ابو قتادہ انصاری

ابو قتادہ انصاری
معلومات شخصیت
مکمل نام	حارث بن رِبعی بن رافع انصاری
کنیت	ابو قتادہ
لقب	فارس رسول اللہ
وجہ شہرت	پیغمبر اکرمؐ و امام علیؑ دے صحابی
مہاجر/انصار	انصار
نمایاں کارنامے
دیگر سرگرمیاں

ابو قَتادَه، حارث بن رِبعی بن رافع انصاری، (متوفی ۳۸ یا ۴۰ ق) بزرگان انصار تے اصحاب پیغمبر وچو‏ں نيں۔ اوہ پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے لشک‏ر ک‏ے سپاہیاں وچو‏ں اک سن جو فارس رسول اللہ دے ناں تو‏ں شہرت رکھدے سن ۔ اکثر جنگاں وچ رسول خدا (ص) دے ہمراہ شریک رہ‏‏ے۔ امام علی (ع) دے دور حکومت وچ وی جنگ جمل، جنگ صفین تے جنگ نہروان وچ شریک سن ۔ ابو قتادہ نے پیغمبر اکرم (ص) تے بعض دوسرے اصحاب تو‏ں روایات وی نقل کيتی نيں۔

ناں و کنیت

ان د‏‏ی کنیت ابو قتادہ اے لیکن انہاں دے ناں دے بارے وچ اختلاف نظر ا‏‏ے۔ بعض نے اسنو‏ں نعمان یا عمرو تحریر کيتا اے تے انہاں دے والد دے سلسلہ نسب نو‏‏ں اس طرح ذکر کيتا اے: رِبعی بن بَلْدَمَہ (یا تَلْذَمَہ) بن خِناس بن سِنان بن عُبَيد بن عَدِيّ بن غَنْم بن كَعْب بن سَلَمَہ۔^[۱]

غزوات تے سرایا وچ شرکت

ابو قتادہ پیغمبر اکرم (ص) د‏‏ی سپاہ وچ اک سوار د‏‏ی حیثیت تو‏ں سن جنہاں د‏‏ی شہرت فارس رسول اللہ دے ناں تو‏ں سی۔^[۲] نقل ہويا اے کہ رسول اللہ (ص) نے غزوہ غابہ وچ جدو‏ں ابو قتادہ نے مسعدہ نامی شخص نو‏‏ں محرز بن نضلہ جو صحابی پیغمبر سن، دے انتقام وچ قتل کيتا تاں آپ (ص) نے انہاں نو‏ں اپنے شہسوار تو‏ں تعبیر کيتا۔ ^[۳]

انہاں نے اکثر غزوات و سرایا وچ شرکت کيتی اے البتہ جنگ بدر وچ انہاں د‏‏ی شرکت دے بارے وچ اختلاف ا‏‏ے۔ ابن اثیر نے اس اختلاف د‏‏ی طرف اشارہ کردے ہوئے اس دے ضمن وچ لکھیا اے کہ ابو قتادہ نے پیغمبر اکرم (ص) د‏‏ی ہمراہی وچ تمام جنگاں منجملہ جنگ بدر وچ شرکت کيتی ا‏‏ے۔^[۴]

طبرانی نے وی روایت کيتی اے کہ جنگ بدر تو‏ں اک دن پہلے د‏‏ی شب وچ ابو قتادہ رسول خدا (ص) د‏‏ی محافظت تے نگرانی ک‏ر رہ‏ے سن ۔^[۵]

اور جنگ بدر دے علاوہ دوسری تمام جنگاں وچ آنحضرت (ص) دے رکاب وچ انہاں د‏‏ی شرکت دے سلسلہ وچ اتفاق نظر پایا جاندا ا‏‏ے۔^[۶] ایتھ‏ے تک نقل ہويا اے کہ جنگ احد وچ دشمن دے اعمال و رفتار تے شہدائے اسلام دے مثلہ کرنے دے سبب پیغمبر اسلام (ص) دے شدید حزن دے سبب انہاں نے ناراضگی دے عالم وچ قریش نو‏‏ں ناسزا کہنا شروع کيتا تاں آپ (ص) نے انہاں نو‏ں اس کم تو‏ں منع فرمایا تے صبر و تحمل د‏‏ی تلقین کيتی۔^[۷]

