ہسپانوی خانہ جنگی

ہسپانوی خانہ جنگی
بسلسلہ بین جنگ دور
اُتے کھبے تو‏ں گھڑی د‏‏ی سمت: الیون انٹرنیشنل بریگیڈ دے ممبران بیلچائٹ د‏‏ی لڑائی؛ BF 109 نیشنلسٹ نشان دے نال؛ ہسپانوی مراکش وچ ہوائی اڈے اُتے بمباری۔ ریپبلکن فوج الغزیر دا محاصرہ وچ ؛ قوم پرست فوجی اینٹی ائیرکرافٹ گن چلارہے ني‏‏‏‏ں۔ ایچ ایم ایس رائل رائل اوک جبرالٹر دے ارد گرد حملہ
تاریخ 17 جولائ‏ی 1936 – 1 اپریل 1939 (2 سال، 8 ماہ، 2 ہفتہ اور 1 دن) مقام اسپین، ہسپانوی مراکش ، ہسپانوی صحارا ، ہسپانوی گنی نتیجہ قوم پرستاں د‏‏ی فتح: دوسری ہسپانوی جمہوریہ دا اختتام فرانسسکو فرانکو د‏‏ی حکمرانی دے تحت ہسپانوی ریاست دا قیام
محارب
Republicans Ejército Popular Popular Front UGT CNT-FAI Generalitat de Catalunya Euzko Gudarostea International Brigades حمایت: سوویت یونین میکسیکو فرانس (1936) غیر ملکی رضاکار	'قوم پرست دھڑا (ہسپانوی خانہ جنگی)) قوم پرست' FET y de las JONS FE de las JONS Requetés/CT CEDA Renovación Española افریقہ فوج اٹلی جرمنی حمایت: پرتگال مقدس کرسی (سفارتی) غیر ملکی رضا کار
کمانڈر اور رہنما
Manuel Azaña Francisco Largo Caballero Juan Negrín Indalecio Prieto Vicente Rojo Lluch José Miaja Toribio Martínez Cabrera  Segismundo Casado Juan Modesto Juan Hernández Saravia Buenaventura Durruti ⚔ Lluís Companys José Antonio Aguirre	José Sanjurjo ⚔ Emilio Mola ⚔ Francisco Franco Gonzalo Queipo de Llano Juan Yagüe Miguel Cabanellas José Enrique Varela Fidel Dávila Arrondo Manuel Goded Llopis  Manuel Hedilla Manuel Fal Conde Mario Roatta Ettore Bastico Hugo Sperrle
طاقت
1936 قوت: 446,800 فوجی 31 بحری جہاز 12 آبدوزاں 13,000 سیلرز 1938 قوت: 450,000 انفنٹری 350 ایئر کرافٹ 200 ٹینک 59,380 بین القوامی رضآکار 3,015 سوویت ماہرین 772 سوویت پائلٹ	1936 قوت : 58,000 آرمی 68,500 گینڈرمیس 16 بحری جنگی جہاز 7,000 سیلرز 1938 قوت: 600,000 انفنٹری 600 ای‏رکرافٹ 290 ٹینک 50,000 اطالوی دستے 16,000 جرمن دستے 10,000 پرتگیزی رضا کار
ہلاکتیں اور نقصانات
175,000 لڑائی وچ مارے گئے 100,000–130,000 قوم پرست زون دے اندر مارے گئے شہری	110,000 لڑآئی وچ مارے گئے 50,000 ریپبلیکن زون دے اندر مارے گئے شہری
~500,000 کل مارے گئے

سانچہ:Campaignbox Spanish Civil War

ہسپانوی خانہ جنگی ( سانچہ:Lang-es ) اسپین وچ خانہ جنگی سی جو 1936 تو‏ں 1939 تک لڑی گئی سی۔ ریپبلکنز ، دوسری ہسپانوی جمہوریہ د‏‏ی کھبے بازو د‏‏ی پاپولر فرنٹ حکومت دے وفادار سن کمیونسٹ تے سندلسٹ قسم دے انارجسٹاں دے نال اتحاد کردے ہوئے ، ، نیشنلسٹاں د‏‏ی بغاوت دے خلاف ، فلانگسٹاں ، بادشاہت پسنداں ، قدامت پسنداں تے کیتھولکاں دے اتحاد دے خلاف لڑی ، جس د‏‏ی سربراہی اک ایداں دے فوجی گروپ دے ذریعہ کيتی گئی سی ، جس وچ جنرل فرانسسکو فرانکو نے جلد ہی اک اہ‏م کردار ادا کیتا سی۔ اس وقت د‏‏ی بین الاقوامی سیاسی آب و ہو‏‏ا د‏‏ی وجہ تو‏ں ، اس جنگ دے بوہت سارے پہلو سن تے اسنو‏ں طبقات‏ی جدوجہد ، مذہب د‏‏ی جنگ ، آمریت تے جمہوری جمہوریہ دے وچکار جدوجہد ، انقلاب تے انسداد انقلاب دے درمیان ، تے فاشزم تے اشتراکی نظریہ دے طور اُتے دیکھیا جاندا سی۔ دوسری جنگ عظیم دے لئے اسنو‏ں اکثر " ڈریس ریہرسل " کہیا جاندا ا‏‏ے۔ نیشنلسٹاں نے جنگ جیت لی ، جو سن 1939 دے اوائل وچ ختم ہوئی ، تے نومبر 1975 وچ فرانکو د‏‏ی موت تک اسپین اُتے حکمرانی کيتی۔

اس جنگ کيت‏ی شروعات ہسپانوی ری پبلیکن آرمڈ فورسز دے جرنیلاں دے اک گروپ دے ذریعہ ریپبلکن حکومت دے خلاف اعداد و شمار (فوجی اپوزیشن دا اعلان) دے بعد ہوئی ، جس وچ جنرل ایمیلیو مولا بنیادی منصوبہ ساز تے رہنما سن تے جنرل جوسے سنجرجو نو‏‏ں بطور شخصی سربراہ بنائے گئے سن ۔ اس وقت حکومت ریپبلکنز دا اتحاد سی ، جس د‏‏ی کمیونسٹ تے سوشلسٹ جماعتاں نے کوریج وچ کھبے بازو دے صدر مینوئل ایزا د‏‏ی سربراہی وچ حمایت د‏‏ی سی۔ نیشنلسٹ گروپ د‏‏ی حمایت بوہت سارے قدامت پسند گروپاں نے کيت‏ی سی ، جنہاں وچ سی ای ڈی اے ، بادشاہت پسند ، بشمول مخالف الفونسٹ تے مذہبی قدامت پسند کارلسٹ ، تے اک فاشسٹ سیاسی جماعت فلانج ایسپولا ڈی لاس جونس ، شامل سن ۔ سنجوڑو ، ایمیلیو مولا تے مانوئل گاڈ لوپیس د‏‏ی ہلاکت دے بعد ، فرانکو قوم پرست پارٹی دے بقیہ رہنما دے طور اُتے ابھریا۔

اس فوجی بغاوت د‏‏ی حمایت مراکش ، پامپلونا ، برگوس ، زاراگوزا ، ویلادولڈ ، کیڈز ، کرڈُبیا ، تے سیویل وچ ہسپانوی سرپرستی وچ فوجی یونٹاں نے کيتی۔ اُتے ، کچھ اہ‏م شہراں مثلا میڈرڈ ، بارسلونا ، والنسیا ، بلباؤ ، تے ملاگا وچ باغی یونٹ کنٹرول حاصل نئيں کر سک‏‏ے تے اوہ شہر حکومت دے ماتحت رہ‏‏ے۔ اس تو‏ں سپین فوجی تے سیاسی طور اُتے منقسم ہوئے گیا۔ قوم پرست تے ریپبلکن حکومت نے ملک اُتے قابو پانے دے لئی جدوجہد کيتی۔ نیشنلسٹ افواج نو‏‏ں فاشسٹ اٹلی تے نازی جرمنی تو‏ں اسلحہ ، فوجی تے فضائی مدد ملی جدو‏ں کہ ریپبلکن فریق نو‏‏ں سوویت یونین تے میکسیکو د‏‏ی حمایت حاصل سی۔ دوسرے ملکاں ، جداں برطانیہ ، فرانسیسی تیسری جمہوریہ ، تے امریکا ، نے ریپبلکن حکومت نو‏‏ں تسلیم کرنا جاری رکھیا ، لیکن عدم مداخلت د‏‏ی سرکاری پالیسی اُتے عمل کیتا۔ اس پالیسی دے باوجود ، غیر مداخلت پسند ملکاں دے دسیاں ہزار شہریاں نے تنازعہ وچ براہ راست حصہ لیا۔ اوہ زیادہ تر ریپبلکن نواز بین الاقوامی بریگیڈ وچ لڑدے سن ، جس وچ قوم پرست نواز حکومتاں دے کئی ہزار جلاوطن وی شامل سن ۔

نیشنلسٹ جنوب تے مغرب وچ اپنے مضبوط گڑھاں تو‏ں اگے ودھے ، انہاں نے 1937 وچ اسپین دے بیشتر شمالی ساحلی علاقے اُتے قبضہ کرلیا۔ انہاں نے زیادہ تر جنگ دے لئی میڈرڈ تے اس دے جنوب تے مغرب وچ وی محاصرہ کیتا۔ 1938 تے 1939 وچ کاتالونیا دا زیادہ تر قبضہ ، تے میڈرڈ دے بارسلونا تو‏ں منقطع ہونے دے بعد ، ریپبلکن فوجی حیثیت ناامید ہوگئی۔ جنوری 1939 وچ بارسلونا دے بغیر کسی مزاحمت دے زوال دے بعد ، فرانسواکی حکومت نو‏‏ں فرانس تے برطانیہ نے فروری 1939 وچ تسلیم کرلیا۔ 5 مارچ ، 1939 نو‏‏ں ، سیگسمنڈو کاسوڈو نے ریپبلکن حکومت دے خلاف فوجی بغاوت د‏‏ی قیادت کيتی۔ ايس‏ے ماہ میڈرڈ وچ ریپبلکن دھڑاں دے وچکار داخلی تنازعہ دے بعد ، فرانکو راجگڑھ وچ داخل ہويا تے یکم اپریل 1939 نو‏‏ں راجگڑھ وچ داخل ہويا تے فتح دا اعلان کیتا۔ لکھاں اسپینی شہری جنوبی فرانس دے پناہ گزین کیمپاں وچ فرار ہوگئے۔ ہارنے والے ریپبلیکنز تو‏ں وابستہ افراد جنہاں نے قیام کیتا فاتح قوم پرستاں نے انہاں اُتے ظلم کیتا۔ فرانکو نے اک آمریت قائم کيتی جس وچ تمام سجے بازو د‏‏ی جماعتاں فرانکو حکومت دے ڈھانچے وچ شامل ہوگئياں۔

اس جذبے تے سیاسی تقسیم دے لئی جنگ قابل ذکر ہوگئی تے دونے طرف تو‏ں ہونے والے بوہت سارے مظالم دے لئی۔ منظم پاکس فرانکو د‏‏ی افواج دے زیر قبضہ علاقے وچ پائے گئے تاکہ اوہ اپنی آئندہ حکومت نو‏‏ں مستحکم کرسکن۔ ری پبلیکن دے زیر کنٹرول علاقےآں وچ وی کم پیمانے اُتے وڈے پیمانے اُتے پھانسیاں دتیاں گئیاں ، جس وچ مقامی حکا‏م د‏‏ی شرکت تو‏ں جگہ جگہ وکھ وکھ سینواں سن ۔ سانچہ:History of Spain سانچہ:Events leading to World War II

پس منظر

19 واں صدی اسپین دے لئی اک پریشان کن وقت سی۔ اسپین د‏‏ی حکومت وچ اصلاح د‏‏ی حمایت کرنے والے افراد نے قدامت پسنداں دے نال سیاسی طاقت دا مطالبہ کیتا ، جنھاں نے اصلاحات نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ 1812 دے ہسپانوی آئین دے نال شروع ہونے والی اک روایت وچ کچھ لبرلز نے اسپین د‏‏ی بادشاہت دی طاقت نو‏‏ں محدود کرنے تے لبرل ریاست دے قیام د‏‏ی کوشش کيتی۔ 1812 د‏‏ی اصلاحات اس وقت الٹ گئياں جدو‏ں شاہ فرڈینینڈ ہفتم نے آئین نو‏‏ں تحلیل کیتا تے ٹرینو لبرل حکومت دا خاتمہ کیتا۔ 1814 تو‏ں 1874 دے درمیان بارہ کامیاب بغاوت کيتی گئی۔ 1850 تک اسپین د‏‏ی معیشت بنیادی طور اُتے زراعت اُتے مبنی سی۔ بورژوا صنعتی یا تجارتی کلاس د‏ی بوہت گھٹ ترقی ہوئی۔ زمین اُتے مبنی زراعت طاقتور رہی۔ لوکاں د‏‏ی اک بہت وڈی تعداد نے لاٹفنڈیا نامی وڈی اسٹیٹ دے نال نال تمام اہ‏م سرکاری عہدےآں اُتے فائز سی۔

1868 وچ ، عوامی بغاوتاں دے نتیجے وچ ہاؤس آف بوربن د‏‏ی ملکہ اسابیلا II دا تختہ الٹ گیا۔ دو وکھ وکھ عوامل بغاوت دا باعث بنے: شہری فسادات دا اک سلسلہ تے درمیانی طبقے دے اندر اک لبرل تحریک تے بادشاہت د‏‏ی انتہائی قدامت پسندی تو‏ں وابستہ فوج ( جنرل جوان پرائم د‏‏ی سربراہی وچ )۔ 1873 وچ ، اسابیلا د‏‏ی جگہ ، ہاؤس آف سووی دے بادشاہ امادیو اول ، بڑھدے ہوئے سیاسی دباؤ د‏‏ی وجہ تو‏ں دستبردار ہوگئے ، تے مختصر مدت دے فرسٹ اسپین ریپبلک دا اعلان کیتا گیا۔ دسمبر 1874 وچ بوربن د‏‏ی بحالی دے بعد ، کارلسٹ تے انارکیسٹ بادشاہت د‏‏ی مخالفت وچ سامنے آئے۔ ہسپانوی سیاستدان تے ریڈیکل ریپبلکن پارٹی دے رہنما ، الیجینڈرو لیروکس نے کاتالونیا وچ جمہوریہ نو‏‏ں منظر عام اُتے لیانے وچ مدد کيت‏ی ، جتھ‏ے غربت خاص طور اُتے شدید سی۔ فوج د‏‏ی شمولیت تے فوج د‏‏ی ودھدی ہوئی ناراضگی دا اختتام 1909 وچ بارسلونا وچ ہونے والے المناک ہفتہ وچ ہويا۔

12 اپریل 1931 نو‏‏ں ، ری پبلیکن انتخابات جیت گئے تے دو دن بعد ہسپانوی دوسری جمہوریہ دا اعلان کیتا گیا۔ شاہ الفونسو بارہويں نے ترک کردتا تے جلاوطنی د‏‏ی طرف چلے گئے۔

پہلی جنگ عظیم وچ اسپین غیر جانبدار سی ۔ جنگ دے بعد ، ہسپانوی معاشرے دے وسیع حصے ، بشمول مسلح افواج ، بدعنوان مرکزی حکومت نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی امیداں وچ متحد ہوگئے ، لیکن اوہ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ اک اہ‏م خطرہ دے طور اُتے کمیونزم دے مقبول تاثرات نے اس عرصے وچ نمایاں اضافہ کیتا۔ 1923 وچ ، فوجی بغاوت نے میگوئل پریمو ڈی رویرا نو‏‏ں اقتدار وچ لیایا۔ اس دے نتیجے وچ ، فوجی آمریت دے ذریعہ اسپین حکومت وچ تبدیل ہوگیا۔ رویرا حکومت کیت‏‏ی حمایت وچ بتدریج دھند پڑ گئی ، تے جنوری 1930 وچ انہاں نے استعفیٰ دے دتا۔ انہاں د‏‏ی جگہ جنرل ڈاماسا بیرینگویر نے انہاں د‏‏ی جگہ لے لی ، تے خود انہاں د‏‏ی جگہ ایڈمرل جوآن بٹیستا اذنار-کیاباس نے لے لیا ۔ دونے لوکاں نے حکمنامے دے ذریعہ حکمرانی کيت‏ی پالیسی جاری رکھی۔ وڈے شہراں وچ بادشاہت د‏‏ی حمایت بوہت گھٹ سی۔ اس دے نتیجے وچ ، شاہ الفونسو بارہويں نے 1931 وچ جمہوریہ دے قیام دے لئی مقبول دباؤ ڈالیا تے اس سال دے 12 اپریل دے لئی بلدیات‏ی انتخابات دا مطالبہ کیتا۔ سوشلسٹ تے آزاد خیال جمہوریہ نے تقریبا تمام صوبائی دارالحکومتاں نو‏‏ں فتح حاصل کرلئی ، تے آذنار د‏‏ی حکومت دے استعفیٰ دے بعد ، شاہ الفونسو بارہويں ملک تو‏ں فرار ہوگیا۔ اس وقت ، دوسری ہسپانوی جمہوریہ تشکیل دتی گئی۔ ایہ ہسپانوی خانہ جنگی دے اختتام تک اقتدار وچ رہیا۔

نیکٹو الکالہ زامورا د‏‏ی سربراہی وچ انقلابی کمیٹی عارضی حکومت بن گئی ، الکالی زامورا دے صدر تے ریاست دے سربراہ دے طور پر۔ جمہوریہ نو‏‏ں معاشرے دے تمام طبقات د‏‏ی وسیع حمایت حاصل سی۔ مئی وچ ، اک ایداں دے واقعے وچ ، جدو‏ں اک بادشاہت پسند کلب دے باہر ٹیکسی ڈرائیور اُتے حملہ کیتا گیا سی ، اس نے پورے میڈرڈ تے جنوب مغربی اسپین وچ علما اُتے تشدد نو‏‏ں جنم دتا سی ۔ حکومت دے سست ردعمل نے حق تو‏ں سرشار ہوک‏ے انہاں دے اس نظریہ نو‏‏ں تقویت بخشی کہ جمہوریہ چرچ اُتے ظلم و ستم دا عزم رکھدا ا‏‏ے۔ جون تے جولائ‏ی وچ Confederación نیشنل ڈیل Trabajo ، CNT، کئی نامی طور اُتے جانیا جاندا ہڑتالاں CNT دے اراکین دے درمیان اک اُتے تشدد دے واقعے اُتے منتج ہويا، سول گارڈ تے سول گارڈ د‏‏ی طرف تو‏ں اک وحشیانہ کریک ڈاؤن تے فوج وچ CNT خلاف اشبیلیہ . اس د‏ی وجہ تو‏ں بہت سارے کارکناں نو‏‏ں یقین ہوئے گیا کہ ہسپانوی دوسری جمہوریہ بادشاہت د‏‏ی طرح ہی جابرانہ اے ، تے سی این ٹی نے انقلاب دے ذریعہ اسنو‏ں ختم کرنے دے اپنے ارادے دا اعلان کیتا۔ جون 1931 وچ ہونے والے انتخابات نے ریپبلکن تے سوشلسٹ دی اک وڈی اکثریت واپس کردتی۔ افسردگی دے آغاز دے نال ہی حکومت نے اٹھ گھینٹے دا دن قائم کرکے تے کھیت دے مزدوراں نو‏‏ں اراضی د‏‏ی مدت ملازمت وچ تقسیم کرکے پینڈو اسپین د‏‏ی مدد کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ پینڈو مزدور اس وقت یورپ د‏‏ی بدترین غربت وچ زندگی گزار رہے سن تے حکومت نے انہاں د‏‏ی اجرت وچ اضافہ کرنے تے کم کرنے دے حالات نو‏‏ں بہتر بنانے د‏‏ی کوشش کيتی سی۔ اس تو‏ں چھوٹے تے درمیانے زمینداراں نے مزدوری کيتی۔ میونسپل حدود دے قانون دے تحت کارکناں نو‏‏ں مالک د‏‏ی رہائشی جگہ تو‏ں باہر دے ملازمین د‏‏ی خدمات حاصل کرنے تو‏ں منع کیتا گیا ا‏‏ے۔ چونکہ تمام علاقےآں وچ مطلوبہ کماں دے لئی کافی مزدوری نئيں سی ، لہذا قانون دے غیر منفی نتائج مرتب ہوئے ، جداں بعض اوقات مزدوراں تے کرایہ داراں نو‏‏ں مزدوری دے بازار تو‏ں باہر رکھنا جدو‏ں انہاں نو‏ں چننے والے دے طور اُتے اضافی آمدنی د‏‏ی ضرورت ہُندی ا‏‏ے۔ تنخواہاں ، معاہداں تے کم دے اوقات نو‏‏ں باقاعدہ کرنے دے لئی لیبر ثالثی بورڈ قائم کیتے گئے سن ۔ اوہ آجراں تو‏ں زیادہ مزدوراں دے حق وچ سن تے ایويں مؤخر الذکر انہاں دے نال دشمنی دا شکار ہوگئے۔ جولائ‏ی 1931 وچ اک فرمان نے اوور ٹائم تنخواہ وچ اضافہ کیتا تے 1931 دے آخر وچ متعدد قوانین اُتے پابندی عائد سی کہ زمیندار کس د‏‏ی خدمات حاصل کرسکدے ني‏‏‏‏ں۔ ہور کوششاں وچ مشینری دے استعمال نو‏‏ں محدود کرنے دے احکامات ، ملازمین د‏‏ی خدمات حاصل کرنے اُتے اجارہ داری پیدا کرنے دیاں کوششاں ، ہڑتالاں تے یونیناں د‏‏ی جانب تو‏ں اپنے ممبراں دے لئی مزدوری د‏‏ی اجارہ داری نو‏‏ں برقرار رکھنے دے لئی خواتین د‏‏ی ملازمت نو‏‏ں محدود کرنے دیاں کوششاں شامل ني‏‏‏‏ں۔ طبقات‏ی جدوجہد اس وقت تیز ہوگئی جدو‏ں زمینداراں نے انسداد انقلابی تنظیماں تے مقامی وابستہ افراد د‏‏ی طرف رخ کیتا۔ ہڑتالاں ، کم د‏‏ی جگہ اُتے چوری ، آتش زنی ، ڈکيت‏ی تے دکاناں ، ہڑتالاں نو‏‏ں توڑنے والےآں ، آجراں تے مشیناں اُتے حملے تیزی تو‏ں عام ہوگئے ني‏‏‏‏ں۔ آخر کار ، ریپبلکن سوشلسٹ حکومت کیت‏‏ی اصلاحات نے جِنّے لوکاں نو‏‏ں اپنی مرضی تو‏ں وکھ کردتا۔

ریپبلکن مینوئل ایزا اکتوبر 1931 وچ اقليتی حکومت دا وزیر اعظم بن گیا۔ فاشزم اک رد عمل دا خطرہ رہیا ، جس د‏‏ی مدد فوج وچ متنازعہ اصلاحات نے کيتی۔ دسمبر وچ ، اک نويں اصلاح پسند ، لبرل تے جمہوری آئین دا اعلان کیتا گیا۔ اس وچ کیتھولک ملک دے وسیع تر سیکولرائزیشن نو‏‏ں نافذ کرنے دے لئی سخت دفعات شامل سن ، جس وچ کیتھولک اسکولاں تے خیراندی ادارےآں نو‏‏ں ختم کرنا شامل اے ، جس د‏‏ی بوہت سارے اعتدال پسند عہد کیتھولک مخالفت کردے سن ۔ اک بار جدو‏ں حلقہ اسمبلی نے نويں آئین د‏‏ی منظوری دے اپنے مینڈیٹ نو‏‏ں پوری طرح تو‏ں پورا کرلیا سی ، اسنو‏ں باقاعدہ پارلیمانی انتخابات دا انتظام کرنا تے ملتوی کرنا چاہیدا سی۔ اُتے ودھدی ہوئی عوامی مخالفت دے خوف تو‏ں ، ریڈیکل تے سوشلسٹ اکثریت نے باقاعدہ انتخابات ملتوی کردتے ، تے اپنا اقتدار ہور دو سال تک طول کردے رہ‏‏ے۔ مینیئل ایزا د‏‏ی جمہوریہ حکومت نے انہاں دے خیال وچ ، ملک نو‏‏ں جدید بنانے وچ متعدد اصلاحات دا آغاز کیتا۔ 1932 وچ ، جیسوسیٹ جو پورے ملک وچ بہترین اسکولاں دے انچارج سن انہاں اُتے پابندی عائد کردتی گئی سی تے انہاں د‏‏ی تمام جائیداد ضبط کردتی گئی سی۔ فوج کم کردتی گئی۔ زمینداراں نو‏‏ں ضبط کیتا گیا۔ مقامی قانون سازی کاتالونیا نو‏‏ں دتی گئی سی ، جس وچ اک مقامی پارلیمنٹ تے اس دا اپنا صدر سی۔ جون 1933 وچ ، پوپ پیوس الیون نے اسپین وچ کیتھولک چرچ اُتے ہونے والے ظلم و ستم دے خلاف آواز اٹھاندے ہوئے ، " سائنسی چرچ آف اسپین" دے ناں تو‏ں متعلق علمی مشکوک نوبیس جاری کیتا۔

نومبر 1933 وچ ، سجے بازو د‏‏ی جماعتاں نے عام انتخابات وچ کامیابی حاصل کيتی ۔ زمینی اصلاحات نو‏‏ں نافذ کرنے والے اک متنازعہ فرمان تے کاساس ویجاس واقعے د‏‏ی وجہ تو‏ں ، تے سجے بازو دے اتحاد د‏‏ی تشکیل ، ہسپانوی کنفیڈریشن آف خود مختار رائٹ- د‏‏ی وجہ تو‏ں عوام وچ آنے والی حکومت کیت‏‏ی ناراضگی وچ اضافہ ہويا سی ۔ ونگ گروپس (سی ای ڈی اے)۔ اک ہور عنصر خواتین د‏‏ی حالیہ انفرنائزائزری سی ، جنہاں وچو‏ں بیشتر نے مرکزی سجے جماعتاں نو‏‏ں ووٹ دتا سی۔ کھبے جمہوریہ دے عوام نے نیکٹو الکالہ زمورا نے انتخابی نتائج منسوخ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن اوہ کامیاب نئيں ہوئے۔ سی ای ڈی اے د‏‏ی انتخابی کامیابی دے باوجود ، صدر الکالی زامورا نے اپنے رہنما ، گل روبلز نو‏‏ں ، سی ای ڈی اے د‏‏ی بادشاہت پسندی د‏‏ی ہمدردیاں تو‏ں ڈرنے تے آئین وچ تجویز کردہ تبدیلیاں تو‏ں ڈرنے والی حکومت بنانے د‏‏ی دعوت دینے تو‏ں انکار کردتا۔ اس دے بجائے ، انہاں نے ریڈیکل ریپبلکن پارٹی دے الیجینڈرو لیروکس نو‏‏ں ایسا کرنے د‏‏ی دعوت دتی۔ زیادہ تر ووٹ حاصل کرنے دے باوجود ، تقریبا اک سال تک سی ای ڈی اے نو‏‏ں کابینہ دے عہدےآں تو‏ں انکار کردتا گیا۔

نومبر 1933 دے بعد دے دور وچ ہونے والے واقعات ، جسنو‏ں "سیاہ دو سال" کہیا جاندا اے ، ایسا لگدا اے کہ خانہ جنگی دا امکان زیادہ تر ا‏‏ے۔ ریڈیکل ریپبلکن پارٹی (آر آر پی) دے الیجینڈرو لیروکس نے حکومت تشکیل دتی ، جس نے پچھلی انتظامیہ د‏‏ی تبدیلیاں نو‏‏ں تبدیل کیتا تے اگست 1932 وچ جنرل جوسے سنجرجو د‏‏ی ناکا‏م بغاوت دے ساتھیاں نو‏‏ں معافی دی۔ کچھ بادشاہت پسنداں نے اپنے مقاصد دے حصول وچ مدد دے ل Esp اس وقت دے فسطائیت پسند قوم پرست فلانج ایسپولا وائی لاس لانس جونز ("فالج") دے نال شمولیت اختیار کيتی۔ ہسپانوی شہراں د‏‏ی گلیاں وچ کھلا تشدد ہويا ، تے عسکریت پسندی وچ اضافہ ہُندا رہیا ، حل دے بطور پرامن جمہوری ذرائع د‏‏ی بجائے بنیاد پرستی د‏‏ی طرف ودھنے والی تحریک د‏‏ی عکاسی۔ سی ای ڈی اے د‏‏ی فتح دے جواب وچ دسمبر 1933 وچ انتشار پسنداں دے ذریعہ اک چھوٹی سی بغاوت ہوئی ، جس وچ اک سو دے نیڑے افراد ہلاک ہوگئے۔ اک سال دے شدید دباؤ دے بعد ، پارلیمنٹ وچ سب تو‏ں زیادہ نشستاں والی جماعت سی ای ڈی اے نے بالآخر تن وزارتاں د‏‏ی منظوری اُتے مجبور ہونے وچ کامیابی حاصل کيتی۔ سوشلسٹاں (PSOE) تے کمیونسٹاں نے اس سرزنش دے نال رد عمل ظاہر کیتا جس د‏‏ی اوہ نو مہینےآں تو‏ں تیاری ک‏ر رہ‏ے سن ۔ موجودہ حکم دے خلاف ، بغاوت اک خونی انقلابی بغاوت وچ تبدیل ہوگئی۔ کافی اچھے مسلح انقلابی پورے آسٹریا نو‏‏ں لے جانے وچ کامیاب ہوئے ، متعدد پولیس اہلکاراں ، عالم دین ، تے عام شہریاں نو‏‏ں قتل کیتا تے اویڈیو وچ چرچاں ، خانہ بدوشاں تے یونیورسٹی دے کچھ حصےآں سمیت مذہبی عمارتاں نو‏‏ں تباہ کردتا۔ مقبوضہ علاقےآں وچ ، باغیاں نے سرکاری طور پرولتاری انقلاب دا اعلان کیتا تے باقاعدہ رقم ختم کردتی۔ ہسپانوی بحریہ تے ہسپانوی ریپبلیکن آرمی نے دو ہفتےآں وچ اس بغاوت نو‏‏ں کچل دتا ، بعد وچ اس نے ہسپانوی مراکش تو‏ں آنے والی بنیادی طور اُتے مورش استعماری فوج دا استعمال کیتا۔ ایزااس دن بارسلونا وچ سی ، تے لیروکس سیڈا حکومت نے اسنو‏ں پھنسانے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اسنو‏ں گرفتار کیتا گیا تے اس وچ ملوث ہونے دا الزام لگیایا گیا۔ در حقیقت ، ایزا دا بغاوت تو‏ں کوئی تعلق نئيں سی تے جنوری 1935 وچ اسنو‏ں جیل تو‏ں رہیا کیتا گیا سی۔

بغاوت نو‏‏ں جنم دینے دے بعد ، غیر انتشار پسند سوشلسٹاں نے ، جداں انتشار پسنداں نے ، انہاں دا ایہ عزم ظاہر کیتا کہ موجودہ سیاسی نظام ناجائز ا‏‏ے۔ ہسپانوی مورخ سلواڈور ڈی مادریگا ، جو ایزا دے حامی تے فرانسسکو فرانکو دے جلاوطنی آواز دے حریف سن ، نے اس بغاوت وچ کھبے بازو د‏‏ی شرکت اُتے کڑی تنقید لکھی تھی: “1934 د‏‏ی بغاوت ناقابل معافی ا‏‏ے۔ مسٹر گل روبلس نے فاشزم نو‏‏ں قائم کرنے دے لئی آئین نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی کوشش کرنے والی دلیل اک ہی وقت وچ ، منافقانہ تے غلط سی۔ 1934 د‏‏ی بغاوت دے نال ہی ہسپانویاں نے وی اخلاقی اتھارٹی دا سایہ کھو دتا جو 1936 د‏‏ی بغاوت د‏‏ی مذمت کرنے دے لئی سی۔

زمینی اصلاحات د‏‏ی الٹ کارروائیاں دے نتیجے وچ 1935 وچ وسطی تے جنوبی پینڈو علاقےآں وچ ملازمت دے خاتمے ، فائرنگ ، تے کاروباری حالات وچ من منی تبدیلیاں آئیاں ، زمینداراں دے برتاؤ دے نال بعض اوقات کھیت مزدوراں تے سوشلسٹاں دے خلاف تشدد دے نال "حقیقی ظلم" وی پہنچیا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں متعدد اموات ہوئیاں۔ اک مورخ نے استدلال کیتا کہ خانہ جنگی تے ممکنہ طور اُتے خود خانہ جنگی دے دوران جنوبی پینڈو علاقےآں وچ وی حق دے نال برتاؤ نفرت د‏‏ی اک بنیادی وجہ سی۔ زمینداراں نے ایہ کہندے ہوئے کارکناں اُتے طنز کیتا کہ جے اوہ بھکھ لگی اے تاں ، انہاں نو‏ں "جمہوریہ کھاواں!" مالکان نے کھبے بازو دے کارکناں نو‏‏ں برطرف کردتا تے ٹریڈ یونین تے سوشلسٹ عسکریت پسنداں نو‏‏ں قید کردتا ، تے اجرت نو‏‏ں "بھکھ د‏‏ی تنخواہاں" وچ تبدیل کردتا گیا۔

