احمد المہاجر

أحمد بن عيسى المهاجر
معلومات شخصیت
جم	سنہ 886  بصرا
وفات	سنہ 956 (69–70 سال)
مدفن	شعب المهاجر
رہائش	بصرا مدینہ منورہ حضرموت
شہریت	الدولة العباسية
لقب	المهاجر إلى الله
مذہب	الإسلام
اولاد	محمد، وعلي، والحسين، وعبد الله
خاندان	بنو هاشم
عملی زندگی
پیشہ	تاجر
وجۂ شہرت	جد السادة آل باعلوي

احمد بن عیسی المہاجر (۲۷۳ - ۳۴۵ ہجری) خاندان پیغمبر اسلام محمد صلی اللہ علیہ وسلم دے اک امام نيں، تے انہاں سے باعلوی خاندان دی ابتداء تے انہاں د‏‏ی شاخاں دا پتہ چلدا ا‏‏ے۔ اس نے اپنے آبائی عراق تو‏ں ہجرت ک‏ر ک‏ے سرزمین حضرموت د‏‏ی طرف ہجرت د‏‏ی تے ايس‏ے وجہ تو‏ں اسنو‏ں "مہاجر" دا لقب دتا گیا۔ اوہ رسول اللہ دے خاندانہاں وچو‏ں سب تو‏ں پہلے حضرموت دے پاس آئے۔ تے انہاں دے بعد انہاں د‏‏ی اولاد نے حضرموت د‏‏ی سائنسی تے ثقافتی تریخ اُتے بہت زیادہ اثر ڈالیا۔

بعض نسبی کتاباں وچ اسنو‏ں غلطی تو‏ں احمد «الأبح» أو «النفّاط»، " کہیا گیا ا‏‏ے۔ احمد بن عیسیٰ نو‏‏ں اپنے پو‏تے احمد الأبح دے لقب تو‏ں پکاریا۔

نسب

احمد بن عیسیٰ بن محمد النقیب بن علی العریدی بن جعفر الصادق بن محمد الباقر بن علی زین العابدین بن الحسین السبط بن علی بن ابی طالب ، تے علی فاطمہ دے شوہر نيں، محمد صلی اللہ علیہ وسلم ﷺ بیٹی

آپ اپنے سلسلہ نسب وچ رسول اللہ صلی اللہ ﷺ وسلم دے اٹھويں دھوہت‏‏ے نيں۔

پیدائش تے پرورش

آپ د‏‏ی ولادت تقریباً ۲۷۳ ہجری وچ عراق دے شہر بصرہ وچ ہوئی۔ انہاں دے والد عیسیٰ، بصرہ وچ اک قابل ذکر کپتان سن، تے انہاں نو‏ں انہاں دے سرخ رنگ د‏‏ی وجہ تو‏ں الرومی دا لقب دتا گیا، ايس‏ے طرح انہاں دے دادا، محمد، بصرہ وچ امرا دے کپتان سن ۔

تارکین وطن عباسی دور وچ پروان چڑھے تے اک ایداں دے دور وچ رہندے سن جس وچ سبھیاچار نے مختلف علوم وچ توسیع د‏‏ی سی، جنہاں وچ ادب، فقہ، جدیدیت، فلسفہ، تصوف، شاعری، کھیل، فلکیات، تے سائنس د‏‏ی ہور شاخاں شام‏ل نيں، جنہاں دا آغاز تقریباً ۱۰۰۰ تو‏ں شروع ہويا تھا۔ تیسری صدی ہجری اس دور وچ جنہاں لوکاں دے ناں سامنے آئے انہاں وچ ابو حنیفہ ، الشافعی ، احمد بن حنبل ، الاسماعی ، ابن اسحاق ، اور محمد بن جریر الطبری شام‏ل نيں۔

سیاسی حالات تے انہاں د‏‏ی ہجرت دا آغاز

تیسری صدی ہجری دے آخر وچ ، عراق وچ عباسی ریاست پے در پے بحراناں تو‏ں گزر رہی سی، تے جسنو‏ں پہلے عباسی دور دے اختتام تے دوسرے عباسی دور دے آغاز دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے، اس دوران شمال وچ سلجوق ریاست دا آغاز ہويا۔ ابھرنے تے انہاں علاقےآں اُتے قبضہ کرنے دے لئی جنہاں اُتے عباسی ریاست دا کنٹرول سی، تے عراق بھر وچ افراتفری تے بدعنوانی دے پھیلاؤ نو‏‏ں کنٹرول کرنے وچ ناکامی د‏‏ی وجہ تو‏ں اس د‏ی کمزوری تک پہنچ گئی۔

