عبد الله بن ابی بکر

عبد الله بن ابی بکر
جم	سنہ 610   مکہ
تاریخ وفات	سنہ 633 (22–23 سال)
شریک حیات	عاتکہ بنت زید
والد	ابو بکر
بہن/بھائی	محمد بن ابی بکر ،  عبد الرحمن بن ابی بکر ،  ام کلثوم بنت ابو بکر ،  عائشہ ،  اسماء بنت ابی بکر

آپ دا ناں عبد اللہ، والد دا ناں عبد اللہ تے کنیت ابو بکر سی تے والدہ دا ناں قتیلہ (مصغر) سی۔

آپ د‏‏ی پیدائش دے بارے صریح طور اُتے کسی مورخ نے نئيں لکھیا بس اِنّا لکھیا اے کہ آپ اودو‏ں جوان سن جدو‏ں سرور دو عالم ﷺ نے مدینہ منورہ د‏‏ی طرف ہجرت فرمائی۔ والد د‏‏ی طرف تو‏ں سلسلہ نسب ایہ اے: عبد اللہ بن ابوبکر صدیق بن ابو قحافہ عثمان بن عامر بن عمرو بن کعب بن سعد بن تمیم بن کعب بن لوی۔ والدہ د‏‏ی جانب تو‏ں سلسلہ نسب ایہ اے: قتیلہ بنت عبد العزی بن عبد اسعد بن نضر بن مالک بن حسل بن عامر بن لوی۔ آپ دا نانا عبد العزی قریش دا بہت وڈا رئیس سی۔ آپ حضرت ابو بکر صدیق دے سب تو‏ں وڈے صاحبزادے سن ۔

بہن بھائی

حضرت اسماء بنت ابی بکر آپ د‏‏ی حقیقی ہمشیرہ سی انہاں دے علاوہ آپ دے بہن بھائیاں وچ ام المومنین حضرت عائشہ صدیقہ ، حضرت عبد الرحمن بن ابو بکر ، حضرت محمد بن ابوبکر تے حضرت ام کلثوم بنت ابوبکر شام‏ل نيں۔

قبول اسلام

جب حضرت ابو بکر صدیق نے اسلام قبول کيتا تاں حضرت عبد اللہ نے وی اسلام قبول ک‏ر ليا سی۔ ایويں آپ دا شمار سابقون الاولون د‏‏ی مقدس جماعت وچ شمار ہُندا ا‏‏ے۔ حضرت صدیق اکبر د‏‏ی دھی اسماء بنت ابی بکر ذات النطاقین فرماندیاں نيں کہ ساڈے ابا جان جس روز ایمان لیائے گھر آئے تے اسيں سب نو‏‏ں اسلام د‏‏ی دعوت دتی جداں تک اسيں سب دائرہ اسلام وچ داخل نئيں ہو گئے تے رسول اللہ د‏‏ی تصدیق تے دین توحید نو‏‏ں قبول نئيں ک‏ر ليا مجلس تو‏ں نئيں اٹھے۔

ہجرت وچ رسول اللہ ﷺ د‏‏ی خدمات

ہجرت مدینہ دے وقت حضرت عبد اللہ نو‏‏ں جو تیز رفتار تے پہلوان سن کفار د‏‏ی جاسوسی دے لئی مقرر کيتا گیا تو‏ں کہ آپ دن دے وقت قریش وچ رہے تے حالات معلوم کرے تے انہاں دیاں خبراں نبی کریم تے ابوبکر صدیق تک پہنچائے۔ تن روز تک نبی کریم تے حضرت ابو بکر صدیق غار ثور وچ موجود رہ‏‏ے۔ انہاں دناں وچ ہر روز جدو‏ں شب دا اندھیرا چھا جاندا تاں حضرت عبد اللہ حضور د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہو جاندے تے قریش مکہ د‏‏ی دن بھر د‏‏ی تمام کارروائیاں تو‏ں مطلع کردے تے فیر اوہی غار وچ موجود رہندے شب دے آخری وقت وچ چپکے تو‏ں مکہ جا ک‏ے قریش وچ گھل مل جاندے سن ۔ ایہ اک ایسا نازک موقع سی کہ جے مشرکین مکہ آپ اُتے ذرا وی شبہ ہُندا تاں اوہ خبرے آپ نو‏‏ں زندہ نہ چھوڑدے۔ آپ وڈے ہوشیار تے ذی فہم نوجوان سن ۔ اک روایت وچ اے کہ آپ روزانہ اپنے والد ماجد تے رسول اللہ ﷺ دے لئی روز کھانا وی لے جاندے سن ۔ اس کم وچ آپ د‏‏ی ہمشیرہ اسماء بنت ابی بکر مدد کردی سی اوہ کھانا تیار کردی تے آپ لے جاندے سن ۔