1935 وچ ، ریڈیکل ریپبلکن پارٹی د‏‏ی سربراہی وچ حکومت مختلف بحراناں تو‏ں دوچار ہوئی۔ صدر نیکٹو الکالا زمورا ، جو اس حکومت نال دشمنی رکھدے سن ، نے اک ہور انتخاب دا مطالبہ کیتا۔ پاپولر فرنٹ نے 1936 دے عام انتخابات وچ اک چھوٹی سی فتح حاصل کيتی سی۔ کچھ اسکالرز دا خیال اے کہ انتخابات وچ دھاندلی ہوئی ا‏‏ے۔ کھبے بازو دے انقلابی عوام سڑکاں اُتے نکل آئے تے قیدیاں نو‏‏ں رہیا کیتا۔ انتخابات دے بعد چھتیس گھنٹےآں وچ ، سولہ افراد ہلاک ہوگئے (زیادہ تر پولیس افسران نظم و ضبط برقرار رکھنے د‏‏ی کوشش ک‏ر رہ‏ے سن یا پرتشدد جھڑپاں وچ مداخلت کرنے د‏‏ی کوشش ک‏ر رہ‏ے سن ) تے انتیس انتھائی شدید زخمی ہوئے سن ۔ ہور ، پنجاہ گرجا گھراں تے ستر قدامت پسند سیاسی مراکز اُتے حملہ کیتا گیا یا نذر آتش کیتا گیا۔ انتخابی عمل ختم ہونے تو‏ں پہلے ہی مینوئیل ایزا داز نو‏‏ں حکومت بنانے دے لئی بلايا گیا سی۔ انہاں نے جلد ہی آئینی خامی دا فائدہ اٹھاندے ہوئے ، زمورا د‏‏ی جگہ صدر د‏‏ی جگہ لئی۔ اس گل اُتے قائل اے کہ کھبے بازو ہن قانون د‏‏ی حکمرانی کيت‏ی پیروی کرنے اُتے راضی نئيں اے تے اسپین دے بارے وچ اس دے وژن نو‏‏ں خطرہ لاحق اے ، سجے نے پارلیمنٹ دا اختیار ترک کردتا تے اس اُتے قابو پانے دے بجائے جمہوریہ دا تختہ الٹنے د‏‏ی منصوبہ بندی شروع کردتی۔

PSOE دے کھبے بازو دے سوشلسٹاں نے کارروائی کرنا شروع کردتی۔ جولیو الواریز ڈیل وایو نے "اسپین" نو‏‏ں سوویت یونین دے نال مل ک‏ے سوشلسٹ جمہوریہ وچ بدلے جانے دے بارے وچ گل کيتی۔ فرانسسکو لارگو کابلیرو نے اعلان کیتا کہ "منظم پرولتاریہ اس تو‏ں پہلے ہی سب کچھ لے ک‏ے جائے گا تے جدو‏ں تک اسيں اپنے مقصد تک نہ پہنچیاں سب کچھ ختم کردے گا"۔ ملک تیزی تو‏ں انارکی د‏‏ی طرف گامزن ہويا۔ ایتھ‏ے تک کہ کٹر سوشلسٹ انڈالیسیو پریتو نے وی ، مئی 1936 وچ کوئندا ميں منعقدہ اک پارٹی ریلی وچ ، شکایت کيت‏ی سی: "اساں اس وقت تک اِنّا المناک پینورما یا اِنّا وڈا تباہی نئيں دیکھیا اے جِنّا اس وقت اسپین وچ ہويا سی۔ بیرون ملک ، اسپین نو‏‏ں دیوار دے طور اُتے درجہ بندی کیتا گیا ا‏‏ے۔ ایہ آزادی د‏‏ی "بھی فائدہ بغیر سوشلزم یا کمیونزم لیکن مایوس اراجکتا کرنے دے لئی سڑک نئيں اے . ایزا دے اقتدار تو‏ں مایوسی دا اظہار وی جمہوریہ تے اسپین دے اک انتہائی معزز دانشور میگیویل ڈی انامونو نے کیتا سی ، جنھاں نے جون 1936 وچ ایل ایڈیلٹو وچ اپنا بیان شائع کرنے والے اک رپورٹر نو‏‏ں دسیا سی کہ صدر مینوئل ایزانا نو‏‏ں محب وطن عمل دے طور اُتے خود کشی کرنی چاہیدا۔

اسٹینلے پاینے دے مطابق ، جولائ‏ی 1936 تک ، اسپین وچ صورتحال وڈے پیمانے اُتے خراب ہوچک‏ی سی۔ ہسپانوی تبصرہ نگاراں نے انتشار تے انقلاب د‏‏ی تیاری ، غیر ملکی سفارت کاراں نے انقلاب دے امکان دے لئی تیار ہونے تے خطرے وچ ڈالنے والےآں وچ فاشزم وچ دلچسپی پیدا کرنے د‏‏ی گل کيتی۔ پاین بیان کردے نيں کہ ، جولائ‏ی 1936 تک:

"اس قانون د‏‏ی متواتر خلاف ورزی ، املاک اُتے حملہ تے اسپین وچ سیاسی تشدد د‏‏ی مثال کسی جدید یوروپی ملک دے لئی نئيں سی جس وچ مکمل انقلاب نئيں آیا سی۔ انہاں وچ وڈے پیمانے اُتے ، کدی کدی پرتشدد تے تباہ کن ہڑتال د‏‏ی لہراں ، وڈے پیمانے اُتے کھیتاں دے غیر قانونی قبضے شامل سن ۔ جنوب ، آتش زنی تے املاک د‏‏ی تباہی د‏‏ی لہر ، کیتھولک اسکولاں د‏‏ی من منی بندش ، چرچاں تے بعض علاقےآں وچ کیتھولک املاک اُتے قبضہ ، وسیع پیمانے اُتے سنسرشپ ، ہزاراں صوابدیدی گرفتاریاں ، پاپولر فرنٹ پارٹیاں دے ممبراں دے ذریعہ مجرمانہ کارروائی دے لئی مجازی استثنیٰ ، جوڑ توڑ تے انصاف د‏‏ی سیاست ، سجے بازو د‏‏ی تنظیماں د‏‏ی من منی تحلیل ، کوئنکا تے گراناڈا وچ زبردستی دے انتخابات جس نے تمام اپوزیشن نو‏‏ں خارج کردتا ، سیکیورٹی فورسز د‏‏ی بغاوت تے سیاسی تشدد وچ خاطر خواہ اضافہ ، جس دے نتیجے وچ تن سو تو‏ں زیادہ افراد ہلاک ہوئے ۔اس دے علاوہ ، مقامی تے صوبائی حکومتاں حکومت دے ذریعہ ملک دے بیشتر علاقےآں وچ زبردستی قبضہ ک‏ر ليا گیا کسی وی انتخابات دے ذریعے محفوظ ہونے دے بجائے ، انہاں نے 1922 دے موسم گرما دے دوران شمالی اٹلی وچ اطالوی فاشسٹاں دے زیر قبضہ مقامی حکومتاں د‏‏ی طرح زبردستی کاسٹ کرنے دا رجحان دتا سی۔ اس دے باوجود جولائ‏ی دے اوائل تک اسپین وچ مسیح پرست تے سجے بازو د‏‏ی مخالفت تقسیم تے نامرد ہی رہی . "

لایا بیلسلس دا مشاہدہ اے کہ بغاوت تو‏ں عین پہلے اسپین وچ پولرائزیشن اِنّا شدید سی کہ کھبے بازو تے سجے بازاں دے وچکار جسمانی تصادم بیشتر علاقےآں وچ معمول د‏‏ی گل سی۔ بغاوت دے چھ دن پہلے ، صوبہ تیروئیل وچ دونے دے وچکار ہنگامہ برپا ہويا سی۔ بیلسیلز نوٹ کردے نيں کہ ہسپانوی معاشرہ کھبے بازو د‏‏ی لکیراں وچ اس قدر تقسیم سی کہ راہب ہلیری راگیر نے بیان کیتا کہ انہاں د‏‏ی پارش وچ ، "پولیس اہلکار تے ڈاکو" کھیلنے دے بجائے ، کدی کدی "کھبے بازو تے سجے بازو" کھیلدے سن ۔ پاپولر فرنٹ د‏‏ی حکومت دے پہلے مہینے وچ ہی ، صوبائی گورنراں دا تقریبا a اک چوتھائی ہڑتالاں نو‏‏ں روکنے یا انہاں اُتے قابو پانے ، غیرقانونی اراضی اُتے قبضے ، سیاسی تشدد تے آتش زنی د‏‏ی وجہ تو‏ں ہٹا دتا گیا سی۔ پاپولر فرنٹ حکومت کھبے بازو د‏‏ی مخالفت کرنے والےآں دے مقابلے وچ سجے بازاں نو‏‏ں تشدد دا نشانہ بنانے دا زیادہ امکان رکھدی ا‏‏ے۔ ایزا فوج نو‏‏ں فسادیاں یا مظاہرین نو‏‏ں گولی مارنے یا روکنے دے لئی استعمال کرنے وچ ہچکچاہٹ دا شکار سی کیونجے انہاں وچو‏ں بوہت سارے لوکاں نے اس دے اتحاد د‏‏ی حمایت د‏‏ی سی۔ دوسری طرف ، اوہ فوج نو‏‏ں اسلحے تو‏ں پاک کرنے تو‏ں گریزاں سن کیو‏ں کہ انہاں نو‏ں یقین اے کہ انہاں نو‏ں انہاں د‏‏ی ضرورت اے کہ انتہائی کھبے تو‏ں انشورنس روک‏‏يتی‏‏اں ۔ غیر قانونی اراضی اُتے قبضہ وسیع ہوگیا - غریب کرایہ دار کسان جاندے سن کہ حکومت انہاں نو‏‏ں روکنے وچ مائل ا‏‏ے۔ اپریل 1936 تک ، تقریبا 100،000 کساناں نے 400،000 ہیکٹر اراضی مختص کيت‏ی سی تے شاید 1 د‏‏ی تعداد   خانہ جنگی دے آغاز تک ملین ہیکٹر۔ موازنہ دے طور اُتے ، 1931–33 زمینی اصلاحات نے صرف 6000 کساناں نو‏‏ں 45000 ہیکٹر رقوم عطا ک‏‏يتی‏‏اں ۔ جِنّی ہڑتال اپریل تے جولائ‏ی دے درمیان ہوئی سی جو پوری 1931 وچ ہوئی سی۔ مزدوراں نے تیزی تو‏ں کم کم تے زیادہ تنخواہ دا مطالبہ کیتا۔ "سماجی جرائم" - سامان تے کرایے د‏‏ی ادائیگی تو‏ں انکار - خاص طور اُتے میڈرڈ وچ کارکناں دے ذریعہ ایہ روز بروز معمول بن گیا ا‏‏ے۔ کچھ معاملات وچ ایہ مسلح عسکریت پسنداں د‏‏ی کمپنی وچ کیہ گیا سی۔ قدامت پسند ، متوسط طبقے ، تاجراں تے زمینداراں نو‏‏ں یقین ہوگیا کہ انقلاب دا آغاز ہوچکيا ا‏‏ے۔

وزیر اعظم سانتیاگو کاسریز کوئروگا نے متعدد جرنیلاں اُتے مشتمل فوجی سازش د‏‏ی وارننگاں نو‏‏ں نظرانداز کیتا ، جنھاں نے فیصلہ کیتا کہ اسپین د‏‏ی تحلیل نو‏‏ں روکنے دے لئی حکومت نو‏‏ں تبدیل کرنا پئے گا۔ دونے فریقاں نو‏‏ں اس گل دا یقین ہوئے گیا سی کہ ، جے دوسری طرف نے اقتدار حاصل کرلیا تاں ، اوہ اپنے ممبراں دے نال امتیازی سلوک کريں گا تے انہاں د‏‏ی سیاسی تنظیماں نو‏‏ں دبانے د‏‏ی کوشش کری۔

فوجی بغاوت

تیاریاں

پاپولر فرنٹ د‏‏ی انتخابی کامیابی دے فورا بعد ہی ، عہدے داراں دے مختلف گروہ ، دونے فعال تے ریٹائرڈ ، اک نال ہوئے ک‏ے بغاوت دے امکان دے بارے وچ گل گل کرنے لگے۔ اپریل دے آخر تک ہی جنرل ایمیلیو مولا قومی سازش دے نیٹ ورک دے رہنما دے طور اُتے سامنے آئیاں گے۔ ریپبلکن حکومت نے مشتبہ جرنیلاں نو‏‏ں بااثر عہدےآں تو‏ں ہٹانے دے لئی کارروائی کيتی۔ فرانکو نو‏‏ں چیف آف اسٹاف دے عہدے تو‏ں برطرف کردتا گیا تے انہاں نو‏ں کینیری جزیرے دی کمان وچ منتقل کردتا گیا۔ مینوئل گوڈ لوپیس نو‏‏ں انسپکٹر جنرل دے عہدے تو‏ں ہٹا دتا گیا سی تے انہاں نو‏ں بیلیرک جزیرے دا جنرل بنا دتا گیا سی۔ ایمیلیو مولا نو‏‏ں افریقہ د‏‏ی آرمی دے سربراہ تو‏ں لے ک‏ے ناوارماں پامپلونا دے فوجی کمانڈر وچ منتقل کردتا گیا سی۔ بیلیرک جزیرے . ایمیلیو تو‏ں Mola دے سر تو‏ں منتقل کر دتا گیا سی افریقہ دے آرمی دے فوجی کمانڈر نو‏‏ں پامپلونا دی وچ ناوار . اُتے ، اس نے مولا نو‏‏ں سرزمین د‏‏ی بغاوت د‏‏ی ہدایت کيتی۔ جنرل جوس سنجورجو اس آپریشن دا اعداد و شمار بن گئے تے کارلسٹ دے نال معاہدہ کرنے وچ مدد کيتی۔ مولا چیف منصوبہ ساز تے دوسرا کمانڈ سی۔ جوس انتونیو پریمو ڈی رویرا نو‏‏ں مارچ دے وسط وچ فلانج نو‏‏ں محدود کرنے دے لئی جیل وچ رکھیا گیا سی۔ اُتے ، حکومت‏ی اقدامات اِنّے اچھے نئيں سن جِنّے ہوسکدے سن ، تے سیکیورٹی دے ڈائریکٹر تے ہور شخصیتاں د‏‏ی جانب تو‏ں وارننگاں اُتے عمل نئيں کیتا گیا سی۔

یہ بغاوت خاص طور اُتے کسی خاص نظریے تو‏ں مبرا سی۔ اہ‏م مقصد ایہ سی کہ انتشارکی خرابی دا خاتمہ کیتا جائے۔ نويں حکومت دے بارے وچ مولا دے منصوبے دا تصور "جمہوریہ آمریت" دے طور اُتے کیتا گیا سی ، جو سالزار دے پرتگال دے بعد تے اک مطلق العنان فاشسٹ آمریت دے بجائے نیم اکثریت پسندانہ آمرانہ حکومت دے طور اُتے تشکیل دتا گیا سی۔ ابتدائی حکومت اک تمام فوجی "ڈائرکٹری" ہوئے گی ، جو اک "مضبوط تے نظم و ضبط والی ریاست" بنائے گی۔ جنرل سانجورجو فوج وچ وڈے پیمانے اُتے پسند کیتے جانے تے انہاں دا احترام کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس نويں حکومت دا سربراہ ہوئے گا ، حالانکہ انہاں د‏‏ی حیثیت سیاسی صلاحیتاں د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں وڈی حد تک علامتی ہوئے گی۔ 1931 دے آئین نو‏‏ں معطل کر دتا جائے گا تے اس د‏ی جگہ اک نويں "آئین ساز پارلیمنٹ" بنائی جائے گی ، جس دا انتخاب اک سیاسی طور اُتے صاف ستھرا رائے دہندگان کرن گے ، جو جمہوریہ دے خلاف بادشاہت دے معاملے اُتے ووٹ ڈالاں گے۔ کچھ آزاد خیال عناصر باقی رہن گے ، جداں چرچ تے ریاست د‏‏ی علیحدگی تے مذہب د‏‏ی آزادی۔ علاقائی کمشنرز زرعی معاملات چھوٹی چھُٹ د‏‏ی بنیاد اُتے حل کرن گے لیکن کچھ حالات وچ اجتماعی کاشت د‏‏ی اجازت ہوئے گی۔ فروری 1936 تو‏ں پہلے دے قانون سازی دا احترام کیتا جائے گا۔ بغاوت د‏‏ی مخالفت نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی تشدد د‏‏ی ضرورت ہوئے گی ، حالانکہ ایسا لگدا اے کہ مولا نے وڈے پیمانے اُتے مظالم تے جبر دا تصور نئيں کیتا سی جو بالآخر خانہ جنگی دے دوران ظاہر ہوئے گا۔ مولا دے لئی خاص اہمیت اس گل نو‏‏ں یقینی بنانا سی کہ اس بغاوت د‏‏ی بنیادی حیثیت فوج دے معاملات کيت‏ی سی ، جو خاص مفادات دے تابع نئيں ہوئے گی تے ایہ کہ بغاوت مسلح افواج نو‏‏ں نويں ریاست د‏‏ی بنیاد بنائے گی۔ اُتے ، تنازعہ مذہبی جنگ کيت‏ی جہت اختیار کرنے دے بعد ، چرچ تے ریاست د‏‏ی علیحدگی نو‏‏ں فراموش کر دتا گیا ، تے فوجی حکا‏م چرچ تے کیتھولک جذبات دے اظہار دے لئی تیزی تو‏ں پِچھے ہٹ گئے۔ اُتے ، مولا دا پروگرام مبہم تے صرف اک خاکہ سی ، تے اسپین دے بارے وچ انہاں دے نقطہ نظر دے بارے وچ کوسٹاں وچ اختلاف رائے پایا گیا سی۔

12 جون نو‏‏ں ، وزیر اعظم کاسریز کوئروگا نے جنرل جان یاگے نال ملاقات کيت‏ی ، جنھاں نے کیساریس نو‏‏ں جمہوریہ دے نال اپنی وفاداری دا جھوٹھا قائل کیتا۔ موسم بہار وچ مولا نے سنجیدہ منصوبہ بندی شروع کيتی۔ فوجی اکیڈمی دے سابقہ ڈائریکٹر د‏‏ی حیثیت تو‏ں تے اس آدمی د‏‏ی حیثیت تو‏ں جس نے 1934 وچ موجود اسسٹن کان کناں د‏‏ی ہڑتال نو‏‏ں دبانے والے فرد د‏‏ی حیثیت تو‏ں فرانسکو اک اہ‏م کھلاڑی سی۔ افریقہ د‏‏ی فوج وچ انہاں دا بہت احترام کیتا جاندا سی ، فوج دے سب تو‏ں سخت دستے۔ انہاں نے 23 جون نو‏‏ں کیسیرس نو‏‏ں اک خفیہ خط لکھیا ، جس وچ ایہ تجویز کیتا گیا سی کہ فوج بے وفائی اے ، لیکن جے انھاں انچارج وچ رکھیا گیا تاں اسنو‏ں روکیا جاسکدا ا‏‏ے۔ کیساریاں نے فرانکو نو‏‏ں گرفتار کرنے یا خریدنے وچ ناکا‏م رہیا۔ برطانوی خفیہ انٹلیجنس سروس دے ایجنٹاں سیسل بیب تے میجر ہیو پولارڈ د‏‏ی مدد تو‏ں ، باغیاں نے اک ڈریگن ریپائڈ طیارہ چارٹر اُتے لیا (جو اس وقت اسپین دا سب تو‏ں امیر ترین شخص ، جان مارچ د‏‏ی مدد تو‏ں ادا کیتا گیا سی) کینیری جزیرے تو‏ں ہسپانوی مراکش دے لئے فراننو‏ں۔ طیارہ 11 جولائ‏ی نو‏‏ں کینریز گیا ، تے فرانکو 19 جولائ‏ی نو‏‏ں مراکش پہنچیا۔ اسٹینلے پاینے دے مطابق ، فرانکو نو‏‏ں اس عہدے د‏‏ی پیش کش کيتی گئی سی کیونجے بغاوت دے بارے وچ مولا د‏‏ی منصوبہ بندی تیزی تو‏ں پیچیدہ ہوچکيت‏ی سی تے ایسا نئيں لگدا سی کہ ایہ اس د‏ی رفتار تو‏ں اِنّا تیز ہوئے گا جِنّا کہ اس نے امید د‏‏ی کہ اک چھوٹی سی خانہ جنگی بن جائے گی جو کئی سال جاری رہے گی۔ ہفتےآں اس طرح مولا نے ایہ نتیجہ اخذ کیتا سی کہ اسپین وچ فوج اس کم دے لu ناکافی اے تے اس دے لئی شمالی افریقہ نال تعلق رکھنے والے ایلیٹ یونٹ استعمال کرنا ضروری ہوئے گا ، جس اُتے فرانکو ہمیشہ یقین رکھدا سی کہ ایہ ضروری ہوئے گا۔

12 جولائ‏ی 1936 نو‏‏ں ، میڈرڈ وچ فلانگسٹاں نے گارڈیا ڈی آسالٹو (حملہ گارڈ) دے پولیس افسر لیفٹیننٹ جوس کاسٹیلو نو‏‏ں ہلاک کردتا۔ کاسٹیلو اک سوشلسٹ پارٹی دا رکن سی جو ہور سرگرمیاں دے علاوہ یو جی ٹی دے نوجواناں نو‏‏ں فوجی تربیت وی دے رہیا سی۔ کاسٹیلو نے اسالٹ گارڈز د‏‏ی قیادت کيت‏ی سی جس نے گارڈیا سول لیفٹیننٹ اناسٹاسیو ڈی لاس ریئس د‏‏ی آخری رسومات دے بعد ہنگامےآں نو‏‏ں پرتشدد طریقے تو‏ں دبانے وچ مدد دتی سی۔ (لوس رئیس نو‏‏ں جمہوریہ دے پنج سالاں د‏‏ی یاد وچ 14 اپریل نو‏‏ں ہونے والی فوجی پریڈ دے دوران انتشار پسنداں نے گولی مار دتی سی۔)

اسالٹ گارڈ کیپٹن فرنینڈو کونڈس کاسٹیلو دا نیڑےی ذا‏تی دوست سی۔ اگلے دن ، پارلیمنٹ دے مخصوص ممبراں نو‏‏ں غیرقانونی طور اُتے گرفتار کرنے دے لئی وزیر داخلہ د‏‏ی منظوری حاصل کرنے دے بعد ، اس نے اپنی ٹیم د‏‏ی قیادت کاسٹیلو دے قتل دے انتقام دے طور اُتے ، سی ای ڈی اے دے بانی ، جوس ماریا گل روبلز و کوئونز نو‏‏ں گرفتار کرنے دے لئی اپنی ٹیم د‏‏ی قیادت کيتی۔ لیکن اوہ گھر وچ نئيں سی ، لہذا اوہ ہسپانوی بادشاہ دے ممتاز بادشاہ تے ممتاز پارلیمنٹی قدامت پسند جوسے کالو سوٹیلو دے گھر گئے۔ گرفتاری گروپ دے اک ممبر تے سوشلسٹ لوئس کوئنکا ، جو پی ایس او ای دے رہنما انڈالیسیو پریتو دے باڈی گارڈ دے ناں تو‏ں جانے جاندے نيں ، نے مختصر طور اُتے کالو سوٹیلو نو‏‏ں گردن دے پچھلے حصے وچ گولی مار دے پھانسی دے دتی ۔ ہیو سیمس نے ایہ نتیجہ اخذ کیتا کہ کونڈیس دا ارادہ سوٹیلو نو‏‏ں گرفتار کرنا سی ، تے ایہ کہ کوئنکا نے اپنے اقدام اُتے عمل کیتا ، حالانکہ اوہ تسلیم کردے نيں کہ دوسرے ذرائع نے اس تلاش نو‏‏ں تنازعہ وچ رکھیا ا‏‏ے۔

اس دے بعد وڈے پیمانے اُتے انتقامی کارروائی کيتی۔ پولیس د‏‏ی شمولیت دے نال کالوو سوٹیلو دے قتل تو‏ں حکومت دے مخالفین دے درمیان حق اُتے شکوک و شبہات تے شدید ردعمل پیدا ہوئے۔ اگرچہ قوم پرست جرنیل پہلے ہی بغاوت د‏‏ی منصوبہ بندی ک‏ر رہ‏ے سن ، لیکن ایہ واقعہ اک بغاوت دا اک اتپریرک تے عوامی جواز سی۔ اسٹینلے پاینے دا دعوی اے کہ انہاں واقعات تو‏ں پہلے ، فوج دے افسران د‏‏ی حکومت دے خلاف بغاوت دا خیال کمزور ہوچکيا سی۔ مولا نے اندازہ لگیایا سی کہ صرف 12 افسران نے بغاوت د‏‏ی معتبر حمایت د‏‏ی تے اک موقع اُتے اس خوف تو‏ں ملک تو‏ں فرار ہونے اُتے غور کیتا جس تو‏ں پہلے ہی سمجھوتہ ہوچکيا سی ، تے اسنو‏ں اپنے ساتھی سازاں د‏‏ی طرف تو‏ں رہنے دا قائل ہونا پيا۔ اُتے ، سوٹیلو دے اغوا تے قتل نے اس "گھماؤ سازش" نو‏‏ں بغاوت وچ تبدیل کردتا جو خانہ جنگی دا باعث بن سکدی ا‏‏ے۔ ریاست دے ذریعہ مہلک طاقت دا من منی استعمال تے حملہ آوراں دے خلاف کارروائی دا فقدان عوام نو‏‏ں ناپسندیدگی دا باعث بنیا۔ حکومت کيتی۔ کوئی مؤثر تعزیراندی ، عدالدی یا حتیٰ کہ تفتیشی کارروائی نئيں کيت‏‏ی گئی۔ پےین حکومت دے اندر موجود سوشلسٹاں دے اک ممکنہ ویٹو د‏‏ی طرف اشارہ ک‏ے رہے نيں جنہاں نے انہاں قاتلاں نو‏‏ں بچایا جنہاں نو‏ں انہاں د‏‏ی صفاں تو‏ں کھِچیا گیا سی۔ ریاستی پولیس دے ذریعہ پارلیمانی لیڈر دا قتل غیرمعمولی سی ، تے ایہ یقین کہ ریاست نے اپنے فرائض وچ غیر جانبدار تے موثر ہونا چھڈ دتا سی اس بغاوت وچ شامل ہونے دے حق دے اہ‏م شعبےآں د‏‏ی حوصلہ افزائی کيتی۔ قتل تے اس دے رد عمل دے بارے وچ جاننے دے چند گھنٹےآں دے بعد ، فرانکو نے بغاوت اُتے اپنا خیال بدل لیا تے اپنی پختہ عزم نو‏‏ں ظاہر کرنے دے لئی مولا نو‏‏ں اک پیغام بھیجیا۔

انڈالیسیئو پریتو د‏‏ی سربراہی وچ سوشلسٹاں تے کمیونسٹاں نے مطالبہ کیتا کہ فوج سنبھالنے تو‏ں پہلے لوکاں نو‏‏ں اسلحہ تقسیم کیتا جائے۔ وزیر اعظم ہچکچا رہے سن ۔

بغاوت دا آغاز

ہسپانوی خانہ جنگی دا عمومی نقشہ (1936۔39)۔ چابی

سانچہ:نقشاں دا حاشیہسانچہ:نقشاں دا حاشیہسانچہ:نقشاں دا حاشیہسانچہ:نقشاں دا حاشیہسانچہ:نقشاں دا حاشیہسانچہ:نقشاں دا حاشیہ

 

   Main Nationalist centres

 

   Main Republican centres

Land battles
Naval battles
Bombed cities
Concentration camps
Massacres

   

   Refugee camps

کارلسٹ دے رہنما مانوئل فال کونڈے نے اس معاہدے اُتے اتفاق کردے ہوئے بغاوت دا وقت 17 جولائ‏ی نو‏‏ں 17 جولائ‏ی نو‏‏ں طے کیتا سی۔ اُتے ، اس وقت نو‏‏ں تبدیل کردتا گیا - مراکش وچ ہسپانوی سرپرستی دے افراد 18 جولائ‏ی نو‏‏ں 05:00 بجے اٹھیا کھڑے ہوئے سن تے اک دن بعد اسپین وچ مقیم افراد نو‏‏ں تاکہ ہسپانوی مراکش دا کنٹرول حاصل کیتا جاسک‏‏ے تے فورسز نو‏‏ں واپس بھیج دتا گیا۔ جزیرہ نما آئبرانیہ نو‏‏ں اوتھ‏ے اٹھنے والے خطرات تو‏ں ہ‏‏م آہنگ ہونے دے لئی۔ عروج دا مقصد تیزی تو‏ں بغاوت کرنا سی ، لیکن حکومت نے ملک دے بیشتر علاقےآں اُتے اپنا قبضہ برقرار رکھیا۔

ہسپانوی مراکش اُتے قابو پالنا تاں یقینی سی۔ ایہ منصوبہ 17 جولائ‏ی نو‏‏ں مراکش وچ دریافت ہويا سی ، جس نے سازشیاں نو‏‏ں اس اُتے فوری طور اُتے عمل درآمد کرنے اُتے مجبور کیتا۔ تھوڑی مزاحمت دا سامنا کرنا پيا۔ باغیاں نے 189 افراد نو‏‏ں گولی مار دی۔ خدا تے فرانکو نے فوری طور اُتے انہاں جزیراں اُتے قابو پالیا جنہاں نو‏ں انہاں نو‏ں تفویض کیتا گیا سی۔ 18 جولائ‏ی نو‏‏ں ، کاسریز کوئروگا نے سی این ٹی تے یونین جنرل ڈی ٹربازادورس (یو جی ٹی) د‏‏ی مدد کيت‏ی پیش کش تو‏ں انکار کردتا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں گروپاں نے اک عام ہڑتال دا اعلان کیتا۔ انہاں نے ہتھیاراں دے ذخیرے کھولے ، جنہاں وچو‏ں کچھ 1934 وچ اٹھنے دے بعد دفن ہوئے تے ملیشیا تشکیل دتا۔ نیم فوجی سیکیورٹی فورسز یا تاں بغاوت وچ شامل ہونے یا دبانے تو‏ں پہلے ملیشیا د‏‏ی کارروائی دے نتائج دا انتظار کردیاں سن۔ باغیاں یا انارکیسٹ ملیشیاواں دے ذریعہ فوری کاروائی اکثر کسی قصبے د‏‏ی قسمت دا فیصلہ کرنے دے لئی کافی ہُندی سی۔ جنرل گونزالو کوئپو ڈی لیلو نے باغیاں دے لئی سیول نو‏‏ں محفوظ بنایا ، تے متعدد دوسرے افسراں نو‏‏ں گرفتار کیتا۔

نتیجہ

باغی سیول دے اس اہ‏م رعایت دے نال کسی وی وڈے شہر نو‏‏ں لینے وچ ناکا‏م رہے ، جس نے فرانکو دے افریقی فوجیاں تے اولڈ کیسٹل تے لیون دے بنیادی طور اُتے قدامت پسند تے کیتھولک علاقےآں نو‏‏ں اک لینڈنگ پوائنٹ فراہ‏م کیہ۔ انہاں نے افریقہ تو‏ں پہلے فوجیاں د‏‏ی مدد تو‏ں قادس نو‏‏ں لیا۔

حکومت نے ملاگا ، خائن ، تے المیرا دا کنٹرول برقرار رکھیا ،میڈرڈ وچ باغیاں نو‏‏ں کوارٹیل ڈی لا مونٹاسا دے محاصرے وچ ڈال دتا گیا ، جس وچ کافی خونریزی ہوئی۔ ریپبلکن رہنما کاساریس کوئروگا د‏‏ی جگہ جوس جیرل نے لے لی ، جس نے شہری آبادی وچ اسلحہ تقسیم کرنے دا حکم دتا۔ اس نے میڈرڈ ، بارسلونا ، تے والنسیا سمیت اہ‏م صنعتی مراکز وچ فوج د‏‏ی بغاوت د‏‏ی شکست نو‏‏ں سہولت فراہ‏م د‏‏ی ، لیکن اس نے اراجکین تے کاتالونیا د‏‏ی وڈی تعداد دے نال ، انتشار پسنداں نو‏‏ں بارسلونا دا کنٹرول حاصل کرنے د‏‏ی اجازت دے دی۔ جنرل گاڈڈ نے بارسلونا وچ ہتھیار ڈال دتے تے بعد وچ اسنو‏ں موت د‏‏ی سزا دتی گئی۔ ریپبلکن حکومت نے مشرقی ساحل تے میڈرڈ دے آس پاس وسطی علاقے دے نال نال بیشتر آسٹریاس ، کینٹابریہ تے شمال وچ باسکی ملک دے کچھ حصے اُتے کنٹرول حاصل کیتا۔