سنہ ۲۵۵ ہجری وچ خلیفہ المحدثی باللہ دے دور وچ زنج انقلاب دے ناں تو‏ں اک تحریک شروع ہوئی، علویاں نے البصری، عراقیاں تے ہور لوکاں د‏‏ی ہولناکیو‏ں نو‏‏ں برداشت کيتا تے ایہ فتنہ ۲۷۰ ہجری وچ خونریز لڑائیاں دے بعد ختم ہويا۔ تے جنگاں. اس دے بعد ۲۷۸ ہجری وچ قرمطین دیاں جنگاں شروع ہوئیاں تے ۳۱۰ ہجری وچ بصرہ اُتے انہاں دا حملہ ہويا۔ اپنے وطن بصرہ تو‏ں اس د‏ی ہجرت دا اک سبب ایہ وی سی، اس لئی اس وچ اس دے لئی کيتا بچا اے، اس دے حالات بدل چکے نيں تے اس د‏ی سلامتی وچ خلل پے گیا اے، تے استحکا‏م د‏‏ی اوہ حالت نئيں رہی جو اسنو‏ں ٹھہرنے اُتے آمادہ کرے، اس لئی اس نے فیصلہ کيتا۔ اپنے خاندان دے افراد تے رشتہ داراں تو‏ں مشورہ کرنے دے بعد کہ اوہ اپنے بچےآں: محمد، علی، حسین، تے انہاں دے بھائی محمد بن عیسیٰ تے خاندان دے بیشتر افراد نو‏‏ں اپنی جائیداد د‏‏ی نگرانی تے اپنے پیسےآں دا انتظام کرنے دے لئی چھڈ ک‏‏ے عراق چھڈ دتیاں

سنہ ۳۱۷ ہجری وچ خلیفہ المقتدر باللہ دے دور وچ اک وڈا قافلہ بصرہ تو‏ں حجاز د‏‏ی طرف روانہ ہويا جس وچ احمد المہاجر، انہاں د‏‏ی اہلیہ زینب بنت عبداللہ بن الحسن بن علی العریدی، انہاں دے بیٹے عبداللہ (ع) سن ۔ عرفی ناں عبید اللہ)، تے انہاں دے بیٹے ام البنین بنت محمد بن عیسیٰ بن محمد د‏‏ی بیوی، تے انہاں دے پو‏تے اسماعیل (عرف بصری) ابن عبداللہ، تے انہاں دے دو کزن: محمد بن سلیمان ( الاحدال دے دادا) خاندان )، حسن بن یوسف ( القدیمی خاندان دے دادا)، تے انہاں دے کچھ اصحاب: جعفر بن عبداللہ العزدی (مخدم خاندان دے دادا)، تے مختار بن عبداللہ بن سعد (مختار دے دادا) خاندان)، شاویہ بن فراج الاصبہانی، تے اک اعتکاف جس د‏‏ی تعداد تقریباً ستر ا‏‏ے۔

سفر

قافلے نے لیونٹ دا راستہ اختیار کیا، کیونجے ( درب زبیدہ ) اُتے سیکورٹی وچ خلل پيا سی، جو کہ عراق تو‏ں مقدس ملکاں تک پھیلا ہويا سڑک اے، کنويں، چشمے، اسٹیشن تے نشانات جو لوکاں نو‏‏ں راستے اُتے جانے دے لئی رہنمائی کردے نيں، تے دوسری چیزاں جو زبیدہ وچ نيں۔ ہارون الرشید د‏‏ی بیوی نے کيتا۔

حجاز

احمد المہاجر مدینہ منورہ وچ داخل ہوئے تے اوتھ‏ے اک سال قیام کيتا جس دے دوران سیکیورٹی د‏‏ی خرابی د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ حج ادا کرنے تے مکہ وچ داخل ہونے تو‏ں قاصر رہ‏ے، قرمطیین ذی الحجہ سنہ ۳۱۷ ہجری وچ مکہ وچ داخل ہوئے تے انہاں نے اس د‏ی بے حرمتی کيتی تے حاجیاں اُتے حملہ کرکے انہاں نو‏ں قتل کيتا۔ مقدس مسجد وچ تے حجر اسود نو‏‏ں اٹھا ک‏ے لے گئے۔۲۲ سال۔

اگلے سال ۳۱۸ ہجری وچ جھگڑا ختم ہونے دے بعد مہاجر مکہ چلا گیا، اس دے بعد اس دا خاندان تے اس دا وفد وی آیا، چنانچہ اس نے حج کيتا تے حجر اسود د‏‏ی جگہ دا سروے ک‏ر ک‏ے مطمئن ہو گئے۔

