مسجد الحرام دی توسیع
سانچہ:خانہ معلومات/غلق اسلام وچ مسجد حرام سب توں عظیم الشان تے مقدس مسجد سمجھی جاندی اے، ایہ مسجد سعودی عرب دے مغرب وچ واقع شہر مکہ دے وسط وچ واقع اے۔ مسجد حرام دے وسط وچ کعبہ اے جو اسلامی عقیدہ دے مطابق، اللہ دی عبادت دے لئی زمین اُتے بنایا جانے والا پہلا گھر اے۔ مسلماناں دے نزدیک ایہ مقام دنیا وچ سب توں زیادہ مقدس و متبرک تے انہاں دا قبلہ اے۔ چونکہ فتح مکہ دے موقع اُتے اس مسجد دے احاطہ وچ کسی نوں مارنا یا قتل کرنا ہمیشہ دے لئی حرام قرار دتا گیا سی، اس لئی اس دا ناں مسجد حرام رکھیا گیا۔ اس مسجد وچ اک نماز ادا کرنے دا ثواب اک لکھ نمازاں دے برابر اے۔ مسلماناں دے نزدیک مسجد حرام دی اسی اہمیت دے پیش نظر خلفاء راشدین تے بعد وچ آنے والے مسلم حکام و خلفاء نے مسجد دی توسیع دا خصوصی اہتمام جاری رکھیا۔ اسلام دی تریخ وچ اس مسجد دی سب توں پہلی توسیع عمر بن خطاب دے ہتھوں سنہ 17ھ وچ ہوئی، اس دے بعد توں توسیع دا عمل مستقل چلدا رہیا تے اج وی جاری اے۔
تاریخی پس منظر
سودھودور صحابہ
سودھوعمر بن خطاب
سودھواسلام دی تریخ وچ مسجد حرام دی سب توں پہلی توسیع حضرت عمر بن خطاب نے کی، انہاں نے مسجد دے رقبہ وچ 560 میٹر دا اضافہ کیتا۔ انہاں دے دور خلافت وچ مسجد حرام وچ اک زبردست سیلاب آگیا سی، اس سیلاب دا ناں “ام نہشل“ اے۔ اس سیلاب نے مقام ابراہیم نوں اپنی جگہ توں ہٹا دتا سی، بعد وچ اس پتھر نوں حضرت عمر نے واپس اپنی جگہ رکھیا۔ اس وقت مسجد حرام دے ارد گرد احاطہ دی بجائے مکانات موجود سن، جنہاں دی وجہ توں لوکاں نوں تنگی دا وی سامنا سی ۔ چناں چہ حضرت عمر نے انہاں مکانات نوں خرید کر انھاں منہدم کر دتا، بعض مالکین نے مکان دی قیمت لینا گوارا نئيں کيتی تے کچھ لوکاں نے مکانات فروخت کرنے توں انکار کر دتا، چناں چہ انہاں گھراں دی قیمت نوں کعبہ دے خزانہ وچ داخل کرا دتا تاکہ بعد وچ کدی ایہ لوک لے سکن، فیر مسجد دے ارد گرد دیوار احاطہ تعمیر کيتی۔[۱]
عثمان بن عفان
سودھوسنہ 26ھ وچ حضرت عثمان بن عفان نے مسجد وچ ہور توسیع کی، جس دے بعد مسجد دا رقبہ ودھ کے 4390 میٹر ہو گیا، عثمان بن عفان دا اضافہ کردہ رقبہ تقریباً 2040 میٹر سی ۔[۲] اس توسیع وچ مسجد حرام دے گرد موجود گھراں نوں منہدم کر کے انہاں دی زمین نوں مسجد دے احاطہ وچ شامل کے لیا گیا سی ۔ عثمان بن عفان پہلے شخص سن جنہاں نے مسجد حرام دے کچھ حصےآں اُتے چھت پائی تے مرمر دے ستون کھڑے کیتے۔ توسیع دے دوران وچ عثمان بن عفان نوں وی اوہی مشکل پیش آئی جو انہاں توں پہلے عمر بن خطاب نوں پیش آچکی سی، ارد گرد موجود گھراں دے مالکین انھاں فروخت کرنے اُتے راضی نئيں سن، لیکن حضرت عثمان نے قیمت دینے تے گھراں نوں منہدم کرنے دا حکم جاری کر دتا۔ انہاں لوکاں نے مخالفت وچ آواز بلند دی تاں حضرت عثمان نے کہیا: " میری نرمی دی وجہ توں تواناں میری مخالفت کيتی جرات ہوئی، عمر نے وی اس پہلے تواڈے نال ایہی کیتا سی لیکن اس وقت تاں کسی نے کچھ نئيں کہیا" تے انہاں لوکاں نوں قید کرنے دا حکم دے دتا۔ بعد وچ امیر مکہ عبد اللہ بن خالد بن اسید دی سفارش اُتے انھاں رہیا کیتا تے انہاں دے گھراں دی قیمتاں عطا کر دتیاں۔
