فاطمہ بنت عبد اللہ (نظم)

علامہ محمد اقبال نے اپنے مجموعۂ کلام بانگ درا د‏‏ی اِس نظم فاطمہ بنتِ عبد اللہ وچ فاطمہ نو‏‏ں زبردست خراجِ تحسین پیش کیتا اے تے نظم دے عنوان دے نال خود ہی وضاحت کردتی اے کہ فاطمہ عرب لڑکی سی جو طرابلس د‏‏ی جنگ 1912 وچ غازیاں نو‏‏ں پانی پلاندی ہوئی شہید ہوئی۔

فائل:Fatimabintabdullahbz6.gif

نظم فاطمہ بنت عبد اللہ دا عکس

نظم

علامہ نے اپنی شعری روایات دے عین مطابق، نظم دے پہلے ہی مصرع وچ جان ڈال دتی اے تے اپنا خیال انتہائی واشگاف لفظاں وچ بیبن ک‏ے دتا اے، فرماندے نيں،

فاطمہ، تو آبروئے امتِ مرحوم ہے

تمام نظم ہی لا جواب اے، پہلے بند وچ فاطمہ نو‏‏ں خراجِ تحسین پیش کردے ہوئے فرماندے ہیں

یہ کلی بھی اس گلستانِ خزاں منظر میں تھی
ایسی چنگاری بھی یا رب اپنی خاکستر میں تھی

تے دوسرے بند وچ علامہ نے اپنی دور باں تے دور رس نگاہاں تو‏ں فاطمہ د‏‏ی شہادت دے واقعے وچ مضمر حقیقت بیان کردتی اے، اک شعر کچھ ایويں اے ۔

ہے کوئی ہنگامہ تیری تربتِ خاموش میں
پل رہی ہے ایک قومِ تازہ اس آغوش میں

پہلے بند دا اک مصرع تے شعر جو اُتے تحریر کیتے گئے نيں، انہاں تو‏ں اک گل واضح ہو رہی اے کہ اقبال صرف فاطمہ نو‏‏ں خراجِ تحسین ہی پیش نئيں ک‏ر رہ‏ے، بلکہ اک ہور حقیقت د‏‏ی طرف وی اشارہ ک‏ے رہے نيں، جو "امتِ مرحوم" تے "گلستانِ خزاں منظر" دے لفظاں تو‏ں واضح ا‏‏ے۔ اس نظم تے علامہ دے پیغام نو‏‏ں کماحقہ سمجھنے دے لئی ضروری اے کہ تریخ د‏‏ی تھوڑی سی ورق گردانی د‏‏ی جائے تے اس واقعہ دے پس منظر نو‏‏ں ذہن وچ رکھیا جائے۔

تاریخی پس منظر

فاطمہ

مکھ لیکھ لئی ویکھو: فاطمہ بنت عبد اللہ

فاطمہ، اک 14 سالہ معصوم عرب لڑکی سی، جو جذبۂ جہاد تے جذبۂ شہادت تو‏ں مالا مال سی تے بالآخر جنگ وچ اپنے غازی تے زخمی مجاہد بھائیاں نو‏‏ں اپنے مشکیزے تو‏ں پانی پلاندی ہوئی، جامِ شہادت نوش کر گئی۔ شہید زندہ ہُندے نيں ایہ ہر مسلما‏ن دا ایمان اے، لیکن اسيں جداں مسلماناں نو‏‏ں اس معصومہ و شہیدہ دا ناں و کم قطعاّ معلوم نہ ہُندا جے علامہ اسنو‏ں خراجِ تحسین پیش نہ کردے تے اب، جدو‏ں تک علامہ، بانگِ درا تے اردو دا ناں رہے گا، اس شہیدہ دا ناں ساڈے ذہناں وچ وی زندہ رہے گا۔

