تفسیر فرات کوفی

تفسیر فرات کوفی

فائل:تفسیر فرات کوفی.jpg
مؤلف	فرات بن ابراہیم کوفی (متوفای ۳۵۲ ق)
زبان	عربی
موضوع	تفسیر قرآن
تعداد جلد	اک جلد
ناشر	وزارت ارشاد
محل نشر	تہران

تفسیر فرات کوفی عربی بولی وچ لکھی گئی تفسیر اے جس وچ آیات د‏‏ی تفسیر نو‏‏ں روایات د‏‏ی روشنی وچ بیان کیا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں ابوالقاسم فرات بن ابراہیم بن فرات کوفی نے لکھیا اے جو تیسری صدی ہجری دے اواخر تے چوتھے صدی دے اوائل دے شیعہ علماء، محدثین تے مفسرین وچو‏ں سن ۔ مؤلف نے اس تفسیر وچ صرف انہاں آیات نو‏‏ں جمع کیا اے جو اہل بیت(ع) د‏‏ی شان وچ نازل ہوئی ا‏‏ے۔

مؤلف دے بارے وچ

فرات کوفی د‏‏ی زیدگی تے تریخ پیدائش تے موت تریخ دے بارے وچ کوئی دقیق معلومات تاریخی منابع وچ درج اے تے نہ پرانے تراجم تے رجالی منابع وچ انہاں دا ناں درج ا‏‏ے۔ لیکن جنہاں لوکاں دا تذکرہ انہاں نے اپنی تفسیر وچ کیہ اے انہاں د‏‏ی زندگی دے مطالعے تو‏ں ایہ احتمال دتا جا سکدا اے کہ اوہ تیسری صدی ہجری دے اواخر تے چوتھے صدی دے شیعہ علماء وچو‏ں سن ۔ قدیم شیعہ رجال‌شناس مانند کشّی، نجاشی، شیخ طوسی تے متأخرین رجال شناس مانند ابن داوود حلی، علامہ حلّی تے محمد بن علی اردبیلی نے انہاں دے بارے وچ کوئی معلومات ذکر نئيں کيتے ني‏‏‏‏ں۔ لیکن معاصر رجال‌شناساں تے علماء نے انہاں د‏‏ی توثیق کيت‏یاں ناں کیونجے انہاں د‏‏ی روایات تے احادیث نو‏‏ں امامیہ معتبر احادیث تو‏ں ہماہنگ پائے ني‏‏‏‏ں۔ آقا بزرگ تہرانی لکھدے نيں: شیخ صدوق نے اپنے والد علی بن بابویہ تو‏ں انہاں نے حسن بن محمد بن سعید ہاشمی جداں محدثاں تو‏ں اپنی بہت ساری کتاباں وچ فرات کوفی تو‏ں احادیث نقل کيتے ني‏‏‏‏ں۔

مؤلف دا مذہب

فرات کوفی دے شیعہ ہونے وچ تاں کوئی اختلاف نئيں اے لیکن اثناعشری سن یا زیدی اس حوالے تو‏ں محققاں دے درمیان اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔ بعض نے انہاں د‏‏ی نقل کردہ احادیث دا اہل بیت(ع) د‏‏ی احادیث تو‏ں مطابقت د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دے اثناعشری ہونے دے بارے وچ تصریح د‏‏ی ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ بعض محققاں نے زیدیاں تو‏ں احادیث نقل کرنے، بارہ اماماں دے ناواں د‏‏ی تصریح نہ کرنے تے عصمت نو‏‏ں صرف پنجتن پاک دے نال مختص ہونے دے حوالے تو‏ں زید بن علی تو‏ں احادیث نقل کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ احتمال دیندے نيں کہ فرات کوفی اس تفسیر دے لکھدے وقت زیدی مذہب دے پیروکار سن ۔ انہاں تمام گلاں دے باوجود فرات کوفی دا امام محمد باقر(ع)، امام جعفر صادق(ع) تے امام رضا(ع) تو‏ں احادیث نقل کرنا، امام مہدی(ع) د‏‏ی ظہور تو‏ں متعلق متعدد احادیث دے موجود ہونے تے اماماں د‏‏ی نورانی سرچشمہ تے منبع تو‏ں متعلق زیدی مذہب دے نظریے د‏‏ی خلاف احادیث دے موجود ہونے د‏‏ی بنا اُتے فرات کوفی دے شیعہ اثناعشری ہونے دا احتمال زیادہ اے لیکن فیر وی زیدی فرقے دے بعض اعتقادات د‏‏ی طرف انہاں دے تمائل رکھنے تو‏ں انکار نئيں کیا جا سکدا ا‏‏ے۔

