مہا جنپد

مہا-جنپد
اندازاً 600 قبل مسیح–اندازاً 300 قبل مسیح
16 مہاجنپداں دا نقشہ
مذہب	تریخی ویدک مذہب ہندو مت بدھ مت جین مت
حکومت	لوکراج شاہی راج
تاریخی دور	لوہا ویلہ
• قیام	اندازاً 600 قبل مسیح
• موقوفی نطام	اندازاً 300 قبل مسیح
آیزو 3166 رمز	[[آیزو 3166-2:|]]
ماقبل مابعد مہاکاوی زمانے دا بھارت موریا سلطنت

پرانے بھارت وچ راج جاں پربندھکی اکائییوں نوں مہاجنپد کہندے سن ۔ ویدک دور وچ کجھ جنپداں دا ذکر ملدا اے ۔ بدھ مت گرنتھاں وچ ایہناں دا کئی وار ذکر ہویا اے ۔

پرانے بھارتی اتہاس وچ چھیویں صدی قبل مسیح نوں تبدیلی دور دے روپ وچ اہم منیا جاندا اے۔ ایہہ ویلہ عامَ طور تے پرانے راجاں، لوہے دے ودھدے استعمال اتے سکےآں دی ترقی دے لئی جانیا جاندا اے۔ اس ویلے وچ بودھی اتے جین سمیت کئی فلفسی وچاردھاراواں دی ترقی ہوئی۔ اگنترنکائے ورگے بودھی اتے جین دھرم دے پرانے گرنتھاں وچ مہاجنپد نام دے سولاں راجاں دا ذکر ملدا اے۔ مہاجنپداں دے ناماں دی لسٹ ایہناں گرنتھاں وچ اک جیسی نہیں اے پر وجے ، مگدھ، ایودھیا، کورُو، پانچال، گندھارہ اتے اونتی ورگے نام اکثر ملدے ہن۔ اس توں ایہہ معلوم ہندا اے کہ ایہہ مہاجنپد اہم مہاجنپداں وجوں جانے جاندے ہونگے۔ بوہتے مہاجنپداں تے راجا دا ہی راج رہندا سی پر گن اتے سنگھ نام نال مشہور راجاں وچ لوکاں دا گروہ راج کردا سی، اس گروہ دا ہر آدمی راجا کہاندا سی۔ مہاویر اتے بدھا ایہناں گناں نال تعلق رکھدے سن۔ وجی سنگھ دی ہی طرحاں کجھ راجاں وچ زمین سمیت معاشی سروتاں اتے راجا اتے گروہ قبضہ رکھدے سن۔ سروتاں دی کمی دے کارن اس راجاں دے اتہاس لکھے نہیں جا سکے پر اجہے راج شاید اک ہزار سال تک قایم رہے سن۔

گنتی اتے حالت

عیسیٰ سابق چھیویں صدی وچ پاننی نے 22 مہاجنپداں دا ذکر کیتا اے ۔ ایہناں وچوں تن - مگدھ ، کوسل اتے بال نوں اہم دسیا گیا اے ۔

شروعاتی بودھی اتے جین گرنتھاں وچ ایہناں دے بارے وچ زیادہ جانکاری ملدی اے ۔ حالانکہ کل سولانہ مہاجنپداں دا نام ملدا اے اتے ایہہ ناماکرن وکھ - وکھ گرنتھاں وچ وکھ وکھ ہن ۔ اتیہاسکار اجیہا منندے ہن کہ ایہہ فرق وکھ وکھ سماں اتے سیاسی حالات دے بدلن دے کارن ہویا اے ۔ اسدے علاوہ اینہاں لسٹاں دے لکھاریاں دی جانکاری وی اوہناں دے جغرافیائی حالت سے وکھ ہو سکدی اے ۔ بدھ مت دی گرنتھ انگتر نکائے ، مہاوستُو وچ 16 مہاجنپداں دا ذکراے -

