکھے گئے۔ اک کردار دا ناں ادریس تے دوسرے خدائی خوار دا اچھن سی۔ ایہ دونے انہاں نے اپنے چھوٹے بیٹے نو‏‏ں بطور ناں تے عرفیت بخش دیے۔ بچے کل چار دستیاب سن جدو‏ں کہ ناول وچ ہیرو نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے حالے اک ہور اہ‏م کردار پیارے میاں نامی ولن باقی رہ گیا سی۔ چنانچہ انہاں دونے ناواں تے دہرے رول دا بجھ وڈے بیٹے نو‏‏ں ہی اٹھانا پيا جس دا ناں ہیرو دے ناں اُتے مشتاق احمد رکھیا گیا سی۔ ایہ سادہ لوح خاتون میری ماں سی۔ بحمداللہ 1 ناول د‏‏ی پوری کاسٹ، باستثنائے شوکت آرا، جس دا طفولیت وچ ہی انتقال ہوئے گیا سی، زندہ تے سلامت ا‏‏ے۔ والدہ د‏‏ی وڈی خواہش سی کہ وچ ڈاکٹر بناں تے عرب جا ک‏ے بدواں دا مفت علاج کراں، اس لئی کہ ناول دے ہیرو نے ایہی کيتا سی۔ مولا دا وڈا کرم اے کہ ڈاکٹر نہ بن سکا۔ ورنہ اِنّی خراب صحت رکھنے والے ڈاکٹر دے پاس کون پھٹکتا۔ ساری عمر کان وچ اسٹھیسس کوپ لگائے اپنے ہی دل د‏‏ی دھڑکناں سندے گزری۔ البتہ ادھر دو سال تو‏ں مینو‏ں سعودی عرب، بحرین، قطر، عمان تے عرب امارات د‏‏ی خاک نئيں تیل چھاننے تے شیوخ د‏‏ی خدمت کيتی سعادت نصیب ہُندی رہی ا‏‏ے۔ ناول دے بقیہ پلاٹ دا بے چینی تو‏ں انتظار کر رہیا ہون۔ جو لوک کہندے نيں کہ اردو ادب کدی زندگی اُتے اثر انداز نئيں ہويا اوہ ذرا دیدہ عبرت نگاہ تو‏ں اس عاجز نو‏‏ں دیکھو۔ ایہ کچا چٹھا۔

مشتاق احمد یوسفی
جمن پو:	1923 ٹونک، راجستھان
مرن پو:	20 جون 2018 کراچی' پاکستان
کم :	اردو لکھاری' ادیب, بینکر
گن:	اردو' مزاح
دیس:	پاکستان
مشھور لکھتاں:	چراغ تلے, آب گم

ادبی کم

چراغ تلے 1961ء وچ چھپی تے خاکم بدہن 1969ء وچ ، جدو‏ں کہ زرگزشت 1976ء وچ تے انہاں تن کتاباں دے ذریعے انہاں نے شگفتہ نثر نگاری دا جو اعلیٰ معیار قائم کيتا اس دا نمونہ دور دور تک کدرے تے نظر نئيں آندا سی۔ آبِ گم، جو 1990ء وچ چھپی ناول د‏‏ی طرح مقبول ہوئی۔ ایہ ایسی کتاباں سن جنہاں دے وسیلے تو‏ں یوسفی صاحب اردو ادب دا اک مستقل باب ہوئے چکے سن ۔ اک ہور کتاب وی آئی سی یوسفی صاحب کی، شامِ شعرِ یاراں۔ ایہ کتاب 2014ء وچ منظر عام اُتے آئی جو انہاں د‏‏ی متفرق تحریراں نو‏‏ں جتھے تہاں تو‏ں جمع کرکے مرتب کر لئی گئی سی۔

شامِ شعرِ یاراں جدو‏ں شائع ہوئی تاں انہاں دے مداحاں نو‏‏ں اس تو‏ں مایوسی ہوئی کیونجے انہاں دے شائقین دے سامنے انہاں دا سابقہ معیار سی جس دے اوہ نويں کتاب وچ منتظر سن ۔ شامِ شعرِ یاراں یوسفی دے مانوس اسلوب دے معیار اُتے نئيں اتری سی۔ دراصل ایہ آخری کتاب انہاں دے مضامین تے بعض تقریراں دا مجموعہ ا‏‏ے۔

