صفوی عثمانی مذہبی چپلقش

سنہ 651 عیسوی وچ حضرت عثمانؓ دے دور وچ ایران دی فتح مکمل ہونے توں لے کے سنہ 1510 تک تقریباً ساڑھے اٹھ سو سال تک ایران اک سنی اکثریتی ملک سی۔ شیعہ موجود سن مگر انہاں دی تعداد گھٹ سی۔ تے فیر 1487 وچ شاہ اسماعیل صفوی پیدا ہو گیا۔

صفوی فتحاں دا مڈھ

17 جولائی 1487 نوں اردبیل دے صوفی شیخ حیدر تے جارجیا دے شاہی خاندان دی نسل توں تعلق رکھنے والی مارتھا دے ہاں صفوی صوفی سلسلے دے آخری پیر تے صوفی شاہی سلسلے دے پہلے بادشاہ شاہ اسماعیل صفوی دی پیدائش ہوئی۔ آق قویونلو سلطنت دے صوبیدار شروانشاہ فرخ یاسر دے نال 1488 وچ جنگ وچ شیخ حیدر صفوی مارے گئے تے 1494 وچ آق قویونلو نے اردبیل اُتے قبضہ کر لیا جس وچ شیخ حیدر دے سب توں وڈے بیٹے علی مرتضی صفوی قتل ہوئے تے ست سالہ اسماعیل نوں گیلان ول فرار ہونا پیا جتھے انہاں نے اپنے وقت دے علما توں تعلیم حاصل کیتی۔ بارہ سال دی عمر وچ اناطولیہ، آذربائیجان تے کردستان دے شیعہ ترکمان قزلباش قبائیلیاں دی اک زبردست فوج دے نال اسماعیل صفوی دی واپسی ہوئی تے 1500 وچ انہاں دی ایران وچ فتوحات دا سلسلہ شروع ہویا جو 1510 وچ مکمل ہویا۔

صفوی سلطنت دی دھاک

اسماعیل صفوی دی فتوحات وچ وسطی ایشیا دے داغستان دی سرحد تک دا علاقہ، تبریز، کردستان، عراق عجم تے فارس دے علاقے، ارض روم، ماژندران، خوزستان، بغداد، آرمینیا، خراسان شامل سن۔ اس دی اک اہم فتح اوہ سی جدو‏‏ں اس نے مرو وچ بخارا دے طاقت ور حکمران شیبانی خان دی 28 ہزار دی فوج اُتے 17 ہزار فوجیاں توں حملہ کیتا تے شیبانی خان نوں قتل کر دتا۔ ایہ اِنی اہم فتح سی کہ اسماعیل صفوی نے شیبانی خان دی کھوپڑی دا جواہر نال آراستہ پیالہ بنوایا تے اسنوں پینے پلانے دے شغل وچ لیایا۔ بعد وچ اسماعیل صفوی نے اس پیالے نوں مغل بادشاہ بابر نوں تحفے دے طور اُتے ارسال کیتا جو شیبانی خان دے ہتھوں شکست کھا چکیا سی تے اس دا جانی دشمن سی۔ اس تحفے دا برصغیر نوں وی اک بوہت وڈا فائدہ ہویا ۔

ایران دی سنی توں شیعہ ہونا

اسماعیل صفوی اک متعصب شیعہ حکمران سی۔ بغداد اُتے قبضے دے بعد نہ صرف ایہ کہ اس نے عباسی خلفا دے مقبرے ڈھا دتے، بلکہ عظیم صوفی بزرگ حضرت عبدالقادر جیلانی دا مقبرہ وی اس توں محفوظ نہ رہ پایا۔ شاہ اسماعیل صفوی شیعہ مسلک دے ناں اُتے مذہبی جنگ لڑدا سی۔ اس نے بہ جبر اپنی سلطنت اُتے شیعہ مسلک نافذ کر دتا۔ اس وقت تک ایران اک سنی اکثریتی ملک سی، مگر شاہ اسماعیل صفوی نے سنیاں نوں شدید جبر و تشدد دا نشانہ بناندے ہوئے دو آپشن دتے، جاں تے شیعہ ہو جاؤ جاں فیر فوت ہو جاؤ۔ ایرانی عقلمند نیں، انہاں نے زندہ رہنے نوں ترجیح دتی۔

عثمانی سلطنت وچ خلفشار

اس وقت ایران دے شمال مغرب وچ طاقت ور عثمانی سلطنت دا سلطان بایزید دوئم بڑھاپے دی وجہ توں سلطنت اُتے گرفت کھو رہیا سی۔ اس دے ولی عہد شہزادہ احمد نے بغاوت کر دتی۔ اس زمانے وچ روایت سی کہ بادشاہ تخت حاصل کر دے ای اپنے تمام بھائیاں نوں مروا دیندا سی۔ اپنی جان خطرے وچ دیکھ کے چھوٹے شہزادے سلیم نے وی بغاوت کر دتی جسنوں سلطان بایزید نے شکست دتی تے اوہ فرار ہو کے کریمیا چلا گیا۔

