دکھنی ایشیا وچ اسلام
کل تعداد | |
---|---|
c. 600 million (31%)[۱][۲][۳][۴][۵] | |
گنجان آبادی والے علاقے | |
پاکستان | 200,300,000[۶] (2017) |
بھارت | 195,000,000[۷] (2019) |
بنگلہ دیش | 149,100,000[۸] (2017) |
افغانستان | 34,000,000[۹] (2017) |
سری لنکا | 2,000,000[۱۰] (2011) |
نیپال | 1,300,000[۱۱] (2017) |
مالدیپ | 540,000سانچہ:UN Population (2017) |
بھوٹان | ≤2,000[۱۲] (2010) |
مذاہب | |
Islam (vast majority Sunni and significant minority Shia) | |
زبانیں | |
پہلا عرب چھاپہ 635 ء وچ اس وقت ہويا جدوں بحرین دے گورنر نے گجرات دے ساحلی شہر بھروچ دے خلاف اک مہم بھیجی۔ اسلامی فتح فارس دی تکمیل دے بعد ، مسلم عرباں نے فارس دے مشرق وچ جانا شروع کيتا تے 452 وچ ہرات اُتے قبضہ کرلیا۔ [28] 2712 ق م وچ ، اک نوجوان عرب جنرل ، محمد بن قاسم نے ، اموی سلطنت دے لئی دریائے سندھ نوں فتح کيتا ، جسنوں المنصورہ وچ اپنے راجگڑھ دے نال "صوبہ سندھ" دا صوبہ بنایا گیا سی۔ [29] [30] [31] [32] [33]سندھ خلافت امویہ دا مشرقی صوبہ بن گیا۔ دسويں صدی عیسوی دے آخر تک ، اس خطے اُتے کئی ہندو شاہی بادشاہاں نے حکومت کیتی ، جو غزنویاں دے زیر اقتدار سن ۔ داؤد بوہرہ اسماعیلی شیعہ گجرات وچ 11 واں صدی دے آخر وچ قائم ہويا سی ، جدوں فاطمید امام مستنصر نے 467 ھ / 1073 ء وچ گجرات وچ مشنری بھیجے سن ۔ سن 34] [ ] 35] 12 واں صدی وچ عثمانی حملےآں دے ذریعہ اسلام شمالی ہندوستان وچ پہنچیا تے تب توں اوہ ہندوستان دے مذہبی تے ثقافتی ورثے دا اک حصہ بن گیا اے۔ [36 36] ہندوستان دے معاشی عروج تے ثقافتی اثر و رسوخ وچ مسلماناں نے اہم کردار ادا کيتا اے۔ [37]
اسلام آنے توں پہلے جنوبی ایشیا دے حلات
سودھوعرب مسلماناں دے آنے توں پہلے جنوبی ایشیا ہندو راجا حکومت کردے سن ۔ سارا حصہ چھوٹی چھوٹی ریاستون بٹا ہويا سی۔ تے مختلف ریاستاں دے حکمران اک دوسرے توں لڑدے رہندے سن ۔ کچھ راجا ایداں دے وی سن جنھون نے آس پاس دیاں ریاستاں نوں فتح کر کے اک وسیع علاقے اُتے حکومت کیتی۔ اس می اک راجا مدھ درم دے پوئلگ اشوک سن ۔ اشوک دے مرنے دے بعد دوسرے وی کِنے بادشاہ تے راجا ہوکے گزرے۔ جس وچ چندر گپت تے وکرما جِت اہم نيں۔ ہندوواں دے آخری راجا " ھرش" سن ۔ اس دی حکومت جنوبی ایشیا دے سارے شمالی حصی وچ پہلی ہوئی سی۔اس نے 648ء وچ وفات کیتی۔ انہاں دے بعد اس دی سلطنت (بادشاہی) ٹکرے ٹکرے ہوگئی۔ کِنّی ہی آزاد ریاستاں قائم ہوگئياں۔ مسلمان سندھ وچ 711ء وچ فاتح طور داخل ہوئے۔
سندھ وچ مسلماناں دا انا
سودھوتریخ
سودھوجنوبی ایشیائی مسلماناں دی ابتدائی تریخ
سودھوجنوبی ایشیا وچ مسلمان دی اک چھوٹی سی موجودگی دا آغاز اٹھويں صدی وچ ہندوستان تے سری لنکا دے جنوبی علاقےآں وچ ہويا۔ [38] جنوبی ایشیاء دے مغربی علاقےآں وچ مشرق وسطی دی تجارتی موجودگی نے اسلام دے ظہور توں پہلے دی تریخ اے۔ عرب دی آمد اسلام دے عروج دے نال ہی مسلمان ہوگئی۔ [39] مسلم تاجر برادری نوں مقامی غیر مسلم حکمراناں دی سرپرستی حاصل سی۔ ہور آمد تے تبادلاں دے علاوہ مقامی آبادی دے نال نسلی شادیاں نے مسلم آبادی وچ اضافہ کيتا۔ [38] مقامی تاجراں نال شادی کرنے والے عرب تاجراں دے بچےآں دی پیدائش دے نال ہی مسلم آبادی زیادہ دیسی ہوگئی۔ اس دے علاوہ ، مقامی غیر مسلم عہدیداراں نے سمندری مہارتاں سیکھنے دے لئے بچےآں نوں عرب بھیجیا۔ [40]
ملابار خطے دے ابتدائی ، لیکن متنازعہ ، اسلام دے مسلمان اک ہندو بادشاہ دی اولاد دے طور اُتے بیان کیتے جاندے نيں جنہاں نے پیغمبر اسلام صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے ذریعہ چاند دی تقسیم دے معجزہ دا مشاہدہ کيتا۔ ايسے طرح دے اک نوٹ اُتے ، مشرقی ساحلاں اُتے رہنے والے تامل مسلمان وی ایہ دعویٰ کردے نيں کہ انہاں نے نبی کریم صلی اللہ علیہ وسلم دی زندگی وچ ہی اسلام قبول کرلیا۔ مقامی مسیتاں 700 دی دہائی دے اوائل وچ سن۔ [38] علمائے کرام ، حکمران ، بزنس مین تے جنوب دے خواندہ مسلمان ، شمالی وسطی ایشیائی رابطےآں دے بجائے بحر ہند توں انہاں دے رابطےآں توں زیادہ متاثر سن ۔ جنوبی مسلماناں نے فارسی دے بجائے عربی وچ ملازمت اختیار کيتی تے وسطی ایشیاء دے حنفی فقہ دی بجائے شافعی فقہ اُتے عمل کيتا۔ [41]چونکہ مشرق وسطی وچ اسلامی اتھارٹی نے بحر ہند طاس دی تجارتی برادری دے لئی عربی بولی نوں بطور بولی اک بولی قائم کيتی سی ، لہذا عربی خواندگی دے ذریعہ ملابار وچ مسلم عرباں دی حیثیت وچ اضافہ ہويا۔ [39]
مسلم فتح سندھ
سودھوملابار ساحل دے برعکس ، شمال مشرقی ساحل مشرق وسطی دے آنے والےآں دے لئی قبول نئيں سی۔ سندھ تے گجرات وچ ہندو تاجر عرب تاجراں نوں مسابقتی سمجھدے سن ۔ امویاں نے سمندری تجارتی رستےآں وچ بحری قزاقی اُتے سندھ دے ہندو حکمراناں توں تنازعہ کھڑا کيتا۔ سندھ دے حکمران اس چوری اُتے قابو پانے وچ ناکام رہے سن (یا شاید انہاں نوں اس توں فائدہ ہويا سی)۔ سن २] جدوں گیارہويں وچ مقامی لوکاں نے سفر بحری جہاز اُتے اموی بادشاہ نوں بھیجیا تاں امویاں نے سندھ نوں فتح کرنے دے لئی اک مہم بھیجی۔ اس مہم دا آغاز ، نوجوان محمد بن قاسم دی زیرقیادت ، زمین تے بحری فوج دونے اُتے مشتمل سی۔ [43] سیاسی وجوہات دی بنا اُتے برہمناں دے خلاف لڑنے والے مہایان بدھسٹاں دی مدد کيتی جاسکدی اے۔ [43]
عرب فاتحین ، مسلماناں دے بارے وچ مقبول عقائد دے برعکس ، مقامی آبادی نوں تبدیل کرنے وچ دلچسپی نئيں رکھدے سن ۔ [43] مقامی سندھی ہندوواں تے بودھاں نوں دھمی دا درجہ دتا گیا۔ [43] ایہ پہلا واقعہ سی جس نوں قرآن وچ مذکور افراد دے ل ئے اس درجہ توں نوازیا گیا سی۔ اگرچہ ابتدائی طور اُتے کچھ منتخب مندراں نوں تباہ کردتا گیا سی ، لیکن مذہبی زندگی ايسے طرح جاری رہی جداں پہلے سی۔ [43] بالآخر ، زیادہ تر سندھی مسلمان ہوگئے۔ سن 44] جدوں کہ 700ء دی دہائی دے اوائل وچ سندھ وچ برہمن دی حکومت سی ، مقامی آبادی وچ جین ، بدھسٹ تے مختلف مذاہب دے پیروکار وی شامل سن ، اس عقیدے دے برخلاف ، جنوبی ایشیائی مسلمان وڈے پیمانے اُتے ہندو مذہب وچ تبدیل ہوئے سن [43]عرب حکمرانی دے ابتدائی دور وچ سندھی تبدیلی دے بارے وچ شواہد توں ظاہر ہُندا اے کہ مقامی معاشرے دے اعلیٰ ، نچلے علاقےآں توں شروع ہونے والے مذہب دی شناخت اک مشترکہ مذہبی شناخت دی بنیاد اُتے خود نوں مسلم حکمران طبقے وچ شامل کرنے دا انتخاب کردی اے۔ [45]
غزنوی سلطنت
سودھوایہ وی ملاحظہ کرو: غزنویاں دی عباسی خلافت نوں کمزور کرنے دے نال ، مملوکاں نے خود نوں آزاد سلطانی قرار دتا۔ [46] مسلم اسکالراں نے ، خاص طور اُتے عباسی خلافت دے خاتمہ دے بعد ، تجویز پیش دی کہ ہر سلطان نوں اپنے ہی علاقے وچ خلیفہ دا کردار ادا کرنا چاہیدا ، اس قرار داد نوں "مقدس سلطان" دے ناں توں جانیا جاندا اے۔ سن 47] سلطان غزہ اُتے حکمرانی کرنے والے محمود نے پنجاب وچ اپنی حکمرانی وچ توسیع کردے ہوئے لاہور نوں اک سرحدی چھاؤنی تے اسلامی اسکالرشپ دے لئی اک اہم مرکز وچ تبدیل کردتا۔ محمود دا دربار وحشی تے نفیس سی۔ انہاں نے شاعری ، سائنس تے تصوف اُتے کم کرنے دے لئی سرپرستاں نوں مہیا کيتا۔ جنوبی ایشیاء وچ پہلا فارسی صوفی متن ، کشف المحجوب ، غزنوید لاہور وچ شیخ ابوالحسن علی ہجویری نے مرتب کيتا سی ، جس دا مندر جنوبی ایشیاء وچ سب توں اہم اے۔ انہاں دا کم ابتدائی صوفی فلسفہ دے لئی اک اہم وسیلہ بننا سی۔ [45]