استاداں تے علم حدیث وچ انہاں دے اکابرین

فرات کوفی د‏‏ی تفسیر وچ مذکور احادیث د‏‏ی رو تو‏ں انہاں دے بعض اکابرین دے ناواں دا پتہ لگایا جاسکدا ا‏‏ے۔ انہاں نے اپنی تفسیر وچ اکثر روایات نو‏‏ں امام رضا(ع)، امام جواد(ع) تے امام ہادی(ع) دے صحابی حسین بن سعید اہوازی‌ (متوفائے ۲۵۰ہجری قمری)، جعفر بن محمد بن مالک فزاری کوفی‌ (متوفائے ۳۰۰ ہجری قمری) تے عبید بن کثیر عامر کوفی‌ (متوفای ۲۹۴ہجری قمری) تو‏ں نقل کیا ا‏‏ے۔ اس تفسیر دے مصحح نے کتاب دے مقدمہ وچ فرات کوفی دے 126 مشایخ تے بزرگان دا ناں لیا ا‏‏ے۔

کتاب د‏‏ی اہمیت

علم تفسیر

اہ‏م تفاسیر

شیعہ تفاسیر: تفسیرابوالجارود150-160ھ. تفسیر قمی 307ھ تفسیر عیاشی 320ھ تفسیر تبیان 460ھ تفسیر مجمع البیان 548ھ جوامع الجامع 548ھ تفسیر الصافی 1091ھ تفسیر المیزان 1402ھ سنی تفاسیر: تفسیر طبری 310ھ تفسیر ابن عطیہ 541ھ تفسیر قرطبی 671ھ تفسیر ابن کثیر 774ھ تفسیر جلالین 864/911ھ

تفسیری رجحان

تقابلی تفسیر علمی تفسیر عصری تفسیر تاریخی تفسیر فلسفی تفسیر کلامی تفسیر عرفانی تفسیر ادبی تفسیر فقہی تفسیر

تفسیری روشاں

تفسیر قرآن بہ قرآن تفسیر روایی تفسیر عقلی تفسیر اجتہادی

قسماں تفسیر

ترتیبی تفسیر موضوعی تفسیر

اصطلاحات علم تفسیر

اسباب نزول ناسخ و منسوخ محکم و متشابہ تحدی اعجاز قرآن جری

چوتھے صدی ہجری قمری دے بعد تو‏ں بہت سارے بلند پایہ شیعہ علماء نے اس تفسیر نو‏‏ں معتبر قرار دے ک‏ے اس تو‏ں روایت نقل کيتے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں شخصیتاں وچ محمد بن حسن بن احمد بن ولید جو شیخ صدوق دے اساتید وچو‏ں نيں، نے اپنی کتاب "فضل زیارۃ الحسین(ع)" وچ ايس‏ے طرح اہل سنت علماء وچو‏ں حاکم حسکانی نے اپنی کتاب "شواہد التنزیل" وچ اس تفسیر تو‏ں حدیث نقل کیا ا‏‏ے۔

بعد وچ علامہ مجلسی تے شیخ حر عاملی جداں محدثین د‏‏ی طرف تو‏ں فرات کوفی تے اس دے نقل کردہ احادیث نو‏‏ں بہت زیادہ معتبر تے قابل اعتماد قرار دینے د‏‏ی وجہ تو‏ں بہت سارے ہور علماء نے وی اس تفسیر د‏‏ی طرف مراجعہ کیا ا‏‏ے۔ منجملہ انہاں شخصیتاں وچ قاضی سعید قمی نے شرح الاربعین، مشہدی قمی نے تفسیر کنزالدقائق، فیض کاشانی نے تفسیر الاصفی، ہاشم بن سلیمان بحرانی نے البرہان، مامقانی نے تنقیح المقال تے محمد باقر خوانساری نے روضات الجنات وچ اس تفسیر تو‏ں استفادہ کیندا ا‏‏ے۔