اوَنتی - اج دا مالوا ہی پرانے دور دی اونتی اے ۔ اسدے دو حصہ سن― اتری اونتی اتے دکھن اونتی ۔ اتری اونتی دا راجگڑھ اجین اتے دکھن اونتی دی راجگڑھ ماہشمتی سی ۔ پرانے دور وچ اتھے ہیہے راجٹبر دی حکمرانی سی ۔

'اسمک جاں اسک - دکھن بھارت دا اکماتر مہاجنپد ۔ نرمدا اتے گوداوری دریاواں دے وچ واقع اس ریاسٹ دا راجگڑھ پاٹن سی ۔ اس راج دے راجا اکشواک راجٹبر دے سن ۔ اسدا اونتی دے نال لگاتار جدوجہد چلدا رہندا سی ۔ ہولی - ہولی ایہہ راج اونتی دے ماتحت ہو گیا ۔

انگ - ایہہ مگدھ دے مشرق سی ۔ حال دے بہار دے منگیر اتے بھاگلپور ضلعے ۔ ایہناں دا راجگڑھ چمپا سی ۔ چمپا اس ویلے ہندوستان دے سبھتوں مشہور نگراں وچوں سی ۔ مگدھ دے نال ہمیشہ جدوجہد ہندا رہندا سی اتے انت وچ مگدھ نے اس راج نوں ہار کر اپنے وچ ملیا لیا ۔

کمبوج مہاجنپد - گاندھار - کشمیر دے شمال وچ سطح مرتفع پامیر وچ سی ، اسدے لہندے وچ بدخشان علاقہ کمبوج مہاجنپد کہاندا سی ۔ ہاٹک جاں راجپور اس راج دا راجگڑھ سی ۔ اس دے حکمران کمبوج لوک سن ۔

کاشی - اسدا راجگڑھ وارانسی سی ۔ جو ورنا اتے اسیں دریاواں دی سنگم اتے وسی سی ۔ حال دی وارانسی اتے آسپاس دا علاقہ اسوچ شامل رہا سی ۔ جین تیرتھنکر پارشوناتھ دے پیؤ اشوسین کاشی دے راجا سن ۔ اسدا ایودھیا راج دے نال جدوجہد رہندا سی ۔

کورُو - اج دے ہریانہ اتے دلی دا جمنا دریا دے لہندے والا حصہ شامل سی ۔ اسدا راجگڑھ جدید دلی ( اندرپرستھ ) سی ۔ جیناں دے اترادھئینسوتر وچ اتھے دے اکشواکُو نامی راجا دا ذکر ملدا اے ۔ جاتک کہانیاں وچ ستسوم ، کوروپتی اتے دھننجے اتھے دے راجا منے گئے اے ۔ کردھمجاتک دے مطابق ، ایہہ دے لوک اپنے سدھے - سچے منشیوچت ورتاؤ لئی آگوُ منے جاندے سن اتے دوجے علاقےآں دے لوک اوہناں نوں دھرم سکھن آؤندے سن ۔

کوشل - اتر پردیش دے فیض آباد ضلع ، گونڈا اتے بہرائچ دے علاقے شامل سن ۔ اسدا راجگڑھ شراوستی سی ۔ کوشل دے اک راجا کنش نوں پالگرنتھاں وچ بارانسگہو کیہا گیا اے ۔ اسی نے کاشی نوں جت کر ایودھیا وچ ملیا لیا سی ۔

گاندھار – پاکستان دا لہندا اتے افغانستان دا مشرقی علاقہ۔ اسدا راجگڑھ ٹیکسلا سی اسنوں اب دے قندھار نال جوڑن دی غلطی کئی وار لوک کر دندے ہن جو کہ اصل وچ اس علاقے سے کجھ دکھن وچ واقع سی ۔

چیدِی - حال وچ بندیلکھنڈ دا علاقہ ۔ اسدا راجگڑھ شکتیمتی سی ۔ اس راج دا ذکر مہابھارت وچ وی اے ۔ ششپال اتھے دا راجا سی ۔

