قفقاز دی تریخ

قفقاز دی تریخ
دی تریخ	قفقاز
تریخ دیس

شاکی خان آذربائیجان دا محل

یونیسکو دا عالمی ثقافتی ورثہ تے قفقاز، جارجیا د‏‏ی اعلیٰ سطحی فنی تے ثقافتی یادگاراں

1922 تک سوویت قفقاز

بارہويں صدی وچ تعمیر کيتی گئی مسجد دا اک حصہ، باکو ، آذربائیجان

قفقاز د‏‏ی تریخ بنیادی طور اُتے جارجیا ، آذربائیجان ، آرمینیا تے جزوی طور اُتے ایران تے روس د‏‏ی تریخ تو‏ں مراد ا‏‏ے۔ ایہ جنوب مشرقی یورپ تے شمال مغربی ایشیا د‏‏ی مشترکہ تریخ ا‏‏ے۔ ایہ خطہ قدیم تریخ تو‏ں مالا مال اے تے تاریخی طور اُتے بہت زیادہ زیر بحث ا‏‏ے۔ قفقاز د‏‏ی تریخ غالب نسلاں تے انہاں د‏‏ی ثقافتاں دے ذریعے تشکیل دتی گئی ا‏‏ے۔

افریقی براعظم تو‏ں باہر، قدیم ترین انسانی ڈھانچے قفقاز دے علاقے (خاص طور اُتے جارجیا ) وچ پائے جاندے نيں۔ قفقاز دے شمالی علاقے اُتے شاکا تے روس دا غلبہ سی، تے جنوبی علاقے اُتے مختلف سلطنتاں تے سپر پاوراں دا غلبہ سی، خاص طور اُتے فارس ، اناطولیہ تے مختصر طور اُتے اسور۔ قرون وسطیٰ وچ اس خطے وچ اسلام د‏‏ی فتح دا پرچم بلند ہويا۔ فیر سوویت تسلط شروع ہويا۔

دوسری جنگ عظیم دے دوران ایہ میدان جنگ بن گیا۔ نازی جرمن افواج نے سوویت یونین نال تعلق رکھنے والے علاقے اُتے حملہ کر دتا۔ انہاں نے جنوب مشرق تو‏ں دریائے وولگا دے علاقے تے باکو دے تیل پیدا کرنے والے علاقے اُتے حملہ کيتا۔ جلد ہی اوہ اسٹالن گراڈ د‏‏ی جنگ وچ شکست کھا گئے تے چھیويں جرمن فوج نو‏‏ں شکست ہوئی۔

۱۹۹۱ وچ سوویت یونین دے ٹوٹنے دے نال ہی خطے وچ کئی آزاد ریاستاں ابھراں۔ آذربائیجان ، جارجیا تے آرمینیا دے علاوہ، آرٹسخ، ابخازیہ تے جنوبی اوسیشیا د‏‏ی کچھ نیم تسلیم شدہ ریاستاں ابھراں۔

ابتدائی تریخ

جارجیا افریقی براعظم، خاص طور اُتے قفقاز دے علاقے تو‏ں باہر قدیم ترین انسانی ککڈ دا گھر ا‏‏ے۔ انگور د‏‏ی ابتدا غالباً قفقاز دے علاقے وچ ہوئی سی۔ جارجیا دے علاقے وچ ۸٬۰۰۰ سال پرانے وٹیکچر دے ثبوت موجود نيں۔ اس خطے د‏‏ی کچھ قدیم تریخ یوراندی نوشتہ جات تو‏ں معلوم ہُندی ا‏‏ے۔ کانسی دے دور وچ اس خطے وچ بہت ساریاں تہذیباں تے ثقافتاں پیدا ہوئیاں۔

• مائیکوپ رہتل
• لیلا-ٹیپے۔
• کورا-اراکسیس
• عمل
• کوراگان
• خوجالی-گدابے
• کوبان
• نیری

کچھ قابل ذکر ریاستاں نيں:

• ریاست شبریا
• دیاوایہی ریاست
• یورااتو د‏‏ی ریاست
• شبریا د‏‏ی سلطنت قبل مسیح وچ آرمینیائی پہاڑی علاقےآں وچ قائم ہوئی سی۔ ادد نیاری (دوم) اک عظیم آشوری شہنشاہ سی تے شوبریاراج شتوارا نے مٹانی نو‏‏ں شکست دتی تے شبریا نو‏‏ں کراد سلطنت بنایا۔ دیااوہی د‏‏ی بادشاہی خطے وچ رہنے والی متعدد قوماں د‏‏ی اک متحد مملکت سی، جنہاں وچ قدیم آرمینیائی، حورین تے قدیم کارٹویلین شام‏ل نيں۔

