آیت ابتلائے ابراہیم علیہ السلام
آیت دی خصوصیات | |
---|---|
آیت نمبر: | 124 |
پارہ: | 1 |
صفحہ نمبر: | 19 |
محل نزول: | مدینہ |
موضوع: | عقائد |
مضمون: | امامت حضرت ابراہیمؑ |
ہور: | عصمت تے منصب امامت |
آیت ابتلائے ابراہیم سورہ بقرہ دی 124واں آیت نوں کہیا جاندا اے جس وچ خداوند متعال دی جانب توں کئی امتحانات تے آزمائشاں وچ مبتلاء کرنی دے بعد حضرت ابراہیم نوں منصب امامت عطا کرنے دی طرف اشارہ ہويا اے۔ شیعہ علماء اس آیت نوں امام دا انتخاب خدا دی جانب توں تے امام دے معصوم ہونے اُتے قرآنی دلیل دے طور اُتے پیش کردے نيں۔
شیعہ تے اہل سنت متکلمین تے مفسرین اس آیت توں متعلق بہت بحث کردے نيں۔ بعض کہندے نيں کہ اس آیت وچ "کلمات" توں مراد حضرت ابراہیم دا اپنے بیٹے حضرت اسماعیل دی قربانی توں متعلق دیکھنے والا خواب سی۔ بعض اسنوں حضرت ابراہیم نوں مورد آزمائش قرار دینے والی تمام شرعی تے عقلی تکلیفاں قرار دیندے نيں۔ علامہ طباطبایی دے مطابق وی "کلمات" توں مراد حضرت ابراہیم دا خدا دے نال عہد و میثاق تے آپ دے امتحانات تے آزمائشات نيں۔
مفسرین لفظ "امامت" دی تفسیر سیاسی رہبری، باطنی ولایت تے نبوت توں کردے نيں۔
آیت تے اس دا ترجمہ
سودھووَ إِذِ ابْتَلی إِبراهیمَ رَبُّه بِکلماتٍ فَأتَمَّهُنَّ قالَ إِنّی جاعِلُک لِلنّاسِ إِماماً قالَ وَمِنْ ذُرّیندی قالَ لاینالُ عَهدی الظّالِمینَ(ترجمہ: (تے اوہ وقت یاد کرو) جدوں ابراہیم دا انہاں دے پروردگار نے چند گلاں دے نال امتحان لیا۔ تے جدوں انہاں نے پوری کر دکھاواں ارشاد ہويا۔ وچ توانوں تمام انساناں دا امام بنانے والا ہون۔ انہاں نے کہیا تے میری اولاد (وچوں بھی(؟ ارشاد ہويا: میرا عہدہ (امامت) ظالماں تک نئيں پہنچے گا۔)
|
لفظ "کلمات" توں مراد
سودھوآیت ابتلا دے مطابق خدا نے حضرت ابراہیم نوں "کلمات" دے ذریعے آزمایا۔ لفظ "کلمات" توں کيتا مراد اے اس سلسلے وچ مفسرین کئی احتمالات دیندے نيں:[۱]
- حضرت ابراہیم دا اپنے بیٹے حضرت اسماعیل دی قربانی توں متعلق دیکھنے والا خواب؛
- بدن دی نظافت تے پاکیزگی توں متعلق دتی گئی احکامات یا نظافت دے دس احکامات؛
- سورہ توبہ دی آیت نمبر 112، سورہ احزاب دی آیت نمبر 35 تے سورہ مؤمنون دی آیت نمبر 1 توں 9 تک وچ بیان کيتی گئی 30 اخلاقی نکات؛
- حضرت ابراہیم دا سورج، چاند تے ستارہ پرستاں دے نال احتجاجات، حضرت ابراہیم نوں اگ وچ پھیکنا، آبائی وطن توں ہجرت تے اپنے بیٹے حضرت اسماعیل دی قربانی؛
- حضرت ابراہیم نوں تمام عقلی تے شرعی تکالیف توں آزمنیا؛
- مناسک حج دی انجام دہی۔[۲]
تفسیر مجمعالبیان وچ طَبْرسی مذکورہ آیت وچ لفظ "کلمات" نوں درج بالا تمام احتمالات دے نال سازگار قرار دیندے ہوئے امام صادقؑ توں اک حدیث وی نقل کردے نيں جس دے مطابق اس آیت وچ لفظ "کلمات" توں مراد پنجتن آل عبا نيں؛ ایہ اوہی ہستیاں نيں جنہاں دے وسیلے توں حضرت آدم دا توبہ وی قبول ہويا۔[۳]
علامہ طباطبایی اس گل دے معتقد نيں کہ بھانويں قرآن وچ لفظ "کلمات" دا مصداق معین نئيں ہويا لیکن مذکورہ آیت دے سیاق و سباق توں ایہ گل سمجھ وچ آندی اے کہ لفظ "کلمات" وچ حضرت ابراہیم دا خدا دے نال منعقد ہونے والے عہد و پیمان تے اوہ تمام چیزاں شامل نيں جنہاں دے ذریعے حضرت ابراہم مورد آزمائش قرار پائے نيں؛ جداں سورج، چاند، ستارےآں تے بت پرستاں دے نال احتجاجات، ہجرت تے بیٹے دی قربانی۔[۴] علامہ طباطبائی دی مطابق کلمات نوں ختم کرنے دا مطلب ایہ اے کہ حضرت ابراہیم نے انہاں تمام چیزاں نوں انجام دتا جو انہاں توں طلب کيتا گیا سی ايسے بنا اُتے آپ امامت جداں عظیم مقام اُتے فائز ہوئے۔[۵]