وجی جاں ورجِی - ایہہ اٹھ گنتانترک کلوں دا سنگھ سی جو شمالی بہار وچ گنگا دے شمال وچ اوواقع سی اتے جسدا راجگڑھ ویشالی سی ۔ اسوچ اجوکے بہار راج دے دربھنگا ، مدھبنی اتے مظفرپور ضلعے شامل سن ۔

وتس جاں ونش- جدید اتر پردیش دے الہٰ آباد اتے مرزاپور ضلعے ۔ پراناں دے مطابق ، راجا نچکشُو نے جمنا دریا دے ساحل اتے اپنے شاہی خاندان دی قیام تدّ کیتی سی جدوں ہستناپور راج دا پتن ہو گیا سی ۔ اسدا راجگڑھ کوشامبی سی ۔

پانچال - لہندا اتر پردیش ۔ پانچال دیاں دو شاخاں سن ― شمالی اتے جنوبی ۔ شمالی پانچال دا راجگڑھ اہچھتر اتے جنوبی پانچال داکامپلی سی ۔ چلانی برہمدت پانچال دیس دا اک مہان راجہ سی ۔

مگدھ - دکھن بہار وچ واقع ۔ اسدی راجدھانی راجگرہ سی ۔ پراگ بدھ دور وچ اندر اتے جراسنگھ ایہہ دے پرمکھ راجہ سن ۔ شتپتھ باہمن وچ اسنوں کیکٹ کیہا گیا اے ۔ جدید پٹنا اتے گیا ضلعے اتے آسپاس دے علاقے۔

متسی (جنپد) جاں مچھّ - اسوچ راجستھان دے الور ، بھرتپور اتے جے پور ضلعے دے علاقے شامل سن ۔

مل (جنپد) - ایہہ وی اک گنسنگھ سی اتے مشرقی اتر پردیش دے علاقے اسدے علاقے سن ۔

سرسین جاں شورسین - اسدا راجگڑھ متھرا سی ۔

ایہہ سارے مہاجنپد اجوکے شمالی افغانستان توں بہار تک اتے ہندوکش توں گوداوری دریا تک وچ پھیلیا ہویا سی ۔ لمی نکائے دے مہاگووند ستّ وچ بھارت دی آکرتی دا ذکر کردے ہوئے اسنوں شمال وچ آئتاکار اتے دکھن وچ تربھجاکار یعنی اک بیلگاڈی دی طرحاں دسیا گیا اے ۔ بودھی نکاؤں وچ بھارت نوں پنج بھجیا وچ ورنت کیتا گیا اے - اتراپتھ ( پشچموتر حصہ ) ، مدھئدیش ، پراچی ( مشرقی حصہ ) دکھنیپتھ اتے اتراجیہ ( پچھم والا حصہ ) دا چرچہ ملدا اے ۔ استوں اس گل دا وی نشان ملدا اے کہ بھارت دی جغرافیائی ایکتا قبل مسیح چھیویں صدی سے ہی نظریاتی اے ۔ اسدے علاوہ جین گرنتھ بھگوتی نیم اتے نیم کرتانگ ، پاننی دی اشٹدھیایی ، بودھائن دھرمسوتر ( قبل مسیح ستویں صدی وچ رچت ) اتے مہابھارت وچ مہیا جنپد لسٹ اتے تکنا کرو تاں پاوانگے کہ شمال وچ ہمالہ توں کنیاکماری تک اتے لہندے وچ گاندھار پردیش توں لے کے مشرق وچ آسام تک دا پردیش اینہاں جنپداں توں ڈھکیا سی ۔ کوٹیلے نے اک چکرورتی بادشاہ دے دوران مکمل ہندوستان دی سیاسی ایکتا دے زریعہ سے اک ورہتر متحد بھارت دی پرسوچ کیتی سی ۔ ایساپورو چھیویں صدی سے ایساپورو دوجی صدی تک پرچلن وچ راے آہت سکوں دے ونڈ سے اندیشہ ہندا اے کہ ایساپورو چوتھی صدی تک مکمل بھارت وچ اک ہی مدرا پرچلت سی ۔ استوں اس یگ وچ بھارت دے ایکیکرن دی صاف جھلک وکھدی اے ۔