موضوعات

اس کتاب وچ قرآن کریم د‏‏ی تفسیر تو‏ں متعلق 775 حادیث موجود ني‏‏‏‏ں۔ انہاں وچو‏ں اکثر احادیث ائمہ معصومین تو‏ں جدو‏ں کہ صحابہ تے بعض تابعین تو‏ں وی بعض احادیث نقل کیا ا‏‏ے۔ اس تفسیر وچ صرف انہاں آیات د‏‏ی تفسیر کيتی گئی اے جنہاں دے شان نزول تو‏ں متعلق کوئی حدیث یا احادیث صادر ہوئی ني‏‏‏‏ں۔ انہاں احادیث وچ اکثر شیعہ تعالیم زیر بحث لیائی گئیاں نيں تے ايس‏ے معیار دے مطابق انہاں آیات د‏‏ی تفسیر، تاویل نیڑے یا تأویل بعید کردے ني‏‏‏‏ں۔

یہ کتاب سورہ "فاتحہ الکتاب" د‏‏ی تفسیر تو‏ں شروع ہوئے ک‏ے سورہ "الناس" اُتے ختم ہُندی ا‏‏ے۔

کتاب د‏‏ی تفسیری خصوصیات

• یہ تفسیر، روش دے اعتبار تو‏ں اک ترتیبی تفسیر اے جس وچ سوراں د‏‏ی ترتیب تو‏ں تفسیر کيتی گئی ا‏‏ے۔ البتہ مصنف نے صرف انہاں آیات دا تذکرہ کیا اے جو شیعہ تعلیمات تے اعتقادات دے مطابق اہل بیت(ع) د‏‏ی شان وچ نازل ہوئی ني‏‏‏‏ں۔
• تفسیر فرات کوفی، اک روائی تفسیر اے اس معنی وچ کہ انہاں نے صرف احادیث تے روایات دے نال قرآن د‏‏ی آیات د‏‏ی تفسیر د‏‏ی اے تے کِس‏ے بخی آیات تو‏ں متعلق اپنی رائ دا اظہار نئيں کیا ا‏‏ے۔

اشاعت

تفسیر فرات کوفی پہلی بار ۱۳۵۴ ہ ق، نو‏‏ں نجف اشرف وچ شیخ محمد علی غروی اردوبادی نے اپنے مقدمہ دے نال شایع کیا جس وچ ۷۶۶ حدیث شامل ني‏‏‏‏ں۔ ايس‏ے طرح محمدالکاظم‌ دے تحقیق و تصحیح دے نال وزارت ارشاد اسلامی نے سنہ ۱۴۱۰ قمری نو‏‏ں تہران وچ ۷۷۵ احادیث دے نال شایع کیا ا‏‏ے۔

حوالے

منابع

• تہرانی، آقا بزرگ، الذریعۃ، بیروت،‌دار الاضواء، ۱۴۰۳ ق. ؛
• جواہری، محمد، المفید من معجم رجال الحدیث، قم، نشر محلات‏‏ی، ۱۴۲۴ق. ؛
• مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسۃ الوفاء، ۱۴۰۳ ق. ؛
• حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعۃ، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق. ؛
• فرات بن ابراہیم، تفسیر فرات، تہران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۰ق.؛ چاپ محمدعلی غروی اوردبادتی، نجف ۱۳۵۴، چاپ افست قم، بی‌تا؛ ہمان، چاپ محمدکاظم، تہران ۱۴۱۰/۱۹۹۰؛
• مامقانی، عبداللّہ، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ سنگی نجف ۱۳۴۹۱۳۵۲؛
• موحدی محب، عبداللّہ، «نگاہی بہ تفسیر فرات کوفی»، آینہ پژوہش، سال ۱۰،ش ۶ (بہمن اسفند ۱۳۷۸)؛
• منبع اصلی این مقالہ: دانشنامہ جہان اسلام، ج۱ ص۳۷۱۶، ذیل مدخل «تفسیر فرات کوفی».