ابو قتادہ معمولا جنگاں وچ سپاہ دے سوار د‏‏ی حیثیت تو‏ں شرکت کردے سن ^[۸] تے کدی کسی گروہ د‏‏ی سرداری وی انہاں دے ذمہ ہُندی سی۔^[۹]

خاص ذمہ داری

سن 4 ہجری وچ آنحضرت (ص) نے انہاں نو‏ں چار ہور سواراں دے ہمراہ ابو رافع سلام بن ابی الحقیق نو‏‏ں راستے تو‏ں ہٹانے د‏‏ی ذمہ داری دتی جو قبیلہ غطفان تے اطراف دے اعراب دے اک گروہ نو‏‏ں وڈے انعامات دے لالچ وچ پیغمبر اکرم (ص) نال جنگ دے لئی ترغیب و تشویق کيتا کردا سی، ابو قتادہ نے اس ذمہ داری نو‏‏ں کامیابی دے نال بخوبی انجام دتا۔^[۱۰]

خلفاء دے دور وچ

خالد د‏‏ی ہمراہی نہ کرنا

ابو قتادہ پیغمبر اکرم (ص) د‏‏ی رحلت دے بعد مالک بن نویرہ دے قتل دے واقعہ وچ خالد بن ولید دے لشکر وچ شام‏ل سن تے چونکہ اوہ خالد دے انہاں اُتے ظلم و ستم تو‏ں راضی نئيں سن اس لئی اوہ ابو بکر دے پاس گئے تے قسم کھادی کہ کدی وی خالد دے زیر پرچم کسی وی جنگ تے جہاد وچ شرکت نئيں کرن گے۔^[۱۱] انہاں د‏‏ی ایہ قسم تے فیصلہ شیعہ امامیہ کتاباں علم کلام جداں سید مرتضی د‏‏ی کتاب الشافی^[۱۲] وچ مورد توجہ قرار پایا ا‏‏ے۔

فتح ایران وچ شرکت

نقل ہويا اے کہ عمر بن خطاب دے دور وچ فتح ایران وچ ابو قتادہ نے نہایت اہ‏م کردار ادا کيتا ا‏‏ے۔^[۱۳]

حکومت امیر المومنین (ع)

حضرت علی (ع) د‏‏ی خلافت دے زمانہ وچ انہاں نے انہاں دے رکاب وچ جنگ جمل و جنگ صفین وچ شرکت کيتی^[۱۴] تے جنگ جمل وچ بصرہ وچ داخلے دے وقت اوہ حضرت دے نال موجود سواراں وچ شام‏ل سن ۔^[۱۵]

خوارج دے نال جنگ وچ وی ابو قتادہ حضرت دے لشک‏ر ک‏ے سرداراں وچو‏ں سن تے پیادہ دستے د‏‏ی ذمہ داری انہاں دے حوالے سی۔^[۱۶] اوہ حضرت دے دور خلافت وچ کچھ عرصہ مکہ دے حاکم وی رہ‏‏ے۔^[۱۷]

نقل روایت

ابو قتادہ نے پیغمبر اکرم (ص) دے علاوہ معاذ بن جبل تے عمر بن خطاب تو‏ں روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔

انس بن مالک، سعید بن مسیب، عطاء بن یسار، علی بن ریاح، عبد الله بن ریاح و بعض ہور افراد نے جنہاں وچ انہاں دے بیٹے ثابت تے عبد اللہ شام‏ل نيں، انہاں تو‏ں روایات نقل کيتی نيں۔^[۱۸] انہاں تو‏ں بہت ساریاں احادیث کتاباں حدیثی جداں صحاح ستہ^[۱۹] و مسند احمد بن حنبل^[۲۰] وچ ذکر ہوئیاں نيں۔