عثمانی علاقیاں وچ قزلباش بغاوت

عثمانی سلطنت دے ایران نال ملحقہ علاقیاں وچ شیعہ آبادی موجود سی۔ انہاں دناں عثمانی سلطنت نوں خلفشار وچ دیکھ کے شاہ اسماعیل صفوی نے اوتھے بغاوت دے شعلے بھڑکائے تے عثمانی سلطنت وچ اک وڈی بغاوت ہو گئی۔ ترک سلطان بایزید دا وزیر علی پاشا وی انہاں شیعہ قزلباش باغیاں دے ہتھوں مارا گیا۔ اس بغاوت اُتے بایزید دوئم نے بمشکل قابو پایا۔ سنہ 1512 وچ عثمانی شہزادہ سلیم کریمیا توں واپس پلٹیا تے ترک فوج دے طاقتور جانثاری دستیاں دی مدد نال اپنے باپ بایزید نوں تخت توں دستبردار ہونے اُتے مجبور کر دتا۔

سلطان سلیم دی صفوی سلطنت ول توجہ

اس وقت تک شاہ اسماعیل صفوی دی ہیبت ہر طرف طاری ہو چکی سی۔ اوہ اک ناقابل شکست جرنیل تے جابر حکمران دے طور اُتے ناں بنا چکیا سی۔ عثمانی سلطنت وچ شیعہ آبادی اُتے وی اس دا بوہت زیادہ اثر سی۔ حتی کہ ترکاں دے اہم ترین فوجی دستے جانثاریاں دی اکثریت وی شیعہ صوفی مسلک نال تعلق رکھتی سی۔ شاہ سلیم اول، جو تریخ وچ سلیم یاؤز، یعنی ہیبتناک جاں سخت دے ناں توں مشہور ہویا، اپنی سلطنت نوں بچانے دے لئی سب توں پہلے شاہ اسماعیل صفوی ول اپنی توجہ مبذول کرنے اُتے مجبور ہو گیا۔

چالدران دی لڑائی

تخت سنبھالنے دے محض دو برس بعد 23 اگست 1514 نوں سلطان سلیم یاؤز اپنا لشکر لے کے شاہ اسماعیل صفوی نال فیصلہ کرنے آیا۔ چالدران دے مقام اُتے دوناں عظیم سلطنتاں دی فوجاں دا سامنا ہویا۔ سلطان سلیم دی فوج دی تعداد دا اندازہ سٹھ ہزار توں اک لکھ لایا جاندا اے۔ شاہ اسماعیل صفوی دی فوج دی تعداد چالیس ہزار توں اسی ہزار تک دسی جاندی اے جس وچ دنیا دے منے ہوئے گھڑسوار دستے موجود سن۔ لیکن سلطان سلیم دے کول اک ایسا ہتھیار سی جو شاہ اسماعیل صفوی نے کدی نہ دیکھیا سی۔ اوہ اک سو توپاں تے بندوقاں دے نال مسلح جانثاریاں دے نال میدان وچ آیا سی۔ جدید ہتھیاراں توں لیس اک منظم تے تربیت یافتہ فوج دا مقابلہ اک غیر منظم فوج تے ناقابل شکست بادشاہ نال سی۔

لڑائی وچ اسماعل صفوی دی شکست

ایرانی بادشاہ ناقابل شکست نہ رہیا۔ شاہ اسماعیل صفوی نوں بدترین شکست ہوئی تے اوہ زخمی ہو کے میدان جنگ توں فرار ہونے اُتے مجبور ہو گیا۔ اس دیاں دو بیویاں تے تمام حرم وی سلطان سلیم یاؤز دے قبضے وچ چلا گیا۔ شاہ اسماعیل صفوی دا اعتماد ایسا ٹُٹیا کہ اس نے سلطنت تے فوج دے معاملات وچ دخل دینا چھڈ دتا تے خود نوں شراب دے پیالے وچ غرق کر لیا۔ ادھر عثمانی سلطنت نال شیعہ قبائل دیاں بغاوتاں دا ہمیشہ دے لئی خاتمہ ہو گیا۔

سلیم بطور پہلا عثمانی خلیفہ

اس جنگ توں فارغ ہو کے سلطان سلیم یاؤز نے مصر دی مملوک سلطنت اُتے حملہ کیتا تے اسنوں شکست دے دتی۔ اس وقت بغداد اُتے شاہ اسماعیل صفوی دے قبضے دے بعد آخری عباسی خلیفہ المتوکل الثالث قاہرہ وچ مقیم سی۔ اس نے خود نوں شمشیر بدست سلطان سلیم یاؤز دے سامنے پایا تے بلاجبر و اکراہ خلافت توں دستبردار ہو کے خلافت سلطان سلیم یاؤز نوں سونپ دتی تے ایوی‏‏ں‏ سلطان سلیم یاؤز پہلا عثمانی خلیفہ بنیا۔ عراق تے حجاز مقدس اُتے قبضے دے بعد اس دا خلافت دا دعوی مزید مستحکم ہو گیا۔ مگر بدقسمتی نال عظیم جرنیل تے حکمران سلطان سلیم یاؤز نوں صرف اٹھ سال حکومت کرنے دا موقع ملیا تے اوہ بیماری دے ہتھوں جان ہار بیٹھا۔