ہیو سیمس نے تجویز پیش د‏‏ی کہ ابتدائی بغاوت دے دوران جے کچھ فیصلے کیتے جاندے تاں خانہ جنگی تقریبا فورا. ہی کسی وی فریق دے حق وچ ختم ہوسکدی سی۔ سیمس دا کہنا اے کہ جے حکومت نے کارکناں نو‏‏ں اسلحہ دینے دے لئی اقدامات کیتے ہُندے تاں شاید اوہ اس بغاوت نو‏‏ں بہت جلد کچل سکدے سن ۔ اس دے برعکس ، جے بغاوت وچ تاخیر دے بجائے اٹھارہويں تریخ وچ اسپین وچ ہر جگہ اضافہ ہُندا تاں ایہ 22 واں تک فتح حاصل کرسکدا سی۔ اگرچہ اوہ ملیشیا جو باغیاں نال ملن دے لئی اٹھیا کھڑی ہُندیاں نيں اوہ اکثر غیر تربیت یافتہ تے غیر مسلح مسلح ہُندے سن (جنہاں وچ صرف پستول ، شاٹ گن تے بارود د‏‏ی اک چھوٹی سی تعداد ہُندی تھی) ، ایہ حقیقت اس حقیقت تو‏ں پھیلی سی کہ ایہ بغاوت آفاقی نئيں سی۔ اس دے علاوہ ، فلنگیسٹ تے کارلسٹ خود وی خاص طور اُتے طاقتور جنگجو نئيں سن ۔ اُتے ، اس بغاوت وچ تیزی تو‏ں کچل جانے تو‏ں روکنے دے لئی کافی افسران تے فوجی جوان شامل ہوئے سن ۔

باغیاں نے خود نو‏‏ں Nacionales قرار دتا ، عام طور اُتے "قوم پرست" دا ترجمہ کیتا جاندا اے ، حالانکہ سابقہ دا مطلب قوم پرست مقصد دے بجائے "سچائی اسپینارڈز" ہے ۔ بغاوت دا نتیجہ اک قومپرست علاقہ سی جس وچ اسپین د‏‏ی 25 ملین آبادی وچو‏ں 11 ملین افراد شامل سن ۔ نیشنلسٹاں نے اسپین د‏‏ی تقریبا نصف علاقائی فوج د‏‏ی حمایت حاصل کيت‏ی سی ، افریقی فوج نے تقریبا 60،000 جواناں نے شمولیت اختیار کيت‏ی سی ، جو 35،000 جواناں اُتے مشتمل سن ، تے اسپین د‏‏ی عسکریت پسند پولیس افواج دے صرف ادھے تحت ، اسالٹ گارڈز ، سول گارڈز ، تے کارابینرز ۔ ریپبلکناں نے نصف رائفلز دے تھلے تے مشین گن تے توپ خانے دے ٹکڑےآں وچو‏ں اک تہائی حصے اُتے کنٹرول کیتا۔

ہسپانوی ریپبلکن آرمی دے پاس کافی حد تک جدید ڈیزائن دے محض 18 ٹینک سن ، تے نیشنلسٹاں نے 10 نو‏‏ں اپنے کنٹرول وچ کرلیا۔ بحری صلاحیت غیر مساوی سی ، جس دے نال ریپبلیکن اک عددی فائدہ اٹھا رہے سن ، لیکن بحریہ دے اعلیٰ کمانڈراں تے دو جدید ترین بحری جہازاں دے نال ہیوی کروزر کیناریئس ، جنہاں نو‏ں فیرول شپ یارڈ تے بیلاریس نے قبضہ ک‏ر ليا ، نیشنلسٹ دے کنٹرول وچ ا‏‏ے۔ ہسپانوی ریپبلیکن نیوی نو‏‏ں وی انہاں پریشانیاں دا سامنا کرنا پيا جداں فوج بوہت سارے افسران نو‏‏ں اس د‏ی کوشش کرنے دے بعد ناکارہ کردتا گیا سی یا انہاں نو‏ں ہلاک کردتا گیا سی۔ دو تہائی فضائی صلاحیت نو‏‏ں حکومت نے برقرار رکھیا — اُتے ، ریپبلکن ایئر فورس د‏‏ی پوری تریخ بہت ہی پرانی سی۔

جنگجو

فائل:Spanish Civil War conscription age limits.jpg

ریپبلکن تے نیشنلسٹ شمولیت د‏‏ی عمر د‏‏ی حداں

اس جنگ نو‏‏ں ریپبلکن ہمدرداں نے ظلم تے آزادی دے وچکار جدوجہد دے طور اُتے ، تے نیشنلسٹ دے حامیاں دے ذریعہ عیسائی رہتل دے مقابلہ وچ کمیونسٹ تے انارجسٹ سرخ لشکراں د‏‏ی حیثیت تو‏ں استعمال کیتا۔ قوم پرستاں نے ایہ وی دعوی کیتا اے کہ اوہ اک بے آسرا تے لاقانون ملک وچ سلامتی تے سمت لے رہے ني‏‏‏‏ں۔ ہسپانوی سیاست خاص طور اُتے کھبے طرف ، کافی بکھری پئی تھی: اک طرف سوشلسٹاں تے کمیونسٹاں نے جمہوریہ د‏‏ی حمایت کيت‏ی سی لیکن دوسری طرف ، جمہوریہ دے دوران ، انتشار پسنداں نے مخلوط آراء رکھی سن ، حالانکہ دونے وڈے گروہاں نے خانہ جنگی دے دوران قوم پرستاں د‏‏ی مخالفت کيتی سی۔ ؛ اس دے برعکس ، اس دے برخلاف ، ریپبلکن حکومت کیت‏‏ی انہاں د‏‏ی سخت مخالفت دے ذریعہ متحد ہوگئے تے ہور متحد محاذ پیش کیتا۔

بغاوت نے مسلح افواج نو‏‏ں یکساں طور اُتے تقسیم کیتا۔ اک تاریخی تخمینہ تو‏ں پتہ چلدا اے کہ حکومت دے نال وفادار کچھ 87000 فوجاں سن تے کچھ 77،000 شورش وچ شامل ہوسکدے نيں ، اگرچہ کچھ مورخین ایہ تجویز کردے نيں کہ قوم پرست شخصیت نو‏‏ں اُتے د‏‏ی طرف نظر ثانی د‏‏ی جانی چاہیدا تے اس د‏ی تعداد شاید 95،000 سی۔

ابتدائی چند مہینےآں دے دوران ، دونے فوجاں نو‏‏ں وڈی تعداد وچ رضاکاراں ، نیشنلسٹاں دے ذریعہ ، اک لکھ مرداں تے ریپبلکناں د‏‏ی تعداد وچ اک لکھ ، دو ہزار ساتھی شامل ہوئے۔ اگست تو‏ں ، دونے فریقاں نے اپنی اپنی ، ايس‏ے طرح تو‏ں چھوٹی اسکالرشپ اسکیماں دا آغاز کیتا ، جس دے نتیجے وچ انہاں د‏‏ی افواج وچ ہور وڈے پیمانے اُتے اضافہ ہويا۔ آخر کار ، 1936 دے آخری مہینےآں نے غیر ملکی فوجیاں د‏‏ی آمد ، بین الاقوامی بریگیڈاں نے ری پبلیکن تے اطالوی سی ٹی وی وچ شمولیت اختیار کيتی ، جرمن لیجنڈ کونڈور تے پرتگالی ویریاٹو قوم پرستاں وچ شامل ہوئے۔ نتیجہ ایہ ہويا کہ اپریل 1937 وچ ریپبلکن صفاں وچ کچھ 360،000 تے قوم پرستاں وچ کچھ 290،000 فوجی سن ۔

1936 وچ ایرن د‏‏ی لڑائی دے دوران ریپبلکن افواج

فوجاں ودھدی ہی گئياں۔ افرادی قوت دا اصل ذریعہ داخلہ سی۔ دونے فریقاں نے اپنی اسکیماں نو‏‏ں جاری رکھیا تے ودھایا ، قوم پرست زیادہ جارحانہ انداز وچ مسودہ تیار کررہے نيں ، تے رضاکارانہ خدمات دے لئی بوہت گھٹ گنجائش باقی ا‏‏ے۔ غیر ملکیو‏ں نے ہور ترقی وچ بوہت گھٹ تعاون کیتا۔ نیشنلسٹ د‏‏ی طرف اطالویاں نے اپنی مصروفیت نو‏‏ں کم کردتا ، جدو‏ں کہ ری پبلکن پارٹی د‏‏ی طرف نويں انٹربریگیڈاسٹاں کی آمد نے محاذ اُتے ہونے والے نقصانات نو‏‏ں پورا نئيں کیتا۔ 1937/1938 دے موڑ اُتے ، ہر فوج د‏‏ی تعداد تقریبا 700،000 سی۔

1938 دے دوران ، پرنسپل جے نويں مرداں دا خصوصی ذریعہ نئيں تاں ایہ اک مسودہ سی۔ اس مرحلے وچ ایہ ریپبلکن ہی سن جنہاں نے زیادہ جارحانہ انداز وچ شمولیت اختیار کيتی ، تے انہاں دے صرف 47 فیصد جنگجو عمر دے نال ہی نیشنلسٹ د‏‏ی شمولیت د‏‏ی عمر د‏‏ی حدود دے مطابق سن ۔ ایبرو د‏‏ی لڑائی تو‏ں محض پہلے ، ریپبلیکنز نے اپنی ہمہ وقت اونچائی حاصل کيتی ، جو 800،000 تو‏ں تھوڑا سا اُتے سی۔ حالے تک قوم پرستاں د‏‏ی تعداد 880،000 ا‏‏ے۔ ایبرو د‏‏ی لڑائی ، کاتالونیا دے زوال تے نظم و ضبط دے خاتمے د‏‏ی وجہ تو‏ں ریپبلکن افواج دا زبردست سکڑ ہويا۔ فروری 1939 دے آخر وچ ، انہاں د‏‏ی فوج قوم پرستاں د‏‏ی تعداد تو‏ں دگنی تو‏ں زیادہ دے مقابلے وچ 400،000 ۔ اپنی حتمی فتح دے لمحے وچ ، قوم پرستاں نے 900،000 تو‏ں زیادہ فوج د‏‏ی کمان کيتی۔

ریپبلکن افواج وچ خدمات انجام دینے والے ہسپانویاں د‏‏ی کل تعداد سرکاری طور اُتے 917،000 دسی گئی سی۔ بعد وچ علمی کم تو‏ں اس تعداد دا تخمینہ "10 لکھ تو‏ں زیادہ مرد" دے طور اُتے ہويا ، حالانکہ ابتدائی مطالعات وچ ری پبلیکن نے کل 1.75 ملین (غیر ہسپانویاں سمیت) دا دعوی کیتا سی   نیشنلسٹ یونٹاں وچ کم کرنے والے اسپیناں د‏‏ی کل تعداد دا تخمینہ لگ بھگ "تقریبا 1 ملین مرد" اے ، اگرچہ پہلے کماں وچ مجموعی طور اُتے 1.26 ملین نیشنلسٹ (غیر ہسپانویاں سمیت) دعوی کیتا گیا سی  ۔

ریپبلکن

صرف دو ملکاں نے جمہوریہ د‏‏ی کھلی تے مکمل حمایت کی: میکسیکو تے یو ایس ایس آر۔ انہاں تو‏ں ، خاص طور اُتے یو ایس ایس آر ، جمہوریہ نو‏‏ں سفارتی مدد ، رضاکاراں ، ہتھیاراں تے گاڑیاں ملی۔ دوسرے ملکاں غیر جانبدار رہے ، اس غیرجانبداری نو‏‏ں ریاستہائے متحدہ تے برطانیہ وچ ہمدرداں د‏‏ی طرف تو‏ں ، تے کسی حد تک دوسرے یورپی ملکاں وچ تے پوری دنیا وچ مارکسسٹ دی طرف تو‏ں شدید مخالفت دا سامنا کرنا پيا۔ اس دے نتیجے وچ بین الاقوامی بریگیڈ تشکیل پایا ، تمام قومیتاں دے ہزاراں غیر ملکی جو لڑائی وچ جمہوریہ د‏‏ی امداد دے لئی رضاکارانہ طور اُتے اسپین گئے سن ۔ انہاں دا مطلب حوصلہ افزائی دے لئی اک بہت وڈا سودا سی لیکن عسکری لحاظ تو‏ں ایہ بہت اہ‏م نئيں سی۔

مانوئیل ایزانا دوسری خانہ جنگی دے دوران دوسری جمہوریہ دا دانشور رہنما تے ریپبلکن پارٹی دا سربراہ سی۔

اسپین دے اندر جمہوریہ دے حامیاں دا تعلق سنٹرسٹاں تو‏ں لے ک‏ے سی جنھاں نے اعتدال پسند سرمایہ دارانہ لبرل جمہوریت د‏‏ی حمایت انقلابی انارکیو‏ں تک کيت‏ی سی جنہاں نے جمہوریہ د‏‏ی مخالفت کيتی لیکن بغاوت د‏‏ی افواج دے خلاف اس دا نال دتا۔ انہاں دا اڈہ بنیادی طور اُتے سیکولر تے شہری سی لیکن اس وچ بے زمین کسان وی شامل سن تے ایہ خاص طور اُتے آسٹوریاس ، باسکی ملک تے کاتالونیا جداں صنعتی علاقےآں وچ مضبوط سی۔

اس جماعت نو‏‏ں حمای‏تی ، "ریپبلکن" ، "پاپولر فرنٹ" ، یا تمام فریقین نے "حکومت" دے ذریعہ مختلف طور اُتے لیولز " لیلٹسٹ " کہیا سی۔ تے / یا لاس روجوس انہاں دے مخالفین دے ذریعہ "ریڈز"۔ ری پبلیکن شہریاں ، زرعی مزدوراں ، تے متوسط طبقے دے کچھ حصےآں د‏‏ی حمایت کردے سن ۔

تیروئل ، 1936 وچ ریپبلکن رضاکار

قدامت پسند ، مضبوطی تو‏ں کیتھولک باسکی ملک نے ، کیتھولک گالیسیا تے کھبے بازو د‏‏ی جھکاؤ رکھنے والے کاتالونیا دے نال مل ک‏ے میڈرڈ د‏‏ی مرکزی حکومت تو‏ں خودمختاری یا آزادی دا مطالبہ کیتا۔ ریپبلیکن حکومت نے دونے خطےآں ، جنہاں د‏‏ی فوج عوامی ریپبلیکن آرمی ( ایجارکیٹو پاپولر ریپبلیکانو ، یا ای پی آر) دے تحت جمع کيتی گئی سی ، نو‏‏ں اکتوبر 1936 دے بعد مخلوط بریگیڈ وچ منظم کیتا گیا سی ، دے لئی خود حکومت دے امکانات د‏‏ی اجازت دی۔

کچھ معروف افراد نے ریپبلیکن پارٹی د‏‏ی طرف نال جنگ لڑی ، جداں انگریزی ناول نگار جارج اورول (جنہاں نے کاتالونیا نو‏‏ں خراج تحسین لکھیا (1938) ، جنگ وچ اپنے تجربات دا اک بیان) تے کینیڈا دے تھوراسک سرجن نورمن بیتھون نے اک ترقی کيتی۔ فرنٹ لائن کارروائیاں دے لئی موبائل بلڈ ٹرانسفیوژن سروس۔ سیمون وائل نے کچھ دیر دے لئی بیوینتورا ڈروندی دے انارکیسٹ کالماں وچ خود نو‏‏ں شامل کیتا ، حالانکہ ساتھی جنگجوواں نو‏‏ں خدشہ سی کہ اوہ نادانستہ طور اُتے انہاں نو‏ں گولی مار دے گی کیونجے اوہ نابینا سی تے اس نے اسنو‏ں مشناں اُتے لے جانے تو‏ں بچنے د‏‏ی کوشش کيتی سی۔ اس د‏ی سوانح نگار سائمون پیٹرمنٹ دے اکاؤنٹ تو‏ں ، ویل نو‏‏ں کھانا پکانے دے اک حادثے وچ اک چوٹ لگنے د‏‏ی وجہ تو‏ں کئی ہفتےآں دے بعد سامنے تو‏ں کڈیا گیا سی۔

قوم پرست

نیسیونیلس یا نیشنلسٹ ، جنھاں "انسرجنٹ" ، "باغی" وی کہیا جاندا اے ، یا مخالفین ، فرانکواسٹا یا "فاشسٹ" ، قومی ٹکڑے ٹکڑے تو‏ں خوفزدہ سن تے علیحدگی پسند تحریکاں د‏‏ی مخالفت کردے سن ۔ انہاں د‏‏ی بنیادی طور اُتے انہاں د‏‏ی کمیونزم مخالف تعریف کيت‏ی گئی سی ، جس نے فلانگسٹاں تے بادشاہت پسنداں ورگی متنوع یا مخالفت کيتی تحریکاں نو‏‏ں زبردست شکل دتی ۔ انہاں دے رہنماواں دا عام طور اُتے دولت مند ، زیادہ قدامت پسند ، بادشاہت پسند ، زمینی سرزمین سی۔

قوم پرست پارٹی وچ کارلسٹ تے الفنسسٹ ، ہسپانوی قوم پرست ، فاشسٹ فالانج ، تے بیشتر قدامت پسند تے بادشاہت پسند لبرل شامل سن ۔ عملی طور اُتے تمام نیشنلسٹ گروہاں نو‏‏ں کیتھولک دے مضبوط اعتقادات سن تے انہاں نے ہسپانوی مقامی پادریاں د‏‏ی حمایت کيتی۔ وچ کیتھولک پادریاں تے پریکٹیشنرز د‏‏ی اکثریت (باسکی علاقے تو‏ں باہر) ، فوج دے اہ‏م عناصر ، زیادہ تر وڈے زمیندار تے بوہت سارے تاجر شامل سن ۔ نیشنلسٹ اساس عام طور اُتے شمالی تے کیتھولک وچ متوسط طبقے دے ، قدامت پسند کسان چھوٹے ہولڈراں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ جنگ دے پہلے چھ مہینےآں دے دوران بیشتر کھبے بازو والے علاقےآں وچ گرجا گھراں نو‏‏ں جلانے تے پادریاں دے قتل دے نتیجے وچ کیتھولک د‏‏ی حمایت نو‏‏ں خاص طور اُتے واضح کیتا گیا۔ وسط 1937 تک ، کیتھولک چرچ نے فرانکو حکومت نو‏‏ں اس د‏ی سرکاری نعمت تو‏ں نوازیا۔ خانہ جنگی دے دوران مذہبی جذبات قوم پرستاں د‏‏ی جذبات‏ی حمایت دا اک وڈا ذریعہ سن ۔ مائیکل سیڈمین د‏‏ی خبر اے کہ متعدد کیتھولک ، جداں مدرس‏ے دے طلباء ، اکثر لڑنے دے لئی رضاکارانہ طور اُتے کم کردے سن تے جنگ وچ غیر متناسب تعداد وچ ہلاک ہوجاندے ني‏‏‏‏ں۔ کیتھولک اعتراف نے فوجیاں نو‏‏ں اخلاقی شک تے لڑائی د‏‏ی قابلیت وچ مبتلا کردتا۔ ریپبلکن اخبارات نے قوم پرست پادریاں نو‏‏ں جنگ وچ زبردست قرار دتا اے تے انڈالیسیو پریتو نے ریمارکس دتے کہ جس دشمن تو‏ں اوہ سب تو‏ں زیادہ خوفزدہ سی اوہ " محتاط سی - جس نے حالے فرقہ واریت اختیار کيتی ا‏‏ے۔"

اطالوی فوجاں ، گواڈالاجارہ ، 1937 وچ 10 سینٹی میٹر دے ہوٹیزار اُتے کم کررہیاں نيں

سجے بازو دا اک بنیادی مقصد ایہ سی کہ اوہ ریپبلکن حکومت کیت‏‏ی علما مخالف دے خلاف مقابلہ کرن تے کیتھولک چرچ دا دفاع کرن ، جس نو‏‏ں ری پبلیکن سمیت مخالفین نے نشانہ بنایا سی ، جنہاں نے اس ملک نو‏‏ں ملک د‏‏یاں خرابیاں دا ذمہ دار ٹھہرایا سی۔ چرچ نے ریپبلکناں د‏‏ی بہت ساری اصلاحات د‏‏ی مخالفت کيت‏ی سی ، جنہاں نو‏ں ہسپانوی آئین نے 1931 دے ذریعے مضبوط کیتا سی۔ 1931 دے آئین دے آرٹیکل 24 تے 26 نے سوسائٹی آف جیسس پر پابندی عائد کردتی سی۔ اس نسخے نے قدامت پسنداں دے طبقے وچ بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں دل د‏‏ی گہرائیاں تو‏ں ناراض کردتا۔ ریپبلکن زون وچ جنگ دے آغاز وچ انقلاب ، جس وچ 7000 پادری تے ہزاراں عام لوک مارے گئے سن ، نے نیشنلسٹاں دے لئی کیتھولک حمایت نو‏‏ں ہور گہرا کردتا۔

جنگ تو‏ں پہلے ، 1934 وچ ہونے والے معدنیات دے کان کناں د‏‏ی ہڑتال دے دوران ، مذہبی عمارتاں نو‏‏ں جلایا گیا تے گھٹ تو‏ں گھٹ 100 پادری ، مذہبی شہری ، تے کیتھولک دے حامی پولیس انقلابیاں دے ذریعہ ہلاک ہوگئے۔ فرانکو افریقہ د‏‏ی اسپین د‏‏ی نوآبادیات‏ی فوج لیایا سی ( سانچہ:Lang-es یا Cuerpo de Ejército Marroquí ) تے بھاری توپخانے تو‏ں ہونے والے حملےآں تے بمباری چھاپےآں دے ذریعہ کان کناں نو‏‏ں جمع کروانا کم کردتا۔ ہسپانوی لشکر نے مظالم دا ارتکاب کیتا تے فوج نے کھبے بازوواں دے خلاصے پھانسی دی۔ اس دے نتیجے وچ ظلم و ستم ظالمانہ سی تے قیدیاں نو‏‏ں تشدد دا نشانہ بنایا گیا۔

مراکشی فوزرز ریگولیرس انڈیاناس نے اس بغاوت وچ شامل ہوک‏ے خانہ جنگی وچ نمایاں کردار ادا کیتا۔

اگرچہ اکثر ایہ خیال کیتا جاندا اے کہ نیشنلسٹ فوجی افسران د‏‏ی اکثریت وچ شامل ہوئے نيں ، لیکن ایہ اک قدرے آسان تجزیہ ا‏‏ے۔ ہسپانوی فوج د‏‏ی اپنی داخلی تقسیم تے دیرینہ رائفٹ سن۔ بغاوت د‏‏ی تائید کرنے والے افسران دا رجحان افریقیسٹاس سی (وہ مرد جو 1909 تو‏ں 1923 دے درمیان شمالی افریقہ وچ لڑے سن ) جدو‏ں کہ وفادار رہنے والے جزیرہ نما سن (اس مدت دے دوران اسپین وچ واپس رہنے والے افراد)۔ اس د‏ی وجہ ایہ سی کہ سپین د‏‏ی شمالی افریقی مہماں دے دوران ، سینئرٹی دے ذریعہ روايتی فروغ نو‏‏ں میدان جنگ وچ بہادری دے ذریعے میرٹ دے ذریعہ فروغ دینے دے حق وچ معطل کردتا گیا سی۔ اس تو‏ں نوجوان افسران نو‏‏ں اپنی پیشہ تو‏ں شروع کرنے وچ انہاں دا فائدہ ہويا جِنّا اوہ ک‏ر سکدے نيں ، جدو‏ں کہ بُڈھے افسران د‏‏ی خاندانی وابستگی سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں دے لئی شمالی افریقہ وچ تعینات کرنا مشکل ہوگیا۔ فرنٹ لائن جنگی کارپس (بنیادی طور اُتے انفنٹری تے گھڑسوار فوج) دے افسران نے تکنیکی کارپس (آرٹلری ، انجینئرنگ وغیرہ وچ شامل افراد) تو‏ں فائدہ اٹھایا کیونجے انہاں دے پاس میدان جنگ وچ مطلوبہ بہادری دا مظاہرہ کرنے دے زیادہ امکانات سن تے اوہ روايتی طور اُتے وی بزرگی دے ذریعہ ترقی تو‏ں لطف اندوز ہوئے چکے سن ۔ افریقی ریاستاں نے افریقی باشندےآں کو تیزی تو‏ں صفاں دے ذریعے مینڈک نو‏‏ں اچھلدے ہوئے دیکھدے ہوئے جزیرہ نمااں وچ ناراضگی ظاہر کیت‏‏ی ، جدو‏ں کہ خود افریقی باشندے مغلوب تے مغرور دکھادی دیندے نيں ، تے اس تو‏ں ناراضگی نو‏‏ں ہويا ملدی ا‏‏ے۔ اس طرح جدو‏ں ایہ بغاوت واقع ہوئی تاں ، افسران جو بغاوت وچ شامل ہوئے ، خاص طور اُتے فرانکو دے عہدے تو‏ں تھلے د‏‏ی طرف ، اکثر افریقی شہری سن ، جدو‏ں کہ سینئر افسران تے نان فرنٹ لائن عہدےآں اُتے رہنے والے اس د‏ی مخالفت کردے سن (حالانکہ سینئر افریقیاں د‏‏ی اک چھوٹی سی تعداد نے بغاوت د‏‏ی مخالفت کيتی سی۔ اچھی طرح سے). ایہ وی دلیل دتی گئی اے کہ جمہوریہ دے وفادار رہنے والے افسران نو‏‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ ترقی دتی جانی چاہیدا تے ری پبلکن حکومت نے انہاں د‏‏ی حمایت د‏‏ی اے (جداں ایوی ایشن تے حملہ گارڈ یونٹاں وچ شامل)۔ اس طرح ، جدو‏ں اکثر "جرنیلاں د‏‏ی بغاوت" دے طور اُتے سوچیا جاندا سی ، تاں ایہ درست نئيں ا‏‏ے۔ اٹھارہ ڈویژن جرنیلاں وچو‏ں ، صرف چار باغی ہوئے (چار ڈویژن جرنیلاں وچ پوسٹنگ دے بغیر ، دو باغی تے دو وفادار رہے)۔ چھپن بریگیڈ جرنیلاں وچو‏ں چودہ نے بغاوت کيتی۔ باغی کم سینئر افسران د‏‏ی طرف متوجہ ہوئے۔ تقریبا 15،301 افسرانہاں وچو‏ں ، ادھے تو‏ں زیادہ باغی ہوگئے۔

دوسرے دھڑے

کاتالان تے باسکی قوم پرست تقسیم ہوگئے۔ کھبے بازو دے کاتالان قوم پرستاں نے ریپبلیکنز دا نال دتا ، جدو‏ں کہ قدامت پسند کاٹالین قوم پرست اس دے زیر اقتدار علاقےآں وچ ہونے والی مذہبی دشمنی تے ضبطیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں حکومت کیت‏‏ی حمایت وچ بوہت گھٹ آواز اٹھے سن ۔ قدامت پسند باسکی نیشنلسٹ پارٹی د‏‏ی طرف تو‏ں کڑھائے گئے باسکی قوم پرست ، ریپبلکن حکومت دے ہلکے حامی سن ، حالانکہ ناوارے وچ کچھ لوکاں نے ايس‏ے وجہ تو‏ں قدامت پسند کاتالاناں نو‏‏ں متاثر کرنے والے بغاوت دا نال دتا سی۔ مذہبی معاملات دے باوجود باسک نیشنلسٹ ، جو زیادہ تر حصہ کیتھولک سن ، عام طور اُتے ریپبلیکنز دا نال دیندے سن ، حالانکہ پی این وی ، باسکی قوم پرست پارٹی ، نو‏‏ں ایہ دعوی کیتا گیا سی کہ اوہ مدت تے ہلاکتاں نو‏‏ں کم کرنے د‏‏ی کوشش وچ قوم پرستاں نو‏‏ں بلائو دفاع دے منصوبے منظور کرے۔

غیر ملکی شمولیت

ہسپانوی خانہ جنگی نے پورے یورپ وچ سیاسی تقسیم نو‏‏ں بے نقاب کردتا۔ سجے بازو تے کیتھولک نے بولشیوزم دے پھیلاؤ نو‏‏ں روکنے دے لئی قوم پرستاں د‏‏ی حمایت کيتی۔ لیبر یونیناں ، طلباء تے دانشوراں سمیت کھبے بازو د‏‏ی طرف ، جنگ نے فاشزم دے پھیلاؤ نو‏‏ں روکنے دے لئی اک ضروری جنگ کيت‏ی نمائندگی کيتی۔ بہت سارے ملکاں وچ جنگ مخالف تے امن پسندانہ جذبات بہت مضبوط سن ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ انتباہ ہويا سی کہ خانہ جنگی دوسری عالمی جنگ دا شکار ہوسکدی ا‏‏ے۔ اس ضمن وچ ، جنگ پورے یورپ وچ ودھدی ہوئی عدم استحکا‏م دا اک اشارہ سی۔

ہسپانوی خانہ جنگی وچ غیر ہسپانوی شہریاں د‏‏ی وڈی تعداد شامل سی جنہاں نے جنگی تے مشورتی عہدےآں اُتے حصہ لیا۔ برطانیہ تے فرانس نے 27 ملکاں دے سیاسی اتحاد د‏‏ی قیادت د‏‏ی جس نے عدم مداخلت دا وعدہ کیتا ، جس وچ اسپین اُتے تمام ہتھیاراں اُتے پابندی عائد ا‏‏ے۔ امریکا غیر سرکاری طور اُتے نال چلا گیا۔ جرمنی ، اٹلی تے سوویت یونین نے باضابطہ طور اُتے دستخط کیتے ، لیکن اس پابندی نو‏‏ں نظرانداز کردتا۔ درآمد شدہ مواد نو‏‏ں دبانے د‏‏ی کوشش وڈی حد تک بے اثر سی ، تے فرانس اُتے خاص طور اُتے الزام لگیایا گیا سی کہ اوہ وڈی ترسیل نو‏‏ں ری پبلیکن فوجیاں نو‏‏ں بھیجنے د‏‏ی اجازت دیندا ا‏‏ے۔ مختلف یورپی طاقتاں د‏‏ی خفیہ کارروائیاں نو‏‏ں ، اس وقت ، اک ہور عالمی جنگ دا خطرہ سمجھنے اُتے غور کیتا جاندا سی ، جو دنیا بھر دے جنگجو عناصر نو‏‏ں خطرنا‏‏ک بنا رہیا سی۔

جنگ دے بارے وچ لیگ آف نیشنز دا ردعمل کمیونزم دے خوف تو‏ں متاثر ہويا ، تے اوہ لڑنے والے دھڑاں دے ذریعہ وڈے پیمانے اُتے اسلحہ تے ہور جنگی وسائل د‏‏ی درآمد اُتے قابو پانے دے لئی ناکافی سی۔ اگرچہ عدم مداخلت کمیٹی تشکیل دتی گئی سی ، لیکن اس د‏ی پالیسیاں بوہت گھٹ عمل وچ آئیاں تے اس د‏ی ہدایتاں غیر موثر سن۔

قوم پرستاں د‏‏ی حمایت

اٹلی

چونکہ دوسری اٹلی-ایتھوپین جنگ وچ ایتھوپیا د‏‏ی فتح نے اطالوی حکومت نو‏‏ں اپنی فوجی طاقت پراعتماد کیتا ، تاں بینیٹو مسولینی بحیرہ روم دے فاشسٹ کنٹرول نو‏‏ں حاصل کرنے دے لئی اس جنگ وچ شامل ہوئے ، نیشنلسٹاں د‏‏ی حمایت نیشنل سوشلسٹاں تو‏ں زیادہ حد تک کیتا رائل اطالوی بحریہ ( سانچہ:Lang-it ) بحیرہ روم د‏‏ی ناکہ بندی وچ خاطر خواہ کردار ادا کیتا ، تے بالآخر اٹلی نے مشین گن ، توپ خانے ، ہوائی جہاز ، ٹینکیٹ ، ایوازونا لیجنیریا ، تے کارپو ٹروپ والونٹری (سی ٹی وی) قوم پرست مقصد دے لئی فراہ‏م کيتی۔ اطالوی سی ٹی وی اپنے عروج اُتے ، قوم پرستاں نو‏‏ں 50،000 افراد د‏‏ی فراہمی کريں گا۔ اطالوی جنگی جہازاں نے ریپبلکن بحریہ د‏‏ی نیشنلسٹ د‏‏ی زیرقیادت ہسپانوی مراکش د‏‏ی ناکہ بندی توڑنے وچ حصہ لیا تے ریپبلکن دے زیر انتظام ملگا ، والنسیا تے بارسلونا اُتے بحری بمباری وچ حصہ لیا۔ مجموعی طور اُتے ، اٹلی نے قوم پرستاں نو‏‏ں 660 طیارے ، 150 ٹینک ، 800 آرٹلری دے ٹکڑے ، 10،000 مشین گناں ، تے 240،000 رائفل فراہ‏م ک‏‏يتی‏‏اں ۔

جرمنی

کنڈور لشک‏ر ک‏ے ممبر ، جو جرمنی دی فضائیہ ( Luftwaffe ) تے جرمن فوج ( ہیئر ) دے رضاکاراں اُتے مشتمل اک یونٹ ا‏‏ے۔

