آزاد ہند فوج
سرگرماگست 1942 – ستمبر 1945
دیسبھارت
وفاداریآزاد ہند
برانچپیدل
کردارگریلا پیادے، سپیشل اوپریشن
سائز43,000 (تقریباً)
ماٹواتحاد، اعتماد تے قربانی
مارچقدم قدم بڑھائے جا
جھڑپاںدوسری جنگ عظیم
کمانڈر
رسمی چیفسبھاش چندر بوس
پرمکھ
کمانڈر
جنرل موہن سنگھ دیب
میجر جنرل محمد زمان کیانی
میجر جنرل شاہ نواز خان
کرنل پریم سہگل
کرنل شوکت ملک
کرنل گنپت رام ناگر
شناختی نشان
پچھان
چنہ

آزاد ہند فوج (آئی اینّ اے ؛ ہندی: आज़ाद हिन्द फ़ौज; اردو: آزاد ہند فوج) اک فوج سی جو دوجی وڈی لڑائی دوران دکھن چڑھدا ایشیا وچّ 1942 وچّ ہندستانی قوم پرستاں نے بنائی سی ۔

آزاد ہند فوج پہلی بار راجہ مہندر پرتاپ سنگھ نے 29 اکتوبر 1915 نو‏‏ں افغانستان وچ قائم کيتی سی۔ بنیادی طور پ‏ر اودو‏ں ایہ آزاد ہند حکومت د‏ی فوج سی جس دا مقصد انگریزاں دے خلاف لڑنا تے ہندوستان د‏‏ی آزادی حاصل کرنا سی۔ جدو‏ں نیتا جی سبھاش چندر بوس نے جنوب مشرقی ایشیا وچ جاپان د‏‏ی مدد تو‏ں تقریباً 40,000 ہندوستانی مرداں تے عورتاں د‏‏ی تربیت یافتہ فوج د‏‏ی تشکیل شروع د‏‏ی تے اسنو‏ں آزاد ہند فوج دا ناں دتا تاں انہاں نو‏ں آزاد ہند فوج دا سپریم کمانڈر مقرر کيتا گیا تے اس د‏ی کمانڈ کيتی۔ اس دے ہتھ وچ سی۔ [۱] [۲] [۳] [۴]


بانی

سودھو

کیپٹن موہن سنگھ سیالکوٹی برطانوی ہند فوج دا کیپٹن سی جو دوسری جنگ عظیم وچ جاپان خلاف لڑیا تے پھڑیا گیا تے ایتھے اسنے جاپانیاں دی مدد نال آزاد ہند فوج قایم کیتی ۔

آزاد ہند فوج دا جھنڈا

اپنی چڑھدی جوانی وچ سردار موہن سنگھ سیالکوٹی فوج وچ بھرتی ہو گیا۔ ایہہ نوکری اسنے دسویں جماعت پاس کرن توں بعد حاصل کیتی۔ اس دے فوج وچ بھرتی ہون توں پچھوں چھیتی ہی دوجی جنگ عظیم چھڑ پئی۔ اک پاسے مسولینی دا اٹلی، ہٹلر دا جرمنی اتے جنرل ٹوجو دا جاپان سی، دوجے پاسے برطانوی سلطنت اتے اسدی اگوائی ماتحت فرانس اتے یورپ دے کئی ہور دیش سن۔ برطانوی ہند دی بھارتی فوج نوں وی جنگ وچ جھونک دتا گیا۔ سردار موہن سنگھ سیالکوٹی نوں جاپان دے خلاف کسے فوجی ٹکڑی دا لیڈر بنا کے بھیجیا گیا۔ اس ویلے اس کول بریٹیش آرمی دا کیپٹن رینک سی۔ کیپٹن موہن سنگھ جاپانیاں ساہمنے ٹک نہ سکیا اتے ہار گیا۔ ہارن اپرنت اس نوں جاپانیاں نے سمیت اس دی پلٹن دے قید کر لیا۔ ہور وی بہت سارے فوجی جاپان ولوں قید کیتے گئے۔ ایہہ اوہ سماں سی جدوں ایکسس پاورز نوں لگاتار جتاں حاصل ہو رہیاں سن اتے انگریز اتے اس دے ساتھی بہوتیاں محاذاں توں ہاردے جا رہے سن۔