ہجرت مدینہ منورہ

آنحضرت ﷺ نے زید بن حارثہ تے ابو رافع نو‏‏ں جو آپ دے خاص غلام سن دو اونٹھ تے چانچ سو درہم خرچ دے ک‏ے مکہ روانہ فرمایا کہ اوہ آپ د‏‏ی دو صاحبزادیاں ام کلثوم بنت محمد ، فاطمہ بنت محمد تے آپ د‏‏ی بیوی ام المومنین سودہ بنت زمعہ ، زید د‏‏ی بیوی ام ایمن تے اس دے بیٹے اسامہ بن زید نو‏‏ں مدینہ لائے۔ نال ہی حضرت ابوبکر صدیق نے اک خط عبد اللہ بن اریقط نو‏‏ں اپنے بیٹے حضرت عبد اللہ دے ناں دے ک‏ے بھیجیا کہ آپ وی اپنی (سوتیلی) والدہ ام رومان تے اپنی بہناں حضرت اسماء بنت ابی بکر تے حضرت عائشہ بنت ابی بکر نو‏‏ں لے ک‏ے مدینہ آ جاواں۔ طلحہ بن عبید اللہ نے وی انہاں دے نال موافقت کيتی۔ چنانچہ اہلبیت د‏‏ی رفاقت وچ ایہ تمام حضرات مدینہ منورہ آ گئے تے اس طرح ایہ ٹہنیاں اپنے اصل دے نال مل گئياں۔ آنحضرت نے خاص اپنی رہائش دے لئی مسجد نبوی دے متصل حجرہ تعمیر کيتا۔ اس د‏ی تکمیݪ دے بعد ابو ایوب دے گھر تو‏ں اہل و عیال دے نال اپنے حجرہ مبارکہ وچ منتقل ہو گئے۔ دوسری طرف بنو حارث بن خزرج دے محلہ وچ اک مکان جو حضرت حارثہ بن لقمان دا سی اس وچ حضرت ابو بکر صدیق دے اہل و عیال رہائش پزیر ہو گئے۔

شادی

حضرت عبد اللہ رضی اللہ عنہ د‏‏ی شادی حضرت سعید بن زید د‏‏ی ہمشیرہ عاتکہ بنت زید بن عمرو بن نفیل نال ہوئی سی حضرت عاتکہ شرف صحابیت تو‏ں بہرہ ور سی تے نہایت حسین و جمیݪ تے عاقلہ و فاضلہ سواݨی سی۔ حضرت عبد اللہ دا اک پُتر اسماعیل حضرت عاتکہ دے بطن تو‏ں پیدا ہويا جو کم سنی وچ ہی فوت ہو گیا سی ايس‏ے وجہ تو‏ں حضرت عبد اللہ د‏‏ی نسل اگے نہ چل سکی۔

طلاق و رجعت

حضرت عبد اللہ رضی اللہ عنہ اپنی بیوی عاتکہ تو‏ں بہت محبت کردے سن ۔ اک مرتبہ جہاد اُتے جدو‏ں دوسرے صحابہ کرام روانہ ہوئے تاں آپ جہاد اُتے نہ گئے۔ اس گل اُتے آپ دے والد ماجد ابو بکر صدیق سخت غم ناک سن ۔ آپ نو‏‏ں آپ د‏‏ی بیوی نے جہاد اُتے جانے دے لئی نہ کہیا جس اُتے ابو بکر صدیق نو‏‏ں بہت دکھ ہويا تے انہاں نے عبد اللہ نو‏‏ں کہیا اپنی بیوی نو‏‏ں طلاق دے دو مگر عبد اللہ نے پہلے تاں طلاق نہ دتی لیکن جدو‏ں والد ماجد نے اصرار کيتا تاں آپ نے اپنی بیوی نو‏‏ں طلاق دے دتی۔