دور اموی
سودھوعبد اللہ بن زبیر
سودھوسنہ 60ھ وچ عبد اللہ بن زبیر نے کعبہ نوں از سر نو تعمیر کیتا۔ اس تعمیر نو دی وجہ ایہ سی کہ یزید بن معاویہ دے لشکر نے عبد اللہ بن زبیر دا محاصرہ کیتا سی، محاصرہ دے دوران یزید دے لشکر نے مسجد حرام وچ جلدے ہوئے گولے داغے، جس دی وجہ توں کعبہ نوں خاصا نقصان ہويا، اس محاصرہ دا اختتام یزید بن معاویہ دی وفات اُتے ہويا سی ۔
ولید بن عبد الملک
سودھوسنہ 91ھ وچ ولید بن عبد الملک نے مسجد حرام دی چوتھی توسیع کی، اس توسیع دی وجہ ایہ سی کہ پانی دا زبردست ریلا مسجد وچ داخل ہو گیا سی جس دی وجہ توں مسجد نوں نقصان پہونچا۔ ولید بن عبد الملک نے مسجد دے رقبہ وچ وی توسیع دی تے تمام مورخین اس گل اُتے متفق نيں کہ ولید پہلا شخص اے جس نے مسجد حرام دی تعمیر وچ مصر و شام توں درآمد شدہ ستوناں نوں استعمال کیتا تے مضبوط چھتاں تعمیر کيتیاں تاکہ نمازیاں نوں دُھپ توں پریشانی نہ ہوئے۔
دور عباسی
سودھوابو جعفر منصور
سودھوابو جعفر منصور نے رکن شامی دے رقبہ وچ اضافہ کیندا، اسی دے پاس دار الندوۃ تے دار النخلۃ ہويا کردا سی ۔ منصور نے رکن شمالی تے رکن مغربی اُتے منارہ تعمیر کیندا، ہور حجر اسماعیل نوں مرمر توں مزین کرنے تے چاہ زمزم اُتے جالی لگانے دا حکم دتا۔ ایہ توسیع سنہ 137ھ توں 140ھ تک جاری رہی۔
معتضد باللہ
سودھوسنہ 281ھ توں 284ھ تک معتضد باللہ نے مختلف ترامیم و توسیع کيتی۔ دار الندوۃ نوں منہدم کرایا تے اک غلام گردش تعمیر کرائی جو مسجد حرام دے چھ دروازےآں اُتے محیط سی۔ عمدہ ستون کھڑے کیتے تے چھت وچ ساگوان دی لکڑی لگائی، ہور مسجد دے اندر بارہ دروازے تے باہر تن دروازے وی بنائے۔ ایہ توسیع تن سال تک جاری رہی۔
مقتدر باللہ
سودھوسنہ 306ھ وچ مقتدر باللہ نے زبیدہ بنت جعفر دے ناں اُتے مسجد دے رقبہ وچ اضافہ کیتا تے اک وڈا دروازہ تعمیرا کرایا جو اس وقت باب ابراہیم دے ناں توں مشہور اے۔
دور سعودی
سودھوحرم مکی دی توسیعات | |
---|---|
مسجد حرام دا فضائی منظر، 2013ء
| |
دور صحابہ دی توسیعات | |
عمر بن خطاب «17ھ» | 560 میٹر |
عثمان بن عفان «26ھ» | 1710 میٹر |
عبدالله بن زبير «65ھ» | 3340 میٹر |
وليد بن عبد الملك «91ھ» | ....... |
دور عباسی دی توسیعات | |
ابو جعفر المنصور «137 – 140هـ» | 5320 میٹر |
محمد مہدی عباسی «160 – 164ھ» | 15020 میٹر |
معتضد بالله عباسی « 284ھ» | 1320 میٹر |