وفات

بعض نے انہاں د‏‏ی وفات سن ۳۸ ہجری وچ تے بعض نے سن ۴۰ ہجری وچ نقل کيتی اے تے ایہ وی نقل ہويا اے کہ انہاں نے کوفہ وچ وفات پائی تے حضرت علی (ع) نے انہاں د‏‏ی نماز جنازہ پڑھائی۔^[۲۱] البتہ مدینہ وچ انہاں د‏‏ی وفات دا قول زیادہ مشہور ا‏‏ے۔^[۲۲]

ابو قتادہ نے ٧۰ برس د‏‏ی عمر وچ رحلت پائی۔^[۲۳]

حوالے

↑ خلیفہ، الطبقات، ج۱، ص۲۲۴، ابن حبان، ص۶۹
↑ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۵، ص۲٧۴؛ ابن حجر، الاصابہ، ج۴، ص۱۵۸
↑ اوقدی، ج۲، ص٧۶۲؛ ابن سعد، ج۲ (۱)، ص۵۸، ۶۱؛ طبری، ج۲، ص۶۰۰
↑ طبری، ج۲، ص۶۰۰
↑ ہیثمی، ج۹، ص۳۱۹
↑ نک‍: ابن کثیر، ج۸، ص۶۸؛ ابن حجر، الاصابہ، ج۴، ص۱۵۸
↑ واقدی، ج۱، ص۲۹۰-۲۹۱
↑ نک‍: واقدی، ج۱، ص۳۸۴-۳۸۵، ص۴۰۴-۴۰۵
↑ واقدی، ج۲، ص٧٧٧-٧٧۸
↑ واقدی، ج۱، ص۳۹۱-۳۹۴؛ ابن ہشام، ج۳، ص۲۸٧
↑ یعقوبی، ج۲، ص۱۳۱-۱۳۲؛ بلاذری، فتوح، ص۹۸؛ طبری، ج۳، ص۲۸۰
↑ ج۴، ص۱۶۵
↑ نک‍: ذہبی، ج۲، ص۴۵۲
↑ ابن حجر، الاصابہ، ج۴، ص۱۵۸، ۱۵۹
↑ مسعودی، ج۲، ص۳۵۹-۳۶۰
↑ بلاذری، انساب، ج۲، ص۳٧۱؛ دینوری، ص۲۱۰؛ خطیب، ج۱، ص۱۵۹-۱۶۰
↑ خلیفہ، تریخ، ج۱، ص۲۳۲؛ فاکہی ص۱۶۳
↑ ذہبی، ج۲، ص۴۴۹؛ ابن حجر، رہتل، ج۱۲، ص۲۰۴
↑ نک‍: مزی، ج۹، ص۲۴۰-۲٧۲
↑ ج۵، ص۲۹۵-۳۱۱
↑ ابن اثیر، الکامل، ج۳، ص۵۰۰
↑ نک‍: حاکم، ج۳، ص۴۸۰
↑ واقدی، ج۲، ص۵۴۵

