ہندوستان دی جدوجہد آزادی وچ مسلماناں دا حصہ
ہندوستان دی جدوجہد آزادی دے دوران ہلاک ہونے والےآں وچوں تقریباً ۶۵ فیصد مسلمان سن ۔ جس دے بارے وچ فوری اخبارات تے ہور ذرائع توں معلومات حاصل کيتیاں جاندیاں نيں۔ تحریک آزادی دے دوران شہید ہونے والےآں خصوصاً مسلم شہداء دی تعداد اس توں وی زیادہ ہو سکدی اے۔ اس دی وجہ ذرائع ابلاغ دی کمی، انگریز افسراں دی جابرانہ پالیسی، مسلم کمیونٹی وچ غربت، ناخواندگی تے ہندوستان دے بیشتر پینڈو علاقےآں دے لوکاں دی طرف توں آزادی دے حق دے لئی دتی گئی قربانیاں سی۔ بوہت سارے مسلماناں دی قربانیاں تریخ دے اوراق وچ گم نيں۔ برطانوی سلطنت تے ایسٹ انڈیا کمپنی دے خلاف جدوجہد آزادی دے دوران مسلم حکمراناں، حکمراناں، سپاہیاں، ہندوستان دے مختلف حصےآں وچ باغیاں تے عام لوکاں دی طرف نال کيتی جانے والی شدید جدوجہد تے اجتماعی شہادتاں وڈی دلچسپ، سنجیدہ تے متاثر کن شہادتاں دی داستاناں نيں۔ سورت وچ ایسٹ انڈیا کمپنی دے نمائندےآں نوں سب توں پہلے مغل شہنشاہ اورنگزیب نے ۱۶۸۶ء وچ ہندوستان چھڈنے نوں کہیا۔
۱۸۷۱ وچ برطانوی افسر ڈبلیو ڈبلیو ہنٹر نے اپنی کتاب The Indian Muslim وچ لکھیا کہ ہندوستانی مسلمان کئی سالاں توں برطانوی سلطنت دے لئی سنگین خطرہ سن ۔ اس دے تاریخی پس منظر دے بارے وچ گل کردے ہوئے اوہ لکھدے نيں کہ میسور دے حیدر علی تے انہاں دے بیٹے ٹیپو سلطان نے ۱۷۸۰ توں ۱۷۹۰ دے درمیان برطانوی سلطنت دے خلاف کامیابی توں طاقتور تنظیماں بناواں، جنہاں توں نمٹنے دے لئی سلطنت نوں سخت محنت کرنا پئی۔
۱۷۶۴ عیسوی وچ پلاسی (۱۷۵۷) تے بکسر دی لڑائیاں دے بعد، بنگال اُتے انگریزاں دے انتظامی تے معاشی قبضے دے خلاف مسلمان فقیراں تے ہندو سنیاسیاں دے خلاف مشترکہ فوجی بغاوت ہوئی۔ اس بغاوت دے رہنما کانہاپور (اتر پردیش) دے اک مسلم صوفی مجنو شاہ دی قیادت وچ تقریباً ۲۰۰۰ باغیاں نے سرکاری خزانے نوں لُٹیا تے غریباں تے ضرورت منداں وچ تقسیم کيتا۔ ۱۷۶۳ توں ۱۷۸۶ تک، مجنون شاہ نوں اک خطرناک باغی ہونے دی وجہ توں اک گوریلا جنگ وچ برطانوی افسراں نے مار ڈالیا۔ انہاں دی شہادت دے بعد، ہندوواں تے مسلماناں نے، موسیٰ شاہ تے ہندو سنیاسی رہنما بھوانی بھاٹھک دی قیادت وچ ، مشترکہ طور اُتے برطانوی سلطنت دے خلاف جنگ کيتی
فرائضی تحریک دا آغاز بنگال وچ ہی ۱۸۳۱ وچ احمد شاہ بریلوی، حاجی شریعت ال خان، میر تیتو، عنیت علی، ولایت علی تے سید احمد دی قیادت وچ ہويا۔ جنگ میر ٹیٹو نے غریباں نوں متحرک کرکے تے انگریز افسراں دی مدد توں زمینداراں دے خلاف فوج بنا کے شروع دی سی۔ میر تیتو تے اس دے نائب غلام معصوم سمیت کئی مسلماناں نوں جنگ دے بعد انگریز افسراں نے گرفتار کر کے قتل کر دتا۔