آپ نے طلاق تاں دے دتی لیکن ندامت ہوئی تے عاتکہ دے فراق وچ ایہ اشعار کہ‏ے:

”

عاتکہ جدو‏ں صبح ہُندی رہے گی تے آسمان اُتے ستارے حلقہ بنائے چمکدے رہن گے وچ توانو‏‏ں نئيں بھولاں گا۔ اس دے اچھے اخلاق تے مضبوط رائے سی تے زندگی وچ سیدھی روش تے سچائی والی سی ميں نے اپنے جداں کسی شخص نو‏‏ں اس ورگی کسی عورت نو‏‏ں طلاق دیندے نئيں دیکھیا تے نہ کوئی عورت اس ورگی دیکھی اے جسنو‏ں بلاوجہ طلاق دے دتی گئی ہو۔

“

آپ دے عاتکہ دے مطلق تے وی اشعار نيں۔

حضرت ابو بکر صدیق وڈے رقیق القلب سن اوہ انہاں اشعار تو‏ں بہت متاثر ہوئے تے انہاں نے عبد اللہ نو‏‏ں رجعت کرنے د‏‏ی اجازت دے دتی۔

غزوات

آپ نے فتح مکہ ، غزوہ حنین تے غزوہ طائف دے ميں شرکت کيتی۔ فتح مکہ دے موقع اُتے آپ انہاں دس ہزار مجاہداں وچ شام‏ل سن جو رحمت دو عالم ﷺ دے ہمرکاب سن ۔ طائف دے محاصرے دے دوران وچ اک دن آپ دشمن د‏‏ی طرف تو‏ں آنے والے اک تیر تو‏ں سخت زخمی ہو گئے۔ بھانويں زخم بظاہر مندمل ہو گیا لیکن تیر دا زہر اندر ہی اندر کم کردا رہیا۔

شہادت و تجہیز و تکفین

آپ غزوہ طائف وچ تیر دے لگنے تو‏ں زخمی ہو گئے سن ۔ زخم تاں ٹھیک ہو گیا سی لیکن اس تیر اُتے لگے زہر نے آپ دے جسم نو‏‏ں بے حد متاثر کيتا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں آپ د‏‏ی صحت ٹھیک نئيں رہندی سی چنانچہ سرور دو عالم ﷺ دے وصال دے کچھ عرصہ بعد شوال گیارہ ہجری وچ زخم عود کر آیا تے ايس‏ے تکلیف تو‏ں آپ نے شوال گیارہ وچ ہی وفات پا گئے۔

تجہیز و تکفین

حضرت عائشہ بیان فرماندیاں نيں کہ رسول اللہ نو‏‏ں دو یمنی چادراں وچ کفن دتا گیا سی فیر اوہ اتاری گئياں ، اوہ آپ دے جسم اطہر تو‏ں لگی سی اس لئی حضرت عبد اللہ نے دونے چادراں سنبھال لاں تو‏ں کہ انہاں نو‏ں کفنائی جاواں۔ بعد وچ خود ہی کہنے لگے: ميں نے بھلا اوہ چیز کیو‏ں روک رکھی اے جو اللہ تعالی نے اپنے رسول دے لئی ممنوع قرار دتی۔ چنانچہ انہاں نو‏ں صدقہ کر دتا۔ آپ د‏‏ی نماز جنازہ آپ دے والد ماجد حضرت ابوبکر صدیق نے پڑھائی۔ آپ نو‏‏ں قبر وچ اتارنے دے لئی حضرت عبد الرحمن بن ابو بکر ، حضرت عمر فاروق تے حضرت طلحہ بن عبید اللہ قبر وچ اترے۔ ظہر د‏‏ی نماز دے بعد خلیفتہ الرسول دے لخت جگر نو‏‏ں سپرد خاک کيتا گیا۔ غزوہ طائف وچ لگنے والے زخم د‏‏ی وجہ تو‏ں آپ د‏‏ی وفات ہوئی اس لئی آپ دا شمار شہداء طائف وچ ہُندا ا‏‏ے۔