حضرت ابراہیم دی امامت توں مراد
سودھومذکورہ آیت وچ مفسرین دے درمیان مورد بحث قرار پانے والے لفظاں وچوں دوسرا لفظ "امام" اے اس دے بارے وچ وی مفسرین نے مختلف نظریات پیش کيتے نيں:
- شیخ طوسی تفسیر تبیان وچ فرماندے نيں کہ اس آیت وچ امامت توں مراد سیاسی رہبر تے ولایت اے۔ آپ سیاسی رہبر تے ولایت نوں نبوت تے رسالت دے شئونات تے وظائف وچوں قرار دیندے نيں؛ اس بنا اُتے آپ معتقد نيں کہ تمام انبیاء جو نبوت اُتے فائز ہوئے سب دے سب ولایت تے امامت دے مقام اُتے فائز نئيں ہوئے سن بلکہ انہاں وچوں بعض انبیاء امامت دے مقام اُتے فائز ہوئے سن ۔[۶]
- علامہ طباطبایی دے مطابق اس آیت وچ مقام امامت توں مراد ہدایت باطنی اے ؛ اس مقام تک پہنچنے دے لئی انسان دے وجود وچ مختلف کمالات تے معنوی تھانواں وجود وچ آنے دی ضرورت ہُندی اے جنہاں دے حصول دے لئی انسان نوں سخت محنت تے کوشش کرنا پڑدا اے۔[۷]
- تیسری صدی ہجری دے اہل سنت مفسر طبری مذکورہ آیت وچ "امامت" توں حضرت ابراہیم دی عالمی امامت توں تفسیر کیتیاں ناں۔ انہاں دے مطابق اس آیت دے مطابق حضرت ابراہیم اپنے زمانے دے علاوہ دوسرے زمانےآں حتی دوسرے انبیاء دے وی امام سن تے تمام توحیدی شرایع نوں انہاں دی پیروی کرنی چاہیدا۔[۸]
- اہل سنت دے اک ہور مفسر فخر رازی "امامت" توں حضرت ابراہیم دی نبوت مراد لیندے نيں۔[۹]
- آیت اللہ جعفر سبحانی اس گل دے معتقد نيں کہ اس آیت وچ مقام امامت توں مراد زندگی دے ہر شعبے وچ حضرت ابراہیم دا اسوہ تے نمونہ ہونا اے۔ آپ دے مطابق ایہ مقام انہاں ہستیاں نوں دتی جاندی اے جو حتی ترک اولی دے وی مرتکب نہ ہوئے ہون۔ آپ کہندے نيں کہ ایہ مقام امامت عصمت توں وی بالاتر اے تے صرف بعض انبیاء اس مقام تک پہنچے نيں۔[۱۰]
اس آیت دا امام دی عصمت اُتے دلالت
سودھوشیعہ علماء مذکورہ آیت وچ "لاینالُ عَهدی الظّالِمینَ دی عبارت توں امام دے معصوم ہونے اُتے استدلال کردے نيں۔[۱۱] اوہ کہندے نيں کہ اس آیت دے مطابق امام نوں معصوم تے کسی قسم دے گناہ تے ظلم بری ہونا چاہیدا کیونجے حضرت ابراہیم دی ذریہ اس شرط اُتے پورا نہ اترنے دی وجہ توں خدا نے اس جملے دے ذریعے حضرت ابراہیم دی اپنی ذریہ وچ وی امام قرار دینے دی دعا نوں رد کيتا اے۔[۱۲]
شیعہ نظریے اُتے اعتراض
شیعہ علماء دے درج بالا نظریے اُتے ایہ اشکال تے اعتراض کيتی جاندی اے کہ ظالم اسنوں کہندے نيں جو گناہ کبیرہ دے مرتکب ہوئے ہاں تے اس گناہ توں توبہ نہ کيتا ہوئے۔ اس بنا اُتے اوہ گناہگار جس نے توبہ کيتا ہو اس اُتے ظالم صدق نئيں آندا اے۔ پس اس دا نتیجہ ایہ نکلدا اے کہ مذکورہ آیت امام دی عصمت اُتے دلالت نئيں کردی۔[۱۳]
شیعہ علماء دا جواب
شیخ طوسی تے فضل بن حسن طبرسی اس اعتراض دے جواب وچ کہندے نيں کہ "لاینالُ عَهدی الظالمین" وچ موجود نفی مطلق اے ؛ یعنی ایہ نفی ہر اس ظلم نوں شامل کردی اے جو کسی وی زمانے وچ انجام دتی گئی ہوئے۔ اس بنا اُتے ایہ نئيں کہیا جا سکدا اے ایہ آیت اس شخص نوں شامل نئيں کردی جو کسی زمانے وچ ظالم سی لیکن بعد وچ توبہ کيتا اے۔ پس اس گل نوں مد نظر رکھدے ہوئے مذکورہ شخص نوں اس آیت توں خارج کرنے دے لئی اک ہور دلیل دی ضرورت اے جدوں کہ ایسی کسی دلیل دا ذکر نئيں کيتا گیا اے۔[۱۴]