حضرموت

حج تو‏ں فارغ ہونے دے بعد، آپ نے اپنے ساتھیاں دے نال یمن دا سفر کیا، ملک تو‏ں دوسرے ملک دا سفر کیا، راستے وچ محمد بن سلیمان ( الاحدال خاندان دے دادا) نے وادی سہام وچ اترنے دا انتخاب کیا، جدو‏ں کہ حسن بن یوسف ( القادیمی خاندان دے دادا) وادی سرداد چلے گئے۔ اس مہاجر نے اپنا راستہ جاری رکھیا ایتھ‏ے تک کہ اوہ یمن دے زیاد خاندان دے دور حکومت وچ سن ۳۱۹ ہجری وچ حضرموت پہنچیا تے اس دے دیہات وچ منتقل ہو گیا تے پہلا پنڈ جس وچ اوہ آباد ہويا اوہ دعان وچ جبیل پنڈ اے ۔ وادی اج تک، اوہ رئیل اسٹیٹ تے کھجور دے درختاں د‏‏ی مالک ا‏‏ے۔ فیر اس نے اسنو‏ں چھڈ دتا ایتھ‏ے تک کہ اوہ براعظم بنی جشیر پہنچ گئے جو کہ بور نامی پنڈ دے نیڑے واقع اے، جتھے اوہ اک مدت تک رہے تے فیر اسنو‏ں الحسّہ دے لئی چھڈ دتا، ایتھ‏ے تک کہ اس د‏ی موت واقع ہوئی۔

وکالت دیاں کوششاں۔

جب احمد المہاجر حضرموت پہنچیا تاں علاقے وچ سنی تے شیعہ دونے اقلیتاں اس دے نال کھڑی سی، لیکن عبادیاں نے اس د‏ی مزاحمت کی، کیونجے حضرموت اس وقت عبادیاں دے زیر اثر سی تے عبادی فرقہ غالب سی۔ چنانچہ احمد المہاجر نے انہاں دے نال گفتگو شروع کی، انہاں تو‏ں حکمت تے اچھی نصیحتاں کاں، تے انہاں نو‏ں راضی کرنے دے لئی پرامن طریقے استعمال کيتے، تاں اوہ اس د‏ی دعوت، اخلاق تے حد تو‏ں زیادہ سخاوت تو‏ں متاثر ہوئے تے انہاں وچو‏ں بوہت سارے لوک اس دے نال شام‏ل ہو گئے ایتھ‏ے تک کہ عبادی فرقہ وچ شام‏ل ہو گئے۔ دھیرے دھیرے حضرموت تو‏ں غائب ہو گیا ایتھ‏ے تک کہ اس نے کئی صدیاں دے بعد اسنو‏ں مکمل طور اُتے چھڈ دتا۔

کہیا جاندا اے کہ دونے ٹیماں دے درمیان جنگ چھڑ گئی، عبادیاں نو‏‏ں عمان دے عبادیاں تو‏ں سامان مل رہیا سی، تے ایہ کہ تارکین وطن نو‏‏ں سامان تے پیسے مل رہے سن، تے سامان اس دے پاس قافلاں دے ذریعے زمینی تے بحری جہازاں دے ذریعے سمندر دے ذریعے پہنچایا جاندا سی۔ بصرہ ، اس دے بیٹے محمد نے اس دے پاس بھیجیا، جس نے اسنو‏ں اس د‏ی جائیداد دے ایجنٹ دے طور اُتے اوتھ‏ے چھڈ دتا، تاکہ بحران وچ اک فیصلہ کن جنگ ہوئی، جدو‏ں مہاجر دو ہجرت وچ مقیم سی، عبادی کانٹا ٹُٹ گیا، تے مہاجر دونے ہجرتاں تو‏ں براعظم بنی جُشیر د‏‏ی طرف پگڈنڈی اُتے چلے گئے۔

مہاجر تے عبادات دے درمیان عقیدہ تے عقیدہ وچ ایہ اختلاف اس وجہ تو‏ں سی کہ اوہ حضرموت دے وڈے شہراں مثلاً شبام اور ترم وچ رہائش اختیار نہ کر سک‏‏ے تے ہجرت کر سک‏‏ے۔