صوفی گروہ سنی مشنری دی حیثیت توں سلطنت وچ داخل ہوئے۔ سہروردی صوفیاں نے اسماعیلیاں دی سرگرمی توں مخالفت کيتی۔ انہاں وچ بہاؤالدین زکریا ، جو ملتان وچ مقیم سن ، اچ دے سید جلال بخاری تے لاہور دے علی ہجویری شامل سن ۔ [48] محمود نے مذہبی امور وچ وی حصہ لیا۔ انہاں نے سندھ وچ فاطم دی موجودگی دی مخالفت کيتی تے سندھ اُتے حملہ کيتا۔ سن انہاں نے گنگا دے میدانی علاقےآں وچ وسیع پیمانے اُتے چھاپے مارے تے سیاسی کھاتاں وچ ایہ دعوی کيتا گیا کہ انہاں دی پالیسی ہندو مندراں نوں پرتن دی سی۔ [49] مورخین دے وچکار ایہ تنازعہ موجود اے کہ آیا مذہب پرت مار دا محرک سی تے انہاں سرگرمیاں دی حد۔ اُتے ، اس گل اُتے اتفاق رائے اے کہ پرت مار نے مالی مہمات سلطنت دے مغرب وچ حاصل کيتیاں ۔ [48]
دہلی سلطنت
سودھو تفصیلی لی لئی ویکھو: دلی سلطنت
محمد غوری دی سربراہی وچ فارسی والے ترکاں دے اک نويں حالیہ نے پنجاب وچ غزنوی سلطنتاں نوں فتح کيتا۔ انہاں نے دہلی نوں 1192 تے اجمیر تے کنجوج بعد وچ لیا۔ معیاری گھوڑے تے گھوڑے سوار انہاں دے جنگی ہتھیاراں دی خصوصیات رکھدے سن ۔ [46] قطب الدین ایبک نے غوری دی موت دے بعد دہلی اُتے قبضہ کرلیا۔ [46] اس دی سلطنت "غلام خاندان" دے ناں توں مشہور اے۔ خلجی خاندان نے دہلی دا اختیار دکن تک ودھایا تے اس دے بعد تغلق خاندان نے تیمور دے چھاپےآں دا شکار ہوکے ، سنہ 1398 وچ دہلی منتقل کردتا۔ سن 46] سلطنت دے بیشتر افراد اپنی زندگی بسر کردے رہے جداں اہم پیشرفت توں پہلے ہی چلے گئے سن ۔ سلطاناں دے دور حکومت وچ جگہ لئی۔ انہاں وچ پورے ایشیاء تے وسطی ایشیا وچ نیٹ ورک دی ترقی تے عرب تے فارسی روایات دی کاشت شامل اے۔[51]
ان دی فوجی پیشرفت نے جنوبی ایشیاء نوں تیرہويں صدی وچ منگولاں دے ذریعہ پائے جانے والے بحران توں بچایا۔ سن 51] علمائے کرام تے ہور افراد جو منگولاں دی تباہی توں بھج رہے سن انہاں نوں جنوبی ایشیاء وچ پناہ گاہ ملی۔ سن १] [ ] 48] اس عرصے دے دوران ، پنجاب تے بنگال دے نويں آباد کساناں دی تبدیلی دا آغاز ہويا۔ سن 51] سلطاناں نے دسیا کہ انہاں دی حکمرانی نے استحکام فراہم کیہ جس نے اسلامی زندگی نوں تقویت بخشی۔ سن 51] انہاں دی اسلامی بیان بازی دا مطلب افغانستان تے سنی عثمانی اشرافیہ اُتے سیاسی تسلط اے۔ اس طرح دی بیان بازی دے باوجود ، سلطنت توں باہر جنوبی ایشیاء دی ودھدی ہوئی مسلم جماعتاں نوں ہندو بادشاہاں دی فوج وچ بھرتی کيتا گیا جو عثمانی سلطان دے خلاف جنگ لڑ رہے سن ۔ ايسے طرح سلطنت نے وی ہندو فوجیاں نوں اپنی صفاں وچ شامل کيتا۔ [48]
دہلی سلطنت نے شافعی قانون دی حمایت دی ، اگرچہ زیادہ تر برصغیر دے مسلمان حنفی فقہ دی پیروی کردے نيں۔ انتظامیہ دے سرکاری ڈھانچے وچ سرکاری اسلامی اسکالرز شامل سن جو قادیاں ، یا اسلامی ججاں دی رہنمائی کردے سن ۔ سن 48 جدوں کہ دہلی سلطنت باضابطہ طور اُتے اسلامی سی تے اسلامی اسکالرز نوں اعلیٰ عہدےآں اُتے مقرر کردی سی ، لیکن انہاں دی ریاستی پالیسی اسلامی قانون اُتے مبنی نئيں سی۔ انہاں دی حکومت اک وسیع آبادی اُتے اقليتی حکمرانی کيتی بحالی دی عملی سرگرمیاں اُتے مبنی سی۔ چودھواں صدی دے شخصیتاں ضیاءالدین بارانی نے علاؤالدین خلجی تے محمد تغلاگ دوناں نوں اسلامی قانون توں قطع تعلق نہ رکھنے اُتے تنقید دا نشانہ بنایا۔ سن २] اک اسلامی اسکالر دے مطابق ، علاؤالدین نے دعوی کيتا کہ انہاں دی پالیسیاں اسلامی ممانعت دے بجائے ریاستی مفاد اُتے مبنی سن۔[53]
التمش نے غیر مسلم خطے دی سیاست نوں تشکیل دینے وچ شریعت دے کردار نوں پیش کيتا۔ کچھ علماء نے درخواست کيتی کہ اوہ ہندوواں نوں مذہب تبدیل کرنے یا قتل کرنے اُتے مجبور کرنے دے لئی اسلامی قانون نافذ کرن۔ لیکن ویزیر نے مسلم آبادی کم ہونے دی وجہ توں اسنوں غیر حقیقت پسندانہ قرار دتا۔ التمش نے اپنی بیٹی نوں وارث منتخب کرکے اسلامی قانون نوں نظرانداز کيتا۔ انہاں نے چنگیز خان نوں خوارم شاہ دے سیاسی پناہ توں انکار کردے ہوئے ایہ اعلان کردے ہوئے کہیا کہ دہلی دی ترک اتھارٹی مشرقی اسلامی ملکاں وچ سیاسی تنازعات وچ حصہ نئيں لے گی۔ اس نے بغداد وچ خلیفہ نال ملاقات دے خطوط وصول کرکے اپنے مقاصد نوں قانونی حیثیت دی۔ انہاں دے اس اعلان دے کہ ہندوستانی قانون نوں مکمل طور اُتے اسلامی قانون نئيں بنایاجائے گا ، امرا دی واضح طور اُتے اس دی حمایت کيتی گئی سی۔ آخر کار ، ترک اتھارٹی نوں عصری تقاضاں دے نال شریعت دا محتاط توازن حاصل ہويا۔[] 54] ہندوستان توں باہر دے مسلمان اسکالرز نے خاندانی تے ملکيتی امور دے لئی مذہبی قانون دی حدود نوں مؤثر طریقے توں قبول کرلیا سی ، کیوں کہ حکمراناں نے زندگی دے تمام پہلوآں اُتے شریعت دے اختیار نوں باضابطہ طور توں انکار نئيں کيتا سی۔ . [47]
15 ویں صدی دی علاقائی ریاستاں
سودھوعلاقائی ریاستاں اک ثقافتی پھُل مہیا کردے ہوئے ، 1400 تے 1500 دے اوائل وچ ابھرے۔ جدوں کہ سلطاناں نے حالے وی دہلی اُتے حکومت کیتی ، انہاں دی علاقائی اتھارٹی محدود سی۔ سن 55] دہلی سلطنت دے کمزور ہُندے ہی ، گورنراں نے بوہت سارے علاقےآں وچ آزادی دا اعلان کيتا۔ [48] 1804 وچ ، دہلی دے جنوب وچ ، مالوا آزاد ہويا۔ جون پور نے شرکی خاندان دے تحت دہلی نوں اہمیت دی۔ فیروز شاہ تغلق دے دور حکومت وچ بنگال آزاد ہويا۔ ایہ ریاستاں سبھی دانشورانہ مراکز بن گئياں تے اہم صوفیاں دے پاس رنيں۔ [ 55] علاقائی خانداناں نے صوفی رہنماواں نوں دہلی توں اپنی آزادی دا جواز پیش کرنے دے لئی سرپرستی حاصل کيتی۔ [48]
1300 دی دہائی دے وسط تک ، دکن دا بہمنی سلطنت دہلی توں آزاد ہوگیا۔ 1500s دے اوائل تک ایہ ریاست پنج چھوٹی چھوٹی ریاستاں وچ تقسیم ہوگئی سی ، جو مغل دے دور حکومت وچ جاری رہی۔ دکھنی اردو دی ترقی اس وقت وچ اک اہم ثقافتی سنگ میل سی۔ سن 56] ایہ علاقائی سلطنتاں اکثر آپس وچ لڑدتیاں سن تے بعض اوقات ہندو حکومت والی وجیاناگارا سلطنت دا وی مقابلہ کردیاں سن۔ انہاں نے وی گل گل دی تے پرتگالیاں دے نال تنازعہ پیدا ہوگیا ، جو ساحل اُتے سن ۔ [. 57] "طویل پندرہويں صدی" دا اختتام محمد ظہیرالدین بابر دے نال ہويا ، جو بعد وچ مغل سلطنت دا بانی سمجھیا جاندا سی ، جس نے 1526 وچ آخری لودھی سلطان نوں شکست دتی۔ [58]
مغل سلطنت
سودھو تفصیلی لی لئی ویکھو: مغل سلطنت
