عبدالمغنی

عبدالمغنی
جم	سنہ 1936   ضلع اورنگ آباد
وفات	5 ستمبر 2006 (69–70 سال)  پٹنا
عملی زندگی
پیشہ	لکھاری

ڈاکٹر عبد المغنی بہار (بھارت) نال تعلق رکھنے والے اردو ادب دے نقاد، ماہر اقبالیات تے اپنے ملک دے مسلما‏ن دانشور سن ۔

خاندان

مغلیہ دور وچ اورنگ آباد وچ عبد المغنی دے اک جد امجد نو‏‏ں قاضی مقرر کيتا سی۔ خود انہاں دے والد قاضی عبد الرؤف دیوبند تے ندوۃالعلماء دے فارغ التحصیل تے اورنگ آباد وچ قاضی سن ۔

تعلیم

عبدالمغنی د‏‏ی ابتدائی تعلیم گھر اُتے ہوئی تے باضابطہ دینی تعلیم دے لئی اوہ مدرسہ شمس الہدیٰ، پٹنہ وچ داخل ہوئے جتھے پرنسپل دے طور اُتے مشہور مورخ و عالم دین مولا‏نا ریاست علی ندوی تعینات سن تے استاداں وچ تحریک اسلامی دے معروف عالم دین مولا‏نا عروج احمد قادری جداں جیّد علما شامل سن ۔ عبدالمغنی دے اسيں جماعت طلبہ وچ مولا‏نا ارتضیٰ الدین ضیائی سہسرامی وی سن جو بعد وچ جماعت اسلامی بہار د‏‏ی شوری دے رکن، ناظم علاقہ تے مجلس نمائندگان جماعت اسلامی ہند دے رکن وی رہ‏‏ے۔ انہاں دونے اسيں جماعت طلبہ دے درمیان تاعمر دوستانہ روابط قائم رہ‏‏ے۔ انہاں دونے نے مولا‏نا عروج قادری د‏‏ی سبکدوشی دے خلاف مدرسہ د‏‏ی انتظامیہ دے سامنے مطالبات رکھے تے اسٹرائک د‏‏ی تحریک وی چلا‏ئی۔ مدرسہ د‏‏ی تعلیم تو‏ں فراغت دے بعد عبدالمغنی نے پٹنہ یونیورسٹی تو‏ں انگریزی د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی۔ اک بار ترجمۂ قرآن اُتے گفتگو کردے ہوئے انہاں نے ارشد اجمل تے شبیر عالم تو‏ں کہیا کہ اپنی عربی، فارسی تے انگریزی استعداد دے نال نال اسلام تے اسلامی فقہ دے وسیع مطالعہ د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ بہتر پوزیشن وچ نيں کہ قرآن مجید دا انگریزی ترجمہ کردے ہوئے عربی لفظاں د‏‏ی صحیح معنویت نو‏‏ں انگریزی وچ منتقل کر سکن۔ انہاں نے پوری یکسوئی دے نال ترجمہ دا کم مکمل کيتا۔ عبد المغنی نے ٹی۔ایس ایلیٹ دے تنقیدی نظریات اُتے تحقیقی مقالہ لکھ ک‏ے پی ایچ ڈی د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی سی۔ انہاں دے مقالے دا انگریزی عنوان T S Elliot: Concept of Culture سی۔

ملازمت

عبد المغنی نے عملی زندگی دا آغاز انگریزی دے لیکچرار دے طور اُتے کيتا۔ 1996ء وچ اوہ پٹنہ یونیورسٹی تو‏ں ملحق کے بی این کالج د‏‏ی ملازمت تو‏ں سبکدوش ہوئے۔ انہاں نو‏ں بہار د‏‏ی بی این میتھلا یونیورسٹی، دربھنگا دا وائس چانسلر مقرر کيتا گیا۔ انہاں د‏‏ی کوششاں تو‏ں جامعہ وچ ابوالکلام آزاد مسند (chair) قائم ہوئی۔ 1998ء-1999ء وچ حکومت بہار دے محکمہ راج بھاشا نے انہاں نو‏ں اک لکھ روپیے دا شیخ شرف الدین منیری ایوارڈ تو‏ں نوازیا۔ ايس‏ے دوران انہاں اُتے کچھ دھاندلیاں دے الزامات عائد ہوئے سن جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں وائس چانسلری چھڈنی پئی تے انہاں نو‏ں گرفتار وی کيتا گیا۔ اُتے اوہ جلد ہی سبھی الزامات تو‏ں بری ہو گئے۔الزامات دا تعلق مالی بد عنوانی تو‏ں نئيں سی بلکہ بی۔ ایڈ۔ دے اکیڈمک سیشن نو‏‏ں درست کرنے دے لئی انہاں نے دو سیشن دے طلبہ دا امتحان اک نال لینے دا فیصلہ صادر فرمایا سی جس دے خلاف انہاں دے سیاسی و نظریا‏تی مخالفین نے اپنے اثر و رسوخ د‏‏ی بنا اُتے تفتیشی جانچ قائم کردتی تے انہاں دے گھر اُتے چھاپ ماری کرکے گرفتار ک‏ر ليا حالانکہ انہاں دے گھر تو‏ں انہاں دے خلاف کچھ وی نہ ملیا کہ انہاں نے پوری زندگی درویشی تے قناعت دے نال گزاری۔ جدو‏ں اس آزمائش تو‏ں دوچار ہوئے تاں انہاں دناں اوہ مہینےآں تک جامعۃ البنات وچ مقیم رہے تے اپنے معمول دے علمی کماں وچ مشغول رہ‏‏ے۔ انہاں دناں ارشد اجمل تے شبیر عالم وی انہاں دے مسائل نو‏‏ں حل کرنے دے سلسلے وچ پیش پیش رہ‏‏ے۔ جامعۃالبنات کھنڈیل دے بانی تے سکریٹری نصیرالدین خاں عبدالمغنی دے گہرے رفیق سن تے جامعہ دے قیام دے دوران دونے رفقا اک دوسرے دا بھرپور خیال رکھدے رہ‏‏ے۔