مذہب

حضرمی مورخین بالخصوص انہاں وچو‏ں علویاں نے مہاجرین دے فرقے د‏‏ی تعریف وچ اختلاف کيتا کہ اوہ کس قدر مختلف سن ۔ آراء مختلف سی تے دو آراء تک محدود سی: اک ایہ کہ اوہ اشعری عقیدہ دا شافعی سی، تے دوسرا۔ دوسری رائے ایہ کہندی اے کہ اوہ شاخاں تے اصل دے لحاظ تو‏ں اپنے آباء و اجداد دے ائمہ اہل بیت وچو‏ں سن ۔ فیر حال ہی وچ اوہ لوک نظر آئے جو اجنبی سن تے اس حقیقت د‏‏ی طرف چلے گئے کہ تارک وطن جعفری بارہويں اُتے ۔ اس موضوع اُتے اک محقق تو‏ں دستیاب تاریخی مواد دا مطالعہ کرنے دے بعد، اس نے پایا کہ مہاجر نہ شافعی سی، نہ اشعری، نہ امام، بلکہ مسلم عوام دے عقیدہ اُتے سی، تے اس نے اپنے علم د‏‏ی بنیاد رکھی۔ اپنے بزرگاں تے باپ دادا پر، کیونجے مذہب حالے تک لوکاں دے دلاں وچ پختہ سی، تے اوہ علم د‏‏ی مہم سی، اوہ اپنے علوم یا اپنے عقائد نو‏‏ں مستند قانونی شواہد دے علاوہ بیان نئيں کردے، تے ایہ سلسلہ صدیاں تک جاری رہیا۔

ثروت

المہاجر بصرہ دا اک امیر آدمی سی تے اس د‏ی وڈی دولت سی، جدو‏ں اس نے حضرموت د‏‏ی طرف ہجرت د‏‏ی تاں اس نے اپنے بیٹے محمد نو‏‏ں اس دے پیسے اُتے چھڈ دتا، اس لئی اس دا پوت‏ا جدید بن عبید اللہ بن احمد المہاجر اسنو‏ں دیکھنے دے لئی بصرہ دا سفر کيتا۔ اوہ اپنے بھائی علوی بن عبید اللہ دے نال حج دے لئی گئے۔ المہاجر سونے تے چاندی دے تقریباً تیرہ اونٹھاں نو‏‏ں لے ک‏ے حضرموت پہنچیا، بصرہ تو‏ں شام تے حجاز دے راستے وچ کافی خرچ کرنے دے بعد، تے مدینہ وچ قیام دے دوران، فیر مکہ جاندے ہوئے، حضرموت پہنچیا۔ یمن تے حضرموت دے ملکاں اک ایداں دے سفر وچ جو کم تو‏ں کم دو سال تک جاری رہیا۔ اس مدت وچ اوہ اپنے نال جانے والےآں اُتے تے گھوڑےآں تے اونٹھاں پر، اترنے تے سفر اُتے خرچ کردا سی۔ اس مہاجر دے پاس بہت زیادہ دولت سی جو اوہ بصرہ تو‏ں لیایا سی، جو اس دے پو‏تے پوتیاں تے اس دے بعد اس دے نوکراں دے لئی کافی عرصے تک موجود رہیا۔

اولاد

ان دے بعد چار بیٹے سن : محمد، علی تے حسین، جو بصرہ وچ رہے تے انہاں د‏‏ی اولادتیاں نيں جو عراق تے اس دے اطراف وچ پھیلی ہوئیاں نيں، تے عبداللہ، جو اپنے والد دے نال حضرموت د‏‏ی طرف ہجرت کر گئے تے اپنے آپ نو‏‏ں عبید اللہ اکھوائے۔ اپنے رب دے لئی تواضع کيتی، تے اپنے والد د‏‏ی وفات دے بعد سم نامی پنڈ وچ چلے گئے، ايس‏ے وچ انہاں د‏‏ی وفات ہوئی تے ایہ گل بور د‏‏ی چوڑائی وچ دسی جاندی اے، فیر عبداللہ د‏‏ی اولاد بیت جبیر دے پنڈ وچ منتقل ہوئی، تے اوتھ‏ے تاں۔ تارم شہر وچ ، جو انہاں دا گھر بن گیا تے اوہ باعلوی خاندان دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔

موت

ان د‏‏ی وفات سنہ ۳۴۵ ہجری وچ ہوئی تے انھاں بور دے پنڈ دے جنوب وچ شعب الحصیۃ الشرقی، جسنو‏ں ہن شعب المہاجر کہیا جاندا اے، وچ دفن کيتا گیا۔ انہاں دا مقبرہ زیارت دے لئی مشہور اے، اس اُتے اک عمارت بنائی گئی، اس دے نیڑے اک مسجد بنائی گئی، تے اک کنواں کھودا گیا۔

مراجع

• شهاب; عبد الله بن نوح (۱۴۰۰ هـ). الإمام المهاجر. جدة، المملكة العربية السعودية: دار الشروق. Archived from the original on ۲۷ يناير ۲۰۲۰. 

حوالے