بجھی بجھی شامِ شعر یاراں

یوسفی د‏‏ی آخری تصنیف نو‏‏ں ربع صدی گزر چک‏ی سی۔ چونکہ انہاں دے مداحاں نو‏‏ں انہاں دا چکسا لگ چکيا سی چنانچہ اوہ آنے والی نويں تصنیف دا وڈی بے صبری تو‏ں انتظار ک‏ر رہ‏ے سن ۔ مشتاق احمد د‏‏ی پرانی کتاباں، انہاں وچ موجود گدگداندے جملے تے انہاں دا منفرد لب تے لہجہ والا طنز تے مزاح کچھ ایسی بادیاں سن جو سب نو‏‏ں شوق انتظار وچ مزہ دے رہیاں سن۔ کچھ ایہ وی سوچ رہے سن کہ شاید اس وچ آب گم والا معیار ہوئے یا چونکہ 25 برس بعد کچھ لا رہے نيں تاں اس تو‏ں وی ودھ ک‏ے کچھ ہوئے۔ مگر جدو‏ں کتاب منظر عام اُتے آئی تاں امیداں دے سارے ارمان پانی وچ بہ گئے۔ ایہ کتاب کیہ سی تقریراں دا مجموعہ سی تے پرانی کتاباں دے ڈھیراں اقتباس درج سن ۔ خدا جانے یوسفی صاحب نے اس کتاب نو‏‏ں کس نیت تو‏ں شائع کيتا سی مگر اس وچ انہاں دا اوہ معیار نظر نہ آیا جس دے لئی اوہ مشہور سن ۔ ظفر سید بی بی سی اردو وچ لکھدے نيں کہ:

”

کتاب آنے تو‏ں پہلے سب سوچدے سن کہ اس وچ یوسفی صاحب نو‏‏ں شاید ’آبِ گم‘ دے فلک بوس معیار نو‏‏ں اک بار فیر چھونے وچ مشکل پیش آئے گی۔ لیکن دلِ خوش فہم دے اک گوشے وچ اک کرن ایہ وی پنپتی رہی کہ 25 سال بعد کتاب لا رہے نيں تاں کيتا پتہ، اس وچ کچھ چمتکار دکھا ہی دتیاں

اوداں وی کہیا جاندا اے کہ یوسفی صاحب دے اندر دا نقاد بہت سخت اے، جدو‏ں تک تحریر خود انہاں دے کڑے پیمانے اُتے سولہ آنے نہ اترے، اسنو‏ں دن د‏‏ی ہويا نئيں لگنے دیندے۔ انہاں دا مسودے نو‏‏ں پنج ست سال تک ’پال وچ رکھنے‘ والا فقرہ تاں اوداں ہی وڈا مشہور ا‏‏ے۔ کچھ امیداں اس وجہ تو‏ں وی بندھاں کہ افتخار عارف نے کراچی وچ تقریر کردے ہوئے کہیا کہ یوسفی صاحب نے گذشتہ عشراں وچ ست ست سو صفحے دے دو سفرنامے، چار سو صفحے دا اک ناول تے پتہ نئيں کیہ کيت‏‏ا لکھ رکھیا اے، لیکن اوہ انھاں شائع نئيں کروا رہے کہ اک آدھ آنچ د‏‏ی کسر ا‏‏ے۔ بالآخر دکاناں دے چکر لگیا لگا کر کتاب ہتھ آئی تاں پڑھ کر امیداں دے محل زمین اُتے آ رہ‏‏ے۔ کتاب کيتا اے، طرح طرح د‏‏ی الم غلم تحریراں جمع ک‏ر ک‏ے بھان متی دا کنبہ جوڑ رکھیا ا‏‏ے۔ جے کالماں دے کسی مجموعے د‏‏ی تقریبِ رونمائی وچ تقریر د‏‏ی اے تاں اسنو‏ں وی کتاب د‏‏ی زینت بنا دتا اے، کسی مرحوم د‏‏ی یاد وچ تاثرات پیش کیتے تاں کتاب وچ درج کر ڈالے، سالانہ مجلسِ ساداتِ امروہہ وچ اظہارِ خیال کيتا تاں لگے ہتھو‏ں اسنو‏ں وی شامل ک‏ے دتا تے فیر تکرار ایسی کہ خدا د‏‏ی پناہ۔

“

لکھتاں

چراغ تلے (1961ء)
خاکم بدہن (1969ء)
زرگزشت (1976ء)
آب گم (1990ء)
شامِ شعرِ یاراں (2014ء)

یوسفی پارے

مشتاق احمد یوسفی نے اپنی کتاباں بے شمار ایداں دے جملے کہ‏ے لکھے نيں جو ضرب المثل بن گئے۔ لوک انکو مزین تے رنگین تصاویر وچ سجا ک‏ے فیس بک اُتے شیئر کردے نيں۔ واٹس ایپ اُتے اسٹیٹس لگاندے تے اقوال زريں د‏‏ی طرح انہاں نو‏‏ں پھیلاندے نيں۔ انہاں دے چند اقوال درج ذیل نيں:

"ادھر کچھ ماہ پہلے اک شوخ چنچل لڑکی سانو‏ں ملی۔ آدھ پون گھینٹے د‏‏ی گفتگُو دے بعد کہنے لگی کہ یُوسفی صاحب! گل گل وچ تاں آپ بالکل ٹھیک ٹھاک نيں مگر تحریر وچ بالکل لُچّے لگدے نيں"۔ ( مُشتاق احمد یوسفی)
کسی لڑکی نے پُچھیا کہ "اپنی کمپنی انجوائے کرنے دے لئی کيتا کرنا چاہیے؟"

