محمد بن علی سنوسی
سید محمد بن علی سنوسی (1787ء توں 1859ء) سنوسی تحریک دا بانی سی جہڑی 19ویں صدی عیسوی چ لبیا دے دکھنی صحرائی علاقے ج شروع ہوئی ۔
شروع دا جیون
سودھومحمد سنوسی الجزائر دے شہر مستغانم دے نیڑے جمئیا ۔ قرآن حفظ کرن تے ابتداغی دینی تعلیم دے بعد اس نے فاس (مراکش) دی جامعہ قیروان چ اعلی تعلیم حاصل کیتی ۔ اس دے بعد اوہ قاہرہ آئے پرایتھے دا ماحول اسنوں موافق نا آئیا ۔ جامعہ الازہر دے علماء اسدے مخالف ہو گئے ۔ اس دے علاوہ اسنوں والی مصر محمد علی پاشا دی اصلاحات وی پسند نا آئیاں تے اس نے اس دیاں غیر اسلامی سرگرمیاں دی اعلانیہ مخلفت کیتی ۔
مکہ معظمہ چ قیام
سودھوقاہرہ توں محمد سنوسی مکہ مکرمہ چلا گئیا تے اوتھے ای 1837ء چ اسنے پہلا زاویہ قائژ کیتا بعد چ ایہو ای زاویے یاں حلقے سنوسی تحریک چ مرکزی حیثیت اختیار کر گئے ۔ اس قسم دے زاویے اسنے اپنے قیام دے دوران مختلف تھانواں تے قائم کیتے تے اپنا پاغام دوجے لوکاں تک پہنچانا شروع کر دتا ۔ آخر چ اسنے برقہ یعنی سائرنیکا دے صحراء چ واقع نخلستان " جغبوب " چ 1853ء چ اپنی دعوت دا مرکز قائم کیتا ۔
سنوسی تحریک
سودھوسنوسی تحریک دا مقصد کتاب وسنت دی بنیاد تے عالم اسلام دا احیاء سی ۔ اوہ امام احمد بن حنبل ، امام غزالی ، امام ابن تیمہ تے محمد بن عبدالوہاب توں متاثر سی ۔ سنوسی تحریک نے اسلامی تعلیمات تے عمل کرنے دے علاوہ صحرائے اعظم چ خانہ بدوشاں دیاں بستیاں آباد کرن تے کھیتی باڑی شروع کرن دی حوصلہ افزائی کیتی ۔ دراصل سنوسیاں دیاں ایہی بستیاں "زاویہ" کہلاندیاں سن۔ ہر زاویہ اقتصادی لحاظ نال خود کفیل ہوندا تے ایہی زاویے اسلام دی تبلیغ تے اشاعت دے مرکز بن گئے۔ سنوسی اک ہی وقت چ مبلغ، معلم تے کسان سن تے جدوں انہاں نوں جہاد دی دعوت پہنچدی تاناوہ میدان جنگ دا رخ اختیار کرلیندے۔
سنوسی تحریک دی قوت محمد سنوسی دے پترسید مہدی (پیدائش 1824، انتقال: 1902) دے زمانے چ عروج اتے پہنچ گئی تے کفرہ نے دارالعلوم دی حیثیت اختیار کرلئی جس دے کتب خانے چ مختلف علوم دیاں 8 ہزار کتاباں سن۔ صحرائے اعظم چ کتباباں دا انّا وڈا ذخیرہ جمع کرنا کجھ گھٹ حیرت دی بات نہیں۔
لیبیا دی معروف مجاہد شخصیت عمر مختار وی سنوسی شیخ سن ، جنہاں نے اٹلی دی جارحیت دے خلاف تریخی جہاد کیتا تے اپنی جان دا نذرانہ دے کے ہمیشہ لئی امر ہوگئے لیبیا دے راجگھر طرابلس دی سبتوں وڈی شاہراہ وی ایسے مرد مجاہد دے ناں تے " شارع عمر مختار" کہلاندی اے ۔ انہاں دی شہادت دے نال ای سنوسی تحریک دی مسلح مزاحمت مک گئی ۔