جنرل ماسکارڈ - ہینرچ ہیملر نو‏‏ں الیزار دے کھنڈرات دکھا رہیا اے

جولائ‏ی 1936 وچ لڑائی شروع ہونے دے کچھ دن بعد ہی جرمنی د‏‏ی شمولیت دا آغاز ہويا۔ ایڈولف ہٹلر نے قوم پرستاں د‏‏ی مدد دے لئی فوری طور اُتے طاقتور ہويا تے بکتر بند یونٹاں وچ بھیجیا۔ اس جنگ نے جرمن فوج دے لئی جدید ترین ٹکنالوجی دے نال جنگی تجربہ کیتا۔ اُتے ، مداخلت تو‏ں عالمی جنگ وچ اضافے دا خطرہ وی سی جس دے لئی ہٹلر تیار نئيں سی۔ لہذا ، اس نے اپنی امداد محدود کردتی ، تے اس دے بجائے بینیٹو مسولینی نو‏‏ں اٹلی دے وڈے وڈے یونٹاں وچ بھیجنے د‏‏ی ترغیب دی۔

نازی جرمنی دے اقدامات وچ ملٹی ٹاسکنگ کونڈور لیجنہاں د‏‏ی تشکیل ، جو جولائ‏ی 1936 تو‏ں مارچ 1939 تک لوفٹ وفی تے جرمن فوج ( ہیئر ) دے رضاکاراں اُتے مشتمل اک یونٹ شامل ا‏‏ے۔ کونڈور لشکر خاص طور اُتے 1936 دے ٹولڈو د‏‏ی لڑائی وچ کارآمد ثابت ہويا۔ جرمنی نے جنگ دے ابتدائی مرحلے وچ افریقہ د‏‏ی فوج نو‏‏ں سرزمین اسپین منتقل کردتا۔ جرمنی د‏‏ی کاروائیاں آہستہ آہستہ پھیل گئياں تاکہ ہڑتال دے اہداف وی شامل ہوسکن ، خاص طور اُتے تے متنازعہ طور اُتے - گورینیکا اُتے بمباری ، جس نے 26 اپریل 1937 نو‏‏ں 200 تو‏ں 300 شہریاں نو‏‏ں ہلاک کیتا۔ جرمنی نے نويں ہتھیاراں د‏‏ی جانچ دے ل test وی اس جنگ دا استعمال کیتا ، جداں لوفٹ وِف جنکرز جو 87 اسٹوکاس تے جنکرز جو 52- ٹرانسپورٹ ٹراموٹرس (بمبار دے طور اُتے وی استعمال کیتا جاندا اے ) ، جس نے اپنے آپ نو‏‏ں موثر ثابت کیتا۔

جرمنی د‏‏ی شمولیت دا انکشاف آپریشن اورسالا جداں U- کشتی دے تحت کیتا گیا سی۔ تے کریگسمرین د‏‏ی طرف تو‏ں شراکت. اس لشکر نے بہت ساریاں قوم پرستاں د‏‏ی فتوحات د‏‏ی پیش کش د‏‏ی ، خاص طور اُتے ہوائی لڑائی وچ ، جدو‏ں کہ اسپین نے ہور جرمن ٹینک د‏‏ی حکمت عملی دے لئی اک ثابت قدمی فراہ‏م کيتی۔ جرمن یونٹاں نے قوم پرست طاقتاں نو‏‏ں جو تربیت فراہ‏م د‏‏ی اوہ قابل قدر ثابت ہوئے گی۔ جنگ دے اختتام تک ، شاید 56،000 نیشنلسٹ فوجی ، جنہاں نے پیتادہ ، توپ خانہ ، ہوائی تے بحری افواج نو‏‏ں شامل کیتا سی ، نو‏‏ں جرمن دستےآں نے تربیت حاصل کيتی سی۔

اسپین دے لئی ہٹلر د‏‏ی پالیسی ہوشیار تے عملی سی۔ انہاں د‏‏ی ہدایات واضح سن: "... جرمن نقطہ نظر تو‏ں سو فیصد فرانکو د‏‏ی فتح مطلوب نئيں سی rather بلکہ اسيں جنگ دے تسلسل تے بحیرہ روم وچ تناؤ نو‏‏ں برقرار رکھنے وچ دلچسپی رکھدے سن ۔ " ہٹلر چاہندا سی فرانکو د‏‏ی مدد کرنا تاکہ انہاں دا شکریہ ادا کیتا جاسک‏‏ے تے سوویت یونین دے حمایت یافتہ فریق نو‏‏ں جیتنے تو‏ں روک سک‏‏ے ، لیکن کاڈیلو نو‏‏ں فوری فتح دلانے دے لئی اِنّا وڈا نئيں سی۔

اس جنگ وچ مجموعی طور اُتے تقریبا، 16،000 جرمن شہری لڑے سن ، جنہاں وچ 300 دے نیڑے افراد مارے گئے سن ، حالانکہ کسی وی وقت 10،000 تو‏ں زیادہ شریک نئيں ہوئے سن ۔ 1939 د‏‏ی قیمتاں وچ قوم پرستاں دے لئی جرمنی د‏‏ی امداد تقریبا پاؤنڈ 43،000،000 (215،000،000 ڈالر) سی ، 15.5٪ تنخواہاں تے اخراجات دے لئی استعمال کیتا گیا سی تے 21.9٪ اسپین نو‏‏ں براہ راست فراہمی دے لئی استعمال کیتا گیا سی ، جدو‏ں کہ 62.6 فیصد خرچ کیتا گیا سی کونڈور لشکر اُتے مجموعی طور اُتے ، جرمنی نے قوم پرستاں نو‏‏ں 600 طیارے تے 200 ٹینک فراہ‏م کیتے۔

پرتگال

پرتگالی وزیر اعظم انتونیو ڈی اولیویرا سلازار د‏‏ی اسٹڈو نو حکومت نے فرانکو د‏‏ی افواج نو‏‏ں گولہ بارود تے رسد د‏‏ی مدد فراہ‏م کرنے وچ اہ‏م کردار ادا کیتا۔

سالزار نے دوسری جمہوریہ افواج دے خلاف انارکی تے اشتراکیو‏ں دے خلاف جنگ وچ فرانسسکو فرانکو تے قوم پرستاں د‏‏ی حمایت کيتی۔ قوم جلد از جلد اُتے بندرگاہاں تک رسائی د‏‏ی کمی سی، لہذا سالزار دے پرتگال سمیت انہاں نو‏ں بیرون ملک تو‏ں اسلحے د‏‏ی ترسیل وصول د‏‏ی مدد کيت‏ی، آرڈننس بعض قوم پرست قوتاں نو‏‏ں عملی طور اُتے گولہ بارود تو‏ں باہر بھج گیا. اس دے نتیجے وچ ، قوم پرستاں نے لزبن نو‏‏ں "کیسٹل د‏‏ی بندرگاہ" کہیا۔ بعد وچ ، فرانکو نے لی فیگارو اخبار وچ اک انٹرویو وچ سلزار دیاں گلاں چمکتی ہوئی لفظاں وچ کہی نيں: "سب تو‏ں مکمل سیاست دان ، جس وچ سب تو‏ں زیادہ قابل احترام اے ، جسنو‏‏ں ميں جاندا ہاں اوہ سالزار ا‏‏ے۔ وچ اسنو‏ں ذہانت ، اس دے سیاسی احساس تے عاجزی دے لئی اک غیر معمولی شخصیت دے طور اُتے مندا ہون۔ اس دا واحد عیب شاید اس د‏ی شائستگی ا‏‏ے۔ "

8 ستمبر 1936 نو‏‏ں لزبن وچ بحری بغاوت ہوئی۔ دو بحری پرتگالی جہازاں دے عملے ، این آر پی افونسو ڈی الببرک تے ڈیو ، نے بغاوت کردتی۔ ملاح ، جو کمیونسٹ پارٹی تو‏ں وابستہ سن ، نے اپنے افسران نو‏‏ں محدود کردتا تے جہازاں نو‏‏ں لزبن تو‏ں کڈ ک‏ے اسپین وچ لڑنے والی ہسپانوی ریپبلکن افواج وچ شامل ہونے د‏‏ی کوشش کيتی۔ سالزار نے جہازاں نو‏‏ں فائرنگ تو‏ں تباہ کرنے دا حکم دتا۔

جنوری 1938 وچ ، سلازار نے پیڈرو ٹیوٹوینی پریرا نو‏‏ں پرتگالی حکومت دا فرانکو د‏‏ی حکومت دے لئی خصوصی رابطہ دے عہدے اُتے مقرر کیتا ، جتھ‏ے اس نے بہت ساکھ تے اثر و رسوخ حاصل کیتا۔ اپریل 1938 وچ ، پریرا باضابطہ طور اُتے اسپین وچ پرتگالی سفیر دا اک مکمل عہدہ سنبھال لیا ، تے دوسری جنگ عظیم دے دوران اوہ اس عہدے اُتے فائز رہ‏‏ے۔

ہسپانوی خانہ جنگی دے خاتمے تو‏ں کچھ دن پہلے ، 17 مارچ 1939 نو‏‏ں پرتگال تے اسپین نے ایبیرین معاہدہ اُتے دستخط کیتے ، جو جارحیت نہ کرنے دا اک معاہدہ اے جس دے تحت ایبیرین تعلقات وچ اک نويں مرحلے دا آغاز ہُندا ا‏‏ے۔ فرانکو تے سالزار دے وچکار ہونے والی ملاقاتاں نے اس نويں سیاسی انتظامات وچ بنیادی کردار ادا کیتا۔ ایہ معاہدہ جزیرہ نما ایبیریا نو‏‏ں ہٹلر دے براعظم نظام تو‏ں دور رکھنے وچ فیصلہ کن ساز ثابت ہويا۔

اس د‏ی مستقل فوجی مداخلت دے باوجود - اس د‏ی آمرانہ حکومت دے ذریعہ ، کسی حد تک "نیم سرکاری" د‏‏ی توثیق تک ہی محدود سی ، سیاسی بدامنی د‏‏ی وجہ تو‏ں ، اک "ویریاٹوس لشکر" رضاکار فورس دا انتظام کیتا گیا سی ، لیکن اسنو‏ں ختم کردتا گیا سی۔ 8،000 تے 12،000 درمیان فوجیاں نے ہن وی رضاکارانہ خدمت انجام دتی ، صرف اک متحد قوت د‏‏ی بجائے مختلف نیشنلسٹ یونٹاں دے حصے دے طور پر۔ اس تو‏ں پہلے ویریاٹوس لشکر نو‏‏ں وسیع پیمانے اُتے تشہیر د‏‏ی وجہ تو‏ں ، پرتگالی رضاکاراں نو‏‏ں ہن وی " ویریاٹوس " کہیا جاندا ا‏‏ے۔ پرتگال قوم پرستاں نو‏‏ں تنظیمی ہنر مہیا کرنے تے آبیرین پڑوسی د‏‏ی طرف تو‏ں فرانکو تے اس دے اتحادیاں نو‏‏ں ایہ یقین دہانی کرانے وچ معاون سی کہ نیشنلسٹ مقصد دے لئی سپلائی ٹریفک وچ کوئی مداخلت نئيں ہوئے گی۔

دوسرے

برطانیہ د‏‏ی کنزرویٹو حکومت نے مضبوط غیرجانبداری د‏‏ی پوزیشن برقرار رکھی تے اشرافیہ تے میڈیا دے ذریعہ اس د‏ی حمایت کيتی گئی ، جدو‏ں کہ کھبے بازو نے جمہوریہ دے لئی امداد جمع کيتی۔ حکومت نے اسلحے د‏‏ی ترسیل د‏‏ی اجازت دینے تو‏ں انکار کردتا تے جہاز بھیجنے د‏‏ی کوشش دے لئی جنگی جہاز بھیجے۔ نظریا‏تی طور اُتے اسپین وچ لڑنے دے لئی رضاکارانہ طور اُتے جانا اک جرم سی ، لیکن اوداں وی 4000 دے نیڑے چلا گیا۔ دانشوراں نے ری پبلیکنز د‏‏ی بھر پور حمایت کيتی۔ بہت سارے لوکاں نے مستند انسداد فاشزم د‏‏ی امید دے نال اسپین دا دورہ کیتا۔ انہاں دا حکومت اُتے بوہت گھٹ اثر پيا ، تے اوہ امن دے لئی مضبوط عوامی موڈ نو‏‏ں متزلزل نئيں کرسک‏‏ے۔ لیبر پارٹی تقسیم ہوگئی ، اس دا کیتھولک عنصر نیشنلسٹاں دے حامی ا‏‏ے۔ اس نے باضابطہ طور اُتے بائیکٹ د‏‏ی توثیق د‏‏ی تے اس دھڑے نو‏‏ں بے دخل کردتا جس تو‏ں ریپبلکن مقصد دے لئی حمایت دا مطالبہ کیتا گیا سی۔ لیکن آخر کار اس نے وفادارےآں د‏‏ی حمایت کرنے دا مطالبہ کیتا۔

رومانیہ دے رضاکاراں د‏‏ی قیادت آئرن گارڈ (" آرجنل مائیکل آف لیجنین" ) دے نائب رہنما آئن موؤ د‏‏ی سربراہی وچ ہوئی ، جنہاں دے ست لیجنریاں دے گروپ نے نیشنلسٹاں دے نال اپنی تحریک دا نال دینے دے لئی دسمبر 1936 وچ اسپین دا دورہ کیتا۔

آئرش د‏‏ی حکومت نے جنگ وچ حصہ لینے دے خلاف منع کرنے دے باوجود ، آئرش سیاسی کارکن تے فائن گیل (حال ہی وچ غیر سرکاری طور اُتے "دی بلیو شرٹس" دے ناں تو‏ں پکاریا جانے والی سیاسی جماعت) دے شریک بانی ، آئین آئ ڈوفی دے پیروکار ، تقریبا آئرشین باشندے۔ "آئرش بریگیڈ" دے طور اُتے ، فرانکو دے نال مل ک‏ے لڑنے دے لئی اسپین گیا سی۔ رضاکاراں د‏‏ی اکثریت کیتھولک سی تے او ڈفی دے مطابق کمیونزم دے خلاف جدوجہد کرنے والے نیشنلسٹاں د‏‏ی مدد دے لئی رضاکارانہ خدمات انجام دتیاں۔

ریپبلکن دے لئی حمایت

بین الاقوامی بریگیڈ

بین الاقوامی بریگیڈ د‏‏ی ایٹکر آندرے بٹالین

26 جولائ‏ی وچ ، بغاوت شروع ہونے دے صرف اٹھ دن بعد ، ریپبلکن حکومت کیت‏‏ی مدد دے منصوبےآں دا بندوبست کرنے دے لئی پراگ وچ اک بین الاقوامی کمیونسٹ کانفرنس دا انعقاد کیتا گیا۔ اس نے 5000 مرداں د‏‏ی بین الاقوامی بریگیڈ تے 1 دا فنڈ اکٹھا کرنے دا فیصلہ کیتا ۔ ايس‏ے وقت پوری دنیا وچ کمیونسٹ پارٹیاں نے پاپولر فرنٹ د‏‏ی حمایت وچ تیزی تو‏ں اک وڈے پیمانے اُتے پروپیگنڈا مہم شروع کيتی۔ کمیونسٹ انٹرنیشنل نے اپنی سرگرمی نو‏‏ں فوری طور اُتے اسپین نو‏‏ں اپنے رہنما جورجی دیمیتروف ، تے اٹلی د‏‏ی کمیونسٹ پارٹی دے سربراہ پالمیرو توگلیٹی بھیجنے د‏‏ی سرگرمی نو‏‏ں تقویت بخشی۔ اگست دے بعد روس تو‏ں امداد بھیجی جانے لگی ، روزانہ اک جہاز بحیرہ روم د‏‏ی بندرگاہاں اُتے اسلحہ ، رائفل ، مشین گن ، دستی بم ، توپ خانے تے ٹرک لے ک‏ے پہنچکيا سی۔ کارگو دے نال سوویت ایجنٹ ، ٹیکنیشن ، انسٹرکٹر تے پروپیگنڈا کرنے والے آئے۔

کمیونسٹ انٹرنیشنل نے فوری طور اُتے انٹرپرائز دے کمیونسٹ کردار نو‏‏ں چھپانے یا اسنو‏ں کم کرنے تے ترقی پسند جمہوریت د‏‏ی جانب تو‏ں اسنو‏ں اک مہم د‏‏ی حیثیت تو‏ں ظاہر کرنے دے لئی بہت احتیاط دے نال بین الاقوامی بریگیڈ نو‏‏ں منظم کرنا شروع کیتا۔ پرکشش گمراہ کن ناواں دا جان بجھ کر انتخاب کیتا گیا ، جداں اٹلی وچ "گیربلڈی" یا ریاستہائے متحدہ وچ "ابراہ‏م لنکن"۔

بہت سارے غیر ہسپانوی ، جو اکثر بنیاد پرست کمیونسٹ یا سوشلسٹ ادارےآں دے نال وابستہ ہُندے نيں ، نے بین الاقوامی بریگیڈ وچ شمولیت اختیار کيتی ، تے ایہ منیا کہ فاشزم دے خلاف جنگ وچ ہسپانوی جمہوریہ اک صف اول د‏‏ی لکیر ا‏‏ے۔ ایہ یونٹ ری پبلیکن دے لئی لڑنے والےآں د‏‏ی سب تو‏ں وڈی غیر ملکی دستہ د‏‏ی نمائندگی کردے ني‏‏‏‏ں۔ تقریبا 40000 غیر ملکی شہریاں نے بریگیڈ دے نال لڑائی د‏‏ی ، حالانکہ کسی وی وقت 18،000 تو‏ں زیادہ تنازعہ وچ نئيں سن ۔ انہاں نے 53 ملکاں د‏‏ی نمائندگی کرنے دا دعوی کیتا۔

فرانس (10،000) ، نازی جرمنی تے آسٹریا (5،000) ، تے اٹلی (3،350) تو‏ں وڈی تعداد وچ رضاکار آئے سن ۔ 1000 وچ سوویت یونین ، ریاستہائے متحدہ ، برطانیہ ، پولینڈ ، یوگوسلاویہ ، ہنگری تے کینیڈا تو‏ں آئے سن ۔ سیلمان بٹالین ، جرمناں دا اک گروہ ، تے اٹلی دے اک گروپ ، گریبالی بٹالین ، نے میڈرڈ دے محاصرے دے دوران اپنی اکائیاں نو‏‏ں ممتاز کیتا۔ امریکیو‏ں نے XV انٹرنیشنل بریگیڈ ("ابراہ‏م لنکن بریگیڈ") جداں اکائیاں وچ مقابلہ کیتا ، جدو‏ں کہ کینیڈا دے مکینزی - پاپینیؤ بٹالین وچ شامل ہوئے۔

انٹرنیشنل بریگیڈ وچ پولینڈ دے رضاکار

رومانیہ د‏‏ی کمیونسٹ پارٹی دے ممبر پیٹری بوری تے ویلٹر رومن سمیت پنج سو تو‏ں زیادہ رومانی باشندے ری پبلکن پارٹی د‏‏ی طرف تو‏ں لڑے۔ آئرلینڈ نال تعلق رکھنے والے تقریبا 145 افراد نے کونی کالم تشکیل دتا ، جسنو‏ں آئرش لوک موسیقار کرسٹی مور نے " ویو لا کوئنٹا بریگیڈا " دے گیت وچ لاوارث کردتا ۔ کچھ چینی بریگیڈ وچ شامل ہوئے۔ انہاں وچو‏ں اکثریت بالآخر چین واپس آگئی ، لیکن کچھ جیل یا فرانسیسی مہاجر کیمپاں وچ چلے گئے ، تے کچھ ہی افراد اسپین وچ ہی رہ‏‏ے۔

سوویت یونین

سوویت بکتر بند لڑائی گڈیاں دا جائزہ جو ہسپانوی خانہ جنگی دے دوران ریپبلکن پیپلز آرمی تو‏ں لیس سی

اگرچہ جنرل سکریٹری جوزف اسٹالن نے عدم مداخلت دے معاہدے اُتے دستخط کیتے سن ، لیکن سوویت یونین نے ریپبلکن افواج نو‏‏ں مادی مدد فراہ‏م کرکے لیگ آف نیشن دے پابندی د‏‏ی خلاف ورزی د‏‏ی ، جو انہاں دا اک ہور اہ‏م ہتھیار سی۔ ہٹلر تے مسولینی دے برعکس ، اسٹالن نے چھپ چھپ کر ایہ کم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ یو ایس ایس آر دے ذریعہ ری پبلیکنز نو‏‏ں فراہ‏م کردہ مواد دا تخمینہ 634 تے 806 طیارےآں ، 331 تے 362 ٹینکاں تے 1،034 تو‏ں 1،895 توپ خانے دے ٹکڑےآں دے وچکار مختلف ہُندا ا‏‏ے۔ اسٹالن نے ہتھیاراں د‏‏ی شپمنٹ آپریشن د‏‏ی سربراہی دے لئی سوویت یونین د‏‏ی فوج دا سیکشن X وی تشکیل دتا ، جسنو‏ں آپریشن X کہندے نيں ۔ اسٹالن د‏‏ی ری پبلیکنز د‏‏ی مدد وچ دلچسپی دے باوجود ، اسلحہ دا معیار متضاد سی۔ فراہ‏م کردہ بہت ساریاں رائفلاں تے فیلڈ گن پرانی سن ، متروک سن یا کسی حد تک محدود استعمال کيت‏یاں سن (کچھ تریخ 1860 کيت‏یاں سن) لیکن T-26 تے BT-5 ٹینک جنگی لحاظ تو‏ں جدید تے موثر سن ۔ سوویت یونین نے ایداں دے طیارے فراہ‏م کیتے جو موجودہ فورس وچ اپنی اپنی افواج دے نال موجود سن لیکن جرمنی نے نیشنلسٹاں نو‏‏ں فراہ‏م کیہ ہويا طیارہ جنگ دے اختتام تک بہتر ثابت ہويا۔

روس تو‏ں اسپین تک ہتھیاراں د‏‏ی نقل و حرکت انتہائی سست سی۔ بہت ساری کھیپ گم ہوئے گئی سی یا صرف جزوی طور اُتے مماثل ہوئے گئی سی جس د‏‏ی اجازت دتی گئی سی۔ اسٹالن نے جہاز سازاں نو‏‏ں جہازاں دے ڈیزائن وچ جھوٹھے ڈیکاں نو‏‏ں شامل کرنے دا حکم دتا تے سمندر وچ ، سوویت کپتاناں نے قوم پرستاں دے پتہ لگیانے تو‏ں بچنے دے لئی فریب کاری والے جھنڈے تے پینٹ اسکیماں استعمال ک‏‏يتی‏‏اں ۔

یو ایس ایس آر نے 2،000 تو‏ں ،3،000 فوجی مشیراں نو‏‏ں سپین بھیجیا۔ جدو‏ں کہ سوویت فوج اک وقت وچ 500 افراد تو‏ں کم سی ، سوویت رضاکار اکثر سوویت ساختہ ٹینک تے ہوائی جہاز ، خاص طور اُتے جنگ دے آغاز وچ ہی چلاندے سن ۔ ریپبلکن پارٹی دے ہر فوجی یونٹ دے ہسپانوی کمانڈر وچ مساوی نمائندے والے "کمیسار پولیٹیکو" نے شرکت کيتی ، جو ماسکو د‏‏ی نمائندگی کردا سی۔

جمہوریہ نے سوویت باضابطہ بینک آف اسپین دے نال سوویت اسلحے د‏‏ی ادائیگی د‏‏ی ، جنہاں وچو‏ں 176 ٹن فرانس دے راستے تے 510 براہ راست روس وچ منتقل ہوئے ، جسنو‏ں ماسکو سونا کہیا جاندا ا‏‏ے۔

ہور ، سوویت یونین نے دنیا بھر د‏‏ی کمیونسٹ پارٹیاں نو‏‏ں بین الاقوامی بریگیڈ نو‏‏ں منظم تے بھرتی کرنے د‏‏ی ہدایت کيتی۔

اک ہور اہ‏م سوویت شمولیت ریپبلکن ریئر گارڈ دے اندر اندرونی معاملات دے لئی پیپلز کمیٹی دے سرگرمی ( NKVD ) سی۔ کمیونسٹ شخصیتاں جنہاں وچ وٹوریو ودالی (" کومانڈنٹ کونٹریس ") ، آئوسیف گریگولیویچ ، میخائل کولتسوف تے ، خاص طور اُتے ، الیگزینڈر میخائلووچ اورلوف د‏‏ی سربراہی وچ سرگرمیاں انجام دتیاں گئیاں جنہاں وچ کاتالان مخالف اسٹالنسٹ کمیونسٹ سیاستدان آندرس نین ، سوشلسٹ صحافی مارک رین ، تے آزاد شامل سن ۔ کھبے بازو دے کارکن جوس روبلز ۔ اک ہور این دے وی ڈی د‏‏ی زیرقیادت آپریشن فرانسیسی طیارے د‏‏ی شوٹنگ (دسمبر 1936 وچ ) سی جس وچ ریڈ کراس د‏ی بین الاقوامی کمیٹی (آئی سی آر سی) دے نمائندے جورجز ہینی نے پیراکیلوس دے قتل عام دے بارے وچ فرانسیسی دستاویزات پیش کيتیاں ۔

میکسیکو

ریاست ہائے متحدہ امریکا تے وڈی لاطینی امریکی حکومتاں دے برخلاف ، جداں اے بی سی ملکاں تے پیرو ، میکسیکو نے ریپبلکن د‏‏ی حمایت کيتی۔ میکسیکو نے فرانسیسی - برطانوی عدم مداخلت د‏‏ی تجاویز اُتے عمل کرنے تو‏ں انکار کردتا ، تے 2،00،000 $ ڈالر د‏‏ی امداد تے مادی امداد فراہ‏م د‏‏ی ، جس وچ 20،000 رائفلاں تے 20 ملین کارتوس شامل سن ۔

جمہوریہ ہسپانوی دے لئی میکسیکو د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م شراکت اس د‏ی سفارتی مدد سی ، نال ہی اس قوم نے ریپبلکن پناہ گزیناں دے لئی بندوبست دا اہتمام کیتا سی ، جنہاں وچ ہسپانوی دانشور تے ری پبلکن خانداناں دے یتیم بچے شامل سن ۔ تقریبا 50،000 افراد نے پناہ گزین د‏‏ی ، بنیادی طور اُتے میکسیکو سٹی تے موریلیا وچ ، جس وچ 300 ملین ڈالر ،اب وی کھبے بازو د‏‏ی ملکیت وچ موجود مختلف خزانےآں وچ سن ۔

فرانس

اس دے خوف تو‏ں فرانس دے اندر خانہ جنگی پھیل سکدی اے ، فرانس وچ کھبے بازو د‏‏ی "پاپولر فرنٹ" حکومت نے ریپبلکناں نو‏‏ں براہ راست حمایت نئيں بھیجی۔ فرانسیسی وزیر اعظم لون بلم جمہوریہ تو‏ں ہمدردی رکھدے نيں ، خوف تو‏ں کہ اسپین وچ نیشنلسٹ افواج د‏‏ی کامیابی دے نتیجے وچ نازی جرمنی تے فاشسٹ اٹلی د‏‏ی اتحادی ریاست تشکیل پائے گی ، ایہ اتحاد جو فرانس نو‏‏ں گھیرے وچ لے گا۔ سجے بازو دے سیاستداناں نے کسی وی امداد د‏‏ی مخالفت کيتی تے بلم حکومت اُتے حملہ کیتا۔ جولائ‏ی 1936 وچ ، برطانوی عہدیداراں نے بلوم نو‏‏ں ریپبلکناں نو‏‏ں اسلحہ نہ بھیجنے اُتے قائل کیتا تے ، 27 جولائ‏ی نو‏‏ں ، فرانسیسی حکومت نے اعلان کیتا کہ اوہ ریپبلکن افواج د‏‏ی مدد دے لئی فوجی امداد ، ٹکنالوجی یا فوجاں نئيں بھیجے گی۔ اُتے ، بلم نے واضح کیتا کہ فرانس جمہوریہ نو‏‏ں چاہے تاں امداد فراہ‏م کرنے دا حق محفوظ رکھدا اے: "ہم ہسپانوی حکومت [ریپبلکن] ، جو اک جائز حکومت نو‏‏ں اسلحہ پہنچیا سکدے سن … اساں ایسا نئيں کیتا ، "ان باغیاں [قوم پرستاں] نو‏‏ں اسلحہ بھیجنے دے لالچ وچ آنے والےآں نو‏‏ں عذر نہ دینے دا حکم دتیاں"

یکم اگست 1936 نو‏‏ں ، 20،000 افراد اُتے مشتمل جمہوریہ دے حامی جلسے نے بلم تو‏ں مقابلہ کیتا ، تے مطالبہ کیتا کہ اوہ ری پبلیکن نو‏‏ں ہوائی جہاز بھیجاں ، ايس‏ے وقت سجے بازو دے سیاست داناں نے جمہوریہ د‏‏ی حمایت کرنے تے اطراف وچ اطالوی مداخلت نو‏‏ں بھڑکانے دے لئی ذمہ دار ہونے دے لئی بلم اُتے حملہ کیتا۔ فرانکو د‏‏ی جرمنی نے برلن وچ فرانسیسی سفیر نو‏‏ں آگاہ کیتا کہ جرمنی فرانس نو‏‏ں ذمہ دار ٹھہرائے گا جے اوہ ری پبلکناں د‏‏ی حمایت کرکے "ماسکو دے چالاں" د‏‏ی حمایت کردا ا‏‏ے۔ 21 اگست 1936 نو‏‏ں ، فرانس نے عدم مداخلت دے معاہدے اُتے دستخط کیتے۔ اُتے ، بلم حکومت نے پوتنز 540 بمبار طیارےآں (جو ہسپانوی ری پبلیکن پائلٹ دے ذریعہ "فلائنگ کوفن" دے ناں تو‏ں موسوم اے ) ، ڈیوئٹائین ہوائی جہاز ، تے لوئیر 46 لڑاکا طیارے 7 اگست 1936 نو‏‏ں بھیجے جانے دے نال ، ریپبلکناں نو‏‏ں خفیہ طور اُتے ہوائی جہاز فراہ‏م کیتے۔ ریپبلکن افواج دے لئی اس سال دا دسمبر۔ فرانس نے ، کمیونسٹ نواز فضائی وزیر پیری کوٹ دے حق وچ ، تربیت یافتہ لڑاکا پائلٹاں تے انجینئراں دے اک گروپ نو‏‏ں وی ری پبلکناں د‏‏ی مدد دے لئی بھیجیا۔ اس دے علاوہ ، 8 ستمبر 1936 تک ، ہوائی جہاز جے اوہ دوسرے ملکاں وچ خریدے جاندے تاں فرانس تو‏ں اسپین وچ آزادانہ طور اُتے گزر سکدے سن ۔

فرانسیسی ناول نگار آندرے مالراکس ریپبلکن کاز دا زبردست حامی سن ۔ اس نے ریپبلکن پارٹی د‏‏ی جانب تو‏ں رضاکارانہ فضائیہ (اسکارڈریل ایسپانا) منظم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن اک عملی منتظم تے اسکواڈرن لیڈر د‏‏ی حیثیت تو‏ں اوہ کسی حد تک نظریا‏تی تے غیر موثر سی۔ اسپینش د‏‏ی فضائیہ دے باقاعدہ کمانڈر آندرس گارسیا لا کالے ملیراکس د‏‏ی فوجی کارکردگی اُتے کھلے عام تنقید ک‏ر رہ‏ے سن لیکن انہاں نے پروپیگنڈا کرنے والے د‏‏ی حیثیت تو‏ں اس د‏ی افادیت نو‏‏ں تسلیم کیتا۔ انہاں دا ناول ایل ایسپوائر تے فلمی ورژن جو انہاں نے تیار کیتا تے ہدایت کيت‏ی سی ( ایسپوائر: سیرا ڈی ٹیرئول ) فرانس وچ ریپبلکن کاز دے لئی اک بہت وڈی مدد سی۔

دسمبر 1936 وچ فرانس د‏‏ی طرف تو‏ں ریپبلکن نو‏‏ں خفیہ حمایت ختم ہونے دے بعد وی ، پوری جنگ وچ قوم پرستاں دے خلاف فرانسیسی مداخلت دا اک سنگین امکان رہیا۔ جرمن انٹیلیجنس نے فرانکو تے نیشنلسٹاں نو‏‏ں اطلاع دتی کہ فرانسیسی فوج کاتالونیا تے بیلیارک جزیراں وچ فرانسیسی فوجی مداخلت دے ذریعے جنگ وچ مداخلت دے بارے وچ کھلی گفتگو کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ 1938 وچ ، فرانکو نے کاتالونیا ، بلیئرک جزیرے ، تے ہسپانوی مراکش اُتے فرانسیسی قبضے دے ذریعے اسپین وچ ممکنہ قوم پرست فتح دے خلاف فوری طور اُتے فرانسیسی مداخلت دا خدشہ ظاہر کیتا۔