مقتدر بالله عباسی « 306ھ» | 950 میٹر |
سعودی دور دی توسیعات | |
عبد العزيز آل سعود «1375 – 1396ھ» | 125900 میٹر |
فہد بن عبد العزيز آل سعود «1406ھ» | 42000 میٹر |
درستی - ترمیم |
عبد العزیز بن عبد الرحمن آل سعود
سودھومسجد حرام وسیع ہُندے ہُندے آس پاس موجود گھراں تک پہونچ گئی دوسری طرف دنیا وچ مسلماناں دی تعداد وچ اضافہ ہونے دی وجہ توں حجاج دی تعداد ودھ رہی سی۔ ایسی صورت وچ مسجد دے رقبہ وچ اضافہ ناگزیر ہو گیا، چناں چہ شاہ عبد العزیز بن عبد الرحمن نے مسجد حرام دے انتظام دے لئی اک علاحدہ کمیٹی تشکیل دتی جس دا ناں مجلس إدارة الحرم رکھیا گیا۔ اس کمیٹی نوں مسجد حرام دے جملہ معاملات دا انتظام، نگہبانی تے خدمت سونپی گئی۔ ہور شاہ عبد العزیز نے اک اہم کم ایہ کیہ کہ تمام مصلیان مسجد نوں اک امام دے پِچھے یکجا کے دتا، جدوں کہ اس توں پہلے چار فقہی مسالک دے مطابق چار جماعتاں ہويا کردیاں سن۔
ہور اہم خدمات:
- سنہ 1344ھ تک مسجد حرام دی مرمت مکمل کيتی۔
- 1346ھ وچ غلام گردشاں وچ ترمیم کی، دیواراں تے ستوناں اُتے سونے دا روغن چڑھایا تے قبہ زمزم دی مرمت کيتی۔
- مصلیان مسجد دی دُھپ توں بچاؤ دے لئی چھتریاں بنائاں۔
- صفا تے مروہ دے درمیان وچ پتھراں دا فرش لگایا۔
- شعبان 1347ھ، مسجد وچ موجود آلات روشنی دی تجدید دی تے انہاں نوں ودھیا کر اک ہزار تک کر دتا۔
- 14 صفر 1373ھ نوں جدوں مکہ مکرمہ وچ بجلی لیائی گئی تاں مسجد حرام وی بقعہ نور بن گئی تے بجلی توں چلنے والے پنکھے رکھے گئے۔
سعود بن عبد العزیز آل سعود
سودھوشاہ سعود دے دور وچ ربیع الآخر 1375ھ نوں مسجد حرام دے توسیعی منصوبہ دا آغاز ہويا، اس دے بعد مسجد دا رقبہ تقریباً 28 ہزار میٹر ہو گیا جس وچ پنجاہ ہزار مصلیان دی گنجائش سی۔ ایہ توسیع دس سال تک جاری رہی۔[۳] جمعرات 23 شعبان 1375ھ بمطابق 5 اپریل 1956ء نوں توسیع دی ابتدا ہوئی۔[۴] ایہ توسیع متعدد مرحلےآں توں گزر کر مکمل ہوئی، انہاں دی تفصیلات درج ذیل نيں:
- صفا دے پِچھے نويں سڑک کڈی گئی، تاکہ ٹریفک مقام سعی توں دور ہی گزر جائے۔ مقام سعی اُتے سیمنٹ دا فرش لگایا گیا تے سعی کرنے دے لئی دو منزلہ عمارت تعمیر ہوئی تاکہ کثیر تعداد نوں وی سعی کرنے وچ آسانی ہوئے۔ چناں چہ ہن مقام سعی دی لمبائی 394.5 میٹر، چوڑائی 20 میٹر، نچلی منزل دی بلندی 12 میٹر تے اوپری منزل دی بلندی 9 میٹر ہو گئی۔
حوالے
سودھو- ↑ ابو الولید ازرقی نے ابن جریج دی سند توں اس واقعہ نوں نقل کیتا اے
- ↑ كتاب الزيادات في الحرم المكي الشريف - از شريف محمد بن مساعد آل عبد الله
- ↑ سعودی وزارت خارجہ دی ویب سائٹ
- ↑ «شاہ سعود دے دور دے واقعات». بایگانیشده از اصلی در ۲۰۱۶-۰۴-۲۳. دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۱-۰۴.