مبارک خان دوم
| مبارک خان دوم | |
|---|---|
| تاریخ پیدائش |
|
| تاریخ وفات | 5 جون 1772
|
| شہریت |  برطانوی ہندستان
|
ترمیم  | |
نواب مبارک خان دوم بانی ریاست بہاولپور صادق محمد خان اول دے دوسرے بیٹے تے محمد بہاول خان اول دے بھائی سن ۔ نواب مبارک خان نے ریاست اُتے 24 سال کامیاب حکمرانی کيتی۔
سلسلہ نسب
سودھونواب آف بہاولپور حضرت عباس بن عبد المطلب دے خاندان توں نيں انہاں دا شجرہ نسب کچھ ایويں اے
- مبارک خان دوم بن نواب صادق محمد خان اول بن نواب مبارک خان اول بن بہادر خان دوم بن فیروز یا پیروج خان بن امیر محمد خان دوم بن بھکھر خان دوم بن بہادر خان بن بھکھر خان بن ہیبت خان بن امیر صالح خان بن امیر چندر خان بن داؤد خان دوم بن بن محمد خان بن محمود خان بن داؤد خان بن امیر چنی خان بن بہاءاللہ عرف بھلا خان بن امیر فتح اللہ خان بن سکندر خان بن عبد القدر یا قاہر خان بن امیر اِبان خان بن سلطان احمد ثانی بن شاہ مزمل بن شاہ عقیل بن سلطان سہیل بن سلطان یاسین بن احمد المستنصر باللہ الثانی بن الظاہر بامر اللہ بن الناصر لدین اللہ بن ابو محمد الحسن المستضی بامر اللہ بن المستنجد باللہ بن المقتفی لامر اللہ بن المستظہر باللہ بن المقتدی بامر اللہ بن القائم بامر اللہ بن القادر باللہ بن المقتدر باللہ بن المعتضد باللہ بن الموفق باللہ بن المتوکل علی اللہ بن المعتصم باللہ بن ہارون الرشید بن المہدی باللہ بن ابو جعفر المنصور بن محمد بن علی بن عبداللہ (رضی اللہ عنہ) بن عباس بن عبد المطلب (رضی اللہ عنہ)۔ [۱]
دستار بندی
سودھوچونکہ نواب بہاول خان اول دی کوئی اولاد نئيں سی اس لئی اوہدی جگہ اس دے بھائی مبارک خان نے لی ۔ داؤد پوترے اس انتخاب اُتے پوری طرح متفق سن ۔
اس لئی نواب مبارک خان دی دستار بندی مورخہ رجب 1163ھ بمطابق 1749ء وچ ہوئی۔
ریاست وچ وسعت
سودھواوہدی دستار بندی دے کچھ ہی عرصہ بعد نواب نے خیرپور دے وڈیرا محمد معروف خان قائم پور دے قائم خان اربانی تے حاصل پور دے حاصل خان دی معاونت توں جیسلمیر توں مروت کھو لیا۔ اس نے تاج و پنجند دے شمال و مغرب وچ وی فتوحات کيتیاں ۔ مدولا تے اس دے زیر نگین علاقے تے شیہنی (اب ضلع مظفر گڑھ وچ ) ناہراں توں چھینے گئے تے بیت ڈوما علاقہ سیت پور دے مخدوم شیخ راجو توں 1164ھ وچ لیا گیا۔ نواب نے منچن آباد دی موجودہ کارداری شہراں توں چھینے گئے تے بیت ڈُبیا علاقہ سیت پور دے مخدوم خراجو توں 1164ھ وچ لیا گیا۔ نواب نے منچن آباد دی موجودہ کارداری دے سامنے والا علاقہ پاکپتن تک مطیع کیتا جس وچ کچھی، پیر غنی وغیرہ پنڈ (موجودہ ضلع منٹگمری) سمیت شامل سی، ہور لودھراں و میلسی دے علاقے بشمول دنیاپور و کہروڑ (موجودہ ضلع ملتان) وی شامل سن ۔
جہان خان دا حملہ
سودھو1165ھ بمطابق 1751ء وچ احمد شاہ ابدالی دے اک جرنیل سردار جہان خان نے اُچ اُتے حملہ کیتا جس پرنواب محمد مبارک خان نے موج گڑھ، مروت تے پھولرا وچ داؤد پوتراں نوں تعینات کیتا تے تمام افواج نوں خیر پور وچ جمع ہونے دا حکم دتا۔ اُچ توں جہان خان بہاولپور دی طرف ودھا تے اٹھ ہزار آدمی خیر پور روانہ کیتے لیکن اس دے بعد ہونے والی لڑائی وچ ایہ دستہ شکست توں دوچار ہويا (1751ء 1752ء) تے فاتحین نے لال سوہارنا تک اس دا تعاقب کیتا۔ جہان خان امن قائم کرنے اُتے مان گیا تے فتح پور فیری دے ذریعے توں ملتان واپس روانہ ہويا۔
تعمیرات
سودھوداؤد پوترے سردار، جونواب دی غیر متعین اطاعت وچ سن ، اس دور حکومت دے دوران تسخیر تے آباد کاری وچ سرگرم عمل وی سن ۔ قائم خان اربانی دے بیٹے کرم خان نے پھولرا دی تعمیر نو کروائی (1753ء)۔ اختیار خان مندهانی نے کلہوڑاں توں گڑھی شادی خان چھینا تے اس دا ناں بدل کے اپنے ناں اُتے رکھیا۔ بہاول خان پیر جانی نے خیر پورنورنگا دی بنیاد رکھی تے دجلہ نالہ ( اورنگ زیب دی کھدوائی ہوئی اک نہر) صاف کروا کے اس دا ناں اورنگا یا نگاہ رکھیا۔