بابر دی حکمرانی صرف چار سال تک جاری رہی تے اس نے تے اس دے جانشین ہمایوں دونے نے سرحدی گیرا قائم کرنے وچ بوہت گھٹ کم کيتا۔ برسر اقتدار ، نو آبادگار افغاناں نے سڑک دے بنیادی ڈھانچے تے زرعی سروے دی بنیاد رکھی جدوں تک ہمایوں اپنی زندگی دے آخری سال وچ اقتدار توں دستبردار نہ ہويا۔ ہمایوں دے جانشین اکبر دے تحت مغلیہ سلطنت اک سلطنت دے طور اُتے قائم ہونا سی ، جس نے مغل محاذاں نوں وسعت دی۔ [60]اکبر نے اک مخصوص اشرافیہ طبقے اُتے سلطنت بنانے دی کوشش کيتی۔ انہاں نے راجپوت دلہناں نوں اسلام وچ تبدیل کیتے بغیر اپنی سلطنت شروع کرنے دا رواج شروع کيتا۔ مغل اشرافیہ وچ شیعہ فارسی ، کچھ مقامی تے عرب مسلمان ، راجپوت ، برہمن تے مراٹھیا شامل سن ۔ ریاست دا متحدہ نظریہ اسلامی شناخت دے بجائے حکمران قبائلیاں دی خوشحالی یا حکمران توں وفاداری اُتے مبنی سی۔ نظریہ بنیادی طور اُتے غیر مسلم نچلے عہدیداراں اُتے مشتمل سی۔ [61]
اکبر دی تعلیمات ، جسنوں دین الٰہی دے ناں توں جانیا جاندا اے ، جو اسلام ، ہندو مت تے زرتشت مذہب توں اخذ کيتی گئی سی ، کچھ دربار دے ممبراں دے لئی اک محور سن ، جو شاہی ، سربراہ دے علاوہ ، اکبر نوں اپنا روحانی مندے سن . اندرونی دائرہ وچ کچھ ہندو شامل سن جنہاں وچ بیربل تے ٹڈول مال شامل سن ۔ سب توں مشہور عبدالقادر بدایونی توں ہی ، مخالفت علماء دی جانب توں سامنے آئی ، جس دی وجہ توں اکبر نوں ارتداد دے لئی واپس بلا لیا گیا۔ اکبر نے مہابھارت دے سنسکرت دے متون تے رامائن دا فارسی وچ ترجمہ کرنے دی حمایت دی تے اس نے غیر مسلماں توں جزیہ نوں ختم کردتا۔
اک وڈا مسئلہ امتزاج تے ہم آہنگی توں متعلق اے۔ دہلی سلطنت تے مغل سلطنت دونے ہی عام طور اُتے ہندوواں دی حفاظت کردے سن ۔ اس رجحان نوں اکبر دی پالیسیاں دے مطابق قبول کيتا گیا۔ اک مشکل مسئلہ ایہ سی کہ اسلام قبول کرنے والے ہندو اکثر اپنے پرانے عقائد نوں برقرار رکھدے سن ۔ بدتر ، صوفی تے ہندو تصوicsف وچ قربت پیدا ہوئی۔ سفیاناں تے ہندوواں دے وچکار نیڑےی رابطے نوں چیتنیا ، کبیر تے نانک دے اثر و رسوخ توں حوصلہ ملا۔ انہاں چیزاں نے مذہبی مسلماناں نوں خاص طور اُتے سیاسی بدامنی دے سبب پریشان کردتا۔ انہاں نے فقیراں دے خلاف تے مذہب دی تعلیم دے لئے لکھیا۔ کنٹونمنٹ دے مقبول رہنما شیخ احمد سرہندی نے سنکیئت ازم دی مخالفت کيتی سی۔ انہاں دے پیروکاراں نے صوفی تے اپنشادی فلسفے دے مرکب دی وی مذمت کيتی۔
اکبر دی مذہبی پیش گوئیاں جہانگیر دے تحت جاری رہیاں ، ایہ دونے قدری بزرگ ، میاں میر تے وشنو یوگی ، گوسین جدروپ دے لئی وقف سن ۔ ابتدا وچ ، جہانگیر صوفی نقشبندیاں دے نال وی خوشگوار تعلقات توں لطف اندوز ہويا ، جو چشتی لوکاں توں زیادہ مضبوط سن ۔ لیکن اوہ شیخ احمد سرہندی دی تنقید نوں برداشت نئيں کرسکدے سن جنہاں نے حکومت اسلامی شریعت دے قانون اُتے عمل کرنے وچ ناکام ہونے اُتے تنقید دی سی۔
اکبر دی کامیابی دی اک وجہ انہاں دی انتظامی اصلاحات سن۔ اورنگ زیب نوں اکثر سلطنت دی انتظامی استعداد تے کثرتیت نوں ختم کرنے دا الزام لگایا جاندا اے۔ اس نے اپنے بھائی دارا شکوہ توں تخت دے لئی مقابلہ کيتا تے دوناں نوں نظریاتی مخالف سمجھیا جاندا اے۔ دارا شکوہ نے اکبر دی روایت اُتے عمل کيتا تے تمام مذاہب دے مشترکہ مذہبی سچ نوں دریافت کيتا۔ انہاں دی تخلیقات سنسکرت اپنشاد تے مجمع البحرین دا ترجمہ کردیاں نيں ، صوفی تے اپنشادی فلسفے نوں جوڑنے والی اک کتاب سی۔ اورنگ زیب نے دارا شکوہ اُتے ارتداد دا الزام لگایا۔ اورنگ زیب نے اپنے والد دی نافرمانی کرنے اُتے شریعت دی نافرمانی دے لئی اک متقی مسلمان حکمران دی حیثیت توں خود دی اک تصویر بنائی۔ اورنگزیب نے اپنی حکمرانی نوں مستحکم کرنے دے لئی جلدی توں اسلام دی اک مختلف شکل نافذ کردتی۔ ایہ آسان نئيں سی کیونجے اس دے والد دی قید نے شریعت تے لوکاں دی حساسیتاں نوں متاثر کيتا۔ اورنگ زیب نے اپنی شبیہہ نوں بہتر بنانے تے اس طرح دی تنقید دا سامنا کرنے دے لئی میکن دے عہدیداراں نوں بہت زیادہ تحائف دیے۔ جدوں کہ اورنگ زیب نے سلطنت دی مذہبی پالیسی نوں تبدیل کيتا ، لیکن اس نے اسنوں سنجیدگی توں نئيں بدلا۔ اورنگزیب نے علمائے کرام دی حمایت دی تے فتویٰ عالمگیری وچ مرتب اسلامی عدالدی رائے رکھی۔ لیکن اس نے اسنوں سنجیدگی توں نئيں بدلا۔ اورنگزیب نے علمائے کرام دی حمایت دی تے فتویٰ عالمگیری وچ مرتب اسلامی عدالدی رائے رکھی۔ لیکن اس نے اسنوں سنجیدگی توں نئيں بدلا۔ اورنگزیب نے علمائے کرام دی حمایت دی تے فتویٰ عالمگیری وچ مرتب اسلامی عدالدی رائے رکھی۔
اس دی ذاتی تقویٰ دی وجہ توں عدالدی طرز زندگی زیادہ مضبوط ہويا۔ اس نے عدالت موسیقی تے مرد لباس وچ سونے دے استعمال اُتے پابندی عائد کردتی۔ پینٹنگ وچ وی کمی آئی۔ انہاں نے بہت ساریاں مسیتاں مثلا بادشاہی مسجد جو ہن وی جنوبی ایشیاء وچ سب توں وڈی اے تے دہلی وچ شاہجہان دے قلعے دے اندر اک مسجد تعمیر دی سی۔ اورنگ زیب نے وی مقبراں دے لئی اک معمولی معماری روایت دا آغاز کيتا۔ اورنگ زیب نے غیر مسلم آبادی نوں شریعت دے لئی عائد کيتا ، جنہاں نوں غیر مسلم آبادی نال نفرت سی۔ اسلامی راسخ العقیدہ سیاست نے راجپوتاں نوں وکھ تھلگ کرنے وچ اپنا کردار ادا کيتا سی جنہاں اُتے سلطنت دا آغاز شروع توں ہی سی۔
تحلیل
سودھومغل زوال دا باعث بننے والے عوامل وچ مراٹھا اقتدار دا ظہور ، عدالدی دھڑے بندی ، انتظامی خرابی ، سن 73] اورنگزیب دی انتہا پسندی سن 74] تے دکن دیاں جنگاں توں اس دا عزم ، مغل تسلط دا چیلنج سی۔ [ای بی 5] اورنگ زیب دے فوجی آپریشن سلطنت دے لئی مہنگے ثابت ہوئے تے بعد وچ مراٹھاں ، سکھاں تے جاٹاں دے پینڈو بغاوتاں وچ دشواری دا سبب بنے۔ [ابتدائی] 1800 دی دہائی دے اوائل وچ ، مغل اتھارٹی نے علاقائی طاقتاں دے سامنے ظاہر ہونے توں انکار کردتا ، [کچھ کچھ] جنہاں وچوں کچھ گولند صوبے سن ، جدوں کہ ہور طاقتور مقامی سردار سن جنہاں نے مغلاں دے دور حکومت دا تجربہ حاصل کيتا سی۔ . راجپوت ، جنہاں وچوں کچھ اورنگ زیب دے خلاف پہلے ہی بغاوت کر چکے سن ، انہاں وچ سب توں نمایاں سن ۔ دوسرے پنجاب وچ مراٹھیا ، سکھ تے جاٹ سن ۔ بنگال ، حیدرآباد تے اودھ دے تباہ کن صوبےآں نے مغلاں توں باضابطہ بیعت برقرار رکھنے دا عزم کيتا۔ [ 78]
بعد وچ اٹھارواں صدی وچ
سودھواٹھارہويں صدی وچ مسلم طاقت دا تیزی توں بخارات بن گیا تے برٹش ایسٹ انڈیا کمپنی دے نال اقتدار دے لئی مقابلہ کرنے والی ہندو ، سکھ تے مسلم ریاستاں دی جگہ لے لی گئی۔ غیر مسلماں جداں مراٹھاں تے سکھاں نوں مسلم طاقت دا نقصان "خالص اسلام" دے مطالبے نوں تقویت دیندا اے۔ شاہ ولی اللہ ، جو اٹھارواں صدی دے اک قابل ذکر اسلامی احیاء پسند نيں ، نے ہندوستان وچ دھرماں وچ مذہب دے طریق کار نوں تنقید دا نشانہ بنایا تے کافراں دے خلاف جہاد دی اہمیت اُتے زور دتا۔ انہاں دی ہدایت دا زندہ رہنے دے دوران کم اثر پيا - حتی کہ برصغیر وچ افغان حملہ آور ، احمد شاہ ابدالی نوں ، برصغیر وچ اسلام دے آزاد خیال کرنے دی کوشش کرنے اُتے شاعرانہ طنز - لیکن اس نے سنی مسلم علمائے کرام دے لئی الہامی مدد کيتی۔ .