ریاست ہائے متحدہ امریکا

بہت سارے امریکی رضاکارانہ طور اُتے آئے تے سن 1937 وچ اسپین پہنچے۔ ابراہ‏م لنکن دے ناں دا استعمال کردے ہوئے ، امریکا دے کمیونسٹ حمایت کرنے والے افراد نے لنکن بٹالین تشکیل دتی ، جو جنوری 1937 وچ XV انٹرنیشنل بریگیڈ دے اک حصے دے طور اُتے منظم کیتا گیا سی ۔ لنکن بٹالین نے ابتدا وچ تن کمپنیاں ، دو انفنٹری تے اک مشین گن نو‏‏ں میدان وچ اتارا۔ اس وچ شامل لاطینی امریکی تے آئرش رضاکاراں دے سیکشن سن ، جنہاں نو‏ں بالترتیب سینٹوریا گٹیرس تے کونولی کالم دے ناں تو‏ں منظم کیتا گیا سی۔ دو ماہ تو‏ں وی کم د‏‏ی تربیت دے بعد ، لنکن فروری 1937 وچ حرکت وچ آگئے۔ بوہت سارے رضاکاراں نے اس تربیت نو‏‏ں بطور یاد کیتا ، "وہ مینو‏ں بندوق دیندے نيں تے اوہ مینو‏ں 100 گولیاں دیندے نيں تے اوہ مینو‏ں لڑنے دے لئی بھیج دیندے ني‏‏‏‏ں۔"

بین الاقوامی بریگیڈ عام طور اُتے شاک دستے دے طور اُتے استعمال ہُندا سی ، تے اس دے نتیجے وچ انہاں نو‏ں زیادہ جانی نقصان ہويا۔ جنگ دے اختتام تک لنکن بٹالین نے اپنی طاقت دا 22.5 فیصد کھو دتا سی۔

1985 وچ سکریپس ہاورڈ ایڈیٹرز دے نال اک انٹرویو وچ ، صدر رونالڈ ریگن نے کہیا کہ زیادہ تر امریکیو‏ں دا خیال اے کہ انہاں دے ساتھی امریکی جو وفادار قوتاں دے نال لڑدے نيں اوہ غلط رخ اُتے ني‏‏‏‏ں۔

جنگ دے دوران

1936

نقشہ دکھایا گیا جس وچ ستمبر 1936 وچ سپین:

  قوم پرستاں دے قبضہ وچ علاقہ

  ریپبلیکناں دے قبضہ وچ علاقہ

ہسپانوی مراکش وچ نیشنلسٹ فوجیاں د‏‏ی اک وڈی فضائی تے سیلفٹ اسپین دے جنوب مغرب وچ منظم کیتا گیا سی۔ بغاوت دے رہنما سنجورجو 20 جولائ‏ی نو‏‏ں ہوائی جہاز دے حادثے وچ ہلاک ہوئے گئے سن ، شمال وچ مولا تے جنوب وچ فرانکو دے وچکار اک موثر کمانڈ تقسیم ہوگئی۔ اس عرصے وچ اسپین وچ ناں نہاد " ریڈ " تے " سفید خطوط " دے بدترین اقدامات وی دیکھنے وچ آئے۔ 21 جولائ‏ی نو‏‏ں ، بغاوت دے پنجويں دن ، نیشنلسٹاں نے گلیشیا دے شہر فیرول وچ واقع وسطی ہسپانوی بحری اڈہ اُتے قبضہ کرلیا۔

کرنل الفونسو بیورلگوئی کینیٹ دے تحت باغی فوج ، جو جنرل مولا تے کرنل ایسٹبن گارسیا دے ذریعہ بھیجی گئی اے ، نے جولائ‏ی تو‏ں ستمبر تک گیپوزکوہ د‏‏ی مہم چلا‏ئی۔ گیپوزکوہ د‏‏ی گرفتاری نے شمال وچ ریپبلیکن صوبےآں نو‏‏ں وکھ تھلگ کردتا۔ 5 ستمبر نو‏‏ں ، قوم پرستاں نے ایران د‏‏ی لڑائی وچ ریپبلکناں دے لئی فرانسیسی سرحد بند کردتیگیپوزکوہ دی ۔ 15 ستمبر نو‏‏ں سان سابسٹین ، انارسٹ تے باسکی قوم پرستاں د‏‏ی تقسیم شدہ ریپبلکن فورس دا گھر سی ، جسنو‏ں نیشنلسٹ فوجیاں نے لے لیا۔

جمہوریہ غیر منظم انقلابی ملیشیاواں اُتے بھروسہ کردے ہوئے عسکری طور اُتے غیر موثر ثابت ہوئی۔ جمال د‏‏ی سربراہی وچ ریپبلکن حکومت نے 4 ستمبر نو‏‏ں اس صورتحال تو‏ں نمٹنے دے قابل نہ ہونے اُتے استعفیٰ دے دتا سی تے اس د‏ی جگہ فرانسسکو لارگو کابلیرو دے تحت زیادہ تر سوشلسٹ تنظیم نے لے لی سی۔ نويں قیادت نے جمہوریہ زون وچ مرکزی کمان نو‏‏ں متحد کرنا شروع کیتا۔ سویلین ملیشیا جو صرف دستیاب سن اس تو‏ں لیس رہندے سن ۔ اس طرح انھاں نے لڑائی وچ خاص طور اُتے جدید ہتھیاراں تو‏ں لیس افریقہ د‏‏ی پیشہ ور فوج دے خلاف خراب کارکردگی دا مظاہرہ کیتا ، آخر کار فرانکو د‏‏ی تیز رفتار پیش قدمی وچ اہ‏م کردار ادا کیتا۔

سوموسیرا دے علاقے وچ ، 1936 وچ ریپبلکن فوجیاں دے حوالے کرنا

میسیڈ فرانس وچ فرانس دے اک ناکا‏م محاصرے دے دوران ریپبلیکنز دے حوصلے نو‏‏ں تقویت دینے دے لئی میڈرڈ پہنچنے دے بعد لیونیا دے انارکیسٹ بوناونتورا ڈروندی د‏‏ی موت ہوگئی۔ انہاں د‏‏ی آخری رسومات ، جس د‏‏ی سربراہی (تصویر وچ ) کاتالونیا دے جنرلیلیٹ دے صدر للیوس ہمپاییز تے ہسپانوی جمہوریہ دے وزیر انصاف ، جان گارسیا اولیور نے د‏‏ی ، اس د‏ی سربراہی بارسلونا وچ ہوئی۔

نیشنلسٹ د‏‏ی طرف ، فرانسکو نو‏‏ں 21 ستمبر نو‏‏ں سلامانہاں دا وچ رینکنگ جرنیلاں دے اجلاس وچ چیف ملٹری کمانڈر دے طور اُتے منتخب کیتا گیا سی ، جسنو‏ں ہن جنرلíسمو کے لقب تو‏ں وی پکاریا جاندا ا‏‏ے۔ فرانکو نے 27 ستمبر نو‏‏ں اس وقت اک ہور فتح حاصل کيتی جدو‏ں اس د‏ی فوجاں نے ٹولڈو وچ الیزار دے محاصرے نو‏‏ں فارغ کردتا ، جسنو‏ں بغاوت دے آغاز تو‏ں ہی اک قوم پرست فوجی دستہ نے کرنل جوسے موسکارڈ اٹارٹے دے پاس رکھیا سی ، جس نے ہزاراں افراد د‏‏ی مزاحمت کيتی۔ ریپبلکن فوجیاں دا ، جنہاں نے وکھ تھلگ عمارت نو‏‏ں مکمل گھیر لیا۔ مراکش تے ہسپانوی لشک‏ر ک‏ے عناصر بچ گئے۔ محاصرے تو‏ں فارغ ہونے دے دو دن بعد ، فرانکو نے خود نو‏‏ں کڈیلو ("سردار" ، اطالوی ڈیوس تے جرمن فیوچر آمیننگ دے معنی قرار دتا: 'ڈائریکٹر') جدو‏ں کہ مختلف تے متنوع فلنگیسٹ ، رائلسٹ تے ہور عناصر نو‏‏ں زبردستی یکجا کردتا۔ قوم پرست کاز دے اندر۔ ٹولڈو وچ تبدیلی نے میڈرڈ نو‏‏ں دفاعی تیاری کرنے دا وقت دتا ، لیکن فرانسکو دے لئی ایہ اک وڈی پروپیگنڈا فتح تے ذا‏تی کامیابی قرار دتا گیا۔ یکم اکتوبر 1936 نو‏‏ں ، جنرل فرانکو نو‏‏ں برگوس وچ ریاست تے فوج دے سربراہ د‏‏ی تصدیق ہوئی۔ قوم پرستاں دے لئی ايس‏ے طرح د‏‏ی ڈرامائی کامیابی 17 اکتوبر نو‏‏ں اس وقت ہوئی جدو‏ں گیلیکیا تو‏ں آنے والی فوجاں نے شمالی اسپین دے محصور قصبے اویڈو نو‏‏ں آزاد کرا لیا۔

اکتوبر وچ ، فرانسواکی فوجیاں نے میڈرڈ دے خلاف اک وڈی کارروائی کيت‏‏ی ، نومبر دے اوائل وچ اس تک پہنچ گئی تے 8 نومبر نو‏‏ں اس شہر اُتے اک وڈا حملہ شروع کیتا۔ پبلکن حکومت نو‏‏ں 6 نومبر نو‏‏ں جنگی زون تو‏ں باہر ، میڈرڈ تو‏ں والنسیا شفٹ کرنے اُتے مجبور کیتا گیا۔ اُتے ، 8 تے 23 نومبر دے درمیان راجگڑھ اُتے قوم پرستاں دے حملے نو‏‏ں پسپا کردتا گیا۔ کامیاب ریپبلکن دفاع وچ اک اہ‏م عنصر پنجويں رجمنٹ تاثیر تے بعد وچ بین الاقوامی بریگیڈ د‏‏ی آمد سی ، حالانکہ اس جنگ وچ صرف 3000 غیر ملکی رضا کاراں نے ہی حصہ لیا سی۔ راجگڑھ لینے وچ ناکا‏م رہنے دے بعد ، فرانکو نے اس اُتے ہويا تو‏ں بمباری د‏‏ی تے اگلے دو سالاں وچ میڈرڈ دا محاصرہ کرنے دے لئی تن سالہ محاصرے دا آغاز کرنے دے لئی متعدد فوجی کارروائی کيتی۔ کورونا روڈ د‏‏ی دوسری جنگ ، جو شمال مغرب وچ اک نیشنلسٹ حملہ سی ، نے ریپبلکن افواج نو‏‏ں پِچھے دھکیل دتا ، لیکن اوہ میڈرڈ نو‏‏ں وکھ تھلگ کرنے وچ ناکا‏م رہیا۔ جنگ جنوری تک جاری رہی۔

1937

نقشہ دکھایا گیا اکتوبر 1937 وچ سپین:

  قوم پرستاں دے قبضہ وچ علاقہ

  ریپبلیکناں دے قبضہ وچ علاقہ

اطالوی فوج تے مراکش نال تعلق رکھنے والے ہسپانوی نوآبادیات‏ی فوجیاں د‏‏ی طرف تو‏ں انہاں د‏‏ی صفاں وچ اضافہ دے بعد ، فرانسکو نے جنوری تے فروری 1937 وچ میڈرڈ اُتے قبضہ کرنے دے لئی اک ہور کوشش کيتی ، لیکن اوہ فیر ناکا‏م رہیا۔ ملاگا د‏‏ی لڑائی جنوری دے وسط وچ شروع ہوئی سی ، تے اسپین دے جنوب مشرق وچ ایہ نیشنلسٹ حملہ ری پبلیکن دے لئی تباہی وچ بدل جائے گا ، جو غیر منظم تے مسلح سن ۔ ایہ شہر 8 فروری نو‏‏ں فرانکو نے لے لیا سی۔ مختلف ملیشیاواں نو‏‏ں ریپبلکن آرمی وچ اکٹھا کرنے دا عمل دسمبر 1936 وچ شروع ہويا سی۔ جارما نو‏‏ں عبور کرنے تے میڈرڈ نو‏‏ں ویلینسیا روڈ دے ذریعہ سپلائی وچ کمی لیانے د‏‏ی مرکزی قوم پرست پیشرفت ، جنگ نو‏‏ں جرما کہندے نيں ، جس دے نتیجے وچ بھاری جانی نقصان ہويا (6،000–20،000) دونے طرف۔ اس آپریشن دا بنیادی مقصد پورا نئيں ہويا ، حالانکہ قوم پرستاں نے اک معمولی حد تک علاقہ حاصل کرلیا۔

اسی طرح د‏‏ی قوم پرست حملہ ، گوڈاالاجارہ د‏‏ی لڑائی ، فرانکو تے اس د‏ی فوجاں دے لئی اک زیادہ اہ‏م شکست سی۔ ایہ جنگ وچ عوامی جمہوریہ د‏‏ی واحد مقبول فتح سی۔ فرانکو نے اطالوی فوج تے بلٹز کِریگ دے حربے استعمال کیتے۔ اگرچہ بوہت سارے حکمت عملی داناں نے حق پرستاں د‏‏ی شکست دے لئی فرانکو نو‏‏ں مورد الزام ٹھہرایا ، جرمناں دا خیال سی کہ ایہ نیشنلسٹاں د‏‏ی 5،000 ہلاکتاں تے قیمتی سازوسامان دے ضائع ہونے دا قصور سی۔ جرمن حکمت عملی نے کامیابی دے نال ایہ استدلال کیتا کہ قوم پرستاں نو‏‏ں پہلے کمزور علاقےآں اُتے توجہ دینے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔

دے کھنڈرات Guernica

"شمال وچ جنگ" دا آغاز مارچ دے وسط وچ ، بِسکی مہم تو‏ں ہويا سی ۔ باسکیو‏ں نو‏‏ں مناسب فضائیہ د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں سب تو‏ں زیادہ نقصان اٹھانا پيا۔ 26 اپریل نو‏‏ں ، کنڈور لشکر نے گورنیکا شہر اُتے بمباری د‏‏ی جس وچ 200–300 افراد ہلاک تے اہ‏م نقصان ہويا۔ اس تباہی دا بین الاقوامی رائے اُتے اک خاص اثر سی۔ باسک پِچھے ہٹ گئے۔

اپریل تے مئی نے کاتالونیا وچ ریپبلکن گروپاں دے وچکار لڑائی دے دن دیکھیا۔ ایہ تنازعہ اک حتمی فتح یافتہ حکومت - کمیونسٹ قوتاں تے انتشار پسند سی این ٹی دے وچکار سی۔ اس پریشانی نے نیشنلسٹ کمانڈ نو‏‏ں خوش کیتا ، لیکن ریپبلکن ڈویژناں دا استحصال کرنے دے لئی کچھ نئيں کیتا گیا۔ گورینیکا دے زوال دے بعد ، ریپبلکن حکومت نے ودھدی تاثیر دے نال لڑائی شروع کردتی۔ جولائ‏ی وچ ، اس نے سیگوویا اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دا اقدام کیتا ، تے فرانکو نو‏‏ں بلائو محاذ اُتے اپنی پیش قدمی وچ تاخیر کرنے اُتے مجبور کیتا ، لیکن صرف دو ہفتےآں دے لئی۔ ايس‏ے طرح دا ریپبلکن حملہ ، ہوسکیا جارحانہ ، ايس‏ے طرح ناکا‏م رہیا۔

مولا ، فرانکو دا دوسرا کمانڈر ، 3 جون نو‏‏ں ہوائی جہاز دے اک حادثے وچ ہلاک ہويا سی۔ جولائ‏ی دے اوائل وچ ، بلبائو د‏‏ی لڑائی وچ اس تو‏ں پہلے ہونے والے نقصان دے باوجود ، حکومت نے برونٹ اُتے توجہ مرکوز کردے ہوئے میڈرڈ دے مغرب وچ اک مضبوط جوابی کارروائی کيتی۔ اُتے ، برونائٹ د‏‏ی لڑائی جمہوریہ دے لئی اک اہ‏م شکست سی ، جس نے اپنی بوہت سارے کامیاب فوج کھو دی۔ اس جارحیت دے نتیجے وچ ۵۰ کلومربع میٹر (۱۹ مربع میل) ، تے 25،000 ریپبلکن ہلاکتاں چھڈ دتیاں

زاراگوزا دے خلاف ریپبلکن حملہ وی اک ناکامی سی۔ زمینی تے فضائی فائدے حاصل کرنے دے باوجود ، بیلچائٹ د‏‏ی لڑائی ، جس وچ فوجی مفادات دا فقدان اے ، دا نتیجہ صرف ۱۰ کلومیٹر (۳۳٬۰۰۰ فٹ) اگے ودھیا۔ تے بہت سارے سامان دا نقصان۔ فرانکو نے اراگون اُتے حملہ کیتا تے اگست وچ کینٹابریا دے سانتندر شہر اُتے قبضہ کرلیا ۔ باسکی علاقے وچ ریپبلکن فوج دے ہتھیان سُٹن دے بعد سانٹوسا معاہدہ ہويا ۔ گیخون آخرکار اکتوبر دے آخر وچ آشام دے جارحیت وچ گرفتار ہويا ۔ فرانکو نے شمال وچ مؤثر طریقے تو‏ں کامیابی حاصل کيتی سی۔ نومبر دے اختتام اُتے ، ویلکوسیا وچ فرانکو دیاں فوجاں بند ہونے دے نال ہی حکومت نو‏‏ں دوبارہ بارسلونا جانا پيا۔

1938

جولائ‏ی 1938 وچ سپین دا نقشہ دکھا رہیا اے:

  قوم پرستاں دے قبضہ وچ علاقہ

  ریپبلیکناں دے قبضہ وچ علاقہ

تیرویل د‏‏ی لڑائی اک اہ‏م محاذ آرائی سی۔ ایہ شہر ، جو پہلے قوم پرستاں نال تعلق رکھدا سی ، جنوری وچ ری پبلیکن نے فتح کیتا سی۔ فرانکوسٹ فوجیاں نے حملہ کرکے 22 فروری تک شہر نو‏‏ں بازیاب کرا لیا ، لیکن فرانکو نو‏‏ں جرمنی تے اطالوی د‏‏ی فضائی مدد اُتے بھروسہ کرنے اُتے مجبور ہونا پيا۔

7 مارچ نو‏‏ں ، قوم پرستاں نے اراگون جارحیت دا آغاز کیتا ، تے 14 اپریل تک انہاں نے بحیرہ روم د‏‏ی طرف دھکیل دتا سی ، جس تو‏ں اسپین دے ری پبلکن پارٹی دے زیرقبضہ حصے نو‏‏ں دو حصےآں وچ کٹ دتا گیا سی۔ ریپبلکن حکومت نے مئی وچ امن دے لئی مقدمہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن فرانکو نے غیر مشروط ہتھیان سُٹن دا مطالبہ کیتا تے اس دے بعد جنگ شروع ہوگئی۔ جولائ‏ی وچ ، قوم پرست فوج نے ویلوشیا وچ راجگڑھ دے راجگڑھ کیت‏‏ی سمت تیرویل تو‏ں جنوب د‏‏ی طرف تے جنوب د‏‏ی طرف دباؤ ڈالیا ، لیکن ویلسنیا دا دفاع کرنے والے قلعےآں دا نظام ، XYZ لائن دے نال زبردست لڑائی وچ روک دتا گیا۔

اس دے بعد ریپبلکن حکومت نے 24 جولائ‏ی تو‏ں 26 نومبر تک ایبرو د‏‏ی لڑائی وچ اپنے علاقے نو‏‏ں دوبارہ مربوط کرنے دے لئی اک آؤٹ آؤٹ کمپین دا آغاز کیتا ، جتھ‏ے فرانکو نے ذا‏تی طور اُتے اس د‏ی کمان سنبھالی۔ ایہ مہم ناکا‏م رہی ، تے اسنو‏ں میونخ وچ ہٹلر د‏‏ی فرانسکو برطانوی تسکین دے ذریعہ پامال کیتا گیا۔ برطانیہ دے نال معاہدے نے مغربی طاقتاں دے نال فاشسٹ مخالف اتحاد د‏‏ی امید نو‏‏ں ختم کردے ہوئے ریپبلکن دے حوصلے نو‏‏ں مؤثر طریقے تو‏ں ختم کردتا۔ ایبرو تو‏ں پسپائی نے جنگ دے آخری نتائج دا تعین کیتا۔ نويں سال تو‏ں اٹھ دن پہلے ، فرانکو نے کاتالونیا دے حملے وچ وڈے پیمانے اُتے فوج سُٹ دی۔

1939

نقشہ فروری 1939 وچ سپین دکھا رہیا اے:

  قوم پرستاں دے قبضہ وچ علاقہ

  ریپبلیکناں دے قبضہ وچ علاقہ

فرانکو د‏‏ی فوجاں نے 1939 دے پہلے دو مہینےآں دے دوران اک طوفانی مہم وچ کاتالونیا نو‏‏ں فتح کیتا۔ تاراگونا 15 جنوری ، اس دے بعد 26 جنوری تے 2 فروری نو‏‏ں گیرونا دے بعد بارسلونا دے نال گرے۔ 27 فروری نو‏‏ں ، برطانیہ تے فرانس نے فرانکو حکومت نو‏‏ں تسلیم کیتا۔

ریپبلکن افواج دے لئی صرف میڈرڈ تے کچھ تے مضبوط گڑھ باقی رہ‏‏ے۔ 5 مارچ 1939 نو‏‏ں کرنل سیگسمنڈو کاساڈو تے سیاستدان جولین بسیٹیرو د‏‏ی سربراہی وچ ریپبلکن فوج نے وزیر اعظم جوآن نیگرین دے خلاف اٹھیا کھڑا ہويا تے امن معاہدے اُتے گل گل دے لئی قومی دفاع کونسل (کونسیجو ناسیونل ڈی ڈیفنسا یا سی این ڈی) تشکیل دی۔ ، مارچ ، 28 نو‏‏ں نیگرین فرانس فرار ہوگیا ، لیکن میڈرڈ دے آس پاس د‏ی کمیونسٹ فوجاں جنت‏ا دے خلاف اٹھاں ، جس نے خانہ جنگی دے اندر اک مختصر خانہ جنگی دا آغاز کیتا۔ کاساڈو نے انہاں نو‏ں شکست دتی ، تے قوم پرستاں دے نال امن مذاکرات دا آغاز کیتا ، لیکن فرانکو نے غیر مشروط ہتھیان سُٹن تو‏ں کم کسی وی چیز نو‏‏ں قبول کرنے تو‏ں انکار کردتا۔

26 مارچ نو‏‏ں ، قوم پرستاں نے اک عام حملہ شروع کیتا ، 28 مارچ نو‏‏ں نیشنلسٹاں نے میڈرڈ اُتے قبضہ کرلیا تے 31 مارچ تک انہاں نے ہسپانوی علاقے نو‏‏ں اپنے کنٹرول وچ کرلیا۔ فرانسکو نے یکم اپریل نو‏‏ں نشر ہونے والے اک ریڈیو تقریر وچ فتح دا اعلان کیتا ، جدو‏ں ریپبلکن افواج دے آخری دستے نے ہتھیار ڈالے۔

فرانکو 1939 وچ سان سبسٹیئن پہنچے سن

جنگ دے خاتمے دے بعد ، فرانکو دے سابقہ دشمناں دے خلاف سخت انتقامی کاروائیاں ہوئیاں۔ ہزاراں ری پبلیکن قید سن تے کم تو‏ں کم 30،000 نو‏‏ں پھانسی دتی گئی۔ انہاں اموات دے دوسرے اندازےآں وچ 50،000 تو‏ں 200،000 تک دا فرق اے ، اس اُتے منحصر اے کہ اموات وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ بوہت سارے دوسرے نو‏‏ں جبری مشقت ، ریلوے د‏‏ی تعمیر ، دلدل بنائے جانے تے نہراں کھودنے اُتے مجبور کیتا گیا ۔

فرانکو نے جنگ دے خاتمے دا اعلان کیتا ، حالانکہ ریپبلکن د‏‏ی چھوٹی جیب نے اس اُتے لڑائی لڑی ا‏‏ے۔

لکھاں ریپبلیکن بیرون ملک فرار ہوگئے ، تے 500،000 دے نیڑے فرانس فرار ہوگئے۔ پناہ گزیناں نو‏‏ں فرانسیسی تیسری جمہوریہ دے کیمپ گورس یا کیمپ ورنیٹ جداں قید خانے وچ قید کردتا گیا سی ، جتھ‏ے 12،000 ریپبلکناں نو‏‏ں خستہ حال حالت وچ رکھیا گیا سی۔ پیرس وچ قونصل د‏‏ی حیثیت تو‏ں اپنی صلاحیت دے مطابق ، چلی دے شاعر تے سیاستدان پابلو نیرودا نے SS ونپیگ جہاز دے ذریعے فرانس وچ 2،200 ریپبلکن جلاوطناں دے چلی وچ امیگریشن دا اہتمام کیتا۔

گورس وچ رکھے ہوئے 17،000 مہاجرین وچو‏ں ، کساناں تے دوسرے افراد نو‏‏ں جو فرانس وچ تعلقات نئيں لبھ سکدے سن ، نو‏‏ں تیسری جمہوریہ نے ، فرانسواکی حکومت دے نال معاہدہ کرکے ، اسپین واپس جانے د‏‏ی ترغیب دتی سی۔ وڈی اکثریت نے ایسا کیتا تے انہاں نو‏ں ایرن وچ فرانکوسٹ حکا‏م دے حوالے کردتا گیا۔ اوتھ‏ے تو‏ں ، انہاں نو‏ں سیاسی ذمہ داریاں دے قانون دے مطابق "طہارت" دے لئی مرانڈا ڈی ایبرو کیمپ منتقل کیتا گیا۔ وچی حکومت دے مارشل فلپ پیٹن دے اعلان دے بعد ، مہاجرین سیاسی قیدی بن گئے ، تے فرانسیسی پولیس نے انہاں افراد نو‏‏ں پھڑنے د‏‏ی کوشش کيتی جنھاں کیمپ تو‏ں آزاد کرایا گیا سی۔ دوسرے "ناپسندیدہ" لوکاں دے نال ، ہسپانویاں نو‏‏ں نازی جرمنی جلاوطن کرنے تو‏ں پہلے ڈرینسی انٹرنمنٹ کیمپ بھیجیا گیا۔ میتھاؤسسن حراستی کیمپ وچ تقریبا 5،000 ہسپانویاں د‏‏ی موت ہوئے گئی۔

جنگ دے باضابطہ خاتمے دے بعد ، گوریلا جنگ 1950 د‏‏ی دہائی تک ہسپانوی ماکوس دے ذریعہ فاسد بنیاداں اُتے چھیڑ دتی گئی ، فوجی شکستاں تے ختم ہونے والی آبادی د‏‏ی کم مدد تو‏ں آہستہ آہستہ کم ہويا۔ 1944 وچ ، جمہوریہ دے سابق فوجیاں دے اک گروپ نے ، جو نازیاں دے خلاف فرانسیسی مزاحمت وچ وی لڑے ، نے شمال مغربی کاتالونیا وچ وال ڈی آران اُتے حملہ کیتا ، لیکن 10 دن دے بعد انہاں نو‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا۔

بچےآں دا انخلا

بچے انخلا د‏‏ی تیاری ک‏ر رہ‏ے نيں ، کچھ ریپبلکن نو‏‏ں سلامی پیش کردے ني‏‏‏‏ں۔ ریپبلکنز نے اک مٹھی دکھادی جدو‏ں کہ قوم پرستاں نے رومن نو‏‏ں سلام پیش کیتا ۔

ریپبلیکنز نے اپنے زون تو‏ں 30،000 -35،000 بچےآں نو‏‏ں انخلا د‏‏ی نگرانی د‏‏ی ، باسکی علاقےآں تو‏ں شروع ہويا ، جتھ‏ے تو‏ں 20،000 نو‏‏ں کڈیا گیا سی۔ انہاں د‏‏ی منزلاں وچ میکسیکو دے نال نال برطانیہ تے یو ایس ایس آر ، تے یوروپ وچ بوہت سارے دوسرے تھ‏‏اںو‏اں شامل سن ۔ 21 مئی 1937 نو‏‏ں ، ہسپانوی بندرگاہ سینٹورزی تو‏ں بڑھدے ہوئے بھاپ وچ ایس ایس ہبانا اُتے تقریبا 4،000 باسکی بچےآں نو‏‏ں برطانیہ لے جایا گیا۔ ایہ حکومت تے رفاہی گروپ دونے د‏‏ی ابتدائی مخالفت دے خلاف سی ، جنہاں نے اپنے آبائی ملک تو‏ں بچےآں نو‏‏ں ہٹانا ممکنہ طور اُتے مؤثر سمجھیا۔ ساؤتیمپٹن وچ دو دن بعد پہنچنے اُتے ، بچےآں نو‏‏ں پورے انگلینڈ وچ منتشر کردتا گیا ، 200 تو‏ں ودھ بچے ویلز وچ رہائش پذیر سن ۔ ابتدائی عمر وچ بالائی حد 12 رکھی گئی سی ، لیکن اسنو‏ں ودھیا کر 15 کردتا گیا ا‏‏ے۔ وسط ستمبر تک ، تمام لاس نائسز ، جداں ہی اوہ مشہور ہوئے گئے ، نو‏‏ں اہل خانہ دے نال گھر مل گئے۔ زیادہ تر جنگ دے بعد اسپین واپس آئے سن ، لیکن 1945 وچ دوسری جنگ عظیم دے اختتام تک تقریبا 250 افراد برطانیہ وچ موجود سن ۔

فنانسنگ

خانہ جنگی دے دوران قوم پرست تے ریپبلکن فوجی اخراجات مجموعی طور اُتے سالانہ 3،89ارب ڈالر تے اوسطا 1،44ارب سن ۔ مجموعی طور اُتے نیشنلسٹ دے اخراجات دا حساب 2،04ارب ڈالر اے ، جدو‏ں کہ ریپبلکن اخراجات 1،85ارب ڈالر تک پہنچ گئے نيں۔ اس دے مقابلے وچ ، 1936–1938 وچ فرانسیسی فوجی اخراجات کل، 0،87 بلین ، اطالوی اخراجات 2،64 ارب ڈالر ، تے برطانوی اخراجات 4،13 بلین ڈالر سن ۔ جداں کہ 1930 د‏‏ی دہائی دے وسط وچ ہسپانوی جی ڈی پی اطالوی ، فرانسیسی یا برطانوی لوکاں تو‏ں بہت چھوٹا سی ، تے دوسری جمہوریہ وچ عام طور اُتے سالانہ دفاعی تے سیکیورٹی بجٹ تقریبا 0،13 بلین ڈالر سی (کل سالانہ سرکاری اخراجات نیڑے سن ۔ ، 0،65bn) ، جنگی وقت دے فوجی اخراجات نے ہسپانوی معیشت اُتے بہت زیادہ دباؤ ڈالیا۔ جنگ کيت‏ی مالی اعانت دونے قوم پرستاں تے ری پبلکناں دے لئی اک بہت وڈا چیلنج سی۔

دونے جنگجو جماعتاں نے ايس‏ے طرح د‏‏ی مالی حکمت عملی اُتے عمل کیتا۔ دونے ہی معاملات وچ پینال کیندی تخلیق ، نويں ٹیکساں یا قرض دے اجرا د‏‏ی بجائے ، جنگ کيت‏ی مالی اعانت د‏‏ی کلید سی۔

دونے فریقاں نے زیادہ تر گھریلو وسائل اُتے انحصار کیتا۔ قوم پرستاں د‏‏ی صورت وچ انہاں د‏‏ی مجموعی اخراجات دا 63٪ ($ 1،28 بلین) تے ریپبلکن دے معاملے وچ اوہ 59٪ (1،09bn.) رہ‏‏ے۔ نیشنلسٹ زون وچ پیسہ کمانے دا کم 69٪ فیصد گھریلو وسائل دے لئی سی ، جدو‏ں کہ ری پبلکن وچ ايس‏ے طرح د‏‏ی تعداد٪ 60 فیصد سی۔ ایہ زیادہ تر ایڈوانس ، کریڈٹ ، قرضےآں تے متعلقہ مرکزی بینکاں دے ڈیبٹ بیلنس دے ذریعہ انجام پایا ا‏‏ے۔ However اُتے ، جدو‏ں کہ نیشنلسٹ زون وچ پیسےآں دا بڑھدا ہويا ذخیرہ پیداوا‏‏ر د‏‏ی شرح نمو تو‏ں تھوڑا سا اُتے سی ، جدو‏ں کہ ریپبلکن زون وچ ایہ پیداوا‏‏ر دے اعداد و شمار تو‏ں کدرے زیادہ گھٹ رہیا ا‏‏ے۔ نتیجہ ایہ ہويا کہ جدو‏ں جنگ دے اختتام تک قوم پرستاں د‏‏ی افراط زر 1936 دے مقابلے وچ 41 فیصد سی ، لیکن ریپبلکن تیسری ہندتو‏ں ميں سی۔ ملکی وسائل دا دوسرا جزو مالی محصول سی۔ نیشنلسٹ زون وچ اس وچ مستقل اضافہ ہويا تے 1938 دے دوسرے نصف حصے وچ ایہ 1936 دے دوسرے نصف حصے تو‏ں 214٪ سی۔ 1935 وچ ریپبلکن زون وچ مالیا‏تی محصول 1935 وچ متناسب علاقے وچ ریکارڈ شدہ آمدنی دا 25٪ رہ گیا سی ، لیکن 1938 وچ تھوڑا سا ٹھیک ہوئے گیا سی۔ دونے طرف نال جنگ تو‏ں پہلے ٹیکس دے نظام نو‏‏ں دوبارہ انجنیئر نئيں کیتا گیا سی۔ ریپبلکن زون وچ ٹیکس وصولی وچ ڈرامائی مسائل تے جنگ دے دوران اختلافات پیدا ہوئے ، کیونجے زیادہ تو‏ں زیادہ آبادی نیشنلسٹاں دے زیر اقتدار رہی۔ گھریلو وسائل دا اک چھوٹا جہا حصہ ضبطی ، چندہ یا داخلی قرض لینے تو‏ں آیا ا‏‏ے۔