اسی زمانے وچ جدوں ۱۸۵۷ء وچ ریاست بہار وچ برطانوی سلطنت دے خلاف جدوجہد دی خبر پہنچی تاں سید احمد، عنایت علی، کرامت علی، زین الدین، فرحت حسین تے ہور ممتاز شخصیتاں دی قیادت وچ دو ہزار توں ودھ مسلم رہنما۔ پٹنہ وچ مسلماناں دی اک وڈی تعداد نے بغاوت کيتی۔ اک ہور مسلم رہنما، پیر علی دی قیادت وچ پٹنہ وچ بغاوت ۱۸۵۷ دے غدر دا حصہ نئيں سی، لیکن پیر علی، وارث علی تے بوہت سارے دوسرے مسلمان انقلابیاں نوں ۱۸۵۷ وچ برطانوی حکومت دے خلاف ہونے دی وجہ توں پھانسی دے دتی گئی۔ ۱۸۵۷ء دی غدر قدرتی طور اُتے مغل بادشاہ بہادر شاہ ظفر مرحوم دی قیادت وچ فرقہ وارانہ ہم آہنگی تے قومی اتحاد دے تحت انگریزاں دے خلاف ہندوؤں، مسلماناں تے سکھاں نے لڑی سی۔ تب ہی برطانوی حکومت کیتی 'تقسیم کرو تے حکومت کرو' دی پالیسی شروع ہوئی۔ نانا صاحب دے بوہت سارے ساتھی مولوی احمد اللہ شاہ، فیض آباد، فضل الحق،
۱۰ مئی ۱۸۵۷ نوں میرٹھ وچ ہونے والی بغاوت وچ کل ۸۵ سپاہیاں نے حصہ لیا۔ انہاں وچ نصف مسلمان فوجی سن ۔ شیخ پیر علی، امیر قدرت علی، شیخ حسن الدین تے شیخ نور محمد مسلم باغی افواج دے سرکردہ رہنما سن ۔ لکھنؤ وچ بیگم حضرت محل دی قیادت وچ بہت خطرناک بغاوت ہوئی۔ مولوی عبداللہ خان بغاوت دے دوران شہید ہو گئے۔ اک قول دے مطابق ۱۸۵۷ء دی بغاوت دے بعد ملک دے مختلف حصےآں وچ ۵۰۰۰ علمائے کرام نوں پھانسی دے دتی گئی، کیونجے علماء طبقے نے انگریز راج دے خلاف براہ راست جدوجہد دا اعلان کيتا سی۔
مظفر نگر وچ امداد اللہ خان نے قاسم نانتوی، رشید گنگوئی وغیرہ دی مدد توں شیاملی تے تھانہ بھون وچ انگریز افواج نوں شکست دتی۔ برطانوی رپورٹاں تے اخبارات دے مطابق کئی مسلمان سوانیاں نے وی انگریزاں دے خلاف جنگاں وچ حصہ لیا۔ مثال دے طور اُتے دہلی وچ اک برطانوی سواݨی دے بارے وچ خبر اے کہ اک نامعلوم برقعہ پوش مسلم سواݨی نے کئی برطانوی فوجیاں نوں ہلاک کر دیا
یحییٰ علی، ظفر، ابراہیم مدل، رفیق مڈل تے بوہت سارے دوسرے جو کہ انبالہ، پٹنہ، مالدہ، دہلی، میرٹھ تے راج محل ورگے شہراں وچ بغاوتاں دے بعد گرفتار کيتے گئے سن، بھیجے گئے۔ بعد وچ سخت سزاواں تے پھانسیاں دتیاں گئیاں۔ انگریز وائسرائے لارڈ میو نوں شیر علی آفریدی نے انڈمان وچ ہی قتل کر دتا سی۔ لارڈ میو ۱۸۶۹ توں ۱۸۷۲ تک ہندوستان دے گورنر جنرل رہے۔
مورخ بپن چندر پال نے اپنی سوانح عمری 'میرے جیون پاکم، یوتھ دے دناں دی یاداں (۱۸۵۷–۱۸۶۴)' وچ مسلم عوام دی قربانیاں، جدوجہد تے لڑائیاں دا تفصیل توں ذکر کردے ہوئے لکھیا اے کہ انہاں دی زندگی اُتے مسلمان حکمراناں، فوجیاں نے تے عام لوکاں دی شہادت دا گہرا اثر ہُندا اے۔ مشہور انقلابی ترلوکیا چکرورتی دے مطابق، جہاں سانوں مسلمان انقلابی بھائیاں دی شہادت، بے مثال رویہ تے جرأت توں حب الوطنی دا سبق ملدا اے، اوتھے سانوں انہاں عظیم محب وطناں دی نادانستہ غلطیاں دے بارے وچ وی معلومات ملدی نيں۔ ریاست مہاراشٹر وچ اک روہیلا مسلمان ابراہیم خان دی قیادت وچ گوریلا جنگ دے ذریعے نوآبادیاتی حکمراناں دے خلاف اک شدید بغاوت قابل ذکر اے۔
تحریک ریشمی رومال دا آغاز ۱۹۰۵ وچ شیخ الاسلام مولانا مسعود حسن تے مولانا عبید اللہ سندھی نے کيتا۔ اس دے تحت تمام ہندوستانی ریاستاں نوں برطانوی سلطنت دے خلاف متحد ہونا سی۔ دونے لیڈراں نوں مالٹا تے کالےپانی بھیج کے سزائے موت سنائی گئی۔ ۱۹۰۷ وچ ، پنجاب وچ شروع ہونے والی کساناں دی تحریک دے دوران، سردار اجیت سنگھ تے لالہ لاجپت رائے، سید حیدر رضا تے بوہت سارے دوسرے مسلماناں دے نال، پگڑی سمبھال جٹا تحریک وچ ودھ چڑھ کر حصہ لیا۔ پہلی جنگ عظیم (۱۹۱۴–۱۸) دے دوران مولانا عبید اللہ سندھی تے مولانا مسعود حسن دی بغاوتاں وی قابل ذکر نيں۔