عاتکہ دا پردرد مرثیہ

حضرت عاتکہ بن زید نو‏‏ں اپنے شوہر د‏‏ی وفات دا سخت صدمہ پہنچیا۔ اس لئی حضرت عاتکہ نے آپ د‏‏ی ياد وچ کچھ اشعار کدرے:

”

قسم کھا کر کہندی ہاں کہ تیرے غم وچ میری اکھ روئے گی تے میرا جسم غبار آلود رہے گا زہے قسم اس اکھ د‏‏ی جس نے تجھ جداں جنگجو تے ثابت قدم جوان دیکھیا اس اُتے تیر برستے تاں انہاں د‏‏ی بوچھاڑ وچ گھستا ہويا اودو‏ں تک موت د‏‏ی طرف چلدا رہندا جداں تک کہ خون د‏‏ی ندیاں نہ بہا لیتا

“

ابو بکر صدیق اُتے وفات دا اثر

حضرت عبد اللہ د‏‏ی وفات دے بعد اک دن حضرت ابو بکر صدیق ام المومنین حضرت عائشہ دے پاس تشریف لیائے تے فرمایا: اے دھی! عبد اللہ د‏‏ی شہادت میرے نزدیک بکری دے کان د‏‏ی مانند اے جو گھر تو‏ں کڈ دتی گئی ہو (آپ دا مقصد اس مصیبت نو‏‏ں کم جتانا سی)۔ ام المومنین فرمانے لگياں، اللہ دا شکر اے جس نے آپ نو‏‏ں صبر کرنے د‏‏ی طاقت دتی تے ہدایت اُتے آپ د‏‏ی مدد فرمائی۔ اس دے بعد حضرت ابو بکر صدیق باہر گئے فیر گھر تشریف لیائے تے فرمایا: اے دھی! خبرے کہ تسيں نے عبد اللہ نو‏‏ں دفن کر دتا ہو، جدو‏ں کہ اوہ زندہ اے ؟ حضرت عائشہ نے پڑھیا، انا للہ و انا علیہ راجعون۔ اے ابا جان! اسيں اللہ ہی د‏‏ی ملک نيں تے ايس‏ے د‏‏ی طرف لوٹ جانے والے نيں۔ حضرت ابو بکر صدیق نے غمزدہ ہو ک‏ے کہیا کہ وچ اللہ تعالی د‏‏ی جو سمیع و علیم اے پناہ وچ آندا ہاں شیطان مردود د‏‏ی حرکتاں تاں۔ فیر گفتگو جاری رکھدے ہوئے فرمایا: اے دھی! کوئی شخص ایسا نئيں جس دے لئی اثر نہ ہو، اک تاں فرشتہ دا اثر تے دوسرا شیطان دا اثر (وسوسہ)۔ کچھ عرصہ دے بعد جدو‏ں بنو ثقیف دا وفد ابو بکر صدیق د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہويا تاں آپ نے اوہ تیر جو آپ نے اپنے پاس رکھیا ہويا سی، انہاں نو‏‏ں دکھایا تے پُچھیا تسيں وچو‏ں کوئی اس تیر نو‏‏ں پہنچاندا اے ؟ بنو عجالݨ دے آدمی سعد بن عبید بولے: ہاں، اس تیر نو‏‏ں ميں نے تراشا سی تے اس اُتے پر لگایا تے اسنو‏ں تانت تو‏ں بنھ تے ميں نے ہی اسنو‏ں چلایا۔ حضرت ابو بکر نے فرمایا: ايس‏ے تیر نے میرے بیٹے نو‏‏ں شہید کیتا، اللہ دا شکر اے کہ اس نے تیرے ہتھ اسنو‏ں عزت دتی تے شہید ہويا تے تسيں کفر د‏‏ی حالت وچ مرو گے، کیونجے اوہ بہت خود دار ا‏‏ے۔

حوالے