طاقت جدوجہد

قبل مسیح چھیویں صدی وچ جنہاں چار اہم راجاں نے مشہوری حاصل دی اوہناں دے نام ہن - مگدھ دے ہریانک ، کوسل دے اکشواکُو ، بال دے پرو متعلق اتے اونتی دے پردیوت ۔ ہریانک اک اجیہا خاندان سی جسدی قیام بہدرتھوں نوں پراست کرونے لئی بمبسار ولوں مگدھ وچ کیتی گئی سی ۔ پردیوتوں دا نام اجیہا اس خاندان دے بانی دے کارن ہی سی ۔ سنجوگ سے مہابھارت وچ ورنت مشہور راج - کورُو - پانچال ، کاشی اتے مچھی اس دور وچ وی سن اتے اوہناں دی گنتی ہن چھوٹی طاقتاں وچ ہندی سی ۔

قبل مسیح چھیویں صدی وچ اونتی دے راجا پردیوت نے کوشامبی دے راجا اتے پردیوت دے جوائی ادئن دے نال لڑائی ہوئی سی ۔ استوں پہلاں ادئن نے مگدھ دی راجگڑھ راجگرہ اتے حملہ کیتا سی ۔ کوسل دے راجا پرسینجت نے کاشی نوں اپنے ماتحت کر لیا اتے بعد وچ اسدے پتّ نے کپلوستُو دے بدھ دیو راج نوں جت لیا ۔ مگدھ دے راجا بمبسار نے انگ نوں اپنے وچ ملیا لیا اتے اسدے پتّ اجاتشترُو نے ویشالی ک لچھویاں نوں جت لیا ۔

قبل مسیح پنجویں صدی وچ پیرو اتے پردیوت ستالولپ نہی راے اتے ہریانکو اتیئکشوانکواننے سیاسی رنگ منچ اتے مورچہ سنہال لیا ۔ پرسینجت اتے اجاتشترُ دے وچ جدوجہد چلدا رہا ۔ اسدا ہنلانکِ کوئی نتیجہ نہیں نکلیا اتے انتتوگتوا مگدھ دے ہریانکوں نوں جات ملی ۔ اسدے بعد مگدھ اتر بھارت دا سبھتوں طاقتور راج بنّ گیا ۔ 475 ق م وچ اجاتشترُو دی موت دے بعد اسدے پتّ ادائن نے حکومت سامبھی اتے اسی نے مگدھ دا راجگڑھ راجگرہ سے پاٹلیپتر ( پٹنا ) منتقل کیتی ۔ ہنلانکِہ لچھویاں سے لڑدے سماں اجاتشترُو نے ہی پاٹلیپتر وچ اک قلعہ بندی بنوایا سی اتے اسدا ورتو راجگڑھ دے روپ وچ ادائن نے ہی کیتا ۔

ادائن اتے اسدے وارث حکمرانی اتے راجکاج وچ نکمے رہے اتے اسدے بعد ششناگ خاندان دا ویلہ شروع ہویا ۔ ششناگ دے پتّ کالاشوک دے بعد مہاپدم نند نام دا انسان حکومت اتے قابض ہویا ۔ اسنے مگدھ دی عظمت نوں اتے اُچا بنا دتا ۔ مہاجنپد دور دا سبھتوں وڈا سامراج مگدھ دا سی ۔