سن 1761 وچ پانی پت دی لڑائی وچ احمد شاہ ابدالی دے ہتھوں شکست دے باوجود ، مراٹھاں نے برصغیر دے مغربی علاقےآں اُتے غلبہ حاصل کيتا ایتھے تک کہ 1818 وچ انگریزاں نے انہاں اُتے فتح حاصل کرلئی- مراٹھاں نوں شکست دینے دے بعد انگریز غالب اقتدار بن گئے۔ برطانوی حکمرانی دا اثر و رسوخ مسلم آبادی دے مختلف طبقاں دے لئی مختلف سی۔ اشرافیہ دے لئی اس دا مطلب انہاں دی سبھیاچار نوں کھوانا سی۔ جاگیرداری دے ادارے دا اِنّا اثر مسلمان کساناں تے جاگیرداراں اُتے سی جِنّا غیر مسلماں پر۔ لیکن بنگال وچ زیادہ مسلمان کسان متاثر کرنے دے لئی سن ۔ ايسے طرح ، ڈدا ميں بیشتر بیور مسلمان سن ، لہذا مسلماناں نوں زیادہ تکالیف دا سامنا کرنا پيا ، جدوں کہ ہندو بننے والے وی لنکا شائر مقابلے توں متاثر ہوئے۔
اسلامی اسکالرز نے برطانوی حکمرانی اُتے آہستہ رد عمل دا اظہار کيتا۔ دہلی دے ممتاز عالم شاہ عبد العزیز دے انگریزاں توں اچھے تعلقات سن ۔ انہاں نے اک تعلیمی فیصلہ جاری کيتا کہ انگریزاں دے زیر اقتدار ہندوستانی علاقے الہربل سن ، تاکہ انہاں لوکاں دے ذہناں نوں آسان بنایا جاسکے جنہاں نوں غیر مسلم انتظامیہ دے ماتحت رہنا پيا تے مختلف امور نوں اکسانے والے امور وچ عملی طور اُتے رہنمائی کرن۔ ہہ دارالحرب دی ترتیب وچ ؛ یعنی شرح سود۔ اگرچہ نوآبادیاتی مخالف قوم پرستاں نے برطانوی حکمرانی دے خلاف جہاد دی حمایت کرنے دے اس فرمان دی ترجمانی دی ، شاہ عبدالعزیز دا خیال سی کہ برطانوی اتھارٹی دے خلاف بغاوت غیر قانونی اے کیونجے انگریزاں نے مسلماناں نوں مذہبی آزادی دتی سی۔ رائے بریلی دے سید احمد نے اسلامی سبھیاچار دے تحفظ دے لئی سرگرم عمل حوصلہ افزائی کیتی ،
سید احمد دے نظریات نے شمالی ہندوستان وچ نمایاں حمایت حاصل کيتی تے ہزاراں اس دے صوفی سلسلہ وچ شامل ہوئے۔ اوہ تے اس دے 1 ہزارپیروکار 1826 وچ تن ہزار میل دے سفر اُتے روانہ ہوئے ، حالانکہ راجپوتانہ ، سندھ ، بلوچستان تے افغانستان تے چارسدہ پہنچ گئے ، جتھے انہاں نے پنجاب اُتے حکمرانی کرنے والے سکھاں دے خلاف جہاد دا اعلان کيتا۔ نیڑے دے پٹھان چیف ، سید احمد ، جنہاں وچ پشاور دے سردار شامل سن ، نے اک مملکت قائم کيتی۔ جنوری وچ انھاں امام قرار دتا گیا تے انہاں نوں اک بایا دتا گیا۔ اُتے ، مارچ وچ سعید احمد دے مجاہدین نے پشاور دے اک سردار یار محمد خان دے ہتھوں شکست کھادی یار محمد خان نوں بعد وچ سید احمد نے شکست دتی جس نے پشاور وچ خود نوں قائم کيتا۔ پٹھان غیر ملکی حکمرانی نوں ناپسند کردے سن ، حالانکہ ایہ اسلام دے ناں اُتے سی ، تے سرکشی دی ، سید احمد نوں معزول کيتا تے اپنے بہت سارے ٹیکس جمع کرنے والےآں نوں مار ڈالیا۔ سکھاں نے 1831 وچ بالاکوٹ دی جنگ وچ سید احمد ، شاہ اسماعیل تے تقریبا چھ سو پیروکاراں نوں ہلاک کيتا۔ایسٹ انڈیا کمپنی دے ذریعہ 1849 وچ سکھاں دی اپنی شکست دے بعد ، سب برصغیر کمپنی دے راج دے ماتحت سی۔
1857 تے اس دے بعد
سودھواک دہائی توں وی کم عرصے وچ ، ہندوستان دے شمالی تے وسطی علاقےآں وچ فوجی بغاوتاں تے شہری بدامنی دے سبب برطانوی کنٹرول وچ خلل پيا۔ بہت سارے عوامل سن جنہاں نے ٹیکساں ، فوج دی حیثیت تے شہزادےآں نوں بے ترتیب برخاستگی جداں بغاوت نوں کھلا دتا۔ مغل بادشاہ بہادر شاہ ظفر دے گرد بطور علامتی رہنما سپاہیاں نے ریلی کڈی۔ ابتدائی طور اُتے ہندو فوجی نمایاں سن تے انہاں سب توں مضبوط باغیاں وچ ہندو مراٹھیا شامل سن ۔ کچھ علمائے کرام نے وی اس بغاوت دی حمایت دی لیکن انہاں دا کردار معمولی سی۔ فیر وی برطانوی باغیاں نے خاص طور اُتے مسلماناں نوں نشانہ بنایا۔ دہلی تے لکھنؤ دے نال بدتمیز سلوک کيتا گیا۔
بوہت سارے ، خاص طور اُتے نوجوان ، برطانوی انتظامیہ نوں شبہ سی کہ اس بغاوت دے پِچھے مسلمان دا ہتھ اے۔ لیکن ہندو وی نمایاں سن ۔ پہلا بغاوت ہندوواں دی وجہ توں انہاں دی ذات تے عزت دی وجہ توں ہويا سی ، سول بغاوتاں دی قیادت عام طور اُتے ہندو کردے سن تے اودھ وچ زیادہ تر باغی طلباء ہندو سن ۔ ہور ، سید احمد خان جداں ممتاز مسلمان انگریز دے وفادار سن ۔ بنگالی مسلماناں دی بغاوت نوں کوئی حمایت حاصل نئيں ہوئی تے پنجابی مسلمان کمک دے طور اُتے برطانوی فوج وچ شامل ہوگئے۔
بغاوت ، مسلمان بغاوت ہونے دی بجائے ، بنیادی طور اُتے انہاں لوکاں نے کيتی سی جو برطانوی حکمرانی وچ تکلیف محسوس کردے سن ۔ بغاوت دے بعد ، انگریزاں نے مسلماناں اُتے بد اعتمادی کيتی۔ انیہويں صدی دے آخر وچ برطانوی صورتحال اس وقت بدلی جدوں مسلماناں نے اپنے مفادات دے لئی ہندو آبادی توں برطانوی تحفظ دا مطالبہ کيتا۔ سرسید احمد خان نے انگریزاں دے نال مسلم مصروفیت دے عمل دی رہنمائی دی تے وڈے پیمانے اُتے انگریز دے وفادار دی حیثیت توں مسلماناں دی نويں شبیہہ تیار کيتا۔
نوآبادیاتی حکمرانی تے تحریک آزادی
سودھوبرطانوی بنگال انتظامی وجوہات دی بنا اُتے تقسیم ہويا سی۔ نويں صوبے وچ مسلم اکثریت سی۔ برخاست بنگالی ہندوواں نے اس اقدام دے خلاف مشتعل ہوکے سیاسی دہشت گردی نوں اپنی تحریک دی علامت بنایا۔ ہندوواں دے طرز عمل توں پریشان مسلم قیادت نے نويں صوبے وچ تحفظ دا مطالبہ کيتا۔ مسلم لیگ دی تشکیل اس تقسیم دا سب توں اہم نتیجہ سی۔ اس دی بنیاد 1907 وچ ڈھاکہ وچ مسلم اشرافیہ نے مسلم مفادات دے تحفظ دے لئی دی سی۔ لیگ نے سن 1907 وچ لارڈ منٹو نوں اک نمائندگی بھیجیا ، جس وچ انہاں دی سیاسی اہمیت ظاہر کرنے والے مسلماناں دے لئی پارلیمنٹ دی نمائندگی دی طلب کيتی گئی۔ [102] 1909 وچ منٹو-مورلی اصلاحات نے اک علیحدہ انتخابی نظام متعارف کرایا ، جس وچ مسلماناں دے لئی نشستاں مخصوص سن۔
1919 وچ ، مرکزی علماء نے عثمانی خلافت دے دفاع دے لئی مہم چلائی۔ انہاں دی تائید گاندھی نے دی ، جو کچھ حد تک اصولی تے جزوی طور اُتے مسلماناں دے برطانوی حق دی حمایت وچ دوبارہ استعمال نوں روکنے دے لئی سن ۔ سن 1927 وچ گاندھی جی دی قید توں رہائی دے وقت ، ہندو مسلم تعلقات خراب ہوگئے سن ۔ جناح ، جو کدی ہندو مسلم اتحاد دے سفیر تے کانگریس تے مسلم لیگ دونے دے ممبر سن ، کانگریس دی طرف توں وکھ تھلگ تے ناخوشگوار محسوس ہوئے۔ لندن وچ رہندے ہوئے انہاں نے رحمت علی دی پاکستان دے ناں توں مسلم ریاست دی تجویز دا سامنا کيتا تے اسنوں مسترد کردتا۔
وہ ہندوستان واپس آئے تے 1936 دے انتخابات وچ مسلم لیگ نے مسلم اکثریتی صوبےآں وچ صرف اک چوتھائی جماعت ، کانگریس نوں 6 فیصد تے باقی 69 فیصد علاقائی جماعتاں نے کامیابی حاصل کيتی۔ نتائج توں ایہ ظاہر ہويا کہ نہ تاں لیگ تے نہ ہی کانگریس نے انہاں مسلماناں دی نمائندگی دی ، جنہاں دی سیاست صوبائی طور اُتے مبنی سی۔ جناح نے مسلم اکثریتی صوبےآں دی طرف توجہ مبذول کروائی تے 1980 دی دہائی وچ لاہور وچ مسلم لیگ دے اجلاس وچ علیحدہ مسلم ریاست دی تجویز پیش کيتی۔
لاہور دی تجویز دے اگلے برساں وچ جناح تے لیگ دی طاقت آہستہ آہستہ مستحکم ہوگئی۔ دوسری جنگ عظیم دے اختتام تک ، لیگ اک عوامی تحریک [117] سی تے 1975–1989 دے انتخابات وچ پوری طرح توں پاکستان دی مہم اُتے چل پئی۔ ایہ فتح یافتہ سی تے بیشتر صوبائی تے تمام مرکزی نشستاں اُتے کامیابی حاصل کردا سی۔ بنگال تے مسلم اقليتی صوبےآں تے پنجاب وچ اکثریت مسلم نشستاں توں اکثریت حاصل کرنا۔ بوہت سارے متوسط طبق دے مسلماناں نے ہندو مقابلہ توں بچنے دے لئی لیگ نوں ووٹ دتا ، جدوں کہ دوسرےآں نے اخلاقی اتھارٹی دے بارے وچ اسلامی قانون تے عزائم نوں ووٹ دتا۔ دیوبندی سمیت کچھ علماء نے اسلام دے قانون دے تحت پاکستان دے مطالبے دی حمایت کيتی۔
انتخابی کامیابی دے بعد ، جناح نوں کانگریس تے انگریزاں توں مذاکرات کرنے دا اک مضبوط ہتھ ملیا سی۔ برطانوی کابینہ مشن نے ہندوستانی یونین دے لئی تن جہتی حکومت کیتی تجویز پیش کيتی۔ مؤثر طریقے توں ، یونین دے ڈھیلے فیڈریشن دے اندر دو وڈے نیم خودمختار علاقے ہون گے۔ لیگ تے کانگریس دونے نے اس منصوبے نوں قبول کرلیا ، لیکن 10 جولائی نوں نہرو نے صوبائی گروپاں دے تصور نوں جنم دتا جس وچ ایہ منصوبہ شامل سی۔ برطانوی وزیر اعظم نے آخری وائسرای لارڈ ماؤنٹ بیٹن نوں تعطل نوں توڑنے دے لئی بھیجیا۔ عبوری حکومت وچ یونین دے نال اقتدار بانٹنے توں مایوس کانگریس نے پنجاب تے بنگال دی تقسیم اُتے اتفاق کيتا۔ ماؤنٹ بیٹن نے 2 جون 1949 نوں ہندوستانی قیادت نوں تقسیم دا منصوبہ پیش کيتا۔ جناح دے ل it ایہ اک کڑوی گولی تے مایوسی سی جو لیگ دے انہاں رہنماواں دے لئی سن جو پورے چھ صوبےآں نوں نہ دینے اُتے انگریز تے کانگریس دے نال سن ۔