چالدران وچ صفوی شکست دے آپرات

شاہ اسماعیل صفوی نے چالدران دی شکست دے بعد خود نوں مکمل طور اُتے شراب وچ ڈبو دتا۔ اس نے چالدران دی جنگ دے دس سال بعد 23 مئی 1524 نوں محض چھتیس سال دی عمر وچ داعی اجل نوں لبیک کہیا۔ اس دے بعد اس دا بیٹا طہماسپ صفوی تخت نشین ہویا۔ کہیا جاندا اے کہ اگر چالدران دی جنگ وچ عثمانیاں نوں شکست ہو جاندی تے شاہ اسماعیل صفوی اک فاتح دے طور اُتے امیر تیمور توں وی وڈا ناں ہُندا تے نہ صرف ایہ کہ ایران بلکہ پورا مشرق وسطی اج شیعہ مسلک دا پیروکار ہُندا۔

صفویاں تے عثمانیاں وچکار امن

سلطان سلیم یاؤز دے جانشین سلطان سلیمان ذی شان تے ہور سلاطین عثمانیہ، شاہ طہماسپ صفوی، عباس صفوی تے ہور ایرانی بادشاہاں نوں چالدران جیسی شکست دینے وچ ناکام رہے۔ جنگاں دا سلسلہ چلدا رہیا۔ دوناں سلطنتاں وچ پہلا وڈا معاہدہ امن 1555 وچ سلطان سلیمان ذی شان تے شاہ طہماسپ صفوی وچ معاہدہ آسماسیہ دے ناں توں جانا جاندا اے۔ اس دی رو نال جارجیا تے آرمینیا نوں عثمانیاں تے صفویاں دے درمیان ادھا ادھا تقسیم کر لیا گیا، کردستان وی تقسیم ہویا، بغداد تے بیشتر عراق عثمانیاں دی ملکیت قرار پایا تے ایوی‏‏ں‏ انہاں نوں خلیج فارس تک رسائی ملی، ایرانیاں نوں اپنا شاہ اسماعیل صفوی دے دور دا دارالحکومت تبریز اپنے کول رکھنے دی اجازت ملی، اس دے علاوہ وسطی ایشیا دے داغستان تے آذربائیجان وغیرہ صفوی سلطنت دا حصہ قرار پائے۔ سنہ 1639 وچ ہونے والے قصر شیریں دے معاہدے نے آسماسیہ دے معاہدے نوں ہور مضبوط کیتا۔

صفوی عثمانی معاہدےآں وچ مذبہی رواداری شقاں

انہاں معاہدیاں دی اک اہم شق، جسنوں سنی عثمانیاں دی اک وڈی فتح تے شیعہ صفویاں دے لئی کافی ذلت آمیز شق تسلیم کیتا جاندا اے، اوہ ایہ سی کہ صفوی سلطنت وچ حضرت ابوبکر صدیقؓ، حضرت عمرؓ، حضرت عثمانؓ، حضرت عائشہؓ تے ہور صحابہ اُتے تبرا بازی اُتے مکمل پابندی عائد کیتی جائے گی۔ صفوی سلطنت خود نوں اک انتہا پسند شیعہ سلطنت دے طور اُتے پیش کردتی سی تے ایہ شق انہاں دے لئی اپنے عقیدے اُتے خود ای پابندی تسلیم کرنے دے مترادف سمجھی جاندی سی۔ بعد دے سارے عثمانی و صفوی معاہداں وچ وی ایہ شق شامل رہی۔

صفوی عثمانی مذہبی چپلقش دا برصغیر نوں فائدہ

بابر نوں اسماعیل صفوی ولوں دتے گئے شیبانی خان دی کھوپڑی دے پیالے دے تحفے دا جس دی وجہ توں برصغیر نوں وی اک بوہت وڈا فائدہ ہویا۔ انہاں صفوی تے عثمانی جنگاں دے دوران بابر اک ابھردی ہوئی قوت بن رہیا سی۔ وسطی ایشیا دے محاذ اُتے خود کسے پریشانی توں بچنے تے دشمن نوں پریشانی وچ مبتلا کرنے دی خاطر دوناں سلطنتاں بابر اُتے توجہ دے رہیاں سن۔

بابر نوں توپ خانے دے عثمانی ماہر استاد علی قلی خان تے بندوقاں دے ماہر مصطفی رومی دی صورت وچ عثمانیاں توں اک اہم جنگی ہتھیار دا تحفہ ملیا، جس دے بل اُتے اس نے ابراہیم لودھی نوں شکست دتی تے برصغیر وچ مغل حکومت قائم کیتی۔ انہاں دے علاوہ عثمانیاں نے عظیم عثمانی آرکیٹیکٹ معمار سنان دے شاگرداں نوں وی بھیجیا جنہاں دی ٹیکنالوجی تے ڈیزائن مغل عمارتاں، خاص طور اُتے تاج محل وچ دکھائی دیندے نیں۔