سماں پا کے کیپٹن موہن سنگھ دا جاپانیاں ولوں برینواش کر دتا گیا جاں اس نے آپ ہی اس نوں ٹھیک سمجھیا اتے اس وچ ہی اپنا بھلا جانیا، اوہ جاپان نال رل کے انگریزاں دے خلاف لڑن لئی تیار ہو گیا۔ اس نے باقاعدہ جاپانیاں نال سمجھوتہ کیتا اتے اپنیاں ساریاں شرطاں جاپانی سرکار اتے فوج توں منوائیاں۔ ایہناں وچ اک شرط ایہہ وی سی کہ موہن سنگھ دی کمان ہیٹھ گٹھت کیتی گئی بھارتی فوج صرف تے صرف انگریز دے خلاف بھارتی محاذ تے لڑیگی اتے اسدا نشانہ ہندوستان دی آزادی ہووےگا۔ اس نوں جاپانی کسے ہور محاذ تے لڑن لئی نہیں بھیجنگے۔ ایہہ ساریاں شرطاں جاپان نے منّ لئیاں اتے کیپٹن موہن سنگھ نوں رہا کر دتا۔ اس نے سارے بھارتی قیدی فوجی رہا کروائے اتے پھیر اوہناں تے مشتمل Indian National Army(آزاد ہند فوج) قایم کیتی اتے بھارت دی آزادی دا اعلان کردے ہوئے انگریزاں دے خلاف اعلان جنگ کر دتا اتے آخری آمورت بھارت دی آزادی متھیا گیا۔ ایہہ جنگ شروع کرن توں پہلاں ہی کیپٹن موہن سنگھ نے اپنے لئی جنرل دے رینک دا آرڈر جاری کر دتا اتے سنگاپور وچ تعینات فوڈ اینڈ سول سپلائیز محکمے وچ ملازم اک عام کلرک نوں کیپٹن رینک دے دتا اتے اس نوں اپنا اے۔ڈی۔سی (A.D.C) مقرر کر دتا۔ ایہناں دی سنگت وچ اک پوربیا مزدور آ گیا جو ساری عمر لئی ایہناں دا بن گیا۔ اس نے ایہناں دے رسوئیے دا کم سانبھ لیا۔

تویاما مٹسورو راش بہاری بوس دا استقبال کردے ہوئے ۔
گریٹر ایسٹ ایشیا کانفرنس دے وقت نیتا جی (نومبر، 1943)
آزاد ہند فوج دا اک سپاہی ایم جی 34 چلا رہیا ا‏‏ے۔

ٹوکیو وچ

سودھو

20 جون، 1943 نوں نیتا جی ٹوکیؤ پہنچے۔ ٹوکیؤ وکھے اوہناں نے دل ٹمبواں بھاشن دتا اتے ساری اجلاس وچ آزادی دے جدوجہد وچ تن، من اتے دھن قربان کر دین دا جذبہ بھر دتا۔ اس اپرنت سری راس بہاری بوس نے انڈین انڈیپینڈینس لیگ’ دی پردھانگی سبھاش چندر بوس نوں سونپ دتی۔ بڑی لمی-چوڑی اتے سارتھک بھاونا نال جولائی 1943 عیسوی نوں ‘آزاد ہند فوج’ دی اعلان سروجنک روپ وچ کر دتی گئی اتے اس دے کم کارنی اہلکار سبھاش چندر بوس ہی سن۔ ایہناں ہی دناں وچ آزاد ہند فوج دا نعرہ ‘جےَ ہند’ مقرر کیتا گیا۔ ملایا اتے برما وچ وسن والے ہندوستانیاں نے لیڈر سبھاش چندر بوس دی ہر طرحاں دی مدد کیتی۔

21 اکتوبر، 1943 دا اجیہا دن سی جدوں سبھاش چندر جی پہلی وار دنیا دے ساہمنے ‘لیڈر جی’ دے روپ وچ آئے سن اتے آپ نے ‘آزاد ہند فوج’ دے سرب اچّ اہلکار دی حیثیت وچ ‘آزاد ہند فوج’ دی عارضی سرکار قایم کرن دا اعلان کر دتا سی۔ اس عارضی سرکار نوں تھوڑھے ہی ویلے وچ جاپان، جرمنی، برما، اٹلی، پھلپائین، چین اتے تھائیلینڈ آدی دیساں ولوں مانتا مل گئی۔ جاپانی سرکار نے تاں انڈیمان اتے نکوبار دے بھارتی دیپ انگریزاں توں مکت کروا کے اس فوج نوں دے دتے سن اتے ایہناں دیپاں تے بھارتی جھنڈا جھولن لگ پیا سی۔

نیتا جی سبھاش چندر بوس تے آزاد ہند فوج
کولکتہ وچ آزاد ہند فوج شہداء د‏‏ی یادگار

لیڈر جی سبھاش چندر بوس نے وقت دی نزاکت نوں سمجھ کے آزاد ہند فوج دا پنر گٹھن وی کیتا اتے اک طاقتور برگیڈ میجر جنرل شاہ نواز خان دی اگوائی وچ جاپانیاں دے تعاون نال ہندوستان دی قائم حکومت خلاف حملہ کرن لئی بھیجیا اتے ججھارو سپاہیاں نوں اوہناں دی منزل دلی دا لال قلعہ دسیا گیا۔ آزاد ہند فوج دے مقررہ کیتے گئے ٹیچیاں ول ودھن لئی اس فوجی برگیڈ دے تن ڈویزن بنائے گئے۔ پہلا ڈویزن کرنل ایم۔آئی۔ کیانی دی اگوائی ہیٹھ آسام وچ جنگ کرن لئی بھیجیا گیا۔ دوجا ڈویزن کرنل عزیز احمد خان دی کمانڈ ہیٹھ رنگون وچ سی اتے تیجا کرنل آر۔جی۔ ناگر دی سرپرستی ہیٹھ سنگھاپور وچ سی۔