آزادی دے بعد
سودھوپاکستان
سودھوپاکستان وچ مسلمان اپنے آپ نوں صرف "مسلمان" وطن وچ پائے۔ تقسیم توں پہلے دے عشراں وچ نويں مسلم سیاست دا کردار غیر یقینی سی۔ تقسیم ہند دے وقت پاکستان دے نويں شہری تیار نئيں سن ۔ پاکستان نوں مرکزی ادارےآں نے وراثت نئيں دتی جداں کہ ہندوستان نے کيتا سی۔ ملک دا سب توں مضبوط ادارہ ورثہ وچ ملیا سی ، اس دی وجہ ایہ سی کہ انگریزاں نے شمال مغربی مسلم آبادی وچ نمایاں طور اُتے بھرتی کيتا سی۔ فوج نے آزادی دے بعد دے دور تک پاکستان اُتے حکمرانی کيتی۔ ریاست دے نظریاتی کردار نوں متنازعہ بنا دتا گیا اے ، جناح دی 11 اگست دی تقریر واضح طور اُتے اس تصور دی تائید کردی اے کہ ریاست مسلم مفادات دے تحفظ تے عالم اسلام نوں اک اسلامی ریاست دے طور اُتے نافذ کرنے دے لئی تشکیل دتی گئی سی۔ ٹھہرے ہوئے سن ۔ پاکستان وچ اسلام پسند مفکر ابو اے مودود دا اثر و رسوخ رہیا اے تے ملک دے علمائے کرام نے تیزی توں اپنے خیالات شیئر کیتے۔
لکھاں افغان مہاجرین تے بین الاقوامی وسائل ڈالیا گیا۔ فوجی حکمران ، جنرل ضیاء الحق دی حکمرانی نوں تقویت ملی جدوں انہاں نے اسلامی قوانین متعارف کروائے۔ ضیا دی اسلامائزیشن نوں دیوبندی شائستگی دا ذمہ دار ٹھہرایا ، تے دوسرے اپنے سیاسی مفادات دے ل.۔ جماعت اسلامی نے ضیاء الحق دے دور وچ سیاسی فائدہ اٹھایا۔ فوج تے امریکا دونے جہادی اسلام دی حمایت نوں کارآمد سمجھدے سن ۔ ضیاء دی پالیسیاں تے غیر جہاد دے فروغ دے غیر متوقع نتائج وچ سوویت انخلا دے بعد افغانستان وچ فرقہ واریت تے خانہ جنگی دا عروج شامل سی ، جو زیادہ تر 1990 دے دہائی دے وسط تک طالبان دے زیر کنٹرول سی۔ نائن الیون دے بعد ، امریکا نے پاکستان دی ہچکچاہٹ دی حمایت توں افغانستان وچ طالبان دا اقتدار ختم کردتا۔ اس وقت ایہ ملک فوجی حکمران جنرل پرویز مشرف دی سربراہی وچ سی ، جنہاں لوکاں نے ضیا دے اسلامی قانون دے پروپیگنڈے وچ حصہ نئيں لیا سی ، لیکن جدوں اوہ اقتدار وچ سن تاں ، انہاں دی امریکا نواز پالیسیاں دی مخالفت کرنے والے مذہبی جماعتاں دی حمایت وچ اضافہ ہويا۔ 2008 وچ انتخابات نے مشرف یا مذہبی جماعتاں دی بجائے وڈی سیاسی جماعتاں نوں واپس لیایا۔
بنگلہ دیش
سودھوبوہت سارے مشرقی پاکستانی جلد ہی نويں ملک توں مایوس ہوئے گئے ، بنیادی طور اُتے اوہ پنجابی فوج تے بیوروکریسی دے ہتھوں نوآبادیاتی طور اُتے محسوس ہوئے رہے نيں۔ بنگالی بولی اُتے اردو تے انگریزی دا استحقاق وی خلل دا اک سبب سی۔ 1971 وچ ، انتخابی کامیابی دے باوجود شیخ مجیب دی عوامی لیگ نوں اس عہدے توں انکار کردتا گیا سی۔ مشرقی پاکستان وکھ ہوگیا۔ مہاجراں توں بھریا ہندوستان ، پرتشدد خانہ جنگی وچ بنگال دے نال بہہ گیا۔ پہلے آئین نے بنگلہ دیش نوں اک سیکولر ریاست قرار دتا تے مذہبی جماعتاں نوں سزا دتی ، بنگالی جماعت اسلامی جداں جنگ دے حامی گروہاں نے پاکستان نوں دتا۔
پر ، 1970 دی دہائی دے وسط دے بعد اسلام زیادہ اہم ہوگیا۔ ایہ عالمی رجحان ، جو پاکستان وچ وی متعلقہ اے ، جزوی طور اُتے تیل دی تیزی دے بارے وچ رد عمل سی جس نے غریب ملکاں دے لئی مواقع دے نال مسلم ملکاں دا نال دتا سی۔ مذہب وچ پاپولسٹ حکومتاں دے اظہار رائے دا اک حصہ وی شامل سی۔ 1985 وچ ، مجیب دے خلاف اک بغاوت ہوئی جس نے مذہبی ادارےآں دی حمایت دی تے مسلم دنیا دے نال نیڑےی تعلقات استوار کیتے۔ اک آئینی ترمیم دے ذریعے 1918 وچ اسلام اک ریاستی مذہب بن گیا۔ بنگلہ دیش دی سیاست اُتے دو پارٹیاں دا غلبہ رہیا اے: عوامی پارٹی تے اس دی دعویدار بنگلہ دیش نیشنلسٹ پارٹی۔
ہندوستان
سودھوہندوستان وچ مسلماناں دے لئی ، پاکستان اک ایسی فتح سی جو فورا. ہی شکست وچ بدل گئی۔ 1985–7 دے انتخابات وچ ووٹنگ کردے ہوئے ، انہاں نے کہیا سی کہ اسلام نوں اپنی ریاست دی ضرورت اے۔ لیکن انہاں نے 1949 دے بعد بغیر کسی کمال دے اسلامی زندگی گزارنی سی۔ ہندوستان نے 1950 دی دہائی وچ نويں ملکاں وچ کامیابی دے نال متحرک جمہوریت نوں برقرار رکھیا۔ 1960 دی دہائی وچ ، مسلماناں نے کانگریس نوں ووٹ دتا جس نے انہاں دی درخواست دتی ، لیکن اس دے بعد توں جس پارٹی نے وی ووٹ دتا اے اس دا امکان مسلم مفادات دی خدمت اے۔ مسلماناں نوں منفی تے پاکستانی ہمدردی دے نال پیش کيتا گیا ، خاص طور اُتے 1980 دی دہائی دے بعد۔ ایہ جزوی طور اُتے ہندوواں نوں متحد کرنے دی اک حکمت عملی سی تے کچھ حد تک حکومتی مخالفت دے لئی اک سروجائٹ۔
ہندو قوم پرست گروہاں تے ریاستی عہدیداراں نے بابری مسجد دے خلاف مہم چلائی ، جو مبینہ طور اُتے رام کيتی جائے پیدائش اُتے تعمیر کيتا گیا سی۔ 2002 وچ گجرات وچ جنگ بندی ہوئی۔ زیادہ مناسب حکومت وچ بی جے پی نوں شکست دا سامنا کرنا پيا جس دے تحت مسلماناں دی سماجی و معاشی حالت اُتے اک کمیٹی تشکیل دتی گئی سی۔ کمیٹی دی سچر رپورٹ نے ہندوستان دے مسلماناں دی ناقص تے کمتر حیثیت دی عکاسی کردے ہوئے مسلم "تسکین" دے تصور نوں مسترد کردتا۔ کامیابی دے مختلف واقعات دے باوجود ، اس رپورٹ وچ وڈی تعداد وچ مسلمان آبادی نوں درپیش اہم رکاوٹاں دی نشاندہی کيتی گئی اے۔
تبدیلی
سودھوسلطاناں تے مغلاں دے اسلامی عزائم ، مذہب تبدیل کرنے دی بجائے ، مسلم طاقت نوں ودھانے اُتے مرکوز سن ۔ مذہب دی تبدیلی دے لئی منظم پروگراماں دی عدم موجودگی دا ثبوت مشرقی بنگال تے مغربی پنجاب وچ مسلمان سیاستداناں دے مرکزی مرکز توں باہر جنوبی ایشیاء دی مسلمان آبادی دا ارتکاز اے ، جو مسلم ریاستاں دے چکر وچ سن ۔ [62] [63]
اک ہور نظریہ وچ کہیا گیا اے کہ ہندوستانیاں نے مراعات حاصل کرنے دے لئی اسلام نوں اپنایا۔ بہت سارے تاریخی معاملات نيں جنہاں نے اس نظریہ نوں واضح طور اُتے متاثر کيتا۔ ابن بطوطہ نے لکھیا اے کہ خلجی سلطاناں نے بدلہ لینے والےآں نوں ڈاکوواں توں بدلا۔ پرانے سنسراں نے اطلاع دتی اے کہ ٹیکس ادا نہ کرنے دی وجہ توں جرمانے توں بچنے دے لئی بہت سارے شمالی ہندوستانی خاندان مسلمان ہوگئے نيں۔ اس منظر وچ سندھ دے ایملس ، مہاراشٹر دے پارسی ، تے کییاست تے کھتری شامل ہوسکدے نيں جنہاں نے سرکاری خدمت دے تحت اسلامی روایات نوں فروغ دتا۔ اُتے ، ایہ نظریہ بنگال تے پنجاب دے مضافاتی علاقےآں وچ وڈی تعداد وچ تبادلاں نوں حل نئيں کرسکدا اے کیونجے انہاں دے بنیادی علاقےآں توں ریاست دی حمایت ہور کم ہوجائے گی۔ سن 64]
مورخین دے وچکار اک قول ایہ اے کہ برہمن اکثریتی ذات پات توں بچنے دی کوشش کرنے والے مذہب پسند صوفی مساوات دی طرف راغب ہوئے۔ سن २] ایہ خیال جنوبی ایشین خصوصا مسلمان ، مورخین دے وچکار مقبول رہیا اے۔ سن 65] لیکن اہم علاقےآں وچ برہمن دے اثر و رسوخ تے انہاں علاقےآں دے نال کوئی رابطہ نئيں اے۔ [.२] 1872 دی مردم شماری وچ جنہاں خطےآں وچ مسلماناں دی اہمیت پائی گئی سی اوہ نہ صرف مسلم ریاستاں دے مرکز توں دور سن ، بلکہ انہاں علاقےآں وچ اسلام دی آمد دے وقت تک ہندو تے بدھ فرقہ وارانہ ڈھانچے وچ شامل نئيں ہوئے سن ۔ بنگالی مذہب پسند زیادہ تر دیسی باشندے سن ، جنہاں نوں برہمن ازم دا صرف ہلکا جہا سامنا سی۔ ایسا ہی اک منظر جاٹ خاندان اُتے وی لاگو ہويا ، جس دے نتیجے وچ پنجابی مسلم کمیونٹی تشکیل پا گئی۔ سن 66]
صوفیاں نے مساوات پرستی نوں فروغ نئيں دتا ، بلکہ معاصر ثقافتاں دے نال زرعی آباد کاریاں نوں مربوط کرنے وچ انہاں دا مددگار سی۔ صوفیاں نے جنہاں علاقےآں وچ امداد حاصل کيتی تے جنگلات نوں صاف کرنے دے لئی کم کيتا ، اوتھے انہاں دا دنیاوی تے خدائی اختیار دے نال ثالثی دا کردار سی۔ رچرڈ ایٹن نے مسلم اکثریت نوں ترقی دینے دے لئی دو اہم علاقےآں مغربی پنجاب تے مشرقی بنگال دے تناظر وچ اپنی اہمیت بیان کيتی اے۔ [. 67] بالآخر شمال مغربی تے شمال مشرقی ہندوستان وچ مسلم اکثریت دے ارتکاز دی وجہ توں علیحدگی ممکن ہوئی۔ سن 68] برصغیر دے بیشتر مسلمان انہاں علاقےآں وچ رہندے نيں جو 1947 وچ پاکستان بن گئے سن ۔ سن 69]