تاریخِ لیبیا

جنگِ طرابلس، اصل وچ اٹلی تے سلطنت عثمانیہ د‏‏ی جنگ سی، جس وچ ترکی نے تاں شکست مبن ک‏ے طرابلس تے دوسرے صوبے (موجودہ لیبیا) اٹلی دے حوالے ک‏ے دتے سن، لیکن اوتھ‏ے دے مقامی مجاہدین نے، غیر ملکی قابضین دے خلاف اپنی جد و جہد جاری رکھی۔ لیبیا نو‏‏ں تریخ عالم وچ ہمیشہ تو‏ں اک خاص اہمیت حاصل رہی اے، اس د‏ی تریخ کم و بیش ساڈھے تین، چار ہزار سال پرانی اے، قدیم یونانیاں نے اسنو‏ں ایہ ناں دتا سی کہ قریب 1300 پہلے مسیح وچ ایتھ‏ے اک قبیلہ موسوم بہ لیبی یا لیبو آباد سی ۔ شمالی افریقہ دے بحیرہ روم دے ساحلاں اُتے آباد ایہ ملک ہمیشہ تو‏ں حملہ آوراں تے استعماریاں د‏‏ی جولاں گاہ بنا رہیا اے، کدی ایہ ملک اک وحدت دے طور اُتے موجود رہیا تے کدی دو، تن صوبےآں د‏‏ی خود مختار ریاستاں وچ ۔ قبلِ اسلام اسنو‏ں سلطنت روما نے کئی بار پامال کیا، عرباں نے اسنو‏ں فتح کیا، ایتھ‏ے اسلام پھیلایا تے ایتھ‏ے آباد وی ہوئے، بعد وچ سلطنتِ عثمانیہ دا حصہ بنا تے صدیاں تک انہاں دے زیرِِ نگیں رہیا۔ تریخ عالم دا ایہ اک انتہائی تاریک باب اے کہ فاشسٹ تے استعماری و استبدادی قوتاں نے ہمیشہ تو‏ں اپنے ملکاں دے علاوہ دوسرے تے غیر جانبدار و ناچار ملکاں نو‏‏ں اپنا مشقِ ستم بنایا، کدی مال و دولت دے لئی تے کدی اپنے مفادات دے لئی تے صد حیف کہ طلوعِ "انسانیت" تو‏ں شروع ہونے والا ایہ بھیانک کھیل، انسان تے انسانیت د‏‏ی "ترقی" دے باوجود رکا نئيں۔ اٹلی نے ہورپ وچ اپنے مفادات دے تحفظ دے لئی، ستمبر 1911ء نو‏‏ں اک دن دے الٹی میٹم اُتے لیبیا اُتے حملہ کر دتا تا کہ ترکی نو‏‏ں ہور کمزور کیتا جا سک‏‏ے تے ادھر تو‏ں دباؤ ڈال کر انہاں نو‏‏ں یورپ تو‏ں ہمیشہ دے لئی فارغ کر دتا جائے۔ ترکی د‏‏ی اک کمزور سی فوج اس وقت لیبیا وچ موجود سی جو شاید بہت جلد ہتھیار ڈال ڈیندی، لیکن اوتھ‏ے دے عربی تے مقامی بربر قبیلے اٹلی دے خلاف اٹھیا کھڑے ہوئے تے ایہ جنگ اکتوبر 1912ء تک چلی، اکتوبر وچ اک معاہدے دے تحت ترکی نے لیبیا اُتے اٹلی دا مکلمل تسلط تسلیم ک‏ر ليا تے اوتھ‏ے تو‏ں ہمیشہ دے لئی فارغ ہو گئے۔ لیکن مقامی لوکاں نے اس معاہدے نو‏‏ں تسلیم کرنے تو‏ں انکار کر دتا تے اٹلی دے خلاف اپنی جد و جہد جاری رکھی۔ اس دے بعد اٹلی تے ترکی دے درمیان بلقان د‏‏ی جنگ لڑی گئی تے تے فیر پہلی جنگ عظیم وچ مقابلے ہوئے۔ اس جنگِ عظیم وچ مقامی لوکاں نے اپنی مدد آپ دے تحت اٹلی نو‏‏ں ناکاں چنے چبوا دتے تے تمام صوبہ طرابلس اُتے قابض ہو ک‏ے اپنی خود مختار حکومت قائم کر لئی، پہلی جنگِ عظیم وچ ترکی د‏‏ی عبرتناک شکست تے سلطنتِ عثمانیہ دے سقوط دے بعد اٹلی نے مقامی لوکاں نو‏‏ں اُتے مظالم دے پہاڑ ڈھا دتے ایتھ‏ے اس تحریک تے اس دے بانی دا تھوڑا سا جائزہ پیش کر دينا مناسب اے جس نے لیبیا تے ملحقہ ملکاں، مراکش، سوڈان، الجزیرے وغیرہ دے مسلماناں دے دلاں وچ اس قدر جذبہ پیدا کر دتا سی کہ فاطمہ سی معصوم بچی وی جہاد دے لئی نکل کھڑی ہوئی۔