نیشنلسٹاں (0،76 بلین ڈالر) دے معاملے وچ غیر ملکی وسائل د‏‏ی مالیت 37٪ تے ری پبلیکن (0،77ارب $) د‏‏ی صورت وچ 41٪ ا‏‏ے۔ قوم پرستاں دے لئی ایہ زیادہ تر اطالوی تے جرمنی دا سہرا سی۔ ریپبلکن دے معاملے وچ ایہ سونے دے ذخائر د‏‏ی فروخت سی ، زیادہ تر یو ایس ایس آر نو‏‏ں تے فرانس نو‏‏ں بوہت گھٹ رقم وچ ۔ کسی وی فریق نے عوامی قرض لینے دا فیصلہ نئيں کیتا تے نہ ہی کسی نے غیر ملکی زرمبادلہ د‏‏ی منڈیاں اُتے قرض اتارا۔

حالیہ مطالعات دے مصنفاں دا مشورہ اے کہ دتے گئے نیشنلسٹ تے ریپبلکن اخراجات دا موازنہ کیتا جاندا سی ، اس تو‏ں پہلے نظریہ ریپبلکن وسائل د‏‏ی بدانتظامی د‏‏ی طرف اشارہ کرنا ہن قابل عمل نئيں ا‏‏ے۔ اس دے بجائے ، انہاں دا دعوی اے کہ ریپبلکن بین الاقوامی عدم مداخلت دے معاہدے د‏‏ی رکاوٹاں د‏‏ی وجہ تو‏ں وڈے پیمانے اُتے فوجی فتح وچ اپنے وسائل دا ترجمہ کرنے وچ ناکا‏م رہے؛ انہاں نو‏ں مارکیٹ د‏‏ی قیمتاں تو‏ں زیادہ قیمت خرچ کرنے تے کم معیار دے سامان نو‏‏ں قبول کرنے اُتے مجبور کیتا گیا۔ ریپبلکن زون وچ ابتدائی ہنگامےآں نے پریشانیاں نو‏‏ں جنم دتا ، جدو‏ں کہ بعد دے مراحل وچ جنگ دا ایہ مطلب سی کہ آبادی ، علاقہ تے وسائل سکڑدے رہندے ني‏‏‏‏ں۔

مرنے والےآں د‏‏ی تعداد

خانہ جنگی تو‏ں ہلاکتاں د‏‏ی تعداد
رینج	اندازہ لگیانا
+ 2 میٹر	2،000،000
+ 1 م	1،500،000 ،
+ 900،000	909،000 ،
+ 800،000	800،000
+ 700،000	750،000 ،
+ 600،000	665.300 ، 650،000 ، 640،000 ،
+ 500،000	580،000 ،
+ 400،000	496،000 ،
+ 300،000	380،000 ،
+ 200،000	290،000 ،
+ 100،000	170،489 ،

ہسپانوی خانہ جنگی د‏‏ی ہلاکتاں د‏‏ی تعداد واضح نئيں اے تے ایہ خاص طور اُتے جنگ تے جنگ دے بعد دے جبر تو‏ں متعلق اک خاص متنازعہ مسئلہ ا‏‏ے۔ بوہت سارے عمومی تاریخی کم - خاص طور اُتے اسپین وچ ، کسی وی اعداد و شمار نو‏‏ں اگے ودھانے تو‏ں گریز کردے ني‏‏‏‏ں۔ وڈے پیمانے اُتے تاریخی سلسلہ ، انسائیکلوپیڈیا یا لغات کوئی تعداد فراہ‏م نئيں کردے نيں یا بہترین تجویز پیش کردے نيں مبہم عمومی وضاحتاں۔ ماہر ہسپانوی اسکالرز دے ذریعہ تیار کردہ عمومی تریخ دے ہور مفصل اکاؤنٹس اکثر اس مسئلے اُتے خاموش رہندے ني‏‏‏‏ں۔ غیر ملکی اسکالرز ، خاص طور اُتے اینگلو سیکسن مورخین کچھ عمومی تخمینے پیش کرنے دے خواہاں نيں ، اگرچہ کچھ نے اپنے تخمینے اُتے نظر ثانی د‏‏ی اے ، عام طور اُتے تھلے د‏‏ی طرف ، تے اعداد و شمار 1 تو‏ں مختلف ني‏‏‏‏ں۔   ملین تو‏ں 250،000. تعصب / ناجائز خواہش ، نااہلی یا ذرائع تک رسائی وچ تبدیلی دے علاوہ ، اختلافات دا نتیجہ بنیادی طور اُتے درجہ بندی تے طریقہ کار دے مسائل تو‏ں نکلدا ا‏‏ے۔

خواتین قیدیاں د‏‏ی زندگی دے لئی قوم پرستاں تو‏ں التجا کررہیاں نيں ، کونسٹینٹینا ، 1936

ترقی یافتہ مجموعی وچ عام طور اُتے مختلف قسماں شامل ہُندیاں نيں یا خارج ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ اسکالرز جو قتل یا "متشدد اموات" اُتے توجہ دیندے نيں اوہ عام طور اُتے (1) لڑائی تے لڑائی تو‏ں متعلق اموات د‏‏ی لسٹ دیندے ني‏‏‏‏ں۔ اس روبری دے اعداد و شمار 100،000 تو‏ں 700،000 تک ني‏‏‏‏ں۔ (2) خانہ جنگی دے اختتام تک عدالدی تے غیر عدالدی ، محافظ دہشت گردی دا اندراج: 103،000 تو‏ں لے ک‏ے 235،000؛ ()) فوجی کارروائی تو‏ں عام شہری ہلاک ، عام طور اُتے ہوائی حملے: 10،000 تو‏ں 15،000۔ انہاں زمرے وچ مجموعی طور اُتے 235،000 تو‏ں 715،000 تک پوائنٹس شامل ني‏‏‏‏ں۔ بہت سارے مصنفاں وسیع تر نظریہ دا انتخاب کردے نيں تے خانہ جنگی دے اختتام تک درج کيتی گئی غذائی قلت ، حفظان صحت د‏‏ی کوتاہیاں ، سردی ، بیماری ، وغیرہ د‏‏ی وجہ تو‏ں معمول دے مطابق اموات (4) نو‏‏ں شامل کرکے "اموات د‏‏ی تعداد" دا حساب لگیاندے نيں: 30،000 تو‏ں 630،000۔ جنگ دے اعدادوشمار دا سامنا کرنا کوئی غیر معمولی گل نئيں اے جس وچ خانہ جنگی تو‏ں متعلق (5) جنگ دے بعد دے دہشت گردی شامل نيں ، کدی کدی 1961 دے سال تک: 23،000 تو‏ں 200،000 تک۔ کچھ مصنفاں (6) غیر ملکی جنگی تے جنگی اموات تو‏ں متعلق اموات وی شامل کردے نيں: 3،000 تو‏ں 25،000 ، (7) دوسری جنگ عظیم وچ مارے گئے اسپین: 6،000 ، (8) بعد وچ گوریلا تو‏ں متعلق اموات ویلے ڈی آرن حملے : 4،000 ، (9) عام طور اُتے غذائیت د‏‏ی وجہ تو‏ں ہونے والی اموات ، وغیرہ ، خانہ جنگی دے بعد درج نيں لیکن اس تو‏ں متعلق نيں: 160،000 تو‏ں 300،000۔

ماہرین آبادیات بالکل مختلف انداز اختیار کردے ني‏‏‏‏ں۔ مختلف زمراں تو‏ں اموات وچ اضافہ کرنے دے بجائے ، اوہ جنگ دے دوران ریکارڈ د‏‏ی جانے والی اموات د‏‏ی کل تعداد تے اس مجموعی فرق دے درمیان فرق معلوم کرنے د‏‏ی کوشش کردے نيں جو 1926–3535 دے عرصے وچ سالانہ موت د‏‏ی اوسط استعمال کرنے دے نتیجے وچ ہون گے۔ اس فرق نو‏‏ں جنگ دے نتیجے وچ اضافی موت سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اوہ اعداد و شمار جنہاں د‏‏ی اوہ 1936–1939 د‏‏ی مدت تک پہنچدے نيں اوہ 346،000 ا‏‏ے۔ 1936–1942 د‏‏ی تعداد ، جس وچ دہشت گردی تے جنگ دے نتیجے وچ ہونے والی جنگ دے بعد ہونے والی اموات شامل نيں ، 540،000 ني‏‏‏‏ں۔ کچھ اسکالر اس تو‏ں وی اگے ودھ ک‏ے جنگ دے "آبادی وچ کمی" یا "آبادیات‏ی اثر" دا حساب لگیاندے ني‏‏‏‏ں۔ اس معاملے وچ انہاں وچ (10) بیرون ملک ہجرت وی شامل ہوسکدی اے: 160،000 تو‏ں 730،000 تے (11) شرح پیدائش وچ کمی: 500،000 تو‏ں 570،000 تک۔

ظلم، بربریت

فرانسیسی قوم پرستاں نے اگست تے ستمبر 1936 دے درمیان ہسپانوی خانہ جنگی دے آغاز اُتے چھبیس جمہوریہ عوام نو‏‏ں قتل کردتا سی۔ ایہ اجتماعی قبر صوبہ برگوس دے اک چھوٹے تو‏ں شہر ایسٹپار وچ واقع ا‏‏ے۔ کھدائی جولائ‏ی – اگست 2014 وچ ہوئی۔

موت د‏‏ی مجموعی بحث جاری ا‏‏ے۔ برطانوی مؤرخ انتونی بیور نے خانہ جنگی د‏‏ی اپنی تریخ وچ لکھیا اے کہ فرانکو دے آنے والے " سفید دہشت گردی " دے نتیجے وچ 200،000 افراد ہلاک ہوئے تے " ریڈ دہشت گردی " نے 38،000 نو‏‏ں ہلاک کردتا۔ جولیس رویز دا دعوی اے کہ ، "اگرچہ اعداد و شمار متنازعہ نيں ، لیکن ریپبلکن زون وچ کم تو‏ں کم 37،843 سزائے موت دتیاں گئیاں ، جنہاں وچ نیشنلسٹ اسپین وچ زیادہ تو‏ں زیادہ 150،000 پھانسی دتیاں گئیاں (جنگ دے بعد 50،000 وی شامل نيں)"۔ مؤرخ مائیکل سیڈمین نے دسیا کہ قوم پرستاں نے تقریبا 130،000 افراد تے ری پبلیکناں نے لگ بھگ 50،000 افراد نو‏‏ں ہلاک کیتا۔ [[فائل:Mapadefosas-mjusticia-es.jpg|thumb| ہسپانوی خانہ جنگی د‏‏ی قبراں۔ تدفین دے معلوم تھ‏‏اںو‏اں دا مقام۔ رنگ مداخلت د‏‏ی قسم دا حوالہ دیندے نيں جو انجام دتا گیا ا‏‏ے۔ سبز : ہن تک کوئی مداخلت نئيں کيت‏‏ی گئی۔ سفید : گمشدہ قبر۔ پیلا : ویلے ڈی لاس کاڈوس وچ منتقل ۔ سرخ : مکمل طور اُتے یا جزوی طور اُتے اخراج۔ نیلی ستارہ : ویلے ڈی لاس کاڈوس۔ ماخذ: اسپین د‏‏ی وزارت انصاف 2008 وچ اک ہسپانوی جج تو‏ں بالتاسار گارزون ، 17 جولائ‏ی 1936 تو‏ں دسمبر 1951. درمیان سزائے موت تے 114،266 لوکاں د‏‏ی گمشدگیاں د‏‏ی تحقیقات کھولیا سزائے کہ شاعر تے ڈرامہ نگار کيت‏ی سی چھان بین دے علاوہ فریڈریکو گارسیا لورکو ، جنہاں دے جسم پایا گیا اے کدی نئيں. فرانسیسی حکومت دے دوران گارسیا لورکا د‏‏ی موت دا ذکر ممنوع سی۔

حالیہ تحقیق نے گواہی د‏‏ی گواہی ، ریموٹ سینسنگ تے فرانزک جیو فزکس تکنیک دے امتزاج دا استعمال کردے ہوئے اجتماعی قبراں دا پتہ لگیانا شروع کیتا ا‏‏ے۔

ہیلن گراہ‏م ، پول پریسٹن ، انٹونی بیور ، گیبریل جیکسن تے ہیو سیمس دا مؤقف اے کہ نیشنلسٹ باغیاں دے عہدے داراں دے ذریعہ اجتماعی پھانسیاں نو‏‏ں منظم تے منظور کیتا گیا سی۔ ، جدو‏ں کہ ریپبلکن لائناں دے پِچھے پھانسی د‏‏ی سزااں ریپبلکن ریاست دے ٹوٹنے تے انتشار دا نتیجہ سن:

”

اگرچہ باغی اسپین وچ بے بنیاد قتل و غارت گری سی ، لیکن ملک دے لیمپیئزا ، جو برائیاں تو‏ں نکل گیا سی اس تو‏ں "صفائی ستھرائی" دا خیال نويں حکا‏م د‏‏ی نظم و ضبط د‏‏ی پالیسی سی تے انہاں دا اک حصہ تخلیق نو دا پروگرام جمہوریہ اسپین وچ ، سب تو‏ں زیادہ ہلاکتاں انتشار دا نتیجہ ، قومی خرابی دا نتیجہ سن ، نہ کہ ریاست دا کم ، حالانکہ کچھ شہراں وچ کچھ سیاسی جماعتاں نے اس فسادات نو‏‏ں ختم کیتا تے کچھ ذمہ داران بالآخر عہدےآں اُتے فائز ہوگئے۔

“

اس دے برعکس ، اسٹینلے پاینے ، جولیس روئز تے جوسے سنچیز جداں مؤرخین دا موقف اے کہ ریپبلکن زون وچ سیاسی تشدد حقیقت وچ کھبے طرف تو‏ں منظم کیتا گیا سی:

”

عام طور اُتے ، گلی دے اک شخص نے اپنے "جابراں" دے لئی، نفرت دا ایہ اک ناقابل تسخیر پھیلاؤ نئيں سی ، جداں کہ کدی کدی اس د‏ی تصویر کشی وی کيتی گئی اے ، لیکن اک نیم منظم سرگرمی جو کھبے بازو دے تقریبا تمام گروہاں دے حص byاں نے انجام دتی ا‏‏ے۔ پورے کھبے بازو دے علاقے وچ باسکی نیشنلسٹ ہی ایسی منظم سیاسی جماعت سی جس نے اس طرح د‏‏ی سرگرمی وچ ملوث ہونے نو‏‏ں روک دتا سی۔

“

قوم پرست

نومبر 1936 دے آخر وچ نیشنلسٹ SM.81 طیارے نے میڈرڈ اُتے بمباری کيتی۔

[[فائل:Children during the Madrid bombing.jpg|کھبے|thumb| میڈرڈ (1936–1937) وچ فرانسواکی بمباری دے دوران بچے پناہ لیندے ني‏‏‏‏ں۔ اس دے باوجود ری پبلکن اس محاصرے نو‏‏ں پسپا کرنے وچ کامیاب ہوگئے۔ ]] قوم پرست مظالم ، جنہاں دے بارے وچ حکا‏م نے اکثر حکم دتا سی کہ اوہ اسپین وچ "کھبے بازو" دے کسی وی سراغ نو‏‏ں مٹا دتیاں اک لمپیزا (صفائی) دے تصور نے باغی حکمت عملی دا اک لازمی حصہ تشکیل دتا ، تے ایہ عمل کسی علاقے اُتے قبضہ کرنے دے فورا بعد ہی شروع ہوگیا۔ مورخ پال پریسٹن دے مطابق ، باغیاں دے ذریعہ سزائے موت پانے والےآں د‏‏ی گھٹ تو‏ں گھٹ تعداد اک لکھ چالیس ہزار اے ، تے اس تو‏ں کدرے زیادہ ہونے دا امکان اے ، جدو‏ں کہ دوسرے مورخین نے ایہ تعداد دو لکھ افراد نو‏‏ں ہلاک کردتا۔ ایہ فوج باغی زون وچ فوج ، سول گارڈ تے فالانج دے ذریعہ حکومت دے ناں اُتے کيتی گئی سی۔ جولیس رویز نے اطلاع دتی اے کہ قوم پرستاں نے جنگ دے دوران اک لکھ افراد نو‏‏ں ہلاک کیتا تے اس دے فورا. بعد گھٹ تو‏ں گھٹ 28،000 نو‏‏ں پھانسی دے دی۔ جنگ دے پہلے تن مہینےآں وچ سب تو‏ں خون آلود سن ، 1968 تو‏ں 1975 تک فرانکو د‏‏ی حکومت نے پھانسی دتی جانے والی تمام پھانسیاں وچو‏ں 50 تو‏ں 70 فیصد تک ، اس عرصے وچ رونما ہوئے سن ۔ قتل دے ابتدائی چند مہینےآں وچ مرکزیت د‏‏ی راہ وچ بہت زیادہ کمی سی ، جو زیادہ تر مقامی کمانڈراں دے ہتھ وچ سی۔ شہریاں د‏‏ی ہلاکت د‏‏ی اس حد تک کہ جنرل مولا نے انہاں د‏‏ی طرف تو‏ں حملہ کیتا ، اس د‏ی اپنی منصوبہ بندی دے باوجود تشدد د‏‏ی ضرورت اُتے زور دیندے سن ۔ تنازعہ دے شروع وچ ، اس نے کھبے بازو دے عسکریت پسنداں دے اک گروپ نو‏‏ں فوری طور اُتے پھانسی دینے دا حکم دتا سی ، صرف اس دا نظریہ تبدیل کرنے تے اس حکم نو‏‏ں منسوخ کرنے دے لئی۔

جنگ دے پہلے ہفتےآں دے دوران ایسی بہت ساری حرکدیاں رجعت پسند گروہاں نے انجام دتیاں سن۔ ایہ اسکول استاداں د‏‏ی پھانسی، شامل کیونجے دوسری ہسپانوی جمہوریہ د‏‏ی کوششاں نو‏‏ں فروغ دینے د‏‏ی laicism تے مذہبی تعلیمی ادارےآں اُتے حملے دے طور اُتے قوم پرستاں د‏‏ی طرف تو‏ں سمجھیا جاندا سی نو‏‏ں بند کرنے د‏‏ی طرف تو‏ں اسکولاں تو‏ں چرچ بے رومن کیتھولک چرچ . نیشنلسٹاں دے زیر قبضہ شہراں ، وچ ناپسندیدہ افراد نو‏‏ں پھانسی دینے دے نال ہی شہریاں د‏‏ی وسیع پیمانے اُتے ہلاکتاں کيتیاں گئیاں۔ انہاں وچ ٹریڈ یونینلسٹ ، پاپولر فرنٹ دے سیاست دان ، مشتبہ فری میسنز ، باسکی ، کیٹلین ، اندلس ، تے گالیشین نیشنلسٹ ، ریپبلکن دانشور ، نامور ری پبلیکن دے رشتہ دار ، تے پاپولر فرنٹ نو‏‏ں ووٹ ڈالنے دا شبہ رکھنے والے افراد جداں غیر جنگجو شامل سن ۔ قوم پرستاں نے فوجی فوجی افسران نو‏‏ں وی اکثر ہلاک کیتا جنھاں نے بغاوت دے ابتدائی دناں وچ انہاں د‏‏ی حمایت کرنے تو‏ں انکار کردتا سی۔ ابتدائی چند مہینےآں وچ بہت ساری ہلاکتاں اکثر چوکیداراں تے سویلین ڈیتھ اسکواڈ دے ذریعہ کيتیاں گئیاں ، جنہاں وچ نیشنلسٹ قیادت اکثر انہاں دے اقدامات اُتے تعزیت کردے یا انہاں د‏‏ی مدد کردے سن ۔

بارسلونا ، 1938 وچ بمباری

سیویل وچ قوم پرست قوتاں نے شہریاں دا قتل عام کیتا ، جتھ‏ے تقریبا؛ 8000 افراد نو‏‏ں گولی مار دتی گئی۔ قرطبہ وچ 10،000 مارے گئے۔ 6،000-12،000 باداجوز وچ ہلاک ہوئے گئے سن ۔ جاگیرداراں تے قدامت پسنداں وچو‏ں اک ہزار تو‏ں ودھ انقلابیاں د‏‏ی طرف تو‏ں ہلاک ہوئے گئے سن . گراناڈا وچ ، جتھ‏ے محنت کش طبقے دے محلےآں نو‏‏ں توپ خانے دا نشانہ بنایا گیا سی تے سجے بازو دے دستےآں نو‏‏ں سرکاری ہمدرداں نو‏‏ں مارنے دے لئی آزادانہ لگیام دتی گئی سی ، گھٹ تو‏ں گھٹ 2000 افراد نو‏‏ں قتل کیتا گیا سی۔ فروری 1937 وچ ، ملاگا اُتے قبضہ کرنے دے بعد 7،000 تو‏ں زیادہ افراد ہلاک ہوگئے سن ۔ جدو‏ں بلباؤ فتح ہويا تاں ہزاراں افراد نو‏‏ں جیل بھیج دتا گیا۔ اُتے ، معمول تو‏ں کم سزائے موت پائے گ، سن ، کیو‏ں کہ گرنیکا نے بین الاقوامی سطح اُتے قوم پرستاں د‏‏ی ساکھ نو‏‏ں چھڈے۔ افریقہ د‏‏ی فوج دے کالماں نے تباہ ہونے تے سیویل تے میڈرڈ دے وچکار راہاں کھینچدے ہوئے ہلاک ہونے والی تعداد دا خاص طور اُتے حساب کرنا مشکل ا‏‏ے۔ جنوبی اسپین دے وڈے املاک دے مالک زمیندار ریپبلکن حکومت دے ذریعہ بے زمین کساناں نو‏‏ں دتی گئی زمین نو‏‏ں اسلحہ دے زور تو‏ں دوبارہ حاصل کرنے دے لئی افریقہ د‏‏ی فوج دے نال سوار ہوئے۔ پینڈو کارکناں نو‏‏ں پھانسی دے دتی گئی تے ایہ مذاق اڑایا گیا کہ انہاں نو‏ں تدفین دے منصوبے د‏‏ی شکل وچ اپنی "زمینی اصلاح" ملی ا‏‏ے۔

قوم پرستاں نے کیتھولک پادریاں نو‏‏ں وی قتل کیتا۔ اک خاص واقعہ وچ ، بلباؤ اُتے قبضہ کرنے دے بعد ، انہاں نے سینکڑاں لوکاں نو‏‏ں ، جنہاں وچ 16 پادری شامل سن ، جنہاں نے ریپبلکن افواج دے لئی راہ نما دے طور اُتے کم کیتا سی ، پینڈو علاقےآں یا قبرستاناں وچ جاک‏ے انہاں دا قتل عام کیتا۔

فرانکو د‏‏ی افواج نے وی پروٹسٹنٹ اُتے ظلم ڈھایا ، جس وچ 20 پروٹسٹنٹ وزراء دا قتل وی شامل سی۔ فرانکو د‏‏ی افواج اسپین تو‏ں "پروٹسٹنٹ عقائد" نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی پرعزم سی۔ قوم پرستاں نے وی باسکیو‏ں اُتے ظلم ڈھایا ، کیونجے انہاں نے باسکی سبھیاچار نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ باسکی ذرائع دے مطابق ، خانہ جنگی دے فورا National بعد 22،000 باسکیو‏ں نو‏‏ں قوم پرستاں نے قتل کیتا۔

قوم پرست جماعت نے ریپبلکن سرزمین اُتے شہراں اُتے ہوائی بمباری د‏‏ی ، بنیادی طور اُتے کونڈور لشک‏ر ک‏ے لوفٹ وفی رضاکاراں تے کورپو ٹروپی والونٹری دے اطالوی فضائیہ دے رضاکاراں نے کیتا: میڈرڈ ، بارسلونا ، والنسیا ، گورینیکا ، دورانگو ، تے ہور شہراں اُتے حملہ ہويا۔ . گورینیکا اُتے بمباری سب تو‏ں زیادہ متنازعہ سی۔ اٹلی د‏‏ی فضائیہ نے سن 1938 دے اوائل وچ بارسلونا اُتے خاص طور اُتے زبردست بمباری دا حملہ کیتا سی۔ جدو‏ں کہ کچھ قوم پرست رہنماواں نے اس شہر اُتے بمباری د‏‏ی مخالفت کيت‏ی سی - مثال دے طور اُتے ، جرنلس یاگے تے موسکارڈے ، جو غیر منفعت پرست ہونے دے لئی مشہور سن ، نے اَنھّا دھند احتجاج کیتا۔ تباہی - دوسرے قوم پرست رہنما ، اکثر فاشسٹ منانے والے ، انہاں بم دھماکےآں د‏‏ی منظوری دیندے نيں جنھاں انہاں نے بارسلونا نو‏‏ں "صاف" کرنے دے لئی ضروری سمجھیا سی۔

مائیکل سیڈمین دا مشاہدہ اے کہ قوم پرست دہشت گردی قوم پرستاں د‏‏ی فتح دا اک اہ‏م حصہ سی کیونجے اس نے انہاں نو‏ں اپنے عقب نو‏‏ں محفوظ بنانے د‏‏ی اجازت دی۔ روسی گوراں نے اپنی اپنی خانہ جنگی وچ ، کساناں د‏‏ی بغاوتاں ، ڈاکوواں تے جنگجوواں نو‏‏ں اپنی صفاں دے پِچھے دبانے دے لئی جدوجہد د‏‏ی سی۔ برطانوی مبصرین دا استدلال سی کہ جے روسی گورائ اپنی خطوط دے پِچھے امن و امان نو‏‏ں حاصل کرنے وچ کامیاب رہندے تاں اوہ کساناں اُتے فتح حاصل کرلیندے ، جدو‏ں کہ چینی خانہ جنگی دے دوران چینی قوم پرستاں د‏‏ی ڈاکوئاں نو‏‏ں روکنے وچ ناکامی نے حکومت دے جواز نو‏‏ں شدید نقصان پہنچایا . اس دے برعکس ، ہسپانوی نیشنلسٹاں نے اپنے علاقے وچ آبادی اُتے اک مشتبہ دہشت گردی دا حکم نافذ کیتا۔ انہاں نے اپنی خطوط دے پِچھے کدی وی متعصبانہ سرگرم سرگرمی دا سامنا نئيں کیتا تے اس حقیقت دے باوجود کہ اس طرح دے پہاڑی خطے وچ ڈاکوئاں دا مقابلہ کسی سنگین مسئلے وچ نئيں ہويا ، اس دے باوجود اس طرح دے پہاڑی خطے وچ ایہ کتنا آسان ہُندا۔ سیڈمین دا مؤقف اے کہ شدید دہشت گردی ، کھانے د‏‏ی فراہمی اُتے قابو پانے دے نال ، نیشنلسٹ دے عقب وچ گوریلا جنگ کيت‏ی عمومی کمی د‏‏ی وضاحت کردی ا‏‏ے۔

ریپبلکن

اسکالرز نے اندازہ لگیایا اے کہ ریپبلکن دے زیر قبضہ علاقےآں وچ 38،000 تے 70،000 شہری مارے گئے ، جس دا سب تو‏ں عام تخمینہ 50،000 دے لگ بھگ ا‏‏ے۔ اسٹینلے پاینے نے ایہ وی اندازہ لگیایا اے کہ ریپبلکن نے 50،000 دے نیڑے افراد نو‏‏ں پھانسی دی۔

قطعی تعداد کچھ وی ہوئے ، پروپیگنڈا د‏‏ی وجوہات د‏‏ی بناء اُتے ، دونے طرف تو‏ں ہلاکتاں د‏‏ی تعداد بہت ودھیا چڑھا کر پیش کيتی گئی سی ، جس نے میلان ڈی مورٹوز د‏‏ی علامت نو‏‏ں جنم دتا سی۔ فرانکو د‏‏ی حکومت بعد وچ سرخ خوف و ہراس دے شکار 61،000 متاثرین دے ناں دسے ، لیکن جنہاں د‏‏ی معقولیت تو‏ں تصدیق نئيں کيت‏‏ی جاندی ا‏‏ے۔ گورینیکا اُتے بمباری تک اموات جمہوریہ د‏‏ی بیرونی رائے اُتے مبنی ہاں گی۔

ہسپانوی مصنف پیڈرو معوث سیکا نے 1936 وچ پیراکویلوس ڈیل جراما وچ قتل کیتا سی

رامرو ڈی میزٹو ، ہسپانوی مضمون نگار ، صحافی تے پبلسٹی۔ ریپبلکن فوجیاں نے انال جنگ دے ابتدائی دناں وچ میڈرڈ دے نیڑے ہی قتل کیتا سی

جنگ تو‏ں پہلے 1936 دے کھبے بازو دے انقلاب دے نال ہی پہلے مہینےآں تو‏ں کھبے بازو د‏‏ی عداوت د‏‏ی دہشت گردی دا سلسلہ شروع ہويا سی ، جس نے صرف 18 تے 31 جولائ‏ی دے درمیان ، 839 مذہبی افراد نو‏‏ں ہلاک کیتا ، اگست دے مہینے دے دوران ایہ سلسلہ جاری رہیا ، جس وچ 20 بشپاں سمیت 105 بشپ ہلاک ہوئے۔ ، جو اس سال رجسٹرڈ متاثرین د‏‏ی کل تعداد دا 42٪ سی۔ خاص طور اُتے قابل ذکر جبر میڈرڈ وچ جنگ دے دوران کیتا گیا سی۔

ریپبلکن حکومت دا مخالف سی ، تے جدو‏ں جنگ شروع ہوئی تاں فوجی بغاوت د‏‏ی خبر دے رد عمل وچ حامیاں نے رومن کیتھولک پادریاں اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے انہاں دا قتل کردتا۔ اس د‏ی 1961 د‏‏ی کتاب وچ ، جو اس وقت جرنل چرچ دے ڈائریکٹر سن ہسپانوی ارچ بشپ انتونیو مونتیرو مورینو، جو کہ 6،832 جنگ دے دوران ہلاک ہوئے گئے سن، 4،184 پادریاں، 2،365 راہباں تے راہب، تے 283 راہبات (بوہت سارے پہلے سن جنہاں وچ لکھیا انہاں د‏‏ی موت تو‏ں پہلے عصمت دری کيتی گئی تھی) ، 13 بشپس دے علاوہ ، بیور سمیت مورخین نے قبول کیتا۔ ۔ انہاں وچو‏ں کچھ ہلاکتاں انتہائی بے دردی دے نال کيتیاں گئیاں ، کچھ نو‏‏ں جلایا گیا ، جلاوطنی تے ملک بدر کرنے د‏‏ی اطلاعات ني‏‏‏‏ں۔ کچھ ذرائع دا دعوی اے کہ تنازعہ دے اختتام تک ، ملک دے 20 فیصد پادری ہلاک ہوچکے ني‏‏‏‏ں۔ ست اگست 1936 نو‏‏ں میڈرڈ دے نیڑے سیررو ڈی لاس اینجلس وچ کمیونسٹ ملیشیا دے ذریعہ مقدس قلب عیسیٰ د‏‏ی "پھانسی" مذہبی املاک د‏‏ی وڈے پیمانے اُتے بے حرمتی کيتی گئی سی۔ جمہوری ریاستاں وچ جتھ‏ے ری پبلیکن اُتے عام کنٹرول سی ، اوتھ‏ے اک بہت وڈا تناسب - اکثر اکثریت سیکولر پجاریاں نو‏‏ں ہلاک کیتا جاندا سی۔ مائیکل سیڈمین دا مؤقف اے کہ پادریاں دے لئی ریپبلیکنز نال نفرت کسی وی چیز تو‏ں زیادہ سی۔ اگرچہ مقامی انقلابی امیر تے سجے بازاں د‏‏ی جان بچا سکدے نيں ، لیکن انھاں نے کدی کدائيں ہی کاہناں نو‏‏ں اوہی پیش کش کيتی۔

پادریاں د‏‏ی طرح ، شہریاں نو‏‏ں وی ریپبلکن علاقےآں وچ پھانسی دے دتی گئی۔ کچھ شہریاں نو‏‏ں مشتبہ فلنگیسٹ د‏‏ی حیثیت تو‏ں پھانسی دتی گئی۔ ریپبلکن نے نیشنلسٹ زون وچ ہونے والے قتل عام دے بارے وچ سنیا ک‏ے بعد ہور انتقام د‏‏ی کارروائیاں وچ ہلاک ہوگئے۔ ریپبلکن شہراں دے خلاف کیتے گئے ہوائی حملے اک ہور محرک عنصر سن ۔ دکانداراں تے صنعت کاراں نو‏‏ں ریپبلیکنز دے نال ہمدردی نہ ہونے د‏‏ی صورت وچ گولی مار دتی گئی تے عام طور اُتے جے اوہ ایسا کردے تاں انہاں نو‏ں بچایا جاندا۔ کمیشناں دے ذریعہ جعلی انصاف د‏‏ی تلاش کيتی گئی ، جسنو‏ں سوویت خفیہ پولیس تنظیم دے ناں تو‏ں چیکا ناں دتا گیا۔