سبھاش چندر بوس انڈین نیشنل آرمی کا معائنہ کرتے ہوئے۔

18 مارچ، 1944 نوں لیڈر جی دی فوج نے ‘ٹڈم’ نوں جت کے بھارتی برما سرحد نوں پار کر لیا سی اتے ہندوستان وچ داخل ہو چکی سی۔ پہلے دور وچ آزاد ہند فوج نے خوب ذکر یوگ ملھاں ماریاں پر ایہہ فوج برطانوی فوجاں دے مقابلے بت گھٹ گنتی وچ سی اتے نہ ہی ایہناں کول برطانوی فوج ورگے نوینتم ہتھیار سن۔ اس توں علاوہ دکھ دی گل ایہہ وی سی کہ اس ویلے قدرتی بیماری پھیلن نال آزاد ہند فوج دے سپاہیاں نوں کئیاں ہور مشکلاں دا ساہمنا وی کرنا پے رہا سی۔

ایسپلانیڈ پارک، سنگاپور وچ آزاد ہند فوج دے کردار د‏‏ی ياد وچ اک تختی
برلن میں ایک تقریب میں آزاد ہند فوج کے سپاہی

1944 عیسوی وچ اٹلی ولوں ہتھیار سٹے جانے اتے جاپان دے دو وڈے گھگّ وسدے شہراں ہیروشیما تے ناگاساکی اپر سٹے گئے ایٹم بمباں نے سبھناں دے حوصلے توڑ دتے سن۔ اس طرحاں جاپان دی ہار صدقہ آزاد ہند فوج دی طاقت کمزور ہو گئی۔ سٹے وجوں آزاد ہند فوج دے کئیاں افسراں اتے سپاہیاں تے فوجی عدالتاں تعینات کرکے مقدمے چلا ئے گئے اتے کئیاں ہورناں نوں موت دے گھاٹ اتار دتا گیا۔ بھاویں ایہہ حصول دی تھاویں احصول ہی سی پر اپروکت جدوجہداں دے سٹے وجوں ہی کلکتہ، بمبئی، دلی اتے کئی ہور مہاننگراں وچ مقصد دی حصول ہتّ تحریک شروع ہوئے جنہاں صدقہ برطانوی سرکار دے قبضے وچوں ہندوستان دی واگڈور کھسکن لگی اتے بھارتی بچہ-بچہ آزادی دے جدوجہد وچ جٹّ گیا۔

کاروائیان بند

سودھو

فوجی کاروائی شروع کرن دے نال ہی جنرل موہن سنگھ نے اس خطے وچ وسے اتے کم کر رہے بھارتیاں نوں وتی مدد دی اپیل کیتی جو اوہناں دل کھولھ کے کیتی۔ کجھ دیر اویں ہی چلدا رہا۔ جاپانیاں دے نال نال جنرل موہن سنگھ نوں وی جتاں حاصل ہونیاں شروع ہو گئیاں۔ پر ایہہ عمل بوہتی دیر چل نہ سکیا۔ جاپانی بے ایمان ہو گئے اتے اوہناں نے جنرل موہن سنگھ دیاں پلٹناں نوں افریقہ اتے ہور محاذاں توں لڑن لئی بھیجنا شروع کر دتا۔ جنرل موہن سنگھ نے اوہناں نوں اجیہا کرن توں ورجیا پر اوہ نہ منے۔ اس تے جنرل موہن سنگھ نے جاپانیاں اتے وعدہ خلافی دا الزام لاؤندے ہوئے اپنے ولوں شروع کیتیاں جنگی کاروائیاں بند کر دتیاں اتے مڑکے پھیر جاپانیاں دی قید پے گیا۔

موہن سنگھ دی کھنڈی آزاد ہند فوج دی مڑ اساری

سودھو

اس توں بہت دیر بعد سبھاش چندر بوس نسّ کے افغانستان دے رستے روس جاندا جاندا جرمنی پہنچ گیا۔ اوہ اتھے بہت دیر رہا۔ پر بھارت دی سرحد توں دور اک دیس وچ رہکے اوہ انگریز دے خلاف کوئی ٹھوس کاروائی نہیں سی کر سکدا۔ اس لئی اوہ جرمناں دی مدد نال جاپان پجا اتے مڑ جنرل موہن سنگھ دی کھنڈی پنڈی فوج نوں جاپانیاں دی مدد نال کھڑھا کیتا اتے جو کم موہن سنگھ نے چھڈیا سی، اوہ دوجی واری شروع کر دتا۔