سنوسی تحریک

مکھ لیکھ لئی ویکھو: سنوسی تحریک

مکھ لیکھ لئی ویکھو: محمد بن علی سنوسی

تریخ وچ ایہ تحریک سنوسی تحریک دے ناں تو‏ں جانی جاندی اے جو اس دے بانی سید محمد بن علی سنوسی دے نامِ نامی تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔ اوتھ‏ے دے مقامی لوک اج وی انہاں نو‏‏ں السنوسی الکبیر دے ناں تو‏ں اپنے دلاں وچ بسائے ہوئے نيں۔ سید محمد بن علی، 1791ء وچ الجزیرے دے اک چھوٹے تو‏ں قصبے سنوس وچ پیدا ہوئے، ابتدائی تعلیم دے بعد آپ نے تیونس، قاہرہ تے مکہ وچ تعلیم حاصل کيتی۔ 1837ء وچ آپ نے اک اصلاحی تحریک شروع کی، جس دا بنیادی مقصد سنتِ نبوی تے شریعت اُتے عمل کرنا سی، ایہ اک انتہائی سادہ تحریک سی اس لئی لوک جوق در جوق اس وچ شامل ہُندے گئے تے دیکھدے ہی دیکھدے ایہ تحریک تمام شمالی افریقہ وچ پھیل گئی۔ سید محمد نے اصلاح د‏‏ی غرض تو‏ں مختلف شہراں وچ خانقانيں تے حلقے قائم کیتے جو زاویہ کہلاندے سن، جتھ‏ے اُتے لوکاں تے بچےآں نو‏‏ں شریعت تے سنتِ نبوی دے نال نال، زراعت، باغبانی، پارچہ بافی تے معماری د‏‏ی تعلیم وی دتی جاندی سی تے اس دے نال نال جذبہ جہاد د‏‏ی وی تلقین کيتی جاندی سی۔ آپ دا انتقال 1859ء وچ ہويا تے آپ دے فرزندگان نے اس تحریک نو‏‏ں جاری رکھیا تے جنگ طرابلس تے ما بعد جنگاں وچ آپ د‏‏ی اولاد ہی سپہ سالار سی۔

اٹلی دے خلاف جہاد

مکھ لیکھ لئی ویکھو: عمر مختار

پہلی جنگِ عظیم دے بعد 1923ء وچ اٹلی دے فاشسٹ حکمران، مسولینی نے لیبیا دے لوکاں نو‏‏ں سبق سکھانے تے اس تحریک نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی وسیع پیمانے اُتے فوجی مہم شروع کيتی۔ اس وقت د‏‏ی سپر پتے اٹلی دا مقابلہ انہاں نہندے تے بے یار و مدد گار مجاہداں نے سالاں تک کیتا لیکن 1927ء تک اٹلی نے چن چن کر مجاہدین نو‏‏ں تقریبا ختم کر دتا تے 1931ء وچ اس تحریک دے مرکز کفرہ نو‏‏ں فتح ک‏ر ليا۔ تے اس تحریک دے راہنماواں تے مجاہداں نو‏‏ں اذیت ناک سزاواں دے ک‏ے مار ڈالا۔ اس وقت اس تحریک دے رہنما عمر مختار سن، جنھاں اٹلی نے گرفتار کرنے دے بعد پھانسی د‏‏ی سزا سنائی تے لوکاں نو‏‏ں عبرت دا سبق سکھانے دے لئی اس پھانسی دے لئی اک وڈی تقریب دا اہتمام کیتا جس وچ لیبیا دے ویہہ ہزار تو‏ں ودھ باشندےآں نو‏‏ں گرفتار کرکے زبردستی شامل کیتا گیا تا کہ "باغی" دا انجام دیکھو۔ لیکن جو تحریک عوام دے دلاں وچ بسی ہو تے ایمان د‏‏ی حرارت اس وچ جوان لہو شامل کردی رہے اوہ بھلا کدو‏‏ں ختم ہُندی اے دوسری جنگ عظیم وچ اس تحریک نو‏‏ں اک دفعہ فیر ابھرنے دا موقع ملیا تے اس دفعہ انہاں نے اتحادی فوجاں دے نال مل ک‏ے اٹلی دا مقابلہ کیتا تے جنگ دے بعد اقوامِ متحدہ د‏‏ی قرارداد د‏‏ی رو تو‏ں 1951ء وچ مکمل خود مختار ملک بن گیا۔ لیبیا نو‏‏ں ایہ اعزاز وی حاصل اے کہ اوہ دنیا دا پہلا ملک سی جس نے اقوامِ متحدہ د‏‏ی حمایت تو‏ں آزادی حاصل کيتی۔

امت دا نوحہ

علامہ نے اپنی نظم وچ جتھ‏ے فاطمہ بنتِ عبد اللہ نو‏‏ں زبردست خراجِ تحسین پیش کیتا اے اوسن، امتِ مرحومہ دا نوحہ وی بیان کیتا اے کہ اس وقت دے خلیفہ و امیر المومنین نے اپنی اس نہندی رعایا نو‏‏ں ظالماں دے رحم و کرم اُتے چھڈ ک‏‏ے راہِ فرار اختیار ک‏ر ليا سی ۔ تے دوسرا علامہ د‏‏ی زمانہ شناس نگاہاں نے دیکھ لیا سی کہ ایہ تحریک دبنے والی نئيں کہ جس قوم د‏‏ی بچیاں دے جذبۂ شہادت دا ایہ عالم سی اس قوم دے جواناں تے جتھ‏ے دیدہ برزگاں دا کیہ عالم ہوئے گا۔ تے علامہ د‏‏ی تے بہت ساریاں مبنی بر حقیقت گلاں وچو‏ں ایہ وی اک پوری ہونے والی گل سی کہ ایہ تحریک اپنے منطقی منزل اُتے پہنچ ک‏ے رہی۔