بنگال تے جنوبی ایشیاء دی اسلامائزیشن بہت سست سی۔ اس عمل وچ تن مختلف خصوصیات نوں شامل کيتا جاسکدا اے۔ رچرڈ ایٹن نے انہاں نوں شامل کيتا ، شناخت ، تے بے گھر کرنے دے بطور۔ اسلامی ایجنسیاں نوں شمولیت دے عمل وچ بنگالی کائنات وچ شامل کيتا گیا۔ اسلامی ایجنسیاں شناخت دے عمل وچ بنگالی دیوتاواں دے نال مل گئياں۔ اسلامی ایجنسیاں نے بے گھر ہونے والے عمل وچ مقامی دیوتاواں دی جگہ لئی۔ [70]
پنجابیاں تے بنگالیاں نے اپنے اسلام توں پہلے دے طریقےآں نوں برقرار رکھیا۔ سن 71] قرون وسطی دے جنوبی ایشیاء وچ اسلام دی پاکیزگی دے ل The سب توں وڈا چیلنج نہ تاں عدالت سی تے نہ ہی مراٹھا چھاپےآں دا ، بلکہ پینڈو اجتماع توں سی ، جو اسلامی تقاضاں توں لاعلم سن ، تے انہاں دی زندگی وچ ہندو مذہب دے کپٹی اثر و رسوخ سن ۔ سن २] محمد مجیب دے لفظاں وچ ، پنجابیاں نے روحانی طور اُتے جادو اُتے انحصار کيتا [73 73] ، جدوں کہ بنگالی مسلماناں نوں درگا پوجا وچ حصہ لینے ، شیتالہ تے رکشیکا کلی دی پوجا کرنے تے ہندو نجومیاں دا سہارا لینے دے بارے وچ دسیا گیا اے۔ . دونے پنجاب تے بنگال وچ ، اسلام نوں عام مسائل نوں حل کرنے دے بوہت سارے طریقےآں وچوں اک دے طور اُتے دیکھیا جاندا سی۔ سن 74]
علاقائی مسلم سیاست دے ذریعہ لیائے جانے والے ، اسلام وچ ایہ برائے ناں تبدیلیاں ، خاص طور اُتے 17 واں صدی دے بعد ، جس وچ مسلمان وڈی مسلم دنیا دے نال مربوط ہوئے ، اصلاحات دی پیروی کيتی۔ انیہويں صدی وچ بہتر آوا جائی خدمات نے مسلم عوام نوں مکہ دے نال رابطہ قائم کيتا ، جس دی وجہ توں اصلاح پسند تحریکاں نے قرآنی خواندگی اُتے زور دتا تے لوکاں نوں اسلامی احکامات تے انہاں دے اصل طریق کار دے وچکار فرق توں آگاہ کيتا۔ سن 74]
انیہويں صدی دی پینڈو بنگال ، جداں فرضی ، وچ اسلامی اصلاح پسند تحریکاں دا مقصد بنگالی اسلام توں دیسی لوک رواج نوں ہٹانا تے آبادی نوں خاص طور اُتے اللہ تے محمد تک بڑھانا سی۔ [. 75] سیاسی تبادلاں دے اصلاحی پہلو ، استثنیٰ اُتے زور دیندے ہوئے ، اک علیحدہ مسلم ریاست دی تحریک پاکستان دے نال جاری رہیا [74 ] تے اک ثقافتی پہلو عرب سبھیاچار دا تصور سی۔ سن 76]
آبادی
سودھوPakistan, Bangladesh, Afghanistan, and the Maldives are Muslim-majority countries. India, a Hindu-majority country with a Muslim population of 14.5%, has the largest Muslim population outside of the Muslim-majority countries.[۲۳]
پاکستان دنیا دا دوسرا سب توں وڈا مسلم ملک اے۔ [84] ہندوستان ، اک بنیادی طور اُتے غیر مسلم ملک ، انڈونیشیا تے پاکستان دے بعد تیسری سب توں وڈی مسلم آبادی اے۔ [85]
فرقے
سودھودیوبندی
سودھو تفصیلی لی لئی ویکھو: دیوبندی
برطانوی عہدیداراں دی مغربی سازی دی پالیسیاں نے تعلیم توں متعلق علمائے کرام دی خصوصی گرفت نوں مؤثر طریقے توں ختم کردتا تے انہاں دے انتظامی اثر و رسوخ نوں روک دتا۔ ایداں دے ماحول وچ جتھے مسلم معاشرے وچ طاقت دا فقدان سی ، علمائے کرام نے مسلم معاشرے نوں برقرار رکھنے دے لئی اپنی کاوشاں نوں لگایا۔ انتہائی اہم کاوشاں وچ علمائے کرام نے شرکت کيتی جو شاہ ولی اللہ دی پیروی کردے سن تے سید احمد بریلوی دے جہاد توں متاثر سن ۔ اُتے ، 1857 دے بغاوت دی ناکامی تے انگریزاں دے ردعمل نے ایہ یقینی بنادتا کہ انہاں دا جہاد اک مختلف شکل اختیار کر لے گا۔ بریلوی دی اصلاح پسندی دے بعد ، انہاں نے عقلی علوم دی بجائے شیعاں نوں بے نقاب کرنے تے انہاں دا مطالعہ کرنے اُتے اصرار کيتا۔ سن 86]
انہاں نے تمام برطانوی ، ہندو تے شیعہ اثر و رسوخ نوں ختم کردتا تے صرف چند صوفی طریقےآں دی اجازت دتی ، جدوں کہ مکمل طور اُتے وقار دے تصور دے خلاف دھرم شالاں اُتے مقدمہ چلیایا۔ ایہ علماء دیوبند مدرسہ وچ مرتکز سن ، جس دی بنیاد محمد قاسم ناناوندی تے راشد احمد گنگاوہی نے 1867 وچ رکھی سی۔ اس نے صحیفے اُتے زور دتا۔ انہاں دے بقول ، برطانوی دور وچ مسلم قانون دے بارے وچ علمی تے متوقع مسلم سلوک مسلم برادری دے تحفظ دے لئی اک شرط سی۔ سن 86] ریاستی طاقت دی کمی دے سبب ، اس نے قانون دی تعمیل نوں یقینی بنانے دے لئی انفرادی صوابدیدی دے کردار دی وی حوصلہ افزائی کيتی۔ سن 87] انہاں نے پیروکاراں اُتے زور دتا کہ اوہ انہاں دے اقدامات اُتے غور کرن تے یوم قیامت منائاں۔ [88]
بریلوی
سودھو تفصیلی لی لئی ویکھو: بریلوی
اصلاحات توں پہلے دے نظریات ، اصلاحات دے خلاف مزاحمت اُتے مبنی ، انیہويں صدی دے آخر وچ عالم دین احمد ردا خان دے بریلی توں زیادہ سخت ہوگئے۔ انہاں نے اپنی علمی حنفی دی ساکھ دے نال اولیاء اللہ توں خدا دے حصول توں وابستہ روايتی اسلام دا جواز پیش کيتا۔ جے دیوبندیاں نے اسلام نوں محفوظ رکھنا چاہیا کیونجے اوہ اسنوں حنفی نصوص وچ مندے نيں تاں ، بریلوی اسلام نوں محفوظ رکھنا چاہندے سن کیوں کہ انیہويں صدی دے برصغیر وچ اوہ اسنوں سمجھدے سن ۔ انہاں نے اپنے خیالات نوں تجسس تے مذمت دے طور اُتے تشہیر کيتا ، ایتھے تک کہ کدی کدی تشدد ، اہل حدیث تے دیوبندیاں دے نال اس دے تعلقات دی تصویر کشی وی کيتی۔ [88]
احمد ردا خان نے نبی کریم دے مقام نوں تے وی اجاگر کرنے دی کوشش کيتی۔ انہاں نے نور نبی. توں متعلق صوفی عقیدے اُتے زور دتا۔ مندراں نوں منظور کرکے ، احمد ردا خان نے ناخواندہ پینڈو آبادی دی ضروریات نوں پورا کيتا۔ اس نے اپنے ہمعصراں دے نال نال نبی اُتے وی زور دتا ، جنہاں نے انہاں دی زندگیاں دی تقلید کرنے اُتے اصرار کيتا۔ [89]
=اہل حدیث
سودھو تفصیلی لی لئی ویکھو: اہل حدیث
اہل حدیث نے دیوبندیاں دی اصلاح پسند تے احیائے انقلاب دی جڑاں شیئر کيتیاں لیکن انہاں دا مننا سی کہ اوہ کافی نئيں نيں۔ انہاں دے مذہبی نظریات زیادہ بنیاد پرست ، زیادہ فرقہ وارانہ سن تے اوہ زیادہ اشرافیہ طبقے نال تعلق رکھدے سن ۔ اس نے دیوبندیاں دے مسلم کماں دی صفائی دے عہد نوں شریعت دے مطابق نئيں اے۔ لیکن جدوں دیوبندیاں نے تقلید دی جاسوسی دی تے جو اسلامی اسکالرشپ حاصل کيتا سی اس توں دستبردار ہوگئے ، اہل حدیث نے اسنوں منسوخ کردتا تے قرآن و سنت دے متنی ذرائع نوں براہ راست استعمال کيتا تے اسلامی مکاتب فکر کے اصلی فقہاء دے ذریعہ استعمال شدہ طریقہ کار نافذ کرنے دی وکالت کيتی۔ اس طریقہ کار دا مطلب ایہ سی کہ پیروکاراں دا بھاری ذاتی فرض ہوئے گا۔ اس فرض نوں عملی جامہ پہنانے دے لئی اہل حدیث نے مجموعی طور اُتے تصوف نوں جنم دتا۔ اسنوں یوم فیصلے تے نواب صدیق حسن دیاں تحریراں توں خوف سی ،[90]
ذات
سودھو تفصیلی لی لئی ویکھو: جنوبی ایشیائی مسلماناں وچ ذات پات دا نظام
ہندوستانی مسلمان بنیادی طور اُتے اشرف ، افغان تے مشرق وسطی دے آنے والےآں دی اولاد تے اجلاف دے درمیان تقسیم سن ، جو آبائی مذہب پسند سن ۔ اشرف نوں انہاں دی برفیلی سبھیاچار توں وکھ کيتا گیا سی تے اس وچ سید ، شیخ ، مغل تے پٹھان شامل سن ۔ غیر ملکی نسبتا دعویٰ کرنے والے سب توں زیادہ فیصد یوپی وچ سن (جتھے 1931 دی مردم شماری وچ 41.1 فیصد غیر ملکی جڑاں دا اعلان کردے سن ) [91] اردو نوں انہاں دی بولی دے طور پر۔ اشرف معاشرے دا زمیندار ، انتظامی ، تے پیشہ ورانہ شعبےآں اُتے مشتمل سی تے اوہ مسلم علیحدگی پسندی دے اک وڈے پیش خیمہ دے طور اُتے جانیا جاندا سی کیونجے اوہ ہندو تسلط توں سب توں زیادہ متاثر سن ۔ [68]
زیادہ تر ہندوستانی مسلمان انجلاف سن تے علاقائی زباناں جداں پنجابی ، بنگالی تے گجراتی بولدے سن ۔ سن ]] اوہ بنیادی طور اُتے کسان ، تاجر تے کاریگر جداں بنور سن ۔ مسلمان پورے ہندوستان وچ بنیادی طور اُتے زرعی سن ۔ امیر ہندو بزرگ تے متوسط طبقے دے مقابلہ وچ غربت دا احساس سیاسی طور اُتے اہم سی۔ [93]
ایہ وی دیکھو
سودھو- ایشیاء وچ اسلام
- یورپ وچ اسلام
- امریکا وچ اسلام
- اوشیانا وچ اسلام
- اسلام گیٹ وے
- بنگلہ دیش وچ اسلام
- بھارت وچ اسلام
- نیپال وچ اسلام
- پاکستان وچ اسلام
- بھوٹان وچ اسلام
حوالے
سودھو- میٹکالف 2009 ، ص۔ Xvii۔
- " " علاقہ: جنوبی ایشیا " " ۔ اصل 29 دسمبر ، 2016 آرکائیو ۔ 1 جنوری 2017 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- "Sense and sensibility in South Asia" . www.thenews.com.pk (انگریزی وچ ) اصل 2017 L8 Nvanbr محفوظ شدہ دستاویزات ۔ اخذ کردہ بتریخ 2017-05-24 .