• گندھارا: راجگڑھ ٹیکسلا۔ پاکستان دا شمال مغربی خطہ راولپنڈی تو‏ں 18 میل شمال وچ تے اسلام آباد تو‏ں 30 کلومیٹر دور واقع ا‏‏ے۔ پاکستان دا مغربی علاقہ تے افغانستان دا مشرقی خطہ ریاست گندھارا دے تحت آیا۔ گندھار وچ نیم خوشبو ا‏‏ے۔ گندھاری گندھارا ملک دے 'سبل' نامی بادشاہ د‏‏ی بیٹی سی۔ کیونجے اوہ گندھارا د‏‏ی راجکماری سی ، اس لئی اس دا ناں گندھاری سی۔ پراناں (میتس 48.6؛ ویو 99،9) وچ گندھار دے بادشاہاں نو‏‏ں دروہ د‏‏ی اولاد کہیا جاندا ا‏‏ے۔ درھو یایاٹی دے پنج بیٹےآں وچو‏ں اک سی۔ یایاٹی دے 5 بیٹے سن - 1. پور ، 2. یادو ، 3. ٹرووس ، 4. عنو تے 5. ڈروہوئے۔ اسنو‏ں ویداں وچ پنچانند کہیا جاندا ا‏‏ے۔

گندھارا مہاجن پڈا دا اصل شہر سی۔ موجودہ پاکستان دا مغربی علاقہ تے افغانستان دا مشرقی خطہ اس وقت ہندوستان دا گندھار علاقہ سی۔ جدید قندھار اس خطے دے کچھ جنوب وچ واقع سی۔ انگوساڈنیکیا دے مطابق ، گندھارا دا بدھ تے بدھ تو‏ں پہلے دے زمانے وچ شمالی ہندوستان دے سولہ ضلعے وچ گنت‏ی د‏‏ی گئ سی۔ سکندر دے ہندوستان اُتے حملہ دے وقت ، گندھار وچ بہت ساریاں چھوٹی چھوٹی شاہی ریاسدیاں سن ، جداں کنورجنس ، ٹیکسلا ، وغیرہ۔ موریان سلطنت وچ پورا گندھار ملک شامل سی۔ پورش پور (جدید پشاو‏ر) تے ٹیکسلا اس دا راجگڑھ سی۔ ایہ 600 ق م تو‏ں لے ک‏ے گیارہويں صدی تک موجود سی۔

• کمبوج: جدید افغانستان؛ راجگڑھ راجپور۔ بدھ مت دے متون دے مطابق ، کمبوج ضلع شہنشاہ اشوک عظیم دا سرحدی صوبہ سی۔ کمبھوج دا ملک کشمیر تو‏ں ہندوکش تک پھیل گیا سی۔ اس دے دو وڈے شہر راج پور تے نندی پور سن ۔ راج پور اج کل راجوری کہلاندا ا‏‏ے۔ پاکستان دا ضلع ہزارہ وی کامبوج دے ماتحت سی۔ گندھارا ضلع کمبوج دے نیڑے سی۔ کمبوج اتھارا پتھ وچ گندھارا دے نیڑے واقع سی ، جس د‏‏ی صحیح جگہ جنوب مغرب وچ پونچھ دے علاقے وچ سمجھی جا سکدی ا‏‏ے۔ والمیکی رامائن دے مطابق ، کمبوج والہیک تے وانوئو ملک دے نیڑے واقع ا‏‏ے۔ جدید عقیدے دے مطابق ، راجوری تو‏ں تاجکستان تک کشمیر دا حصہ کامبوج سی جس وچ پامیر دا مرتکب تے بدخشان وی ا‏‏ے۔ بدخشاں افغانستان د‏‏ی ہندوکش پہاڑ د‏‏ی ہمسایہ ریاست اے تے پامیر سطح مرتفع ہندوکش تے ہمالیہ پہاڑیاں دے درمیان واقع ا‏‏ے۔

کننگھم نے اپنے معروف مضمون "ہندوستان دے قدیم جغرافیہ" وچ راج پور د‏‏ی شناخت جنوب مغربی کشمیر (ضلع پونچھ ، کشمیر) دے راجوری نامی اک قصبے نال کیندی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے اک ہور مشہور شہر سی جسنو‏ں نندی نگر کہیا جاندا ا‏‏ے۔ سکندر د‏‏ی یلغار دے وقت ، کمبہوج دے علاقے وچ ارشا (پاکستانی ضلع ہزارہ) تے ابیسار (ضلع پونچھ ضلع) نامی چھوٹی ریاستاں آباد سن۔