دین گڑھ قلعہ دی بنیاد معروف خان کہرانی دے بیٹے ابراہیم نے رکھی (1756ء) تے اس دے بھتیجے خدا بخش خان نے اسنوں مکمل کروایا۔
شکار پور سرحد اُتے سبزل کہرانی نے سبزل کوٹ دی بنیاد رکھی تے سبزل واہ نہر بنوائی (1757ء)۔
دریں اثنا نواب نے جوئیاں اُتے ہیبت طاری کرنے دی خاطر شہر فرید دے قریب مبارک پور قلعہ تعمیر کروایا سی تے چھ سال بعد ٹڈ ولھرا نوں فصیل بند کرنے دی کوشش کيتی جو بیکانیر نے اسنوں پٹے اُتے دتا ہويا سی، لیکن راجا نے مجوزہ فصیلاں اُتے اعتراض کیتا تے نتیجاً ہونے والی جنگ وچ نواب فتح مند رہیا۔ تب نواب مبارک خان نے اپنی فتح نوں یادگار بنانے دی خاطر ولھرا دے کھنڈر اُتے سردار گڑھ دا قلعہ بنایا (1758ء)۔ نواب نے خود لودھراں تے میلسی علاقےآں وچ مبارک واہ، سردار واہ، خان واہ تے کچھ ہور چھوٹی نہراں وی تعمیر کروائاں جو اج وی جاری نيں۔ رائے سنگھ نے 1173ھ بمطابق 1759ء وچ نصف حصول دی ادائیگی کرنے اُتے قلعہ دراوڑ وی نواب مبارک خان نوں واپس کے دتا تے اسی سال اس نے بیکانیر دے راجا گج سنگھ توں انوپ گڑھ لیا، بہرحال اس نے اگلے برس دوبارہ اس اُتے قبضہ کر ليا۔ ونجھروٹ 1174ھ بمطابق 1760ء وچ اس دے ہتھ لگیا۔ دریا خان جبرانی نے کارواناں پرمحصول عائد کر کے 1757ء وچ اوہدی مرمت کروائی سی، لیکن 1759ء وچ علی مراد خان پیرجانی نے اسنوں غصب کر ليا تے اگلے سال علم بغاوت بلند کیتا۔ چنانچہ نواب نے قلعے نوں قبضے وچ لیا تے اپنے علاقے توں ملحق کر ليا (1760ء)۔
مد منتھار دی بنیاد 1763ء وچ منتھار نوہانی نے صادق آباد کار داری وچ رکھی تے اختیار خان مندهانی نے بھیم وار اُتے قبضہ کیتا جس نے جیسلمیر دے راول مول راج دی قلعہ دار فوج نوں رشوت دتی سی تے اس دا ناں بدل دا اسلام گڑھ رکھ دتا۔ 1761ء وچ غلام شاہ کلہوڑا اس گل توں خفا ہو کے ریاست اُتے حملہ کیتا کہ ایتھے اس دے بھائی عطرخان (جسنوں اس نے سندھ توں بے دخل کیتا سی ) نوں پناہ دتی گئی سی۔ غلام شاہ نے گڑھی اختیار خان تک پیش قدمی دی لیکن اس وقت اپنے ملک وچ واپس پرت آیا جدوں ایہ طے پا گیا کہ عطر خان نوں اس دے حوالے کے دتا جائے گا۔
دراں اثنا بھنگی سکھ داؤد پوتراں دی ودھدی ہوئی طاقت توں خطرہ محسوس کرنے لگے سن تے 1766ء وچ جھنڈا سنگھ، گنڈا سنگھ تے ہری سنگھ نے نواب دے ستلج پار علاقےآں اُتے حملہ کیتا لیکن غیر فیصلہ کن معرکے دے بعد پاکپتن نوں دونے ریاستاں دے درمیان سرحد تسلیم کر ليا گیا۔ پنج سال بعد سکھاں نے گنڈا سنگھ تے مجا سنگھ دی زیر قیادت ملتان علاقے اُتے دھاوا بولا تے اپنی کارروائیاں نوں گھارا دے سجے کنارے اُتے داؤد پوترا علاقے دے اندر تک لے گئے۔ داؤد پوتراں نے صاحب زاده جعفر خان (نواب بہاول خان دوم) دی زیر قیادت کہروڑ دے قریب دشمناں توں ٹکرلئی، جدوں مجا سنگھ ماریا گیا تاں سکھ میدان جنگ توں چلے گئے۔
ریاست دی حالت
سودھومحمد مبارک خان دے عہد وچ ریاست نے خاصی ترقی دی لیکن اگرچہ نواب مبارک خان ساری ریاست دا نواب سی لیکن مطلق حاکمیت حاصل نئيں سی کیونکہ پیر جانی، کہرائی، اربانی، ہالانی، مندهانی، معروفیانی تے ہور خوانین اپنے اپنے علاقےآں اُتے خود مختار حکومت کر رہے سن ۔ درحقیقت ریاست متعدد چھوٹی چھوٹی رعیتاں دی کنفیڈریشن سی۔ ہر رعیت دا حکمران ملکیندی حقوق دے علاوہ انتظامی اختیارات رکھدا سی اورنواب دی سرداری برائے ناں سی۔
وفات
سودھونواب مبارک خان 24 برس تک حکومت کرنے دے بعد 3 ربیع الاول 1186ھ بمطابق 5جون 1772ء نوں فوت ہوئے۔ اوہدی کوئی اولاد نہ سی۔ [۲]