رام نگر دی لڑائی

رام نگر دی لڑائی
بسلسلہ دوسری اینگلو سکھ جنگ
تاریخ 22 نومبر 1848 مقام رام نگر, ضلع گجرانوالا , پنجاب 32°19′N 73°50′E نتیجہ سکھ جت British cavalry repulsed with heavy losses.
محارب
سکھ سلطنت	ایسٹ انڈیا کمپنی
کمانڈر اور رہنما
شیر سنگھ اٹاریوالا	سر ہیو گف
طاقت
10,000 20 توپاں	15,000 50 توپاں
ہلاکتیں اور نقصانات
22 مرے تے 15 زخمی	26 مرے جاں لاپتہ 59 زخمی

دوجی اینگلو سکھ جنگ دی پہلی لڑائی رام نگر دے تھاں تے جھناں دریا دے کنڈھے تے ہوئی۔ شیر سنگھ اٹاریوالا خالصہ دربار دے وفادار سرداراں اتے خالصہ فوج سمیت جیہلم دریا ول نوں ودھ رہا سی۔ جنرل گفّ نوں خبر ملی کہ اوہ اپنے پیؤ سردار چتر سنگھ اٹاریوالے نوں پیشاور وچ جا ملیگا۔ جیکر ایہہ دووے سردار مل گئے تاں فوج دی گنتی ودھ جاوے گی۔ اس لئی اس نے 22 نومبر 1848 دی رات نوں خالصہ فوج اتے برگیڈیئر جنرل کیپبل نے 3 انفینٹری ڈوزن دے 8171 فوجیاں نال حملہ کر دتا۔ جنرل گفّ سکھاں نوں چناب دے چڑدے پاسے ہی روکنا چاہندا سی۔ سکھاں نے جوابی کاروائی کیتی تاں فرنگی اک وڈی توپ اتے 2 بارود دیاں بوگیاں (گڈے) چھڈّ کے بھجّ گئے، جہڑی کہ سکھ نے اپنے قبضے وچ کر لئی۔ سکھ جھناں دریاں پار کر گئے اتے برطانوی فوج دے قریب ڈیڈھ سو فوجی اس لڑائی دا شکار بنے، جناں 12 افسر وی شامل سن۔ اس لڑائی وچ فرنگیاں دے 140 گھوڑیاں دا وی نقصان ہوئیا۔ لیفیٹینینٹ کولونیل ہیولوک دی لاش جھناں دریاں دے کنڈھے 12ویں دن لبھی۔ ہیولوک دا سر دھڑ توں وکھ سی اتے لتاں-باہاں وی لگبھگ وڈھیاں ہوئیاں سن۔ اس دے نال 9 ہور سپاہیاں دیاں لاشاں ملیاں۔ اس لڑائی وچ برگیڈیئر جنرل کوریٹن دی موت وی برطانوی فوجاں لئی وڈا گھاٹا سی۔ انگریز فوج خالصہ راج پنجاب دیاں فوجاں نوں روکن وچ نکام رہی اتے اس نقصان توں بعد اوہ پچھے ہٹّ گئے۔ اس طرحاں اس چھوٹی جہی لڑائی وچ خالصہ فوجاں نے جت درج کروائی۔

لڑائی دا مڈھ

10 جنوری 1849 نوں جنرل گفّ نوں خبر ملی کہ سردار چتر سنگھ اٹاریوالا اتے اس دا افغان دوست، امیر دوست محمد خان فوجاں سمیت جیہلم دریاں ول تر پئے ہن۔ اوہناں سوچیاں کہ جیکر اوہ سردار شیر سنگھ اٹاریوالے نوں آن ملے تاں خالصہ فوج دی طاقت بہت ودھ جاوے گی۔ گورنر جنرل لارڈ ڈلہوزی نے جنرل گپھّ نوں چھیتی توں چھیتی شیر سنگھ اٹاریوالے تے حملہ کرن دا حکم سنا دتا۔