جن تھ‏‏اںو‏اں دے ناں اس وقت کابل ، قندھار ، بلخ ، واخان ، بگرام ، پامیر ، بدخشاں ، پشاو‏ر ، سوات ، چارسدہ ، وغیرہ نيں ، سنسکرت تے پراکرت-پیلی ادب وچ بالترتیب کمبھا یا کوہکا ، گندھار ، بالاک ، ووککان ، کاپیشہ ، میرو دے ناں نيں۔ ، کامبوج ، پورش پور (پشاو‏ر) ، سوواستو ، پشکلاوندی وغیرہ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔

• کورو: مہابھارت دے دور تو‏ں پہلے ، جنوبی کورس د‏‏ی بادشاہت ہندوکش تو‏ں پہلے کشمیر تک سی۔ بعد وچ اس نے پنچلاں اُتے حملہ کرکے اپنے علاقے نو‏‏ں وسعت دی۔ مہابھارت دے دور وچ ، کروس دا رقبہ میرٹھ تے سینویشور دے آس پاس سی تے راجگڑھ پہلے ہاسٹن پور تے بعد وچ اندرا پرستی سی۔ بدھ مت دے دور وچ ایہ سارا علاقہ کوشناں دے ماتحت سی۔

• پنچال: بریلی ، بدون تے فرخ آباد۔ راجگڑھ اہچیچھتر تے کمیلیہ۔ اس دے ناں دا پہلا تذکرہ یجوروید دے تیتریہ سنہیت وچ 'کمپیلہ' د‏‏ی شکل وچ ملدا ا‏‏ے۔ پانڈواواں د‏‏ی اہلیہ دراوپئی نو‏‏ں پنچال د‏‏ی شہزادی ہونے دے سبب پنچالی وی کہیا جاندا سی۔ کننگھم دے مطابق موجودہ روحیل کھنڈ شمالی پنچال تے دوآبہ جنوبی پنچال سی۔ پنچال نو‏‏ں پنج قبیلےآں دے لوکاں نے آباد کيتا سی۔ جداں کیوی ، کیشی ، سرنجیا ، ترواسس تے سومک۔ پنچالہ تے کڑو ضلعے اک دوسرے تو‏ں لڑدے سن ۔

• کوسالہ : اودھ؛ راجگڑھ سکیٹ تے شروستی۔
• شورسن : متھرا دے آس پاس دا علاقہ۔ راجگڑھ متھورا۔
• کاشی: وارانسی؛ راجگڑھ وارانسی۔
• مگدھا: جنوبی بہار ، راجگڑھ گیریراج (جدید راجگریھا)۔
• واٹسا: پریاگ (الہ آباد) تے اس دے آس پاس۔ راجگڑھ کوشمبی۔
• انگا: بھاگل پور؛ راجگڑھ چمپا۔
• متیس: جے پور؛ راجگڑھ ویرات نگر۔
• واججی: ضلعی دربھنگہ تے مظفر پور۔ راجگڑھ میتھلا ، جنک پوری تے وشالی۔
• ملالہ: ضلعی دیوریا۔ راجگڑھ کوشی نگر تے پاوا (جدید پدرونا)
• چیڈی: بندیل کھنڈ؛ راجگڑھ شکتی متی (موجودہ بندہ دے قریب)۔
• اوونتی: مالوا؛ راجگڑھ اججینی۔
• اوشمک: وادی گوڈاوری؛ راجگڑھ پنڈانیا ا‏‏ے۔

ایہ وی ویکھو

• جنپد
• گنسنگھ

باہری کڑیاں

• گن اتے لوک-راج دی اودھارنا ( دینک جگراتا )

حوالے