فضل ابن الربیع
فضل ابن الربیع | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
جم | سنہ 755 | ||||||
وفات | سنہ 823 (67–68 سال) | ||||||
شہریت | خلافت عباسیہ | ||||||
والد | الربیع ابن یونس | ||||||
خاندان | جوینی خاندان | ||||||
مناصب | |||||||
وزیر | |||||||
| |||||||
وزیر (خلافت عباسیہ) | |||||||
| |||||||
عملی زندگی | |||||||
پیشہ | ریاست کار | ||||||
پیشہ ورانہ زبان | عربی | ||||||
ترمیم |
فضل ابن الربیع (پیدائش: 755ء ‒ وفات: 823ء) خلافت عباسیہ دا مشہور وزیر تے خلیفہ امین الرشید دا حاجب (وزیر) سی۔
ابتدائی حالات
سودھونسب
سودھوفضل ابن الربیع خلیفہ سؤم حضرت عثمان ابن عفان رضی اللہ دے آزاد کردہ شامی غلام ابو فروہ کیسان دی نسل توں سی۔ نسب ایويں اے: الفضل ابن الربیع بن یونس بن محمد بن ابی فروہ کیسان۔
پیدائش
سودھوفضل ابن الربیع 138ھ مطابق 755ء وچ الخلیل وچ پیدا ہويا۔
خلافت عباسیہ وچ اثر تے رسوخ
سودھوفضل ابن الربیع خلیفہ ہارون الرشید دے ایتھے وڈا مرتبہ رکھدا سی تے برامکہ دی حکومت دا زوال وی فضل دے ہتھوں ہويا۔ فضل ہارون الرشید دا وزیر وی رہیا۔ ایہ خود برامکہ توں تشبہ رکھدا سی تے اوہ وی اِس توں تشبہ رکھدے سن ۔ فضل مسلسل برامکہ دے متعلق مقدور بھر کوشش کردا رہیا ایتھے تک کہ اوہ اپنے انجام نوں پہنچ گئے۔[۱]
بحیثیت وزیر خلافت عباسیہ تے واقعات
سودھوفضل عربی النسل سی جدوں کہ مقابلے اُتے فضل ابن سہل فارسی النسل سی جو خلیفہ مامون الرشید دا وزیر سی۔ فضل اُنہاں متعدد فارسی عناصر دے مقابلے وچ جو خلافت عباسیہ دے اندر کم کر رہے سن ‘ ہمیشہ عربی جذگل کيتی حمایت کردا رہیا تے اپنے روئیے توں وی اُس نے خالص عرب ہونے دا ثبوت دتا۔ فضل دے والد الربیع بن یونس نے دو سابق خلفائے عباسی ابو جعفر المنصور تے المہدی باللہ دے حاجب تے وزیر دی حیثیت توں وی سیاسی واقعات دی تشکیل وچ نمایاں کردار ادا کيتا سی۔ ہارون الرشید نے جدوں اپنی تخت نشینی اُتے برامکہ نوں اِس اُتے ترجیح دتی تاں فضل نے اِس گل وچ اپنی اہانت محسوس کيتی تے اِس دا دل برامکہ دے خلاف بغض تے حسد توں بھر گیا۔ ہارون الرشید نے اِسنوں 173ھ مطابق 789ء وچ اپنا وزیر مقرر کيتا۔ تے 178ھ مطابق 794ء تک فضل اِس منصب اُتے فائز رہیا۔ ایتھے تک کہ عنانِ حکومت صحیح معنےآں وچ یحییٰ بن خالد برمکی دے ہتھوں وچ چلی گئی، جس اُتے فضل نے برامکہ دا تختہ اُلٹ دینے دی زبردست کوشش شروع کردتی تے آخرِ کار حصولِ وزارت وچ کامیاب ہوگیا۔ ہارون الرشید دے فرزند تے جانشین امین الرشید دے عہد وچ وی منصبِ وزارت فضل ابن الربیع دے پاس ہی رہیا۔ جداں فضل امین الرشید اُتے مکمل طور اُتے حاوی ہوچکيا سی، بالکل اِسی طرح اِس دا اسيں ناں الفضل ابن سہل وی مامون الرشید اُتے حاوی سی تے ایہ دونے بھائی وزراء دے ہتھوں کٹھ پتلی بنے ہوئے سن ۔ جمادی الثانی 193ھ مطابق مارچ 809ء وچ رافع بن لیث دی بغاوت دا استیصال کردے ہوئے ہارون الرشید اچانک خراسان وچ اِنتقال کرگیا تاں فضل نے خلیفہ متوفیٰ دی آخری خواہش دے برخلاف امین الرشید دے حسبِ فرمان حکم دے دتا کہ خراسان دی طرف کوچ کرنے والا سارا لشکر واپس بغداد آ جائے۔ ایہ اک ایسی کارروائی سی جس دا مامون الرشید نے جو اُنہاں دِناں خراسان دا گورنر تے اپنے باپ دے اِنتقال اُتے اپنے بھائی امین الرشید دی بیعت کرچکيا سی، کوئی سدِ باب نہ کرسکا۔ فضل نوں ڈر سی کہ جے مامون الرشید خلیفہ بن گیا تاں اوہ ضرور اُس توں اِنتقام لے گا، لہٰذا اُس نے امین الرشید نوں مامون الرشید دے خلاف اُکسانا شروع کردتا۔ بالکل ایسا ہی رویہ الفضل ابن سہل مامون الرشید دے نال کر رہیا سی۔ اِس دا نتیجہ ایہ نکلیا کہ 194ھ مطابق 810ء وچ خراسان دے اک سابق گورنر علی ابن عیسیٰ ابن ہامان دی تحریک اُتے خلیفہ امین الرشید نے حکم دتا کہ مامون الرشید دی بجائے خطبۂ جمعہ وچ اُس دے نو عمر بیٹے موسیٰ دا ناں لیا جائے۔ ایہ اِس اَمر دا کھلم کھلا اعلان سی کہ اوہ اپنا جانشین مقرر کرنا چاہندا اے۔ لہٰذا مامون الرشید نے اپنے بھائی توں سارے تعلقات منقطع کرلئی۔[۲]
آخری ایام تے وفات
سودھوماہِ رجب 196ھ مطابق مارچ 812ء وچ جدوں امین الرشید نوں قید کرلیا گیا تاں فضل دی معزولی دا وی اعلان ہوگیا۔ مامون الرشید دے داخلۂ بغداد دے وقت فضل روپوش ہوگیا سی جدوں کہ المامون نے اِسنوں پروانۂ اَمان بھیجیا تاں فضل مامون الرشید دے پاس چلا آیا۔ دربارِ خلافت توں دوبارہ اَمان ملنے اُتے اوہ وزیر دی حیثیت توں فائز ہوگیا مگر اِس بار فضل نے سیاست توں کنارہ کشی وچ ہی عافیت سمجھی تے گوشہ نشاں ہوگیا۔201ھ مطابق 817ء وچ فضل اک بار فیر گوشۂ خلوت توں نکلیا جدوں دارالخلافہ بغداد دی فوجاں نے مامون الرشید دے گورنر حسن بن سہل دے خلاف بغاوت کردتی تے شروع شروع وچ سپہ سالار بغداد محمد بن ابی خالد نوں اگرچہ کامیابی ہوئی، لیکن جدوں مامون الرشید دے دوسرے سپہ سالراں توں اِس دی چپقلش ہوگئی تاں اوہ باغیاں توں جا ملا۔ اِس اُتے فضل نے وی محمد بن ابی خالد دا نال دتا۔ محمد بن ابی خالد نے حسن بن سہل اُتے حملہ کردتا لیکن شکست ہوئی تے زخماں دی تاب نہ لاندے ہوئے انتقال کرگیا۔ اِس واقعہ دے بعد فضل مردے دم تک گوشہ تنہائی وچ زندگی بسر کردا رہیا تے طاہر بن الحسین‘ گورنر خراسان دی سفارش اُتے مامون الرشید نے اِسنوں معاف کردتا۔ مسلسل گمنامی دی حیثیت توں اوہ بغداد وچ ہی مقیم رہیا تے 68 سال دی عمر وچ 208ھ مطابق 823ء وچ اِنتقال کرگیا۔[۳][۴][۵][۶]
حوالے
سودھو- ↑ ابن کثیر: البدایہ والنہایہ، جلد 10، صفحہ 321۔ مطبوعہ لاہور
- ↑ اردو دائرہ معارف اسلامیہ: جلد 15، صفحہ 367/368۔ مطبوعہ لاہور، 2006ء
- ↑ اردو دائرہ معارف اسلامیہ: جلد 15، صفحہ 367/368۔ مطبوعہ لاہور، 2006ء
- ↑ الیافعی: مرآۃ الجنان، جلد 2، صفحہ 42۔
- ↑ طاش کوپروزادہ: مفتاح السعادۃ، جلد 2، صفحہ 164۔
- ↑ خطیب بغدادی: تریخ بغداد، جلد 12، صفحہ 343۔