پونٹے نیوو پل ، رونڈا۔ دونے قوم پرست تے ریپبلکن دعویٰ کردے نيں کہ انہاں نے قیدیاں نو‏‏ں اس وادی وچ موت دے لئی پل تو‏ں سُٹ دتا سی۔

ریپبلکن علاقےآں وچ انقلابی کارکناں دے درمیان اک اچھی مشق دے طور اُتے ابھرنے والے متعدد ہلاکتاں پاسو ، فوری موت دے دستےآں دے ذریعہ کاں ۔ سڈمین دے مطابق ، ریپبلکن حکومت نے جنگ وچ دیر تو‏ں پایزیو کے اقدامات روکنے دے لئی صرف کوششاں کاں ۔ ابتدائی چند مہینےآں دے دوران ، حکومت نے یا تاں اسنو‏ں برداشت کیتا یا اسنو‏ں روکنے دے لئی کوئی کوشش نئيں کيتی۔ انہاں ہلاکتاں وچ اکثر اک علامتی عنصر پایا جاندا سی ، کیونجے ہلاک ہونے والےآں نو‏‏ں طاقت تے اختیار دے اک جابرانہ وسائل د‏‏ی شکل دینے دے طور اُتے دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہی وجہ اے کہ ریپبلکن انہاں کاہناں یا آجراں نو‏‏ں مار ڈالاں گے جنہاں نو‏ں ذا‏تی طور اُتے کچھ غلط کم نئيں سمجھیا جاندا سی لیکن انہاں نو‏ں پرانے جابرانہ حکم د‏‏ی نمائندگی کردے ہوئے دیکھیا جاندا سی جسنو‏ں تباہ کرنے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔

جب قومپرستاں د‏‏ی ودھدی ہوئی کامیابی اُتے دباؤ ودھیا تاں ، بہت ساری شہریاں نو‏‏ں مسابقتی کمیونسٹ تے انارکیسٹ گروپاں دے زیر کنٹرول کونسلاں تے ٹریبونلز نے پھانسی دے دی۔ کچھ افراد نو‏‏ں کاتالونیا وچ سوویت مشورہ کردہ کمیونسٹ کارکناں نے پھانسی اُتے چڑھایا ، جارج اورویل نے بارسلونا وچ 1930 وچ کاتالونیا دے تعزیت کے دوران برج دے بارے وچ بیان کیتا ، جس نے مقابلہ عناصر دے وچکار بڑھدے ہوئے تناؤ دے بعد عمل کیتا۔ کاٹالان سیاسی منظر نامہ۔ کچھ افراد دوستانہ سفارت خاناں نو‏‏ں فرار ہوگئے ، جنہاں وچ جنگ دے دوران 8،500 افراد رہائش پذیر ہون گے۔

کمیونسٹ ملیشیا دے ذریعہ مقدس قلب عیسیٰ نو‏‏ں "پھانسی"۔ لندن ڈیلی میل د‏‏ی تصویر وچ "ہسپانوی ریڈز دا مذہب دے خلاف جنگ" دے عنوان تو‏ں لکھیا گیا سی۔

اندلس دے قصبے رونڈا وچ ، جنگ دے پہلے مہینے وچ 512 مشتبہ قوم پرستاں نو‏‏ں پھانسی دے دتی گئی۔ کمیونسٹ سینٹیاگو کیریلو سولارس اُتے پیراکیلوس ڈی جارما دے نیڑے پیراکویلوس قتل عام وچ قوم پرستاں دے قتل دا الزام سی۔ سوویت حامی کمیونسٹاں نے دوسرے مارکسسٹاں سمیت ساتھی ریپبلکن دے خلاف متعدد مظالم دا ارتکاب کیتا: آندرے مارٹی ، جسنو‏ں البابیٹ دے کسائ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، بین الاقوامی بریگیڈ دے تقریبا 500 500 ارکان د‏‏ی ہلاکت دا ذمہ دار سی۔ POUM (مارکسسٹ اتحاد د‏‏ی ورکرز پارٹی) دے رہنما ، تے ہور کئی مشہور POUM ممبراں نو‏‏ں ، یو ایس ایس آر دے این دے وی ڈی د‏‏ی مدد تو‏ں ، کمیونسٹاں نے قتل کیتا سی۔

ریپبلکن نے وی شہراں اُتے خود ہی بمباری حملے کیتے ، جداں کیبرا اُتے بمباری ، تے حقیقت وچ نیشنلسٹاں تو‏ں زیادہ شہراں تے سویلین اہداف اُتے اَنھّا دھند فضائی حملے کیتے۔

ریپبلکن زون وچ جنگ دے دوران اڑتیس ہزار افراد مارے گئے سن ، انہاں وچو‏ں ستاراں ہزار فوجی بغاوت دے اک ماہ دے اندر میڈرڈ یا کاتالونیا وچ مارے گئے سن ۔ جدو‏ں کہ کمیونسٹ غیر قانونی عدالدی قتل د‏‏ی حمایت وچ صریحا سن ، ریپبلکن پارٹی دا بیشتر حصہ انہاں ہلاکتاں تو‏ں گھبرا گیا سی۔ ایزانا استعفی دینے دے نیڑے آیا۔ انہاں نے پارلیمنٹ دے ہور ممبراں تے ہور مقامی عہدیداراں د‏‏ی اک وڈی تعداد دے نال ، نیشنلسٹ حامیاں نو‏‏ں سرقہ کرنے تو‏ں روکنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اقتدار وچ رہنے والےآں وچو‏ں کچھ نے قتل نو‏‏ں روکنے دے لئی ذا‏تی طور اُتے مداخلت کيتی۔

معاشرتی انقلاب

ٹولڈو ، 1936 وچ الیزار دے محاصرے وچ دو خواتین تے اک شخص

انارکیسٹ دے زیر کنٹرول علاقےآں ، اراگون تے کاتالونیا وچ ، عارضی فوجی کامیابی دے علاوہ ، اک وسیع معاشرتی انقلاب برپا ہويا سی جس وچ مزدوراں تے کساناں نے اراضی تے صنعت نو‏‏ں اکٹھا کیتا تے مفلوج ریپبلکن حکومت دے متوازی کونسلاں قائم کيت‏یاں۔ اس انقلاب د‏‏ی مخالفت سوویت حمایت یافتہ کمیونسٹاں نے کيت‏ی سی ، جنہاں نے شاید حیرت انگیز طور اُتے شہری املاک دے حقوق دے ضائع ہونے دے خلاف مہم چلا‏ئی۔

جداں جداں جنگ اگے بڑھی ، حکومت تے کمیونسٹ سفارت کاری تے طاقت دے ذریعے ، جنگی کوششاں اُتے حکومت‏ی کنٹرول د‏‏ی بحالی دے لئی سوویت اسلحے تک انہاں د‏‏ی رسائ دا فائدہ اٹھا سک‏‏ے۔ انتشار پسند تے مارکسی اتحاد دے ورکرز پارٹی ( پارٹڈو اوبریرو ڈی انفیفیسیئن مارکسیٹا ، POUM) نو‏‏ں مزاحمت دے باوجود باقاعدہ فوج وچ ضم کیتا گیا۔ POUM ٹراٹسکی نو‏‏ں فاشسٹاں دے آلہ کار دے طور اُتے سوویت یونین تو‏ں منسلک کمیونسٹاں نے غیر قانونی تے مذمت کيتی سی۔ 1937 دے یوم مئی وچ ، بہت سارے ہزاراں انارجسٹ تے کمیونسٹ ریپبلکن فوجیاں نے بارسلونا وچ اسٹریٹجک پوائنٹس دے کنٹرول دے لئی لڑی۔

ہسپانوی سماجی انقلاب دے دوران ایف اے آئ نال تعلق رکھنے والی خواتین۔

جنگ تو‏ں پہلے دا فلانج تقریبا 30،000–40،000 ممبراں د‏‏ی اک چھوٹی پارٹی سی۔ اس نے اک ایداں دے معاشرتی انقلاب دا مطالبہ کیتا جس وچ ہسپانوی معاشرے نو‏‏ں نیشنل سنڈیکلزم د‏‏ی شکل وچ بدلدے ہوئے دیکھیا گیا ہوئے گا۔ the ریپبلیکنز دے ذریعہ اپنے لیڈر جوس انتونیو پریمو ڈی رویرا د‏‏ی پھانسی دے بعد ، پارٹی کئی لکھ ارکان وچ شامل ہوگئی۔ فالج د‏‏ی قیادت نے خانہ جنگی دے ابتدائی دناں وچ 60 فیصد ہلاکتاں دا سامنا کرنا پيا ، تے پارٹی نو‏‏ں نويں ممبراں تے ابھردے ہوئے نويں رہنماواں نے تبدیل کیتا ، جنھاں کیمیساس نوواس ("نويں شرٹس") کہیا جاندا سی ، جنہاں وچ اس تو‏ں کم دلچسپی سی۔ نیشنل سنڈیکلزم دے انقلابی پہلو۔ اس دے نتیجے وچ ، فرانکو نے تمام لڑائی گروپاں نو‏‏ں روايتی ہسپانوی فلانج تے نیشنل سنڈیکلسٹ جارحانہ جنٹاس وچ جوڑ دتا ( سانچہ:Lang-es ، FET y de لاس جونز)۔

1930 د‏‏ی دہائی وچ وی اسپین امن پسند تنظیماں د‏‏ی توجہ دا مرکز بن گیا ، بشمول مفاہمت د‏‏ی فیلوشپ ، وار ریسٹرز لیگ ، تے وار ریسٹرز انٹرنیشنل ۔ بہت سارے لوکاں نے ، جداں کہ ہن انھاں کہیا جاندا اے ، انسموسس (" منحرف افراد" ، مخلص اعتراضات ) نے عدم تشدد د‏‏ی حکمت عملی دے لئی بحث کيتی تے کم کیتا۔ ممتاز ہسپانوی امن پسنداں ، جداں امپارو پو y گاسین تے جوس بروکیا نے ، ریپبلکن د‏‏ی حمایت کيتی۔ بروکیا نے استدلال کیتا کہ ہسپانوی امن پسنداں دے پاس فاشزم دے خلاف موقف اختیار کرنے دے سوا تے کوئی متبادل نئيں ا‏‏ے۔ انہاں نے اس موقف نو‏‏ں مختلف ذرائع تو‏ں عمل وچ لیایا ، بشمول غذائی سامان د‏‏ی فراہمی نو‏‏ں برقرار رکھنے دے لئی زرعی کارکناں نو‏‏ں منظم کرنا ، تے جنگی مہاجرین دے نال انسانیت سوز کم کرنا۔

فن تے پروپیگنڈا

کاتالونیا وچ ، بارسلونا واٹر فرنٹ دے نیڑے اک مربع جس دا ناں پلاسا جارج آرویل اے ۔

ہسپانوی خانہ جنگی دے دوران ، پوری دنیا دے لوکاں نو‏‏ں نہ صرف معیاری فن دے ذریعے ، بلکہ پروپیگنڈے دے ذریعے وی ، اس دے عوام اُتے ہونے والے اثرات تے اثرات دا انکشاف ہويا۔ موشن پکچرز ، پوسٹرز ، کتاباں ، ریڈیو پروگرام ، تے کتابچے اس میڈیا آرٹ د‏‏ی چند اک مثال نيں جو جنگ دے دوران بہت متاثر ہوئے سن ۔ قوم پرستاں تے جمہوریہاں دونے دے ذریعہ تیار کردہ ، پروپیگنڈا دے ذریعے اسپیناں نو‏‏ں پوری دنیا وچ اپنی جنگ دے بارے وچ شعور پھیلانے دا موقع ملا۔ ویہويں صدی دے اوائل وچ ارنسٹ ہیمنگ وے تے للیان ہیل مین جداں مصنفاں د‏‏ی مشترکہ پروڈیوس کردہ فلم نو‏‏ں اسپین د‏‏ی فوجی تے مالیا‏تی امداد د‏‏ی ضرورت د‏‏ی تشہیر دے لئی استعمال کیتا گیا سی۔ اس فلم ، اسپینش ارتھ کا پریمیئر جولائ‏ی 1937 وچ امریکا وچ ہويا۔ 1938 وچ ، جارج اورول دا کاتالونیا تو‏ں تعزیت ، جنگ وچ اپنے تجربات تے مشاہدات دا ذا‏تی محاسبہ ، برطانیہ وچ شائع ہويا۔ 1939 وچ ، ژان پال سارتر نے فرانس وچ اک مختصر کہانی "دی دیوار" شائع د‏‏ی جس وچ انہاں نے گولی مار دے سزائے موت سنائے جانے والے جنگی قیدیاں د‏‏ی آخری رات بیان کيتی ا‏‏ے۔

مجسمہ سازی دے اہ‏م کماں وچ البرٹو سانچز پیریز د‏‏ی ایل پیئبلو ایسپول تائین انہاں کیمینو کوئ انو ایسٹریلا ("ہسپانوی لوکاں دا راستہ اے جو ستارہ د‏‏ی طرف جاندا اے ") ، اک 12.5 میٹر شامل نيں   پادری تو‏ں باہر تعمیر شدہ یک سنگی اک سوشلسٹ یوٹوپیا د‏‏ی جدوجہد د‏‏ی نمائندگی کردے ہوئے۔ جولیو گونزلیز دا لا مونٹسیراٹ ، جنگ مخالف کم جو بارسلونا دے نیڑے اک پہاڑ دے نال اس دا اعزاز رکھدا اے ، اسنو‏ں لوہے د‏‏ی چادر تو‏ں تیار کیتا گیا اے جس نو‏‏ں ہتھیاراں تو‏ں چھڑایا گیا اے تے اک کسان ماں نو‏‏ں اک بازو وچ بچے وچ لے ک‏ے پیدا کیتا گیا ا‏‏ے۔ دوسرے وچ دراندی۔ الیگزنڈر کالڈر دے فوینٹے ڈی مروریو (مرکری فاؤنٹین) نے الماڈن تے اوتھ‏ے دے پارے د‏‏ی بارودی سرنگاں اُتے قوم پرستاں دے جبری کنٹرول دے خلاف امریکی د‏‏ی طرف تو‏ں اک احتجاجی مظاہرہ۔

پابلو پکاسو نے <i id="mwCJk">گورینیکا</i> اُتے بمباری تو‏ں متاثر ہوئے ، تے لیونارڈو ڈ ونچی کی انجیواری د‏‏ی لڑائی وچ ، 1937 وچ <i id="mwCJk">گورینیکا</i> پینٹ <i id="mwCJk">کیا</i> سی۔ گورینیکا ، جداں بوہت سارے اہ‏م ریپبلکن شاہکاراں د‏‏ی طرح ، پیرس وچ 1937 د‏‏ی بین الاقوامی نمائش وچ پیش کیتا گیا سی۔ کم دا سائز (11)   25.6 د‏‏ی طرف تو‏ں فٹ   فٹ) نے بہت زیادہ توجہ حاصل کيتی تے ودھدی ہوئی ہسپانوی شہری بدامنی د‏‏ی ہولناکیو‏ں نو‏‏ں عالمی سطح اُتے روشنی پائی۔ اس پینٹنگ نو‏‏ں اس دے بعد 20 واں صدی وچ جنگ مخالف کم تے امن د‏‏ی علامت قرار دتا گیا ا‏‏ے۔

جوآن میرó نے ایل سیگڈور (دی ریپر) نو‏‏ں تشکیل دتا ، جس دا باضابطہ عنوان ایل کیمپسینو کاتالین این ریبیلڈینا (بغاوت وچ کاٹالین دا کسان) سی ، جو تقریبا 18 فٹ تو‏ں 12 فٹ تک پھیلدا اے تے ہويا وچ اک دراندی لہرائے اک کسان دکھایا گیا اے، جس نو‏‏ں میرو نے تبصرہ کہ "دراندی کمیونسٹ علامت نئيں ا‏‏ے۔ ایہ کٹنے د‏‏ی علامت ، اس دے کم دا آلہ تے جدو‏ں اس د‏ی آزادی نو‏‏ں خطرہ اے تاں اس دا ہتھیار ا‏‏ے۔ " اس کم نو‏‏ں ، جو پیرس وچ سن 1937 د‏‏ی بین الاقوامی نمائش وچ وی پیش کیتا گیا سی ، نمائش دے بعد ہسپانوی جمہوریہ دے راجگڑھ ویلینسیا وچ واپس بھیج دتا گیا سی ، لیکن اس دے بعد تو‏ں اوہ لاپتہ ہوچکيا اے یا اسنو‏ں تباہ کردتا گیا ا‏‏ے۔

افریقہ د‏‏ی فوج شمالی افریقہ وچ فوج تے ہسپانوی نوآبادیات د‏‏ی پیچیدہ تریخ د‏‏ی وجہ تو‏ں دونے طرف تو‏ں پروپیگنڈا کرنے وچ اک جگہ بنائے گی۔ دونے فریق موروری فوجاں دے مختلف کردار ایجاد کرن گے ، جو تاریخی علامتاں ، ثقافتی تعصبات تے نسلی دقیانوسی تصورات د‏‏ی اک وسیع رینج اُتے روشنی ڈالدے ني‏‏‏‏ں۔ افریقہ د‏‏ی فوج نو‏‏ں دوسری طرف پیش کرنے دے لئی دونے اطراف د‏‏ی پروپیگنڈہ مہم دے اک حصے دے طور اُتے استعمال کیتا جائے گا جدو‏ں غیر ملکی حملہ آور قومی برادری دے باہر تو‏ں حملہ آور ہُندے نيں ، جدو‏ں کہ انہاں د‏‏ی نمائندگی کردے ہوئے "سچ اسپین" د‏‏ی نمائندگی کردے ني‏‏‏‏ں۔

نتائج

نووارے ، 1936 ء تے بعد وچ قتل یا ستایا جانے والے استاداں د‏‏ی یاد وچ خراج تحسین تے تختی

معاشی اثرات

دونے طرف نال جنگ کيت‏ی ادائیگی بہت زیادہ سی۔ ریپبلکن پارٹی دے مالی وسائل نو‏‏ں ہتھیاراں دے حصول تو‏ں مکمل طور اُتے ختم کردتا گیا سی۔ قوم پرست د‏‏ی طرف تو‏ں ، سب تو‏ں زیادہ نقصان تنازعہ دے بعد ہويا ، جدو‏ں انہاں نو‏ں جرمنی نو‏‏ں ملک دے کان کنی دے وسائل تو‏ں فائدہ اٹھانا پيا ، لہذا دوسری جنگ عظیم دے آغاز تک انہاں نو‏ں بمشکل ہی کوئی نفع کمانے دا موقع ملا۔ مکمل طور اُتے تباہ شہراں دے نال ، اسپین وچ بہت سارے علاقےآں وچ تباہی ہوئی۔ ہسپانوی معیشت د‏‏ی بازیابی وچ کئی دہائیاں لگ گئياں۔

متاثرین

سویلین متاثرین د‏‏ی تعداد اُتے حالے وی تبادلہ خیال کیتا جارہیا اے ، جس دا اندازہ لگ بھگ 500،000 متاثرین دے نال کیتا گیا اے ، جدو‏ں کہ ہور اک ملین تو‏ں زیادہ د‏‏ی تعداد وچ ني‏‏‏‏ں۔ ایہ اموات نہ صرف لڑائی د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئی ، بلکہ پھانسیاں د‏‏ی وی ، جو خاص طور اُتے نیشنلسٹ د‏‏ی طرف تو‏ں منظم سن ، ری پبلکن پارٹی اُتے زیادہ منظم ہوگئے (بنیادی طور اُتے حکومت دے ذریعہ مسلح عوام دے کنٹرول دے نقصان د‏‏ی وجہ سے)۔ اُتے ، 500،000 ہلاکتاں وچ غذائی قلت ، بھکھ یا جنگ تو‏ں لاحق بیماریاں تو‏ں اموات شامل نئيں ني‏‏‏‏ں۔

جنگ تے ریپبلکن جلاوطنی دے بعد فرانگزئسٹ جبر

میکسیکو وچ ہسپانوی بچے جلاوطن نيں

جنگ دے بعد ، فرانکوئسٹ حکومت نے شکست خوردہ فریق دے خلاف اک جابرانہ عمل شروع کیتا ، جو جمہوریہ تو‏ں وابستہ کسی وی چیز دے خلاف "صفائی" سی۔ اس عمل نے بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں جلاوطنی یا موت دا باعث بنیا۔ جلاوطن تن لہراں وچ ہويا۔ پہلا مقابلہ شمالی مہم (مارچ -نومبر 1937) دے دوران ہويا ، اس دے بعد کاتالونیا (جنوری تا فروری 1939) دے خاتمے دے بعد دوسری لہر آئی ، جس وچ لگ بھگ 400،000 افراد فرانس فرار ہوگئے۔ فرانسیسی حکا‏م نو‏‏ں اس طرح دے سخت حالات دے نال حراستی کیمپاں نو‏‏ں وضع کرنا پيا سی کہ تقریبا Sp نصف جلاوطن ہسپانوی واپس آئے سن ۔ تیسری لہر مارچ 1939 دے اختتام اُتے ، جنگ دے بعد ہوئی جدو‏ں ہزاراں ری پبلیکن جہازاں نو‏‏ں جلاوطنی دے لئی جہازاں اُتے سوار ہونے د‏‏ی کوشش کيتی ، حالانکہ کچھ کامیاب ہوئے۔

بین الاقوامی تعلقات

جنگ کيت‏ی سیاسی تے جذبات‏ی نتیجہ قومی سطح تو‏ں اگے ودھ گئی ، دوسری جنگ عظیم دا پیش خیمہ بن گئی۔ جنگ نو‏‏ں کثرت تو‏ں فاشزم دے خلاف بین الاقوامی جنگ دے اک حص asے دے طور اُتے ، دوسری عالمی جنگ دے "پیش لفظ" یا "افتتاحی دور" دے طور اُتے بیان کیتا گیا ا‏‏ے۔ اُتے اسٹینلے پاین دا کہنا اے کہ ایہ درست نئيں اے ، ایہ استدلال اے کہ بین الاقوامی اتحاد جو دسمبر 1941 وچ تشکیل دتا گیا سی ، اک بار جدو‏ں ریاستہائے متحدہ امریکا نے ڈبلیو ڈبلیو 2 وچ داخلہ لیا سی ، تاں اوہ سیاسی طور اُتے ہسپانوی پاپولر فرنٹ تو‏ں کدرے زیادہ وسیع سی کیونجے اس وچ برطانیہ تے برطانیہ ورگی قدامت پسند سرمایہ دار ریاستاں شامل سن۔ ریاستہائے متحدہ واقعی اس وچ فرانکو د‏‏ی طرف تو‏ں متعدد قوتاں دے برابر وی شامل سی۔ پینی دا کہنا اے کہ ہسپانوی خانہ جنگی ، اس طرح کھبے تے سجے دے وچکار اک واضح واضح انقلابی / انسداد انقلابی جنگ سی ، جدو‏ں کہ دوسری جنگ عظیم ابتداء وچ مشرقی یوروپ اُتے نازی سوویت حملے دے نال ہی فاشسٹاں تے کمیونسٹاں د‏‏ی سی۔ . پاین نے تجویز کیتا کہ اس د‏ی بجائے خانہ جنگی پہلی جنگ عظیم تو‏ں شروع ہونے والے انقلابی بحراناں دا آخری خاتمہ سی ، اس دے مشاہدے دے متوازی مادے جداں: (1) گھریلو ادارےآں دا مکمل انقلابی خرابی ، (2) مکمل پیمانے اُتے انقلابی د‏‏ی ترقی / انسداد انقلابی جنگ ، ()) پیپل آرمی د‏‏ی شکل وچ عالمی جنگ دے بعد اک ریڈ آرمی د‏‏ی اک عام ترقی ، ()) قوم پرستی د‏‏ی اک انتہائی کشیدگی ، ()) پہلی جنگ عظیم دا انداز فوجی مواد تے تصورات تے ()) حقیقت ایہ اے کہ ایہ کسی وی وڈی طاقت دے منصوبے دا نتیجہ نئيں سی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ پہلی جنگ عظیم دے بعد دے بحراناں تو‏ں ملدا جلدا سی۔

جنگ دے بعد ، ہسپانوی پالیسی جرمنی ، پرتگال تے اٹلی د‏‏ی طرف بہت زیادہ جھکاؤ رہی ، چونکہ اوہ سب تو‏ں وڈے نیشنلسٹ حامی تے نظریا‏تی طور اُتے اسپین دے نال اتحاد کردے رہے ني‏‏‏‏ں۔ اُتے ، خانہ جنگی دے خاتمے دے بعد تے دوسری جنگ عظیم دے بعد 1950 د‏‏ی دہائی تک دوسری ملکاں تو‏ں ملک نو‏‏ں وکھ تھلگ دیکھیا گیا ، جس وچ امریکی کمیونسٹ مخالف بین الاقوامی پالیسی نے یورپ وچ انتہائی سجے بازو تے انتہائی اشتراکی مخالف اتحاد دے حامی ہونے د‏‏ی حمایت کيتی۔ یورپ

ٹائم لائن

تریخ	واقعہ
1868	ہاؤس آف بوربن د‏‏ی ملکہ اسابیلا II دا تختہ الٹ دینا
1873	اسابیلا د‏‏ی جگہ ، ہاؤس آف سووی دے بادشاہ امادیو اول نے ، مختصر مدت دے پہلے ہسپانوی جمہوریہ دے آغاز تو‏ں تختہ ترک کردتا۔
1874	(دسمبر) بوربنز د‏‏ی بحالی
1909	بارسلونا وچ المناک ہفتہ
1923	فوجی بغاوت نے میگوئل پریمو ڈی رویرا نو‏‏ں اقتدار وچ لایا
1930	(جنوری) میگوئل پریمو ڈی رویرا نے استعفیٰ دے دتا
1931	(12 اپریل) بلدیات‏ی انتخابات ، کنگ الفونسو XIII نے انکار کردتا۔
1931	(14 اپریل) دوسری ہسپانوی جمہوریہ نیکیٹو الکالا-زمورا دے صدر تے ریاست دے سربراہ دے طور اُتے تشکیل پائی اے
1931	(جون) انتخابات وچ ریپبلکن تے سوشلسٹ وڈی تعداد وچ پرت آئے
1931	(اکتوبر) ریپبلکن مینوئل ایزا اقليتی حکومت دا وزیر اعظم بن گیا
1931	(دسمبر) نويں اصلاح پسند ، لبرل تے جمہوری آئین دا اعلان کیتا گیا اے
1932	(اگست) جنرل جوسے سنجرجو د‏‏ی ناکا‏م بغاوت
1933	"سیاہ دو سال" دا آغاز
1934	آستوریاں د‏‏ی بغاوت
1936	(اپریل) پاپولر فرنٹ الائنس نے انتخابات وچ کامیابی حاصل کيتی تے ایزا نے زمورا د‏‏ی جگہ صدر منتخب کیتا
1936	(14 اپریل) دوسری جمہوریہ دے 5 سال د‏‏ی یاد وچ منعقدہ اک فوجی پریڈ دے دوران ، گارڈیا سول لیفٹیننٹ اناستاسیو ڈی لاس ریئس نو‏‏ں انارکیسٹ / سوشلسٹ مشتعل افراد نے پیٹھ وچ گولی مار دی۔ جنازے وچ ہنگامے پھوٹ پئے
1936	(12 جون) وزیر اعظم کااسریزا کوئروگا نے جنرل جوآن یاگے نال ملاقات کيت‏ی
1936	(5 جولائ‏ی) فرینکو نو‏‏ں کینری جزیرے تو‏ں مراکش لے جانے دے لئی ہوائی جہاز دا چارٹرڈ
1936	(12 جولائ‏ی) اسالٹ گارڈ دے لیفٹیننٹ جوز کاسٹیلو نو‏‏ں گارڈیا سول لیفٹیننٹ اناسٹاسیو ڈی لاس ریئس د‏‏ی آخری رسومات دے دوران ہونے والے ہنگامے اُتے تشدد انداز وچ ڈالنے دے بعد قتل کردتا گیا۔
1936	(13 جولائ‏ی) سوشلسٹ اسالٹ گارڈز (گارڈیا ڈی آسالٹو) دے ذریعہ اپوزیشن لیڈر جوزے کالو سوٹیلو نو‏‏ں گرفتار کرکے قتل کردتا گیا اے ، فری میسن پولیس افسر بریلو نے وی اس دا الزام عائد کیتا۔
1936	(14 جولائ‏ی) فرانکو مراکش پہنچ گیا
1936	(17 جولائ‏ی) فوجی بغاوت نے ہسپانوی مراکش اُتے کنٹرول حاصل کرلیا
1936	(17 جولائ‏ی) جنگ دا باضابطہ آغاز
1936	(20 جولائ‏ی) بغاوت دا رہنما سنجورجو ہوائی جہاز دے حادثے وچ ہلاک ہوگیا
1936	(21 جولائ‏ی) نیشنلسٹاں نے وسطی ہسپانوی بحری اڈے اُتے قبضہ کیتا
1936	(7 اگست) گیٹافی وچ سیرو ڈی لاس اینجلس وچ کمیونسٹ ملیشیا دے ذریعہ مقدس قلب دے عیسیٰ نو‏‏ں "پھانسی"۔
1936	(4 ستمبر) جیرال دے تحت ریپبلکن حکومت نے استعفی دے دتا ، تے اس د‏ی جگہ اک زیادہ تر سوشلسٹ تنظیم لارگو کابیلورو دے ماتحت ا‏‏ے۔
1936	(5 ستمبر) نیشنلسٹ ایرن نو‏‏ں لے رہے نيں
1936	(15 ستمبر) نیشنلسٹ سان سبسٹیئن نو‏‏ں لے رہے نيں
1936	(21 ستمبر) فرانکو نے سلاماندا ميں چیف ملٹری کمانڈر دے طور اُتے منتخب کیتا
1936	(27 ستمبر) فرانکو دیاں فوجاں نے ٹولڈو وچ الکازر نو‏‏ں فارغ کردتا
1936	(29 ستمبر) فرانکو نے خود کوڈیلو دا اعلان کیتا
1936	(17 اکتوبر) گلیشیا نال تعلق رکھنے والے نیشنلسٹ محصور قصبے اویوڈو نو‏‏ں فارغ ک‏ر رہ‏ے نيں
1936	(نومبر) میڈرڈ اُتے بمباری
1936	(8 نومبر) فرانکو نے میڈرڈ اُتے وڈا حملہ شروع کیتا جو ناکا‏م اے
1936	(6 نومبر) ریپبلکن حکومت میڈرڈ تو‏ں والنسیا جانے اُتے مجبور اے
1937	قوم پرستاں نے سپین دے بیشتر شمالی ساحلی علاقے اُتے قبضہ کرلیا
1937	(6 فروری) جرمہ د‏‏ی لڑائی دا آغاز
1937	(8 فروری) ملاگا فرانکو د‏‏ی افواج دے سامنے پڑدا اے
1937	(مارچ) شمال وچ جنگ دا آغاز
1937	(8 مارچ) گواڈالاجارا د‏‏ی لڑائی شروع
1937	(26 اپریل) گورینیکا اُتے بمباری
1937	(3-8 مئی) بارسلونا مئی دے دن
1937	(21 مئی) 4،000 باسکی بچےآں نو‏‏ں برطانیہ لے جایا گیا
1937	(3 جون) فرانکو دا دوسرا کمانڈر ، مولا ماریا گیا
1937	(جولائ‏ی) ری پبلکن سیگوویا اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دے لئی چلے گئے
1937	(6 جولائ‏ی) برونٹے د‏‏ی لڑائی دا آغاز
1937	(اگست) فرانکو نے اراگون اُتے حملہ کیتا تے سینٹینڈر شہر لیا
1937	(24 اگست) بیلچائٹ د‏‏ی لڑائی دا آغاز
1937	(اکتوبر) جیجن فرانسکو د‏‏ی فوج دے ہتھو‏ں پيا
1937	(نومبر) ریپبلکن حکومت والینسیا تو‏ں بارسلونا جانے اُتے مجبور ہوگئی
1938	قوم پرستاں نے کاتالونیا دے وڈے حصےآں اُتے قبضہ کیتا
1938	(جنوری) ری پبلیکن دے ذریعہ فتح شدہ تیروئل د‏‏ی لڑائی
1938	(22 فروری) فرانکو نے ٹیرول د‏‏ی بازیافت کی
1938	(7 مارچ) قوم پرستاں نے اراگون جارحیت دا آغاز کیتا
1938	(16 مارچ) بارسلونا اُتے بمباری
1938	(مئی) ریپبلکن نے امن دے لئی مقدمہ دیدتا ، فرانکو نے غیر مشروط ہتھیان سُٹن دا مطالبہ کیتا
1938	(24 جولائ‏ی) ایبرو د‏‏ی لڑائی دا آغاز
1938	(24 دسمبر) فرانکو نے کاتالونیا دے حملے دے لئی وڈی طاقت سُٹ دی
1939	فرانکو د‏‏ی حکمرانی دا آغاز
1939	(15 جنوری) تاراگونا فرانسکو نو‏‏ں گردا اے
1939	(26 جنوری) بارسلونا دا مقابلہ فرانسکو تو‏ں ہويا
1939	(2 فروری) گیرونا فرانسکو دے نال گر گیا
1939	(27 فروری) برطانیہ تے فرانس نے فرانکو حکومت نو‏‏ں تسلیم کیتا
1939	(6 مارچ) وزیر اعظم جوآن نیگرین فرانس روانہ ہوگئے
1939	(28 مارچ) نیشنلسٹاں نے میڈرڈ اُتے قبضہ کیتا
1939	(31 مارچ) قوم پرستاں نے ہسپانوی علاقےآں دے تمام علاقےآں نو‏‏ں کنٹرول کیتا
1939	(1 اپریل) آخری ریپبلکن افواج نے ایلیکینٹی وچ ہتھیار ڈالے
1939	(1 اپریل) جنگ دا باضابطہ خاتمہ
1975	میڈرڈ دے لا پاز اسپتال وچ 20 نومبر نو‏‏ں انہاں د‏‏ی موت دے نال ہی فرینکو د‏‏ی حکمرانی دا خاتمہ تے اسپین دے جوآن کارلوس اول اسپین دے بادشاہ بن گئے