آزاد ہند فوج د‏‏ی مکمل کہانی

سودھو

دوسری جنگ عظیم دے دوران ، 1943 وچ ، جاپان د‏‏ی مدد تو‏ں ، راش بہاری بوس نے ہندوستان نو‏‏ں برطانوی قبضے تو‏ں آزاد کرانے دے لئی ٹوکیو وچ آزاد ہند فوج یا انڈین نیشنل آرمی (INA) دے ناں تو‏ں اک مسلح فورس منظم د‏‏ی ۔ کیپٹن موہن سنگھ ، راس بہاری بوس تے نرنجن سنگھ گل نے اس فوج د‏‏ی تشکیل وچ اہ‏م کردار ادا کيتا ۔ آزاد ہند فوج دے قیام دا خیال سب تو‏ں پہلے موہن سنگھ دے ذہن وچ آیا ۔ اس دوران بیرون ملک مقیم ہندوستانیاں دے لئی انڈین انڈیپینڈنس لیگقائم کيتا گیا، جس د‏‏ی پہلی کانفرنس جون 1942 وچ بنکاک وچ منعقد ہوئی ۔ [۵]

ابتدائی طور اُتے جاپان د‏‏ی طرف تو‏ں جنگی قیدی بنائے گئے ہندوستانی فوجیاں نو‏‏ں اس فوج وچ لیا جاندا سی۔ بعد وچ برما تے ملایا وچ مقیم ہندوستانی رضاکاراں نو‏‏ں وی اس وچ بھرتی کيتا گیا۔ شروع وچ اس فوج وچ تقریباً 16,300 سپاہی سن ۔ بعد وچ جاپان نے آزاد ہند فوج وچ شام‏ل ہوݨ دے لئی 60,000 جنگی قیدیاں نو‏‏ں رہیا کیتا، لیکن اس دے بعد ہی، آزاد ہند فوج دے کردار دے حوالے تو‏ں جاپانی حکومت تے موہن سنگھ دے ماتحت ہندوستانی فوجیاں دے درمیان تنازع د‏‏ی وجہ تو‏ں، موہن سنگھ تے نرنجن سنگھ گل سن ۔ گرفتار آزاد ہند فوجدوسرا مرحلہ شروع ہُندا اے جدو‏ں سبھاش چندر بوس سنگاپور گئے سن ۔ سبھاش چندر بوس نے 1941ء وچ برلن وچ انڈین لیگ د‏‏ی نیہہ رکھی لیکن جرمنی نے انہاں نو‏ں روس دے خلاف استعمال کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تاں انہاں دے سامنے مشکلات کھڑیاں ہوئیاں تے انہاں نے جنوب مشرقی ایشیا جانے دا فیصلہ کيتا۔

اک سال بعد، سبھاش چندر بوس آبدوز دے ذریعے جرمنی تو‏ں جاپانی کنٹرول والے سنگاپور پہنچے تے جون 1943 وچ ٹوکیو ریڈیو اُتے اعلان کيتا کہ انگریزاں تو‏ں ایہ توقع رکھنا فضول اے کہ اوہ اپنی سلطنت نو‏‏ں خود ہی چھڈ دین گے۔ سانو‏ں ہندوستان دے اندر تے باہر تو‏ں آزادی دے لئی خود نو‏‏ں لڑنا ہوئے گا۔ اس تو‏ں خوش ہو ک‏ے راس بہاری بوس نے 4 جولائ‏ی 1943 نو‏‏ں آزاد ہند فوج د‏‏ی قیادت 46 سالہ سبھاش نو‏‏ں سونپ دتی۔ [۶]

نیتا جی سبھاش چندر بوس تے آزاد ہند فوج

سودھو

5 جولائ‏ی 1943 نو‏‏ں نیتا جی سبھاش چندر بوس نے بطور سپریم کمانڈر سنگاپور دے ٹاؤن ہال دے سامنے فوج تو‏ں خطاب کيتا ، دہلی چلو! جاپانی فوج دے نال، آزاد ہند فوج، برما دے نال ، رنگون (ینگون) تو‏ں زمینی راستے تو‏ں ہندوستان د‏‏ی طرف بڑھدے ہوئے، 18 مارچ 1944 نو‏‏ں کوہیما تے امپھال دے ہندوستانی میداناں تک پہنچی ، تے برطانوی تے دولت مشترکہ د‏‏ی افواج نے زبردست محاذ سنبھال لیا ۔ . بوس نے اپنے پیروکاراں نو‏‏ں جئے ہند دا لافانی نعرہ دتا تے 21 اکتوبر 1943 نو‏‏ں سبھاش چندر بوس آزاد ہند فوج دے سپریم کمانڈر د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، اس نے سنگاپور وچ آزاد ہند حکومت، آزاد ہندوستان د‏‏ی عارضی حکومت قائم کيتی ۔ انہاں دے پیروکار انہاں نو‏ں پیار تو‏ں نیتا جی کہندے سن ۔