علامہ طباطبایی وی اس اعتراض دے جواب وچ کہندے نيں کہ ایہ گل واضح اے کہ حضرت ابراہیم نے اپنی ذریہ وچوں صرف انہاں لوکاں امامت دی درخواست نئيں کيتی اے جنہاں نے ظلم کرنے دے بعد توبہ نئيں کيتی نيں۔ بلکہ انہاں دی ایہ درخواست یا تاں انہاں لوکاں دے لئی اے جنہاں نے کوئی ظلم انجام ہی نئيں دتا یا ایہ کہ انہاں نے انہاں لوک دے لئی وی درخواست کيتی جنہاں نے ظلم دی بعد توبہ دی نيں؛[۱۵] لیکن چونکہ خدا نے حضرت ابراہیم دی اس درخواست نوں انہاں دی ذریہ دے ظالم ہونے دی وجہ توں رد کيتا اے اس توں ایہ معلوم ہُندا اے کہ مذکورہ آیت وچ امامت دی نفی انہاں لوکاں نوں وی شامل کردی اے جنہاں نے ظلم کرنے دے بعد توبہ وی کیتیاں ناں۔[۱۶]
حوالے
سودھو- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳٧٧-۳٧۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونہ، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۴۳۶-۴۴۵۔
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳٧٧-۳٧۸۔
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳٧٧-۳٧۸۔
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۲٧۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۲٧۰۔
- ↑ شیخ طوسی، تبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۴۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۲٧۲۔
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۶۱۰۔
- ↑ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۳۶۔
- ↑ ملاحظہ کرن: سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۵، ص۲۳۵-۲۳٧۔
- ↑ طبرسی، مجمعالبیان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۸۰۔
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۸۰؛ فاضل مقداد، اللوامع الالہیہ، ۱۴۰۵ق، ص۳۳۲-۳۳۳؛ سید مرتضی، الشافی فی الامامۃ، ۱۴۰٧ق، ج۳، ص۱۴۱۔
- ↑ جرجانی، شرحالمواقف، ۱۴۱۲ق، ج۸، ص۳۵۱؛ فخر رازی، مفاتیحالغیب، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۴۲۔
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۴۹؛ طبرسی، مجمعالبیان، ۱۳٧۹ش، ج۱، ص۲۰۲۔
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۲٧۴۔
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۲٧۴۔
مآخذ
سودھو- جرجانی، میر سید شریف، شرح المواقف، قم، منشورات الشریف الرضی، ۱۴۱۲ھ۔
- سبحانی، جعفر، منشور جاوید، قم، مؤسسہ امام صادق(ع)، ۱۳۸۳ش۔
- سید مرتضی، علی بن حسین، الشافی فی الامامۃ، تہران، مؤسسۃ الصادق، ۱۴۰٧ھ۔
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسۃ الأعلمی، ۱۳۹۳ھ۔
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الطبری)، بیروت، دار المعرفۃ، ۱۴۱۲ھ۔
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفۃ، ۱۴۰۸ھ۔
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۹ھ۔
- فاضل مقداد، مقداد بن عبداللہ، اللوامع الالہیۃ، قم، مکتبۃ المرعشی، ۱۴۰۵ق۔
- فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیحالغیب (التفسر الکبیر)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، الطبعۃ الثالثۃ، ۱۴۲۰ھ۔
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونہ، تہران، دار الکتب الاسلامیہ، چاپ چہل و یکم، ۱۳۸۰ش۔