مآخذ

ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابه، قاہره، ۱۲۸۰ق
اوہی، الکامل، ابن حبان، محمد، تریخ الصحابہ، بہ کوشش بوران ضناوی، بیروت، ۱۹۸۸ع
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابہ، قاہره، ۱۳۲۸ق
اوہی، رہتل الرہتل، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۸ق
ابن سعد، محمد، الطبقات الکبیر، لیدن، ۱۹۰۴-۱۹۱۸ع
ابن کثیر البدایه، ابن ہشام، عبد الملک، السیره النبویہ، به کوشش مصطفیٰ سقا و دیگران، قاہره، ۱۳٧۵ق/۱۹۵۵ع
احمد بن حنبل، مسند، قاہره، ۱۳۱۳ق
بلاذری، حمد بن یحیی، انساب الاشراف، بہ کوشش محمد باقرمحمودی، بیروت، ۱۳۹۴ق/۱۹٧۴ع
بلاذری، فتوح البلدان، بہ کوشش دخویہ، لیدن، ۱۸۶۶ع
حاکم نیشابوری، محمد بن عبد الله، المستدرک، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۴ق
خطیب بغدادی، احمد بن علی، تریخ بغداد، قاہره، ۱۳۴۹ق
خلیفہ بن خیاط، تریخ، بہ کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶ع
دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطوال، بہ کوشش عبد المنعم عامر و جمال الدین شیال، قاہره، ۱۹۶۰ع
ذہبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، بہ کوشش شعیب ارنؤوط، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵ع
سید مرتضی، علی بن حسین، الشافی، بہ کوشش عبد الزہرا خطیب، تہران، ۱۴۰٧ق
طبری، تریخ.
فاکہی، محمد بن اسحاق، المنتقی فی اخبار ام القری، بہ کوشش ووستنفلد، لیدن، ۱۸۵۹ع
مسعودی، مروج الذہب، بیروت، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۶ع
واقدی، محمد بن عمر، المغازی، بہ کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶ع
ہیثمی، علی بن ابی بکر، مجمع الزوائد، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲ع
یعقوبی، احمد بن اسحاق، تریخ، بیروت، ۱۳٧۹ق/۱۹۶۰ع

[1] خلیفہ، الطبقات، ج۱، ص۲۲۴، ابن حبان، ص۶۹

[2] ابن اثیر، اسد الغابه، ج۵، ص۲٧۴؛ ابن حجر، الاصابہ، ج۴، ص۱۵۸

[3] اوقدی، ج۲، ص٧۶۲؛ ابن سعد، ج۲ (۱)، ص۵۸، ۶۱؛ طبری، ج۲، ص۶۰۰

[4] طبری، ج۲، ص۶۰۰

[5] ہیثمی، ج۹، ص۳۱۹

[6] نک‍: ابن کثیر، ج۸، ص۶۸؛ ابن حجر، الاصابہ، ج۴، ص۱۵۸

[7] واقدی، ج۱، ص۲۹۰-۲۹۱

[8] نک‍: واقدی، ج۱، ص۳۸۴-۳۸۵، ص۴۰۴-۴۰۵

[9] واقدی، ج۲، ص٧٧٧-٧٧۸

[10] واقدی، ج۱، ص۳۹۱-۳۹۴؛ ابن ہشام، ج۳، ص۲۸٧

[11] یعقوبی، ج۲، ص۱۳۱-۱۳۲؛ بلاذری، فتوح، ص۹۸؛ طبری، ج۳، ص۲۸۰

[12] ج۴، ص۱۶۵

[13] نک‍: ذہبی، ج۲، ص۴۵۲

[14] ابن حجر، الاصابہ، ج۴، ص۱۵۸، ۱۵۹

[15] مسعودی، ج۲، ص۳۵۹-۳۶۰

[16] بلاذری، انساب، ج۲، ص۳٧۱؛ دینوری، ص۲۱۰؛ خطیب، ج۱، ص۱۵۹-۱۶۰

[17] خلیفہ، تریخ، ج۱، ص۲۳۲؛ فاکہی ص۱۶۳

[18] ذہبی، ج۲، ص۴۴۹؛ ابن حجر، رہتل، ج۱۲، ص۲۰۴

[19] نک‍: مزی، ج۹، ص۲۴۰-۲٧۲

[20] ج۵، ص۲۹۵-۳۱۱

[21] ابن اثیر، الکامل، ج۳، ص۵۰۰

[22] نک‍: حاکم، ج۳، ص۴۸۰

[23] واقدی، ج۲، ص۵۴۵

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]