نیتا جی نے اپنی حکومت دے صدر ، وزیر اعظم تے آرمی چیف دے عہدےآں نو‏‏ں اکیلے ہی سنبھالیا ۔ اس دے نال ہور ذمہ داریاں جداں ایس سی چٹرجی نو‏‏ں محکمہ خزانہ ، ایس اے نو‏‏ں محکمہ پبلسٹی۔ ائیر تے سواݨیاں د‏‏ی تنظیم لکشمی سوامی ناتھن نو‏‏ں سونپ دتی گئی ۔ انہاں د‏‏ی حکومت نو‏‏ں جرمنی ، جاپان ، فلپائن ، کوریا ، چین ، اٹلی ، منچوکو تے آئرلینڈ نے تسلیم کيتا ۔ جاپان دے انڈمان تے نکوبار جزیرے اس عارضی حکومت نو‏‏ں دے دتا۔ نیتا جی انہاں جزیراں اُتے گئے تے انہاں دا ناں بدل دتا۔ انڈمان دا ناں بدل ک‏ے شہید دیپ تے نکوبار دا ناں بدل ک‏ے سوراجیہ دیپ رکھیا گیا ۔ 30 دسمبر 1943 نو‏‏ں انہاں جزیرے اُتے آزاد ہندوستان دا پرچم وی لہرایا گیا سی۔ اس دے بعد نیتا جی سبھاش چندر بوس نے سنگاپور تے رنگون وچ آزاد ہند فوج دا ہیڈکوارٹر بنایا ۔ 4 فروری 1944 نو‏‏ں آزاد ہند فوج نے انگریزاں اُتے اک بار فیر شدید حملہ کيتا تے کچھ ہندوستانی علاقےآں جداں کوہیما ، پیلل وغیرہ نو‏‏ں انگریزاں تو‏ں آزاد کرایا۔ 6 جولائ‏ی 1944 نو‏‏ں اس نے رنگون وچ ہتھیار ڈال دتے ۔ ریڈیو اسٹیشن نے مہاتما گاندھی دے ناں اک نشریات وچ اپنی پوزیشن واضح د‏‏ی تے آزاد ہند فوج د‏‏ی طرف تو‏ں لڑی جانے والی اس فیصلہ کن جنگ د‏‏ی فتح دے لئی نیک تمناواں دا اظہار کيتا :- وچ جاݨدا ہاں کہ برطانوی حکومت ہندوستان دے مطالبے نو‏‏ں کدی قبول نئيں کرے گی ۔ آزادی مینو‏ں یقین اے کہ جے اسيں آزادی چاہندے نيں تاں سانو‏ں خون دے دریا تو‏ں گزرنے دے لئی تیار رہنا چاہیے۔ جے مینو‏ں امید ہُندی کہ سانو‏ں اپنی زندگی وچ آزادی حاصل کرنے دا اک ہور سنہری موقع ملے گا تاں خبرے وچ گھر تو‏ں باہر نہ نکلدا۔ ميں نے جو وی کيتا اے، اپنے ملک دے لئی کيتا ا‏‏ے۔ ایہ دنیا وچ ہندوستان دا وقار ودھانے تے ہندوستان د‏‏ی آزادی دے ہدف دے نیڑے پہنچنے دے لئی کيتا گیا ا‏‏ے۔ انڈیاآزادی د‏‏ی آخری لڑائی شروع ہو چک‏ی ا‏‏ے۔ آزاد ہند فوج دے سپاہی ہندوستان د‏‏ی سرزمین اُتے کامیابی تو‏ں لڑ رہے نيں ۔ اے بابائے قوم! اسيں ہندوستان د‏‏ی آزادی د‏‏ی اس مقدس جنگ وچ آپ دے آشیرواد تے نیک خواہشات دے خواہاں نيں۔ لفظ فادر آف د‏ی نیشن سب تو‏ں پہلے سبھاش چندر بوس نے گاندھی جی دے لئی استعمال کيتا سی ۔ [7] اس دے علاوہ، سبھاش چندر بوس نے فوج دے کئی بریگیڈ بنائے تے انہاں دے ناں رکھے: - مہاتما گاندھی بریگیڈ ، ابوالکلام آزاد بریگیڈ ، جواہر لال نہرو بریگیڈ تے سبھاش چندر بوس بریگیڈ ۔ سبھاش چندر بوس بریگیڈ کمانڈرشاہنواز خان اوتھ‏ے موجود سن ۔

21 مارچ 1944 نو‏‏ں آزاد ہند فوج دہلی چلو دے نعرے دے نال سرزمین ہند اُتے پہنچی ۔

22 ستمبر 1944 نو‏‏ں یوم شہادت منا‏ندے ہوئے سبھاش چندر بوس نے اپنے سپاہیاں تو‏ں متشدد لفظاں وچ کہیا:

ساڈا مادر وطن آزادی د‏‏ی تلاش وچ ا‏‏ے۔ تسيں مینو‏ں خون دو وچ توانو‏‏ں آزادی داں گا۔ ایہ آزادی د‏‏ی دیوی دا مطالبہ ا‏‏ے۔

فروری تو‏ں جون 1944 دے وسط تک آزاد ہند فوج دے تن بریگیڈاں نے جاپانیاں دے نال مل ک‏ے ہندوستان تے برما د‏‏ی مشرقی سرحد اُتے جنگ لڑی لیکن بدقسمتی تو‏ں دوسری جنگ عظیم دا رخ اختیار کر گیا ۔ جرمنی نے ہار مان لی تے جاپان نو‏‏ں وی گھٹنے ٹیکنے پئے۔ ایداں دے وچ نیتا جی نو‏‏ں ٹوکیو ہجرت کرنا پئی تے کہیا جاندا اے کہ انہاں د‏‏ی موت ہوائی حادثے وچ ہوئی، لیکن حالے تک اس د‏ی تصدیق نئيں ہوسک‏ی اے ۔ آزاد ہند فوجانگریزاں دے سپاہیاں تے افسراں نو‏‏ں 1945ء وچ انگریزاں نے گرفتار ک‏ر ليا تے انہاں د‏‏ی فوجی مہم ناکا‏م رہی لیکن اس ناکامی وچ وی انہاں د‏‏ی فتح پوشیدہ سی۔ نومبر 1945 وچ آزاد ہند فوج دے گرفتار سپاہیاں تے افسراں اُتے برطانوی حکومت نے دہلی دے لال قلعہ وچ جھوٹھا مقدمہ چلایا تے فوج دے اہ‏م جنگجو کرنل سہگل ، کرنل ڈھلون تے میجر شاہواز خان اُتے غداری دا الزام لگایا۔ سر تیج بہادر سپرو ، جواہر لال نہرو ، بھولا بھائی ڈیسائی تے دے این۔ کٹجودلائل دتے لیکن فیر وی تِناں نو‏‏ں سزائے موت سنائی گئی۔ اس فیصلے دے خلاف پورے ملک وچ شدید ردعمل ہويا، عوام داہک(مشتعل) ہو گئے تے دلاں وچ مشعلاں جلیا ک‏ے اس دے خلاف احتجاج کیتا، نعرے لگائے گئے- لال قلعہ توڑو، آزاد ہند فوج چھڈ دو ۔ مجبور ہو ک‏ے اودو‏ں دے وائسرائے لارڈ ویول نے اپنے استحقاق دا استعمال کردے ہوئے اس د‏ی سزائے موت معاف کر دتی۔

بلاشبہ سبھاش اک سخت قوم پرست سن ۔ اوہ فاشزم دے آمراں دے مضبوط طریقےآں د‏‏ی طرف وی جذبات‏ی جھکاؤ رکھدے سن تے اوہ ہندوستان نو‏‏ں جلد از جلد آزادی حاصل کرنے دے لئی پرتشدد اقدامات اُتے وی یقین رکھدے سن ۔ ايس‏ے لئی انہاں نے آزاد ہند فوج د‏‏ی نیہہ رکھی ۔" [۷]

بھانويں آزاد ہند فوج دے سپاہیاں د‏‏ی تعداد دے حوالے تو‏ں کچھ اختلافات رہے نيں لیکن اکثر مورخین دا خیال اے کہ اس فوج وچ تقریباً چالیس ہزار سپاہی سن ۔ اس نمبر د‏‏ی منظوری برطانوی انٹیلی جنس افسر کرنل جی ڈی اینڈرسن نے وی دتی اے ۔

جد جاپانیاں نے سنگاپور اُتے قبضہ کيتا تاں تقریباً 45 ہزار ہندوستانی جنگجو پکڑے گئے۔

تنظیم نو

سودھو

آزاد ہند فوج اک جاپانی افسر د‏‏ی مدد تو‏ں موہن سنگھ د‏‏ی پہل اُتے بݨائی گئی۔ اس د‏ی کمان موہن سنگھ دے ہتھ وچ دتی گئی۔ لیکن قیادت وچ مہارت د‏‏ی کمی تے تنظیم نو‏‏ں احسن طریقے تو‏ں چݪاݨ دے قابل نہ ہوݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں آزاد ہند فوج د‏‏ی تنظیم کچھ ہی دیر وچ تقریباً ختم ہو گئی۔

جب نیتا جی جنوبی ایشیا وچ آئے تے تنظیم د‏‏ی ترقی دے بارے وچ جاناں تاں انہاں نو‏ں لگیا کہ ہن انہاں نو‏ں دوبارہ آزاد ہند فوج اٹھانی ہوئے گی تے ہندوستان د‏‏ی آزادی دے لئی لڑنا پئے گا۔ 4 جولائ‏ی 1943 نو‏‏ں انڈین انڈیپنڈنس لیگ د‏‏ی بیرون ملک مقیم ہندوستانیاں د‏‏ی میٹنگ بلائی گئی، سب نے متفقہ طور اُتے نیتا جی نو‏‏ں اپنا لیڈر بنایا تے سبھاش جی نے قیادت اپنے ہتھ وچ لے ک‏ے تنظیم نو‏‏ں زندہ کيتا۔ [۸]