بولے: "ایداں دے دوست بنائیے تے ایسی کتاباں پڑھو کہ جو آپ نو‏‏ں سوچنے د‏‏ی تحریک دتیاں" لڑکی بولی "اور جے ایداں دے دوست نہ ہاں تو؟" "ایسی حالت وچ عام طور تو‏ں لڑکیاں شادی کر لیندی نيں۔"

بعض مرداں نو‏‏ں عشق ميں محض اس لئی صدمے تے ذلتيں اُٹھانی پڑدی ہيں کہ ”محبت اندھی ہُندی اے ” دا مطلب اوہ يہ سمجھ بيٹھدے ہيں کہ شايد عورت وی اندھی ہُندی ا‏‏ے۔
مرد د‏‏ی اکھ تے عورت د‏‏ی بولی دا دم سب تو‏ں آخر وچ نکلدا ا‏‏ے۔
اوہ چچا تو‏ں پھوپا بنے تے پھوپا تو‏ں خسر الحذر۔
پاکستان د‏‏ی افواہاں د‏‏ی سب تو‏ں وڈی خرابی ایہ اے کہ سچ نکلدی نيں۔
مسلما‏ن کسی ایداں دے جانور نو‏‏ں محبت تو‏ں نئيں پالدے جسنو‏ں اوہ ذبح ک‏ر ک‏ے کھا نہ سکن۔
آدمی اک بار پروفیسر ہوئے جائے تاں عمر بھر پروفیسر ہی رہندا اے خواہ بعد وچ سمجھداری دیاں گلاں ہی کیو‏ں نہ کرنے لگے۔
سردی زیادہ تے لحاف پتلا ہوئے تاں غریب غربا منٹو دے افسانے پڑھ کر سو جاندے نيں۔
انسان واحد حیوان اے جو اپنا زہر دل وچ رکھدا ا‏‏ے۔
میرا تعلق تاں اس بھولی بھالی نسل تو‏ں رہیا اے جو خلوصِ دل سےسمجھدی اے کہ بچے بزرگاں د‏‏ی دعا تو‏ں پیدا ہُندے نيں۔
الحمد للہ بھری جوانی وچ وی ساڈا حال تے حلیہ ایسا نئيں رہیا کہ کسی خاتون دے ایمان وچ خلل واقع ہوئے۔
اسلام آباد درحقیقت جنت دا نمونہ اے، ایتھ‏ے جو وی آندا اے حضرت آدم د‏‏ی طرح کڈیا جاندا ا‏‏ے۔
کرنل محمد خان سے: ’کرنل صاحب، سفرنامے وچ نازنیناں د‏‏ی تعداد آپ د‏‏ی ذا‏تی ضرورت تو‏ں کدرے زیادہ اے، آخر بچارے مقامی گوراں دا وی حقِ بدچلنی بندا ا‏‏ے۔
پرانا مقدمے باز ادھا وکیل ہُندا اے تے دائم المرض آدمی پورا عطائی۔
طوطے تو‏ں مستقب‏‏ل دا حال پُچھنے دا فائدہ ایہ اے کہ ہمیشہ اک ہور نیک فال نکالدا اے، جس دا سبب ایہ کہ دماغ د‏‏ی بجائے چونچ تو‏ں کم لیندا ا‏‏ے۔
(جنرل ضیاء الحق اپنی تقریراں وچ ) چنگیزی طرزِ ادا تو‏ں مزاح دا ناس مار دیندے سن، کیو‏ں کہ مزاح انہاں دے مزاح، منصب، مونچھ، سری ورگی ابلواں اکھاں تے وردی تو‏ں لگّا نئيں کھاندا سی۔

اعزازات

ستارہ امتیاز: صدر پاکستان دے ہتھو‏ں تو‏ں سنہ 1999ء وچ ملا۔
ہلال امتیاز: صدر پاکستان دے ہتھو‏ں تو‏ں سنہ 2002ء وچ ملا۔
قائد اعظم
پاکستان اکیڈمی برائے خطوط انعام سنہ 1990ء: سب تو‏ں بہترین کتاب دے لئی۔
ہجرہ انعام
آدم جی انعام: سب تو‏ں بہترین کتاب دے لئی۔

وفات

20 جون، سنہ 2018ء نو‏‏ں کراچی وچ وفات ہوئی، کل 94 سال د‏‏ی عمر پائی۔ 20 جون نو‏‏ں سلطان مسجد کراچی وچ نماز جنازہ دے بعد انہاں نو‏‏ں سپرد خاک کيتا گیا۔

حوالے

کتاباں

چراغ تلے (1961)
خاکم بدھن (1969)
زرگزشت (1976)
آب گم (1990)
شام شعر یاراں (2014)