- "دی مسلم سوال" دے ٹائمز آف انڈیا بلاگ (انگریزی وچ ) اصل جولائی 19 ، 2018 آرکائیو ۔ اخذ کردہ بتریخ 2017-05-24 .
- "South Asia" . www.cotf.edu ۔ 17 اپریل 2019 نوں اصل توں آرکائو کيتا گیا ۔ اخذ کردہ بتریخ 2018-01-09 ۔
- "عالمی حقیقت کتاب - مرکزی خفیہ ایجنسی" ۔ www.cia.gov (انگریزی وچ )۔ اصل 3 جولائی ، 2015 دا آرکائیو ۔ اخذ کردہ بتریخ 2017-05-24 .
- "ہندوستان وچ مسلم آبادی - ہندوستانی ریاستاں وچ مسلمان" دے www.indiaonlinepages.com ۔ اصل 2017 8 سیتنبر آرکائیو ۔ اخذ کردہ بتریخ 2017-10-04 ۔
- "عالمی مسلم آبادی دا مستقبل" ۔ پیو ریسرچ سینٹر دا مذہب تے عوامی زندگی دا پروجیکٹ (انگریزی وچ )۔ 2011-01-15۔ اصل 2017 مئی 24 آرکائو ۔ اخذ کردہ بتریخ 2017-05-24 .
- "عالمی حقیقت کتاب - مرکزی خفیہ ایجنسی" ۔ www.cia.gov (انگریزی وچ )۔ اصل 2017 20 سیتنبر آرکائیو ۔ اخذ کردہ بتریخ 2017-05-24 .
- مردم شماری تے شماریات دے محکمہ پاپولیشن دے مردم شماری تے سری لنکا-2011 دے ہاؤسنگ آرکائیو وچ 17 اکتوبر 2017 Wayback مشین .
- "دی ورلڈ فیکٹ بک - سنٹرل انٹیلی جنس ایجنسی" دے www.cia.gov (انگریزی وچ )۔ اصل دسمبر 29 ، 20l0 دا محفوظ شدہ دستاویزات ۔ اخذ کردہ بتریخ 2017-05-24 .
- "عالمی آبادی دے امکانات: 2017 دا جائزہ" ۔ ESA.UN.org (ویب سائٹ دے ذریعہ حاصل کردہ کسٹم ڈیٹا) اقوام متحدہ دا محکمہ برائے معاشی و معاشرتی امور ، آبادی ڈویژن ۔ اخذ کردہ بتریخ 10 ستمبر 2017 ۔
- پیو ریسرچ سینٹر - گلوبل مذہبی زمین دی تزئین 2010 - ملک دی طرف توں مذہبی ساخت آرکائیو وچ 13 2016 دسمبر Wayback مشین ..
- الجلد ، احمد۔ " انگریزی وچ ) عربی بولی وچ کثیر القائد" ۔ اصل 11 دسمبر ، 2019 آرکائیو ۔ 18 نومبر 2019 نوں بازیافت ہويا ۔
- "PM Narendra Modi likely to visit India's oldest mosque during Kerala trip – Times of India" . ٹائمز آف انڈیا ۔ اصل اکتوبر 25 ، 2016 دا آرکائیو ۔ اخذ کردہ بتریخ 2018-01-09 ۔
- "South Asia" . www.cotf.edu ۔ 17 اپریل 2019 نوں اصل توں آرکائو کيتا گیا ۔ اخذ کردہ بتریخ 2018-01-09 ۔
- " " علاقہ: جنوبی ایشیا " " ۔ اصل 29 دسمبر ، 2016 آرکائیو ۔ 1 جنوری 2017 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- ایڈیٹر ، ڈینیل برک ، سی این این مذہب۔ "جس لمحے امریکی مسلمان انتظار کر رہے سن " ۔ اصل 2017 مارچ 12 آرکائیو ۔ 1 جنوری 2017 نوں بازیافت کيتا گیا ۔
- Pechilis کیرن؛ راج ، سیلوا جے۔ (2013-01-01) جنوبی ایشین مذاہب: روایت تے اج (انگریزی وچ )۔ روٹالج اسبن 9780415448512. اصل 2017 28 سیتنبر آرکائیو ۔ 18 نومبر 2019 نوں بازیافت ہويا ۔
- "سب توں وڈی مسلم آبادی ، 2010 تے 2050 والے 10 ملکاں" ۔ پیو ریسرچ سینٹر دا مذہب تے عوامی زندگی دا پروجیکٹ ۔ 2015-04-02۔ اصل 2017 فروری 7 دا آرکائو ۔ اخذ کردہ بتریخ 2017-02-07 ۔
- "Trade، not invasion brought Islam to India" . ٹائمز آف انڈیا ۔ 24 جون 2007. 26 دسمبر ، 2013 نوں ، اصلی آرکائو ۔ 18 نومبر 2019 نوں بازیافت ہويا ۔
- "سلیمان ٹو چیرمین" دے بنیادی طور اُتے 9 جنوری ، 2016 آرکائیو ۔ 18 نومبر 2019 نوں بازیافت ہويا ۔
- "Cheraman Juma Masjid: A 1،000-year-old lamp burns in this mosque – Times of India" . ٹائمز آف انڈیا ۔ اصل ستمبر 25 ، 20l8 محفوظ شدہ دستاویزات ۔ اخذ کردہ بتریخ 2018-01-09 ۔
- "PM Modi gifts gold-plated replica of ancient Kerala mosque to Saudi King " . دتی انڈین ایکسپریس (انگریزی وچ ) 2016-04-03۔ اصل وچ 31 مارچ ، 2019 آرکائیو دا اے ۔ اخذ کردہ بتریخ 2018-01-09 ۔
- "ہندوستانی مسجد وچ اک نويں مثال قائم اے " ۔ دکن ہیرالڈ ۔ اصل 2017 مارچ 19 دا آرکائو ۔ اخذ کردہ بتریخ 2018-01-09 ۔
- رپورٹر ، عملہ (2011-06-29) "1400 سال پرانی مسجد نوں اپنی اصل شکل وچ بحال کيتا جائے گا" ۔ ہندو (انگریزی وچ ) ISSSN 0971-751X . اصل دسمبر 16 ، 2019 آرکائیو ۔ اخذ کردہ بتریخ 2018-01-09 ۔
- گوکھلے۔ سورت ستارہويں صدی وچ (انگریزی وچ )۔ مشہور پرکاشن۔ اسبن 9788171542208. اصل وچ 16 نومبر ، 2018 آرکائیو ۔ 18 نومبر 2019 نوں بازیافت ہويا ۔
- "افغانستان | تریخ - جغرافیہ" ۔ انسائیکلوپیڈیا برٹانیکا (انگریزی وچ )۔ اصل وچ 15 نومبر ، 20l9 آرکائو ۔ اخذ کردہ بتریخ 2018-01-09 ۔
- "History in Chronological Order" . وزارت اطلاعات و نشریات ، حکومت پاکستان۔ 23 جولائی 2010 نوں اصل توں آرکائو کيتا گیا ۔ 15 جنوری 2010 نوں بازیافت ہويا ۔
- "اعداد و شمار قاسم: کِداں پاکستان جیت گیا" ۔ ڈان کی. اصل 10 مارچ ، 2015 دا آرکائیو ۔ اخذ کردہ بتریخ 19 فروری 2015 ۔
- "The first Pakistani؟" . ڈان کی. اصل 12 اپریل ، 2015 دا آرکائیو ۔ اخذ کردہ بتریخ 19 فروری 2015 ۔
- "محمد بن قاسم: شکاری یا مبلغ؟" . ڈان کی. اصل وچ 28 جنوری ، 2015 دا آرکائیو ۔ اخذ کردہ بتریخ 19 فروری 2015 ۔
- Paracha، Nadeem F. "Why some in Pakistan want to replace Jinnah as the founder of the country with an 8th century Arab " . Scrol.in (انگریزی وچ )۔ اصل اگست 23 ، 2019 آرکائو ۔ اخذ کردہ بتریخ 2018-01-09 ۔
- خالی ، جونا (2001-04-15) مین فریم اُتے ملا: داؤد بوہرس دے درمیان (انگریزی وچ ) اسلام تے جدیدیت ۔ شکاگو پریس یونیورسٹی۔ اسبن 9780226056760. اصل وچ 16 نومبر ، 2018 آرکائیو ۔ 18 نومبر 2019 نوں بازیافت ہويا ۔
- جعفر ، نینا۔ "فاطمید داؤلا دے باہر اسماعیلی داؤ" ۔ www.amaana.org . اصل 23 اپریل 2019 آرکائو ۔ اخذ کردہ بتریخ 2018-01-09 ۔
- شرما ، اوشا۔ ہندوستان دی ثقافتی تے مذہبی ورثہ: اسلام ۔ متل پبلی کیشنز ، 2004۔ آئی ایس بی این 978-81-7099-960-7. آئی ایس بی این 81-7099-960-X ۔
- مدنی ، محسن (1993) مسلماناں اُتے ہندو سبھیاچار دے اثرات ۔ ایم ڈی پی پی ایل۔ صفحہ 1.
- میٹکلف 2009 ، صفحہ 1۔
- کُگل 2004 ، صفحہ 634۔
- کوگل 2004 ، ص 634–635۔
- میٹکالف 2009 ، پی پی 1-2۔
- Kugle 2004 ، P. 635.
#Metcalf 2009 ، P. 4.
- میٹکلف 2009 ، صفحہ 4-5۔
- میٹکالف 2009 ، صفحہ 5۔
- میٹکلف 2009 ، صفحہ 6۔
- ہارڈی 1972 ، صفحہ 25۔
#Kugle 2004 ، P. 636.
- کوگل 2004 ، ص 635–636۔
- قطب مینار تے اس دی یادگاراں، دہلی آرکائیو وچ 5 جولائی 2017 Wayback مشین . یونیسکو
- Metcalf 2009 ، P. 8.
- ایشر اینڈ ٹالبوٹ 2006 ، صفحہ 48۔
- کولکے 1998 ، ص 163۔
- مظفر عالم ؛ بی فلپ کالکنز ، "نارتھ انڈیا انڈر مسلم بالادستی ، C K 1200-1526" ، ہندوستان ، انسائیکلوپیڈیا برٹانیکا ، اصل 14 اگست 2019 آرکائیو ، 18 نومبر ، 2019 نوں بازیافت کيتا گیا
- میٹکلف 2009 ، صفحہ 10۔
- میٹکالف 2009 ، صفحہ 11۔
- میٹکالف 2009 ، پی پی 11–12۔
- میٹکلف 2009 ، صفحہ 12۔
- میڈیسن 2007 ، ٹیبل اے 7
- میٹکلف تے میٹکالف 2002 ، صفحہ 15۔
- میٹکالف تے میٹکالف 2002 ، پی پی 15۔17
#میٹکالف تے میٹکالف 2002 ، صفحہ 6۔
- ایٹن 1993 ، صفحہ 115۔
- ایٹن 1993 ، صفحہ 116۔
- ایٹن 1993 ، صفحہ 117۔
- ایٹن 1993 ، صفحہ 118۔
- میٹکلف تے میٹکالف 2002 ، صفحہ 7۔
- ٹالبوٹ اینڈ سنگھ 2009 ، صفحہ 27۔
- ایٹن 1993 ، صفحہ 119۔
- ایٹن 1993 ، صفحہ 269۔
- ایٹن 1985 ، صفحہ 120۔
- ہارڈی 1972 ، صفحہ 27۔
- Eaton دی 1985 ، ص 120-121.