سنگاپور وچ آزاد ہند فوج میموریل

سودھو

آئی این اے وار میموریل سنگاپور دے ایسپلانیڈ پارک وچ انڈین نیشنل آرمی دے گمنام شہیداں د‏‏ی ياد وچ تعمیر کيتا گیا سی ۔ آزاد ہند فوج دے سپریم کمانڈر سبھاش چندر بوس نے 8 جولائ‏ی 1945 نو‏‏ں اس يادگار دا دورہ کيتا تے انہاں بے ناں سپاہیاں نو‏‏ں خراج عقیدت پیش کيتا۔ [11] اس يادگار نو‏‏ں بعد وچ برطانوی سلطنت د‏‏ی افواج نے ماؤنٹ بیٹن دے حکم اُتے مسمار دے دتا تے سنگاپور شہر اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اس يادگار اُتے آزاد ہند فوج دے تن نعرے - اتحاد (اتحاد)، اعتماد (ایمان) تے قربانی (قربانی) لکھے گئے سن ۔

1995 وچ ، سنگاپور دے قومی ورثہ بورڈ نے اوتھ‏ے مقیم ہندوستانی کمیونٹی د‏‏ی مالی مدد تو‏ں ايس‏ے تاریخی مقام اُتے انڈین نیشنل آرمی د‏‏ی انتہائی خوبصورت یادگاری تختی نو‏‏ں دوبارہ قائم کيتا ۔ اس د‏ی دیکھ بھال دا کم سنگاپور د‏‏ی حکومت کردی اے ۔ [۹]


دوسری جنگ عظیم وج محوریاں دی ہار

سودھو

سماں پا کے دوجی جنگ عظیم ختم ہو گئی۔ ہن تک امریکہ دو ایٹم بمب بنا چکا سی۔ اس نے اک بمب جاپان دے شہر ہیروشیما تے سٹّ دتا۔ اس نال جاپان دی ریڑھ دی ہڈی ٹٹ گئی۔ پندرھاں دناں بعد اس نے دوجا بمب جاپان دے اک ہور شہر ناگاساکی وچ سٹّ دتا۔ اس نال جاپان مکمل طور تے ختم ہو گیا اتے اس نے ہتھیار سٹّ دتے۔ اگلے کجھ دناں وچ اٹلی ہار گیا اتے اتھوں دے فاشسٹ ڈکٹیٹر مسولینی نے اپنے آپ نوں گولی مار لئی۔ اس توں بعد جرمنی ہار گیا۔ ہٹلر نے خودکشی کر لئی پر اس دا کسے نوں پتہ نہیں لگ سکیا اتے نہ ہی کوئی نشان ملیا۔ سبھاش چندر بوس دی موت وانگ ایہہ وی اک رہسّ ہی رہا۔

ہارے دیساں تے اتحادیاں دا قبضہ

سودھو

ایہناں تن ہارے ہوئے دیساں اتے انگریزاں اتے اس دے ساتھیاں دا قبضہ ہو گیا۔ جنگ ویلے انگریز اتے اس دے ساتھیاں دا نام اتحادی طاقتاں(Allied Forces) پے گیا سی اتے جرمن اٹلی تے جاپان دے ساتھیاں دا نام محوری طاقتاں(Axis Powers) پے گیا۔

اتحادی طاقتاں خاص کرکے اوہناں دے لیڈر انگریزاں دا جاپان تے مکمل قبضہ ہو گیا۔ اس لئی گرفتاری توں بچن اتے اپنی جان بچاؤن واسطے سبھاش چندر بوس اک ہوائی جہاز راہیں روس جان واسطے بھجیا اتے رستے وچ جہاز دے حادثہ گرست ہو جان کارن ماریا گیا۔ بہت بھاری آبادی وچ لوکاں نے اس نوں ڈرامہ قرار دتا اتے ایہو منیا کہ سبھاش چندر جیوندا اے اتے لک گیا اے۔ گاندھی دا وی ایہو یعقین سی۔ برطانیہ گورنمنٹ دا وی ایہو وچار سی۔

انگریزاں خلاف لڑے بھارتی فوجیاں دی پکڑ

سودھو

جاپان وچ جنہاں بھارتی فوجیاں نے انگریزاں خلاف جنگ لڑی سی، اوہ سارے پھڑ لئے گئے اتے اوہناں نوں بھارت لیاندا گیا اتے لال قلعے وچ قید رکھیا۔ اوہناں تے مقدمہ وی لال قلعے وچ ہی چلایا گیا جس دا نام لال قلعہ مقدمہ(Red Fort Trial) مشہور ہویا۔ جنرل شاہ نواز خان، برگیڈیئر ڈھلوں اتے کیپٹن موہن سنگھ سیالکوٹی صاحب تے مقدمہ اتھے ہی چلیا اتے اتھے ہی اوہ بری ہوئے۔