Map of the battle

انگریزاں ولوں دیوان مولراج نوں گرفتار کرکے ملتان نوں دوبارہ اپنے قبضے وچ کرن توں بعد برطانوی اتے بمبے ریاست دی فوج دے مکھی جنرل وش نوں فوج سمیت جنرل گفّ دی مدد لئی بھیج دتا۔

لارڈ گف دی آمد

لارڈ گف 9 نومبر نوں ستلج پار کر گیا اتے 13 نومبر نوں لاہور پہنچ گیا ۔ رچنا دواب وچ تیزی نال چلدے ہوئے اوہ 22 نومبر نوں رامنگر پہنچ گیا ۔ شیر سنگھ دی ساری فوج دریا چناب دے سجے کنارے تے سی ۔ بریگیڈیئر-جنرل کینپبیل نوں اپنے نال تیسری پیدل فوج دی ڈویزن ( 8،171 جوان ) لے کے رامنگر وچلی سکھ فوج نوں تتر بتر کرن دا حکم ملیا ۔ برگیڈیئر-جنرل کریٹن نے جس کول رسالے دی کمان سی،کینپبیل دا ساتھ دتا ۔ رامنگر پہنچن تے کینپبیل نوں پتہ لگا کہ سکھ فوج دریا دے دوسرے پاسے اے ۔ کریٹن کول کافی گنتی وچ رسالہ سی مگر کوئی توپ نہیں سی ۔ اس نے کرنل لین دے ماتحت گھوڑ-توپخانے نوں واپس مڑدے سکھ دستیاں نوں ندی دے ریتڑ وچ ہی الجھا دین دے حکم دتے ۔ پر اس نوں تباہی دا منہ دیکھنا پیا ۔ دریا دے دوسرے کنڈھے تے سکھ توپ خانا اس ہوئی تباہی دے نال ہی تباہکنّ طریقے نال ورھ اٹھیا اتے لین کاہلی وچ گھوڑ-توپخانا،اک بھاری توپ اتے دو اسلحے دیاں گڈیاں چھڈّ کے پچھے ول مڑ پیا ۔ ایہہ توپاں سکھاں دے قبضے وچ آ گئیاں ۔ اچانک ہی سکھ رسالے دا اک دستا توپخانے دے فائر دی رکھیا ہیٹھ دریا پار کر گیا ۔ 14ویں لائیٹ رسالے دے سپاہیاں دا کمانڈر،جس نے لین دے گھوڑ-توپخانے دی مدد لئی جواناں دی اک ٹکڑی دی اگوائی کیتی سی،ماریا گیا ۔ ایہہ حملہ اکامیاب رہا اتے بریٹیش دے 90 افسر مارے گئے جنہاں وچ برگیڈیئر-جنرل کریٹن اتے لیفٹینینٹ-کرنل ہیوالوک اتے 140 گھوڑے سن ۔ رامنگر دی لڑائی وچ سکھاں دی جت ہوئی سی ۔ لارڈ ڈلہوزی نے کینپبیل اتے گف دوہاں نوں بناں کسے حصول والے اس دکھانت لئی دوشی ٹھہرایا ۔ دوسرے پاسے گف نے اس نوں برطانوی جت گردانیا ۔ اس نے اک عامَ حکم راہیں اعلان کیتا،‘ کہ دشمن نوں ہر موقعے تے بڑے معرکے نال پچھاڑ دتا گیا اے اتے اوہ بربادی توں بچن لئی توپاں دے فائر ہیٹھ دریا دے دوسرے کنڈھے چلے گئے ہن ۔ `