#Eaton L985 ، صفحہ 121۔
- ایٹن 1993 ، ص 282۔
- ایٹن 1985 ، صفحہ 122
- "سی آئی اے - ورلڈ فیکٹ بک - افغانستان" ۔ Cia.gov. اصل 2017 20 سیتنبر آرکائیو ۔ اخذ کردہ بتریخ 2012-03-27 ۔
- "سی آئی اے - دتی ورلڈ فیکٹ بک" دے Cia.gov. اصل دسمبر 28 ، 2010 دا آرکائیو ۔ اخذ کردہ بتریخ 2012-03-27 ۔
- "بھارتی مردم شماری" . مردم شماریہ.gov.in۔ 14 مئی 2007 نوں اصل توں آرکائو کيتا گیا ۔ رسائی دی تریخ 2010-08-23 ۔
- "مالدیپ" ۔ Law.emory.edu. 1920-02-21۔ اصل 11 فروری ، 2013 دا آرکائیو ۔ رسائی دی تریخ 2010-08-23 ۔
- مالدیپ - مذہب آرکائیو 7 دسمبر 2010 نوں وے بیک مشین اُتے . ، کنٹری اسٹڈیز ڈاٹ یو ایس
- مذاہب دی طرف توں آبادی نوٹسز اُتے 17 جون 2006 Wayback مشین ، حکومت پاکستان دی شماریات ڈویژن
- "Table 1" . Web.archive.org. 2007-05-13۔ 2007-05-13 نوں اصلی توں آرکائو کيتا گیا ۔ رسائی دی تریخ 2010-08-23 ۔
- جلال 2014 ، صفحہ 1۔
- میٹکالف 2009 ، ص۔ Xvii-xviii۔
- رابنسن 2010 ، صفحہ 226۔
- رابنسن 2010 ، صفحہ 226–227۔
- رابنسن 2010 ، صفحہ 227۔
- رابنسن 2010 ، صفحہ 228۔
- رابنسن 2010 ، صفحہ 27۔
- ٹالبوٹ اینڈ سنگھ 2009 ، صفحہ۔ 27 ، حاشیہ 3۔
- ٹالبوٹ اینڈ سنگھ 2009 ، پی پی 27-28۔
- ٹالبوٹ اینڈ سنگھ 2009 ، ص 28۔
ہور پڑھو
سودھو- ملک ، جمال (2008) ، اسلام جنوبی ایشیا وچ : اک مختصر تریخ ، لیڈن تے بوسٹن: برل۔
- میٹکلف ، باربرا ڈی (8 ستمبر 2009) ، اسلام پریکٹس وچ جنوبی ایشیا ، پرنسٹن یونیورسٹی پریس ، آئی ایس بی این 1-4008-3138-5
- کوگلی ، سکٹ اے (2004) ، "اسلام انہاں سائوتھ ایشیا" ، رچرڈ سی مارٹن (ایڈ. ،) ، انسائیکلوپیڈیا آف اسلام اینڈ دتی مسلم ورلڈ: ایم زیڈ ، انڈیکس ، میکملن ریفرنس USA ، پی پی ، 634–641 ، وچ published ایس ایس بی این 978-0-02-865605-2
- رابنسن ، فرانسس (4 نومبر 2010) ، "جنوبی ایشیا توں 1919" ، دتی نیو کیمبرج ہسٹری آف اسلام ، جلد 5 ، دتی اسلامی دنیا وچ مغربی تسلط ، کیمبرج یونیورسٹی پریس ، صفحہ 212–239 ، IS ॰ بی این 978-1-316-17578-1
- کولکے ، ہرمن (1998) ، ہندوستان دی تریخ (تیسرا ادارہ) ، روٹلیج ، آئی ایس بی این 9780415154826
- ایشر ، کیتھرین بی ؛؛ ٹالبوٹ ، سنتھیا (2006) ، ہندوستان یورپ توں پہلے ، کیمبرج یونیورسٹی پریس ، آئی ایس بی این 978-0-521-80904-7، اصل وچ 24 اپریل 2016 آرکائیو توں ، 18 نومبر ، 2019 نوں بازیافت کيتا گیا
- جلال ، عائشہ؛ بوس ، سوگاٹا (1998) ، جدید جنوبی ایشیاء: تریخ ، سبھیاچار ، سیاسی معیشت (پہلا ادارہ) ، سنگ میل دی اشاعت
- میٹکالف ، باربرا ڈی ؛؛ میٹکالف ، تھامس آر (2002) ، ہندوستان دی اجمالی تریخ ، کیمبرج یونیورسٹی پریس ، آئی ایس بی این 978-0-521-63974-3، اصل وچ 27 مئی ، 2019 دا آرکائیو ، 18 نومبر ، 2019 نوں بازیافت کيتا گیا
- روب ، پیٹر (2002) ، ہندوستان دی تریخ (پہلی ترمیم ) ، پالگرام ، آئی ایس بی این 9780333691298
- اسٹین ، برٹن (1998) ، ہندوستان دی تریخ (پہلی ترمیم ) ، بلیک ویل پبلشرز ، آئی ایس بی این 9780631205463
- ٹالبوٹ ، ایان (2016) ، جدید جنوبی ایشیا دی تریخ: سیاست ، ریاستاں ، ڈاس پورس ، ییل یونیورسٹی پریس ، آئی ایس بی این 978-0-300-21659-2
- ہارڈی ، پیٹر (1972) ، برطانوی ہند دے مسلمان ، کیمبرج یونیورسٹی پریس ، آئی ایس بی این 9780521097833
- ایٹن ، رچرڈ میکس ویل (1993) ، دتی رائز آف اسلام اینڈ بنگال فرنٹیئر ، 1204–1760 ، یونیورسٹی آف کیلیفورنیا پریس ، آئی ایس بی این 978-0-520-08077-5
- ایٹن ، رچرڈ (1985) ، "ہندوستان وچ اسلام دے مطالعے دے مطالعے دے نقطہ نظر" ، رچرڈ سی مارٹن (ایڈ 4) ، اسلام توں متعلق مذہبی علوم وچ مطالعہ (پہلی ایڈیشن) ، ٹکسن: یونیورسٹی آف ایریزونا پریس ، پی پی۔. 107–123
- ٹالبوٹ ، ایان؛ سنگھ ، گہارپال (2009) ، تقسیم ہند ، کیمبرج یونیورسٹی پریس ، آئی ایس بی این 978-0-521-85661-4اصل 13 دسمبر 20l6 آرکائیو ، 18 نومبر ، 2019 نوں بازیافت کيتا گیا
- جلال ، عائشہ (201)) ، پاکستان دی جدوجہد: اک مسلم ہوم لینڈ تے عالمی سیاست ، ہارورڈ یونیورسٹی پریس ، آئی ایس بی این 978-0-674-05289-5
- لوڈن ، ڈیوڈ (1 جنوری 2002) ، ہندوستان تے جنوبی ایشیاء: اک مختصر تریخ ، ونورلڈ ، آئی ایس بی این 978-1-85168-237-9اصل 13 دسمبر 20l6 آرکائیو ، 18 نومبر ، 2019 نوں بازیافت کيتا گیا
- مظفر عالم ؛ بی فلپ کالکنز ، "نارتھ انڈیا انڈر مسلم بالادستی ، C K 1200-1526" ، ہندوستان ، انسائیکلوپیڈیا برٹانیکا ، اصل 14 اگست 2019 آرکائیو ، 18 نومبر ، 2019 نوں بازیافت کيتا گیا
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ «Region: South Asia». ۲۷ جنوری ۲۰۱۱. دریافتشده در ۱ جنوری ۲۰۱۷.
- ↑ «Sense and sensibility in South Asia». The News International. دریافتشده در ۲۴ مئی ۲۰۱۷.
- ↑ "The Muslim question". Times of India Blog. http://blogs.timesofindia.indiatimes.com/strategic-insights/the-muslim-question-2/.
- ↑ «South Asia». cotf.edu. بایگانیشده از اصلی در ۱۷ اپریل ۲۰۱۹. دریافتشده در ۹ جنوری ۲۰۱۸. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ Metcalf 2009, p. xvii.
- ↑ «The World Factbook — Central Intelligence Agency». cia.gov. بایگانیشده از اصلی در ۱۹ مئی ۲۰۲۰. دریافتشده در ۲۴ مئی ۲۰۱۷.
- ↑ «The countries with the 10 largest Christian populations and the 10 largest Muslim populations». Pew Research Center. دریافتشده در ۱۷ جون ۲۰۱۹.
- ↑ ۸.۰ ۸.۱ "The Future of the Global Muslim Population". Pew Research Center's Religion & Public Life Project. 15 January 2011. http://www.pewforum.org/interactives/muslim-population-graphic/#/Bangladesh.
- ↑ «The World Factbook — Central Intelligence Agency». cia.gov. بایگانیشده از اصلی در ۲۰ ستمبر ۲۰۱۷. دریافتشده در ۲۴ مئی ۲۰۱۷.
- ↑ Department of Census and Statistics,The Census of Population and Housing of Sri Lanka-2011 Archived 2019-01-07 at the وے بیک مشین
- ↑ ۱۱.۰ ۱۱.۱ «The World Factbook — Central Intelligence Agency». cia.gov. بایگانیشده از اصلی در ۲۹ دسمبر ۲۰۱۰. دریافتشده در ۲۴ مئی ۲۰۱۷.
- ↑ Pew Research Center – Global Religious Landscape 2010 – religious composition by country Archived 2018-02-19 at the وے بیک مشین.
- ↑ Ahmed، Hilal. «How Hindi evolved as a modern language of Islam». Newslaundry. دریافتشده در ۱۹ اپریل ۲۰۲۰.
- ↑ Talbot & Singh 2009, p. 27, footnote 3.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ «CIA – The World Factbook – Afghanistan». Cia.gov. بایگانیشده از اصلی در ۲۰ ستمبر ۲۰۱۷. دریافتشده در ۲۷ مارچ ۲۰۱۲.
- ↑ ۱۷.۰ ۱۷.۱ «CIA – The World Factbook». Cia.gov. بایگانیشده از اصلی در ۲۸ دسمبر ۲۰۱۰. دریافتشده در ۲۷ مارچ ۲۰۱۲.
- ↑ «Indian Census». Censusindia.gov.in. بایگانیشده از اصلی در ۱۴ مئی ۲۰۰۷. دریافتشده در ۲۳ اگست ۲۰۱۰. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ «Maldives». Law.emory.edu. ۲۱ فروری ۱۹۲۰. دریافتشده در ۲۳ اگست ۲۰۱۰.
- ↑ Maldives – Religion, countrystudies.us
- ↑ Population by religions Archived 17 June 2006 at the وے بیک مشین, Statistics Division of the Government of Pakistan
- ↑ «Table 1». ۱۳ مئی ۲۰۰۷. بایگانیشده از اصلی در ۱۳ مئی ۲۰۰۷. دریافتشده در ۲۳ اگست ۲۰۱۰.
- ↑ Metcalf 2009, p. xvii–xviii.