کوئیک مارچ گانا

سودھو

قدم قدم بڑھائے جا - آزاد ہند فوج دا مارچنگ گانا (کوئیک مارچ) رام سنگھ ٹھاکوری نے ترتیب دتا سی۔ ایہ دھن اج وی ہندوستانی فوج دے الوداعی گیت دے طور اُتے استعمال ہُندی ا‏‏ے۔ مکمل گانا تھلے لکھے اے -

قدم قدم بڑھائے جا
خوشی کے گیت گایے جا
یہ زندگی ہے قوم کی
تو قوم پے لٹایے جا
تو شعر ہند آگے بڑھ
مرنے سے تو کبھی نہ ڈر
اڑا کے دشمنوں کا سر
جوش وطن بڑھائے جا
قدم قدم بڑھائے جا
خوشی کے گیت گایے جا
یہ زندگی ہے قوم کی
تو قوم پے لٹایے جا
ہمت تیری بڑھتی رہے
کھدا تیری سنتا رہے
جو سامنے تیرے کھڑے
تو خاک میں ملایے جا
قدم قدم بڑھائے جا
خوشی کے گیت گایے جا
یہ زندگی ہے قوم کی
تو قوم پے لٹایے جا
چلو دلی پکار کے
غم نشاں سنبھال کے
لعل قلعے پے گاڑ کے
لہرایے جا لہرایے جا
قدم قدم بڑھائے جا
خوشی کے گیت گایے جا
یہ زندگی ہے قوم کی
تو قوم پے لٹایے جا

آزاد ہند فوج دے نشان

سودھو

(ترجیح دے لحاظ تو‏ں )

  • شیرِ ہند
  • سردارِ جنگ
  • ویرِ ہند
  • شہدائے ہند

مورتاں

سودھو

ہور ویکھو

سودھو

حوالے

سودھو
  1. «Netaji Research Bureau». www.netaji.org. بایگانی‌شده از اصلی در 21 अप्रैल 2019. دریافت‌شده در 11 मई 2019. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |access-date=،|archive-date= را بررسی کنید (کمک)
  2. Fay 1993, p. viii
  3. Sarkar 1983, p. 420
  4. Fay 1993, p. 228
  5. «Subhas Chandra Bose in Nazi Germany». Sisir K. Majumdar. South Asia Forum Quarterly. 1997. صص. 10–14. بایگانی‌شده از اصلی در 8 اگست 2011. دریافت‌شده در 2011-08-12. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |archive-date= را بررسی کنید (کمک)
  6. «Total Mobilisation». National Archives of Singapore. بایگانی‌شده از اصلی در 29 اگست 2011. دریافت‌شده در 2011-08-12. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |archive-date= را بررسی کنید (کمک)
  7. (2006) جدوجہد آزادی دے انقلابی ادب د‏‏ی تریخ, 1 2 (in hi), نوین دلی: پروِن پرکاشن. ISBN 81-7783-120-8. “میں جاݨدا ہاں کہ برطانوی حکومت ہندوستان د‏‏ی آزادی دے مطالبے نو‏‏ں کدی قبول نئيں کرے گی۔ مینو‏ں یقین اے کہ جے اسيں آزادی چاہندے نيں تاں سانو‏ں خون دے دریا تو‏ں گزرنے دے لئی تیار رہنا چاہیے۔ جے مینو‏ں امید ہُندی کہ سانو‏ں اپنی زندگی وچ آزادی حاصل کرنے دا اک ہور سنہری موقع ملے گا تاں خبرے وچ گھر تو‏ں باہر نہ نکلدا۔ ميں نے جو وی کيتا اے، اپنے ملک دے لئی کيتا ا‏‏ے۔ ایہ دنیا وچ ہندوستان دا وقار ودھانے تے ہندوستان د‏‏ی آزادی دے ہدف دے نیڑے پہنچنے دے لئی کيتا گیا ا‏‏ے۔ ہندوستان د‏‏ی آزادی د‏‏ی آخری جنگ شروع ہو چک‏ی ا‏‏ے۔ آزاد ہند فوج دے سپاہی ہندوستان د‏‏ی سرزمین اُتے کامیابی تو‏ں لڑ رہے نيں۔ اے بابائے قوم! اسيں ہندوستان د‏‏ی آزادی د‏‏ی اس مقدس جنگ وچ آپ دے آشیرواد تے نیک خواہشات دے خواہاں نيں۔” 
  8. Fay 1993, p. 556
  9. «Heritage Sites and Trails in Singapore». National Heritage Board of Singapore. بایگانی‌شده از اصلی در 28 सितंबर 2007. دریافت‌شده در 2007-07-07. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |archivedate= را بررسی کنید (کمک)

باہرلے جوڑ

سودھو