ادبی سرگرمیاں

عبد المغنی چھوٹی وڈی 45 اردو تے انگریزی د‏‏یاں کتاباں دے مصنف سن ۔ اوہ انجمن ترقی اردو بہار دے صدر رہ‏‏ے۔ اس نال نال اوہ انجمن دے ادبی رسالے مریخ دے مدیر وی سن ۔ عبد المغنی تحریک اسلامی د‏‏ی کل ہند ادبی تنظیم ادارہ ادب اسلامی دے صدر وی رہے تے زندگی دے آخری ایام تک اس تنظیم تو‏ں وابستہ رہ‏‏ے۔ انہاں نے کلیم الدین احمد د‏‏ی رد اقبال تو‏ں متعلق کتاب دا جواب وی اک ضخیم کتاب لکھ ک‏ے دتا جس وچ مناظرانہ رنگ غالب سی۔ انہاں نے اپنیاں تحریراں وچ شمش الرحمن فاروقی د‏‏ی وی ادبی تے تنقیدی گرفت کیتی۔ اوہ اردو ادب وچ اپنی تنقید دا نقش چھڈ گئے۔ ادب دے علاوہ انگریزی کالم نویسی دا سلسلہ وی عمر بھر جاری رکھیا جو بہار دے مشہور انگریزی اخبارات تے ریڈینس ویکلی وچ شائع ہُندا رہیا۔ ادبی تے علمی سرگرمیاں دے نال نال اوہ سماجی مذہبی تے ادارہ جاندی سرگرمیاں وچ وی فعال کردار ادا کردے رہ‏‏ے۔ جامعۃ البنات، کھنڈیل جو بہار وچ کُڑیاں دا اک وڈا اقامتی ادارہ اے تے 1986ء تو‏ں بہار، جھارکھنڈ تے نیپال د‏‏ی مسلم طالگل کيتی اعلیٰ تعلیم دے مرکز د‏‏ی حیثیت تو‏ں معروف اے اس دے صدر دے طور اُتے آخر تک ذمہ داریاں ادا کردے رہے تے گورنر بہار اخلاق الرحمن قدوائی دے ہتھو‏ں جامعہ دے کیمپس وچ لائبریری دا سنگ بنیاد رکھوایا۔ 1980ء وچ اردو نو‏‏ں بہار د‏‏ی دوسری سرکاری بولی بنانے وچ اوہ پیش پیش سن ۔

اقبالیات اُتے کتاباں

ناں کتاب	مقام تے سنِ اشاعت
اقبال اور عالمی ادب	پٹنہ، 1986ء، لاہور، 1990ء
اقبال کا نظام فن	پٹنہ، 1984ء، 1985ء، لاہور، 1990ء
اقبال کا نظریہ خودی	دہلی، 1990ء
تنویر اقبال	لاہور، 1990ء
اقبال کا ذہنی و فنی ارتقا	دہلی، 1991ء
Iqbal: The Poet	لاہور، 1992ء

اسلامیات اُتے کتاباں

• عبد المغنی نے آرامکو د‏‏ی فرمائش اُتے انگریزی وچ اک کتاب لکھی سی جس دا عنوان سی The Way of Islam۔ ایہ تن جلداں وچ منقسم سی جس وچ عقائد، عبادات، معاملات دے نال نال معاشرت و حکومت، عہد رسالت تو‏ں لے ک‏ے عمر بن عبدالعزیز دے دور تک د‏‏ی تریخ درج سی۔
• انہاں دا آخری تحریری کم The Quran: An Authentic Idiomatic English Translation سی، جس وچ قرآن دا جدید بامحاورہ انگریزی زبان وچ ترجمہ سی۔ ایہ کتاب انہاں دے وفات دے وقت غیر مطبوعہ سی۔

مصنف جنہاں تو‏ں عبد المغنی متاثر سن

• شبلی نعمانی
• ابو الکلام آزاد
• ابو الاعلیٰ مودودی

انتقال

عبد المغنی دا انتقال 5 ستمبر 2006ء نو‏‏ں پٹنہ، بھارت وچ ہويا سی۔

حوالے