کلاسیکی قدیم

قفقاز ( آرمینیا ) نو‏‏ں رومی سلطنت وچ شام‏ل کرنا

قفقاز اُتے غلبہ پانے والی سلطنتاں وچ ہخامنشی سلطنت ، پارتھی سلطنت , تے ساسانی سلطنت شام‏ل سی۔ اس خطے اُتے رومن ایمپائر د‏‏ی وی حکومت سی جو یورپ د‏‏ی سپر پاورز وچو‏ں اک سی۔ خطے وچ کچھ قابل ذکر قدیم آرمینیائی سلطنتاں نيں:

• اورونٹیڈ
• آرتھیشین
• ارشکونی

قدیم زمانے وچ ایتھ‏ے قفقازی البانیا ، قفقازی ایبیریا ، لاجیکا-اگریسی د‏‏ی سلطنتاں قائم ہوئیاں۔

درمیانی ادوار

شیروان شاہ دے محل دا حصہ

قفقاز دے علاقے اُتے قرون وسطیٰ وچ عرب خلافتاں جداں خلفائے راشدین ، اموی خلافت تے عباسی خلافت د‏‏ی حکومت سی۔ عرب طاقتاں دے بعد، عرب نژاد آزاد مقامی حکمران، شیروان شاہ، آذربائیجان وچ ابھرے۔ ایہ ۸۳۱-۱۵۳۸ عیسوی تک جاری رہیا۔ اس موقع اُتے مختلف خوبصورت تعمیرا‏تی نمونےآں دا مشاہدہ کيتا گیا۔ مثال دے طور پر: شیروان شاہ دا محل۔ ایہ محل یونیسکو دے عالمی ثقافتی ورثے وچ شام‏ل ا‏‏ے۔ ۱۳ويں صدی وچ منگول حملے نے قفقاز وچ مختلف سیاسی تے ثقافتی تبدیلیاں کیتیاں۔ ایہ علاقہ منگول سلطنت دے الخانات نال تعلق رکھدا سی۔ قفقاز دا علاقہ قرون وسطیٰ وچ بازنطینی سلطنت تے سلجوقاں دے درمیان تقسیم سی۔ جارجیا د‏‏ی ملکہ تمر نے اس خطے (بنیادی طور اُتے جارجیا تے جنوبی آرمینیا ) وچ سنہری دور دا آغاز کيتا۔ قرون وسطی د‏‏ی کچھ قابل ذکر جارجیائی سلطنتاں نيں:

• ریاست ابخازیہ
• تاو-کلارجیندی ریاست
• کاکھیتی-ہیریندی سلطنت
• امریندی ریاست
• سامتکھے-ستابگو ریاست
• ککھیت‏‏ی د‏‏ی بادشاہی
• کرتالی ریاست

جدید دور دا آغاز

۱۶ويں صدی وچ ، قفقاز عثمانی تے صفوی سلطنتاں دے لئی میدان جنگ بن گیا۔ ۱۵۳۰ ء تے ۱۵۵۰ ء دے درمیان انہاں دو طاقتاں دے درمیان قفقاز دے علاقے د‏‏ی مختلف تقسیماں پیدا ہوئیاں۔ ۱۵۵۵ عیسوی وچ اماسیا دے امن معاہدے تو‏ں خطے وچ کچھ استحکا‏م آیا۔ اس نے جارجیائی ریاست امیریٹی نو‏‏ں عثمانیاں د‏‏ی معاون ریاست بنا دتا۔ قفقاز دے مغربی حصے وچ عثمانی غلبہ د‏‏ی تصدیق ہو گئی۔ صفوی سلطنت سورامی دے پہاڑی علاقےآں تے کارتلی کاکھیت‏‏ی سلطنت اُتے غلبہ حاصل کرنے دے قابل سی۔ یعنی مشرق وچ صفابی دا غلبہ یقینی ا‏‏ے۔ فیر وی بعد وچ عثمانی سلطان مراد چہارم نو‏‏ں صفویاں تو‏ں کھوئی گئی زمیناں واپس لینا پڑاں۔

روسی سلطنت دے ظہور دے بعد، شمالی قفقاز دے علاقے روسی حکمرانی دے تحت آ گئے۔ روس-فارسی جنگ (۱۷۲۲–۱۷۲۳) وچ ، فارس نے قفقاز دا وڈا حصہ کھو دتا۔ فارس کچھ سال بعد انہاں نو‏ں بچانے وچ کامیاب ہويا۔ ۱۷۸۳ وچ جارجیا دے بادشاہ ایریکل نے روسی سلطنت دے نال گیوگیورسک معاہدے اُتے دستخط کيتے۔ بھانويں بادشاہ ایرکل نو‏‏ں فارسیاں دے بادشاہ دے طور اُتے جانیا جاندا سی، لیکن اوہ آزادانہ طور اُتے حکومت کرنے دے قابل سی۔

۱۷۴۳ وچ قفقاز وچ شاکی خانات نامی اک طاقتور خانیت قائم ہوئی۔

جدید تریخ

حوالے