جت دے دعوے

برطانوی فوجاں دی اس بھانج توں اک ہفتہ پچھوں فوجاں دریا دے آمنے سامنے کنڈھیاں ‘ تے اک دوجے دے آہمنے-سامنے سن ۔ لارڈ گف بڑی بے صبری نال بھاری توپاں دے پہنچن دی اڈیک کر رہا سی ۔ اس نے 30 نومبر نوں دریا دے پار میجر-جنرل تھیکویل ماتحت اک فوجی ٹکڑی نوں سکھ فوج دی باہی تے حملہ کرن لئی الگ کر دتا ۔ پیدل فوج دے اک ہور برگیڈیئر گوڈبی دی کمان ہیٹھ تھیکویل دیاں فوجاں دی مدد لئی رامنگر توں 10 کلیمیٹر دور دریا پار کرن دا حکم دتا گیا ۔ دریاؤں پار رام نگر توں 3 کلومیٹر دور مکھ لانگھے تے شیر سنگھ دی ساری فوج،جہڑی کہ ہن ودھ کے 12،000 جوان اتے 28 توپاں ہو گئی سی،مضبوطی نال مورچابندی کری بیٹھی سی ۔ تھیکویل دی فوج وزیر آباد ول دریا دے چڑھدے ول نوں 30 کلومیٹر دے لگپگ اگے ودھ گئی اتے دریا پار کر گئی جد کہ گوڈبی دا برگیڈ اس توں 25 کلومیٹر پچھے دریا پار کر چکا سی اتے اوہ 13 دسمبر نوں دوپہر ویلے سکھ چھاؤنی توں صرف 6 کلومیٹر دور سدلاپور وکھے پہنچ گیا سی ۔ اس تے سکھاں نے اپنیاں باہیاں تے پچھواڑے والیاں فوجاں لئی خطرہ محسوس کیتا جس کرکے بھاری سکھ توپخانے نے تھیکویل دے مورچے تے فائر کھولھ دتا ۔ نال ہی سکھ رسالے نے گوڈبی دی فوج دا رستہ روک لیا ۔ اس طرحاں تھیکویل اتے گوڈبی دیاں فوجاں دا میل نہ ہو سکیا ۔ جدوں سورج چھپ گیا تاں ساری سکھ فوج دریا دا کھبا کنڈھا پار کر گئی ۔ شیر سنگھ دی اس کاروائی نے برطانوی فوجاں دی پینتڑیبازی نوں ناکارا بنا دتا جس نال چتر سنگھ دیاں فوجاں دا وی اس نال مل سکنا ممکن ہو گیا ۔ پر برطانوی جرنیل نے بناں لڑائی توں جت دا دعویٰ کیتا ۔ اس نے سدلاپر وکھے صرف 40 جواناں دے تھوڑے جہے نقصان دی رپورٹ بھیجی اتے ایہہ وی دعویٰ کیتا کہ اس دی کمان ہیٹھ فوج نے بہادری دی پرمپرا نوں اچا کیتا اے ۔ اپنی رپورٹ وچ اس نے ایہہ وی جھوٹھ ہی درج کر دتا کہ سکھ تاں 60 بیڑیاں چھڈّ کے پچھے ہٹ گئے سن اتے ایہہ بیڑیاں اس نے قابو کر لئیاں سن ۔

ہور ویکھو

• اینگلو سکھ لڑائیاں
• پہلی اینگلو سکھ جنگ
• دوسری اینگلو سکھ جنگ

حوالے

• Chaurasia, Radhey Shyam (2002). History of Modern India, 1707 A. D. to 2000 A. D.. Atlantic Publishers & Distributors. ISBN 81-269-0085-7. 
• Farwell, Byron (1973). Queen Victoria's Little Wars. Wordsworth Military Library. ISBN 1-84022-216-6. 
• (1993) The Harper encyclopedia of military history: from 3500 BC to the present. HarperCollins. ISBN 978-0-06-270056-8. 
• Greenwood, Adrian (2015). Victoria's Scottish Lion: The Life of Colin Campbell, Lord Clyde. History Press, 496. ISBN 0-75095-685-2.  Archived 2016-02-21 at the وے بیک مشین
• Hunter, William Wilson (1881). The Imperial Gazetteer of India. Trübner, 542. 
• Raugh, Harold E. (2004). The Victorians at war, 1815-1914: an encyclopedia of British military history, illustrated, ABC-CLIO, 299–301. ISBN 1-57607-925-2. 

باہرلے جوڑ

• BritishBattles.com Archived 2007-05-21 at the وے بیک مشین, includes troop strength, casualties and events of the battle.