پنجاب وچ ڈاکٹر۔ سیف الدین کچلو، آصف خان وغیرہ ورگے مسلم لیڈراں دی قیادت وچ سینکڑاں مسلماناں نے جدوجہد آزادی دے دوران شہادتاں دتیاں جلیاں والا باغ دے قتل عام دے دوران شہید ہونے والے ۳۷۹ نہتے لوکاں وچوں ۵۸ مسلمان سن ۔
مالابار، کیرالہ وچ ۱۹۲۱ دی موپلا بغاوت اک خوفناک سی۔ موپیلا یا میپیلا اک اصطلاح اے جو مالابار وچ رہنے والے مسلماناں دے لئی استعمال ہُندی اے۔ ملاباری مسلماناں دی ایہ بغاوت اس قدر خوفناک سی کہ انگریز افسراں دے ریکارڈ دے مطابق ۲۳۳۷ باغی مارے گئے تے ۱۶۵۲ زخمی ہوئے تے ۴۵۰۰۰ گرفتار ہوئے۔ غیر سرکاری اطلاعات دے مطابق ۴۵۰۰ توں ۵۰۰۰ میپیلا مسلمان شہید ہوئے۔
انڈین نیشنل کانگریس دی طرف توں جدوجہد آزادی دے دوران شروع کيتے گئے دھرناں، ایجی ٹیشنز تے کنونشناں وچ بوہت سارے مسلمان وی شہید ہوئے۔ جدوجہد آزادی دے چند ممتاز مسلم رہنماواں دے ناں بدرالدین طیب جی، رحمت اللہ سیانی، محمد علی انصاری، حکیم اجمل خان، حسرت موہانی، مولانا عبدالکلام آزاد، علامہ اقبال، آغا خان، مولانا محمد علی، نوابزادہ لیاقت علی نيں۔ خان، چوہدری رحمت علی، اشفاق اللہ خان، سرحدی گاندھی خان عبدالغفار خان، سیف الدین کچلو، میاں اکبر شاہ، لیفٹیننٹ کرنل عزیز احمد، احسن قادر، شاہ نواز، ڈاکٹر۔ ذاکر حسین، عنایت اللہ خان مشرقی، سید محمد شرف الدین قادری، عباس علی تے بخت خان وغیرہ۔
مختصر ایہ کہ مغل بادشاہ اورنگ زیب توں آزادی تے ۱۹۴۷ وچ تقسیم ہند تک، مندرجہ بالا دے مطابق مسلم معاشرے دے مختلف طبقات بشمول نواب، پیر، فقیر، منصبدار، زمیندار، امیر، غریب، سپاہی، نیم فوجی، نے ایہ کم کيتا۔ ہر طبقے دے لوک شہید ہوئے۔ برطانوی حکمراناں دی 'تقسیم کرو تے حکومت کرو' دی پالیسی دے برعکس ہر انقلابی بغاوت، چاہے اوہ ۱۸۵۷ دی پہلی آزادی دی جدوجہد ہوئے، غدر پارٹی تے آزاد ہند فوج دی ہور تحریکاں وچ ودھ چڑھ کر حصہ لیا۔ ايسے طرح مہاتما گاندھی ورگے قومی رہنماواں نے وی علاقائی جماعتاں دی طرف توں انڈین نیشنل کانگریس، خلافت، سول نافرمانی، عدم تعاون تے ہندوستان چھڈو اُتے شروع کيتی گئی مختلف تحریکاں وچ حصہ لیا۔ جدید ہندوستان دے مشہور عالم خوشونت سنگھ دے مطابق، 'ہندوستان دی آزادی مسلماناں دے خون نال لکھی گئی اے۔ ہندوستانی جدوجہد آزادی وچ انہاں دی شراکت بہت زیادہ اے، اس حقیقت دے باوجود کہ مسلماناں دی آبادی بوہت گھٹ اے۔
اس مضمون وچ صرف انہاں اہم مسلم حب الوطناں، واقعات، بغاوتاں، لڑائیاں تے شہید مسلماناں دا ذکر کرنے دی کوشش کيتی گئی اے، جو بہت اہم سن ۔ محب وطن مسلمان آزادی پسند جنگجو تن پہلوآں توں پوری طرح واقف سن، پہلا برطانوی راج توں آزادی حاصل کرنے دے لئی، دوسرا 'تقسیم کرو تے حکومت کرو' دی پالیسی دے خلاف ہندو مسلم برادری دے اتحاد دے تحت برطانوی راج دے خلاف لڑنا تے تیسرا برطانوی راج دے خلاف لڑنا۔ قوم پرست پالیسی دے تحت سالمیت تے اتحاد نوں برقرار رکھنے دے لئی۔