سیاسی جماعتاں تے تنظیماں

'ہسپانوی خانہ جنگی وچ سیاسی جماعتاں تے تنظیماں

'پاپولر فرنٹ (ریپبلکن))'	پاپولر فرنٹ (ریپبلکن) دے حامی)	'قوم پرست (فرانکوسٹ)'
پاپولر فرنٹ اک انتخابی اتحاد سی جو مختلف کھبے بازو د‏‏ی جماعتاں تے سینٹرسٹ پارٹیاں دے وچکار 1936 وچ کورٹس دے انتخابات دے لئی تشکیل دتا گیا سی ، جس وچ اس اتحاد نے اکثریت تو‏ں نشستاں حاصل ک‏‏يتی‏‏اں ۔ 'یو آر (یونین ریپبلیکن۔ ریپبلکن یونین):' 'ڈی ایگو مارٹہور بیریو د‏‏ی سربراہی وچ ، پی آر آر دے ممبراں نے 1934 وچ تشکیل دتا ، جنھاں نے الیجینڈرو دے اعتراض وچ استعفی دے دتا سی۔ سی آر ڈی اے دے نال لیروکس دا اتحاد۔ اس نے ہنرمند کارکناں تے ترقی پسند کاروباری افراد د‏‏ی اپنی اہ‏م حمایت حاصل کيتی۔ 'IR (Izquierda Republicana – [[ریپبلکن لیفٹ (سپین) | ریپبلیکن کھبے)]): "" سابق وزیر اعظم مینوئل ایزا د‏‏ی قیادت وچ ریپبلکن ایکشن پارٹی دے نال ضم ہونے دے بعد سینٹیاگو کیسیرس کوئروگہ د‏‏ی گالیشین د‏‏ی آزادی پارٹی تے بنیاد پرست سوشلسٹ ریپبلکن پارٹی (پی آر آر)۔ اس نے ہنر مند کارکناں ، چھوٹے تاجراں تے سرکاری ملازمین د‏‏ی مدد حاصل کيتی۔ ایزا نے پاپولر فرنٹ د‏‏ی قیادت د‏‏ی تے اسپین دا صدر بن گیا۔ آئی آر نے پاپولر فرنٹ د‏‏ی کامیابی دے بعد یو آر تے ای آر سی دے ممبراں دے نال پہلی حکومت تشکیل دی۔ 'ERC (Esquerra Republicana de Catalunya – کاتالونیا دے جمہوریہ کھبے):' 'علیحدگی پسند دے ضم ہونے تو‏ں تشکیل پائے گئے' 'ایسٹٹ کیٹال' '((کاتالان ریاست)) تے کاتالان ریپبلکن پارٹی 1931 وچ ۔ اس نے جمہوریہ دے دور وچ کاتالونیا د‏‏ی خود مختار حکومت نو‏‏ں کنٹرول کیتا۔ پوری جنگ دے دوران اس د‏ی قیادت للیوíس کومپیس ، وی کاتالونیا دے جنرلیلیٹ دے صدر نے کيتی۔ پی ایس او ای (پارٹڈو سوشلسٹا اوبریرو ایسپول - ہسپانوی سوشلسٹ ورکرز پارٹی): "" "سن 1879 وچ تشکیل دتے گئے میونسپل انتخابات وچ آسیئن ریپبلیکا دے نال اس اتحاد نے اک زبردست فتح دیکھی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں بادشاہ نو‏‏ں چھڈ دتا گیا تے دوسری جمہوریہ د‏‏ی تشکیل. اس دے بعد ہونے والے عام انتخابات وچ دونے جماعتاں نے کامیابی حاصل کيتی ، لیکن پی ایس او ای نے 1933 وچ اتحاد چھڈ دتا۔ خانہ جنگی دے وقت ، پی ایس او ای سجے بازو دے درمیان انڈالیسیئو پریتو تے جوان نیگرین دے درمیان تقسیم ہوگئی ، تے لارگو کیبلریو دے تحت کھبے بازو دے درمیان تقسیم ہوگئی۔ پاپولر فرنٹ د‏‏ی فتح دے بعد ، ایہ سی ای ڈی اے دے بعد ، کورٹس وچ دوسری وڈی پارٹی سی۔ اس نے ایزا تے کویروہ د‏‏ی وزارتاں د‏‏ی حمایت د‏‏ی ، لیکن خانہ جنگی شروع ہونے تک سرگرمی وچ حصہ نئيں لیا۔ اسنو‏ں شہری دستی کارکناں وچ اکثریت د‏‏ی حمایت حاصل سی۔ 'یو جی ٹی (یونین جنرل ڈی ٹربازادورس - ورکرز د‏‏ی جنرل یونین):' سوشلسٹ ٹریڈ یونین۔ یو جی ٹی نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے پی ایس او ای تو‏ں منسلک کیتا گیا سی ، تے یونین دا زیادہ تر حصہ کبیلورو دے پِچھے پيا سی۔ 'فیڈریژن ڈی جوونٹڈس سوشلسٹاس (فیڈریشن آف سوشلسٹ یوتھ)' 'پی ایس یو سی (پارٹٹ سوشلائسٹا انیفیکیٹ ڈی کاتالونیا - کاتالونیا د‏‏ی متحد سوشلسٹ پارٹی):' پی سی ای دے زیر اقتدار سن 1936 دے موسم گرما وچ کاتالونیا وچ مختلف سوشلسٹ پارٹیاں دا اتحاد تشکیل دتا گیا سی۔ 'جے ایس یو (جویوینٹیوڈس سوشلسٹاس انکیفٹیڈاس - یونیفائیڈ سوشلسٹ یوتھ):' عسکریت پسند نوجواناں دا گروپ جو سوشلسٹ تے کمیونسٹ یوتھ گروپاں دے انضمام تو‏ں تشکیل پایا ا‏‏ے۔ اس دا رہنما ، سینٹیاگو کیریلو ، سوشلسٹ یوتھ تو‏ں آیا سی ، لیکن انضمام تو‏ں پہلے خفیہ طور اُتے کمیونسٹ یوتھ وچ شامل ہوگیا سی ، تے اس گروپ دا جلد ہی پی سی ای دا غلبہ سی۔ پی سی ای (پارٹڈو کومونیستا ڈی ایسپاñا - ہسپانیہ د‏‏ی کمیونسٹ پارٹی): "خانہ جنگی وچ جوسے داز د‏‏ی سربراہی وچ ، ایہ اک معمولی جماعت رہی سی جمہوریہ دے ابتدائی سال ، لیکن جنگ دے دوران اہمیت وچ اضافہ ہويا۔ POUM (پارٹڈو اوبریرو ڈی یونیفیکسیان مارکسیستا - مارکسی اتحاد دے ورکرز پارٹی): 'اسٹالنسٹ مخالف انقلابی کمیونسٹ پارٹی جو سابقہ ٹراٹسکیئسٹ د‏‏ی تشکیل ہوئی سی جس د‏‏ی تشکیل 1935 وچ آندرے نِن نے د‏‏ی سی۔ 'جے سی آئی (جوونٹود کومونیستا ابیریکا - ایبیرین کمیونسٹ یوتھ)::' "" POUM د‏‏ی نوجواناں د‏‏ی تحریک۔ 'PS (Partido Sindicalista – سنڈیکلسٹ پارٹی):' '"CNT دا اک اعتدال پسند سپلینٹر گروپ۔	یونین ملیٹری ریپبلیکانا اینٹی فاسسٹاٹا (ریپبلکن اینٹی فاشسٹ ملٹری یونین): "یونین ملیٹری ایسپاسولا د‏‏ی مخالفت وچ فوجی افسران تشکیل دے رہے ني‏‏‏‏ں۔ 'نراج گروپس۔' انتشار پسنداں نے 1936 دے کورٹیز انتخابات دا بائیکٹ کیتا تے ابتدا وچ پاپولر فرنٹ حکومت کیت‏‏ی مخالفت کيت‏ی سی ، لیکن لاریگو کابیلرو وزیر اعظم بننے اُتے خانہ جنگی دے دوران اس وچ شامل ہوگئے سن ۔ 'سی این ٹی (کنفیڈراسیان ناسیونل ڈیل ٹراباجو - نیشنل کنفیڈریشن آف لیبر)):' '"انارکو سنڈلسٹ ٹریڈ یونیناں دا کنفیڈریشن۔ 'ایف اے آئی (فیڈراسیان انارقواسٹی ابیریکا - آئبرین انارکیسٹ فیڈریشن):' 'ریپبلکن ملیشیاواں وچ سرگرم متحرک جماعتاں دا فیڈریشن۔ 'مجیش لبریز (مفت خواتین):' انارکیسٹ نسوانی تنظیم۔ 'ایف آئ جے ایل (فیڈراسیئن ابیریکا ڈی جوونٹڈس لیبرٹاریاس - لبرٹیرین یوتھ د‏‏ی ایبیرین فیڈریشن کاتالان قوم پرست۔ 'ایسٹ کاٹالà (کاتالان ریاست)' ':: کاتالان د‏‏ی علیحدگی پسند جماعت نے 1922 وچ دوبارہ تشکیل دی۔ 1931 وچ ای آر سی دا حصہ بنی ، اس نے جنگ دے دوران ریپبلکن دھڑے دا نال دتا۔ باسکی قوم پرست۔ ** 'پی این وی (پارٹڈو ناسینالسٹا واسکو - باسکی نیشنلسٹ پارٹی):' '"[جوس انتونیو اگوریری (سیاستدان) | جوس انتونیو اگیری]] دے تحت اک کیتھولک کرسچن ڈیموکریٹ پارٹی] ، جس نے باسکی علاقے دے لئی زیادہ تو‏ں زیادہ خود مختاری یا آزادی دے لئی مہم چلا‏ئی۔ کورٹس وچ نشستاں حاصل کيتیاں تے خانہ جنگی تو‏ں پہلے تے اس دے دوران پاپولر فرنٹ حکومت کیت‏‏ی حمایت کيتی۔ پاپولر فرنٹ تو‏ں اپنے مذہبی اختلاف نو‏‏ں باسکٹ باسکی خود مختاری دے لئی اک طرف رکھن۔ 'اے این وی (اکیون نیسیونالسٹا واسکیا - باسکی نیشنلسٹ ایکشن):' '"اک کھبے بازو د‏‏ی سوشلسٹ پارٹی ، جس نے ايس‏ے وقت باسک علاقے د‏‏ی آزادی دے لئی مہم چلا‏ئی سی۔ 'ایس ٹی وی (سولیڈیریڈاد ڈی ٹربازادورس واسکوس - باسکی ورکرز یکجہت‏ی)):' باسکی خطے وچ اک تجارتی اتحاد ، جس وچ اعتدال پسند سوشلسٹ رجحانات دے نال اک کیتھولک علمی روایت ا‏‏ے۔ "ایس آر آئی (سوکورو روجو انٹرناسیونل - بین الاقوامی ریڈ ایڈ): '" "کمیونسٹ تنظیم نے کمیونسٹ انٹرنیشنل دے نال اتحاد کیتا جس نے ریپبلکن شہریاں تے فوجیاں نو‏‏ں خاطر خواہ امداد فراہ‏م کيتی۔ 'بین الاقوامی بریگیڈس' : ریپبلکن نواز فوجی یونٹ فاشسٹ مخالف سوشلسٹ ، کمیونسٹ تے مختلف ملکاں دے انارجسٹ رضاکاراں اُتے مشتمل ني‏‏‏‏ں۔	عملی طور اُتے تمام قوم پرست گروہاں نو‏‏ں رومن کیتھولک دے بہت مضبوط اعتقادات سن تے انہاں نے ہسپانوی مقامی پادریاں د‏‏ی حمایت کيتی۔ یونین ملیٹر ایسپولا (ہسپانوی ملٹری یونین) - - فرانسسکو فرانکو جداں جمہوریہ دے متنازعہ نقاداں سمیت مسلح افواج وچ افسراں د‏‏ی اک قدامت پسند سیاسی تنظیم۔ 1934 وچ تشکیل دتی گئی ، UME نے اپنے قیام تو‏ں ہی فاشسٹ اٹلی نو‏‏ں خفیہ طور اُتے عدالت وچ استوار کیتا۔ فروری وچ پاپولر فرنٹ د‏‏ی انتخابی فتح دے بعد جنوری 1936 وچ جمہوریہ دے خلاف پہلے ہی سازشاں ک‏ر رہ‏ے سن ، اس نے اسپین وچ بادشاہت پسند تے فاشسٹ گروہاں دے نال بغاوت د‏‏ی منصوبہ بندی د‏‏ی سی۔ خانہ جنگی د‏‏ی دوڑ وچ ، اس د‏ی قیادت ایمیلیو مولا تے جوس سنجورجو تے آخر کار فرانکو نے کيتی۔ الفورنسٹ بادشاہت - نے الفونسو بارہويں د‏‏ی بحالی د‏‏ی حمایت کيتی۔ بوہت سارے آرمی آفیسرز ، اشرافیہ ، تے زمیندار الفونسین سن ، لیکن اس د‏ی مقبول حمایت بوہت گھٹ سی۔ 'رینوواکیئن ایسپولا (ہسپانوی بحالی)' - الفونسین د‏‏ی اک اہ‏م سیاسی جماعت ا‏‏ے۔ 'ایکسیئن ایسپولا (ہسپانوی ایکشن)' - جوسے کالو سوٹیلو د‏‏ی زیرقیادت اک لازمی قوم پرست جماعت ، جو 1932 وچ ايس‏ے ناں دے جریدے دے ارد گرد تشکیل دتی گئی سی ، جس وچ سیاسی تھیوریسٹ تے صحافی ترمیم کردے نيں رامرو ڈی میزٹو). 'بلک ناسیونال (نیشنل بلاک)' - ملیشیا د‏‏ی تحریک جو کالو سوٹیلو نے قائم کيتی سی۔ 'کارلسٹ بادشاہت پسند' '- - د‏‏ی حمایت الفونسو کارلوس اول بوربون ی آسٹریا - ایست دے ہسپانوی تختہ دار دے دعوے د‏‏ی تے الفونسائن کیت‏ی لکیر نو‏‏ں دیکھیا کہ اس د‏ی وجہ تو‏ں کمزور پيا اے [ [آزاد خیالی]]۔ الفونسو کارلوس د‏‏ی بنا کسی مسئلے دے انتقال دے بعد ، کارلسٹ تقسیم ہوگئياں - کچھ د‏‏ی حمایت کارلوس دے مقرر کردہ ریجنٹ ، فرانسسکو-زاویئر ڈی بورن - پیرما ، تے دوسرے نے الفونسو الیون یا فلانج د‏‏ی حمایت کردے ہوئے کیتا۔ کارلسٹ اشرافیہ د‏‏ی سربراہی وچ علمی ہارڈ لائنرز سن ، تے ناویری دے کساناں تے پینڈو کارکناں دے درمیان ملیشیا فراہ‏م کرنے والے اک عوامی بنیاد سن ۔ 'Comunión Tradicionalista (روايتی جماعت)' '- کارلسٹ د‏‏ی سیاسی جماعت 'درخواستاں (رضاکاراں)' - ملیشیا تحریک۔ پیلایوس - عسکریت پسنداں د‏‏ی نوجواناں د‏‏ی تحریک ، آشام دے پیلیو دے ناں اُتے منسوب 'مارگریٹاس' "- خواتین د‏‏ی تحریک ، مارگریٹا ڈی بورن - پیرما دے ناں اُتے منسوب اے ، جو کارلسٹ پیشانی د‏‏ی چارلس VII (1868–1909)) د‏‏ی اہلیہ ا‏‏ے۔ ' فلانج (پھلنکس)' ': 'ایف ای (فلانج ایسپولا ڈی لاس جونز)' '- جو 1934 وچ قائم ہونے والی دو فاشسٹ تنظیماں ، پریمو ڈی رویرا دے فلانج (پھلنکس) دے انضمام دے ذریعہ تشکیل دتی گئی سی ، تے ریمرو لیڈسما دے [ [جنٹاس ڈی آفنسیو ناسینال - سندیکلسٹا]] (قومی - سنڈیکلسٹ جارحیت د‏‏ی اسمبلیاں) ، جس د‏‏ی بنیاد 1931 وچ رکھی گئی سی۔ ایہ اک عوامی تحریک بن گئی جدو‏ں اس وچ اکیون پاپولر دے ممبراں نے شرکت کيتی تے Acción Católica ، د‏‏ی سربراہی وچ ، رامن سیرانو سیر۔ . 'OJE (Organización Juvenil Española)' - عسکریت پسند نوجواناں د‏‏ی تحریک۔ 'سیکیئن فیمینا (فیمینائن سیکشن)' - معاشرتی امداد دے لئی خواتین د‏‏ی تحریک۔ فلانج ایسپولاولا ٹریڈی سیونالسٹا ڈے لاس جونس - جو ایف ای تے کارلسٹ پارٹی دے 1937 وچ انضمام د‏‏ی وجہ تو‏ں تشکیل دتی گئی سی ، جس تو‏ں فرانکو دے حتمی اختیار وچ نیشنلسٹ پارٹی دے باقی سیاسی تے ملیشیا دے اجزا لیائے گئے سن ۔ سی ای ڈی اے - - اتحادی جماعت جوس ماریا گل روبلز کوئنز نے قائم کیتا جس دا نظریہ [[عیسائی جمہوریت] تو‏ں لے ک‏ے قدامت پرستی. اگرچہ انہاں نے فرانکو د‏‏ی بغاوت د‏‏ی حمایت د‏‏ی ، لیکن پارٹی دے 1932 وچ تحلیل ہوئے گیا ، زیادہ تر ممبران تے عسکریت پسنداں دے ایف ای وچ شامل ہونے دے بعد تے گل روبل جلاوطنی چلے گئے۔ 'جووینٹیوڈس ڈی ایکئن مقبول' '، جسنو‏ں جے اے پی وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ سی ای ڈی اے دے سحر انگیز یوتھ ونگ۔ 1936 وچ انہاں نو‏ں عسکریت پسنداں د‏‏ی نالی دا سامنا کرنا پيا ، جو فلانج وچ شامل ہوگئے۔

ہور ویکھو

• فرانکوسٹ اسپین وچ فن تے سبھیاچار
• دوسری ہسپانوی جمہوریہ وچ کیتھولک
• گردے ہوئے سپاہی
• ہسپانوی خانہ جنگی وچ غیر ملکی شمولیت
• ہسپانوی خانہ جنگی وچ یہودی رضا کار
• ہسپانوی خانہ جنگی وچ غیر ملکی نمائندےآں د‏‏ی لسٹ
• ہسپانوی خانہ جنگی وچ تباہ یا گمشدہ غیر ملکی بحری جہاز د‏‏ی لسٹ
• ہسپانوی خانہ جنگی دے زندہ بچ جانے والے سابق فوجیاں د‏‏ی لسٹ
• جنگی فلماں تے ٹی وی خصوصی د‏‏ی لسٹ # ہسپانوی خانہ جنگی (1936–1939)
• ہسپانوی شہدائے خانہ جنگی
• سپین وچ امن پسندی
• تجزیہ (سپین)
• دوسری جنگ عظیم وچ اسپین
• ہسپانوی ریپبلکن مسلح افواج
• ایس ایس کینٹبریہ (1919)
• گٹھ: ہسپانوی خانہ جنگی د‏‏ی جلاوطنی

نوٹ

سانچہ:NoteFoot

حوالے

حوالے

ذرائع

• MARTÍN-ACEÑA, Pablo; MARTÍNEZ RUIZ, Elena; PONS, María A. (2012). "War and Economics: Spanish Civil War Finances Revisited". European Review of Economic History, 16 (2): 144–165. https://www.jstor.org/stable/41708654. Retrieved on
  ۵ جون ۲۰۲۰. 
• Alpert, Michael (1994). A New International History of the Spanish Civil War. Basingstoke: Palgrave Macmillan. ISBN 1-4039-1171-1. OCLC 155897766. 
• Alpert, Michael (2013). The Republican Army in the Spanish Civil War, 1936–1939. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-02873-9. 
• Beevor, Antony (2001). The Spanish Civil War. London, England: Penguin Group. ISBN 0-14-100148-8. 
• Beevor, Antony (2006). The Battle for Spain: The Spanish Civil War 1936–1939. London, England: Weidenfeld & Nicolson. ISBN 0-297-84832-1. 
• (1998) The Chinese in Europe. Macmillan, 390. ISBN 0-333-66913-4. 
• (2003) An Enduring Legacy: The Story of Basques in Idaho. University of Nevada Press. ISBN 978-0-87417-568-4. 
• Bolloten, Burnett (1979). The Spanish Revolution. The Left and the Struggle for Power during the Civil War. University of North Carolina. ISBN 1-84212-203-7. 
• Borkenau, Franz (1937). The Spanish Cockpit: An Eye-Witness Account of the Political and Social Conflicts of the Spanish Civil War. London, England: Faber and Faber. 
• Bowen, Wayne H. (2006). Spain During World War II. University of Missouri Press. ISBN 978-0-8262-1658-8. 
• Brenan, Gerald (1993). The Spanish Labyrinth: an account of the social and political background of the Civil War. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-39827-5. OCLC 38930004. 
• Buchanan, Tom (1997). Britain and the Spanish Civil War. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 0-521-45569-3. 
• Casanova, Julián (2010). The Spanish Republic and Civil War. Cambridge, England; New York, NY: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-73780-7. 
• Cleugh, James (1962). Spanish Fury: The Story of a Civil War. London: Harrap. OCLC 2613142. 
• Cohen, Yehuda (2012). The Spanish: Shadows of Embarrassment. Brighton: Sussex Academic Press. ISBN 978-1-84519-392-8. 
• Coverdale, John F. (2002). Uncommon faith: the early years of Opus Dei, 1928–1943. New York, NY: Scepter. ISBN 978-1-889334-74-5. 
• Cox, Geoffrey (1937). The Defence of Madrid. London, England: Victor Gollancz. OCLC 4059942. 
• Dawson, Ashley (2013). The Routledge Concise History of Twentieth-century British Literature. New York, NY: Routledge. ISBN 978-0-415-57245-3. 
• Derby, Mark (2009). Kiwi Companeros: New Zealand and the Spanish Civil War. Christchurch, New Zealand: Canterbury University Press. ISBN 978-1-877257-71-1. 
• (2005) The Splintering of Spain. Cambridge University Press. doi:10.1017/CBO9780511497025. ISBN 978-0-521-82178-0. 
• Graham, Helen (2005). The Spanish Civil War: A very short introduction. New York, NY: Oxford University Press. doi:10.1093/actrade/9780192803771.001.0001. ISBN 978-0-19-280377-1. 
• Hemingway, Ernest (1938). The Fifth Column. New York: Charles Scribner's Sons. ISBN 978-0-684-10238-2. 
• Hayes, Carlton J.H. (1951). The United States and Spain. An Interpretation. Sheed & Ward; 1ST edition. 
• Hemingway, Ernest (1940). For Whom The Bell Tolls. New York: Scribner. ISBN 978-0-684-80335-7. 
• Hoare, Samuel (1946). Ambassador on Special Mission. Collins; First Edition, 45. 
• Howson, Gerald (1998). Arms for Spain. New York, NY: St. Martin's Press. ISBN 0-312-24177-1. OCLC 231874197. 
• Jackson, Gabriel (1965). The Spanish Republic and the Civil War, 1931–1939. Princeton: Princeton University Press. ISBN 0-691-00757-8. OCLC 185862219. 
• Jackson, Gabriel (1974). The Cruel Years: The Story of the Spanish Civil War. New York, NY: John Day. 
• Kisch, Egon Erwin (1939). The three cows (translated from the German). London, England: Fore Publications. 
• Koestler, Arthur (1983). Dialogue with death. London, England: Macmillan. ISBN 0-333-34776-5. OCLC 16604744. 
• Kowalsky, Daniel (2008). Stalin and the Spanish Civil War. New York, NY: Columbia University Press. 
• (1999) The Munich Crisis, 1938: Prelude to World War II. London, England; Portland, Oregon: Frank Cass. ISBN 978-0-7146-8056-9. 
• Majfud, Jorge (2016). "Rescuing Memory: the Humanist Interview with Noam Chomsky". The Humanist. http://thehumanist.com/magazine/july-august-2016/features/rescuing-memory. 

• Mittermaier, Ute Anne (2010). "Charles Donnelly, 'Dark Star' of Irish Poetry and Reluctant Hero of the Irish Left", 'To Banish Ghost and Goblin': New Essays on Irish Culture. Oleiros (La Coruña): Netbiblo, 191–200. ISBN 978-0-521-73780-7. 
• Neulen, Hans Werner (2000). In the skies of Europe – Air Forces allied to the Luftwaffe 1939–1945. Ramsbury, Marlborough, England: The Crowood Press. ISBN 1-86126-799-1. 
• Orwell, George (2000). Homage to Catalonia. Londo, England n: Penguin, Martin Secker & Warburg. ISBN 0-14-118305-5. OCLC 42954349. 
• Othen, Christopher (2008). Franco's International Brigades: Foreign Volunteers and Fascist Dictators in the Spanish Civil War. London, England: Reportage Press. 
• Payne, Stanley G. (1973). "The Spanish Civil War of 1936–1939", A History of Spain and Portugal 2. University of Wisconsin Press. 
• Payne, Stanley G. (1999). Fascism in Spain, 1923–1977. University of Wisconsin Press. ISBN 0-299-16564-7. 
• Payne, Stanley G. (2004). The Spanish Civil War, the Soviet Union, and Communism. New Haven, CT; London, England: Yale University Press. ISBN 0-300-10068-X. OCLC 186010979. 
• (2006) The collapse of the Spanish Republic, 1933–1936 : origins of the Civil War. Yale University Press. ISBN 978-0-300-11065-4. 
• Payne, Stanley G. (2008). Franco and Hitler: Spain, Germany, and World War II. نیو ہیون، کنیکٹیکٹ, CT: Yale University Press. ISBN 978-0-300-12282-4. 
• Payne, Stanley G. (2011). Spain: A Unique History. University of Wisconsin Press. ISBN 978-0-299-25024-9. 
• Payne, Stanley G. (2012). The Spanish Civil War. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-17470-1. 
• Payne, Stanley G. (2018). Franco: A Personal and Political Biography, 4th, University of Wisconsin Press. ISBN 978-0-299-30214-6. 
• Preston, Paul (1978). The Coming of the Spanish Civil War. London: Macmillan. ISBN 0-333-23724-2. OCLC 185713276. 
• Preston, Paul (1996). A Concise history of the Spanish Civil War. London: Fontana. ISBN 978-0-00-686373-1. OCLC 231702516. 
• Preston, Paul (2006). The Spanish Civil War: Reaction, Revolution, and Revenge. New York, NY: WW Norton & Co.. ISBN 0-393-32987-9. 
• (2001) Spain betrayed: the Soviet Union in the Spanish Civil War. New Haven, CT; London, England: Yale University Press. ISBN 0-300-08981-3. OCLC 186413320. 
• Richardson, R. Dan (1982). Comintern Army: The International Brigades and the Spanish Civil War. Lexington, Kentucky: University Press of Kentucky. ISBN 978-0-8131-5446-6. 
• O'Riordan, Michael (2005). The Connolly Column. Pontypool, Wales: Warren & Pell. 
• Rust, William (2003). Britons in Spain: A History of the British Battalion of the XV International Brigade. Pontypool, Wales: Warren & Pell. 
• (1999) Victimas de la guerra civil (in es). Madrid: Temas de Hoy. 
• (2002) Republic of egos : a social history of the Spanish Civil War. University of Wisconsin Press. ISBN 978-0-299-17863-5. 
• Seidman, Michael (2011). The Victorious Counter-revolution: The Nationalist Effort in the Spanish Civil War. University of Wisconsin Press. ISBN 978-0-299-24964-9. 
• (2017) Transatlantic antifascisms : from the Spanish Civil War to the end of World War II. Cambridge University Press. ISBN 978-1-108-41778-5. 
• Stoff, Laurie (2004). Spain. San Diego, CA: Greenhaven Press. 
• Taylor, F. Jay (1971). The United States and the Spanish Civil War, 1936–1939. New York, NY: Bookman Associates. ISBN 978-0-374-97849-5. 
• Thomas, Hugh (1961). The Spanish Civil War. London, England: Penguin. ISBN 0-14-101161-0. OCLC 248799351. 
• Werstein, Irving (1969). The Cruel Years: The Story of the Spanish Civil War. New York, NY: Julian Messner. 
• Westwell, Ian (2004). Condor Legion: The Wehrmacht's Training Ground. Ian Allan. 

ہور پڑھیاں

• Brouè, Pierre (1988). The Revolution and the Civil War in Spain. Chicago, IL: Haymarket. OCLC 1931859515. 
• Carr, Sir Raymond [1977] (2001). The Spanish Tragedy: The Civil War in Perspective. Phoenix Press. ISBN 1-84212-203-7. 
• De Meneses, Filipe Ribeiro Franco and the Spanish Civil War Archived 2020-08-07 at the وے بیک مشین, Routledge, London, 2001
• Doyle, Bob (2006). Brigadista: an Irishman's fight against fascism. Dublin: Currach Press. ISBN 1-85607-939-2. OCLC 71752897. 
• Francis, Hywel (2006). Miners against Fascism: Wales and the Spanish Civil War. Pontypool, Wales (NP4 7AG): Warren and Pell. 
• Graham, Helen (2002). The Spanish republic at war, 1936–1939. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 0-521-45932-X. OCLC 231983673. 
• Graham, Helen (1988). "The Spanish Socialist Party in Power and the Government of Juan Negrín, 1937–9". European History Quarterly 18 (2): 175–206. doi:10.1177/026569148801800203. .
• Hill, Alexander (2017). The Red Army and the Second World War. Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-02079-5. .
• Ibarruri, Dolores (1976). They Shall Not Pass: the Autobiography of La Pasionaria (translated from El Unico Camino). New York: International Publishers. ISBN 0-7178-0468-2. OCLC 9369478. 
• Jellinek, Frank (1938). The Civil War in Spain. London: Victor Gollancz (Left Book Club). 
• Kowalsky, Daniel (2004). La Union Sovietica y la Guerra Civil Espanola. Barcelona: Critica. ISBN 84-8432-490-7. OCLC 255243139. 
• (1979) Red Spanish Notebook. San Francisco: City Lights Books (originally by Martin Secker & Warburg). ISBN 0-87286-132-5. OCLC 4832126. 
• Monteath, Peter (1994). The Spanish Civil War in literature, film, and art: an international Bibliography of secondary literature. Westport, CT: Greenwood Press. ISBN 0-313-29262-0. 
• Pérez de Urbel, Justo (1993). Catholic Martyrs of the Spanish Civil War, 1936–1939, trans. by Michael F. Ingrams. Kansas City, MO: Angelus Press. ISBN [[Special:BookSources/0-935952-96-9
• Preston, Paul (2012). The Spanish Holocaust: Inquisition and Extermination in Twentieth-Century Spain. London: Harper Press. ISBN 978-0-00-255634-7. 

• Preston, Paul (2016) The Last Days of the Spanish Republic ISBN [[Special:BookSources/978-0-00-816341-9

• Puzzo, Dante Anthony (1962). Spain and the Great Powers, 1936–1941. Freeport, NY: Books for Libraries Press (originally Columbia University Press, N.Y.). ISBN 0-8369-6868-9. OCLC 308726. 
• Southworth, Herbert Rutledge (1963). El mito de la cruzada de Franco (in es). Paris: Ruedo Ibérico. ISBN 84-8346-574-4. 
• (2003) To Make the People Smile Again: a Memoir of the Spanish Civil War. Newcastle upon Tyne: Zymurgy Publishing. ISBN 1-903506-07-7. OCLC 231998540.  (trade unionist)
• Wilson, Ann (1986). Images of the Civil War. London: Allen & Unwin. 

باہرلے جوڑ

فلماں ، تصاویر تے آوازاں

فلماں

• ہسپانوی خانہ جنگی تنازعہ دے دونے اطراف تو‏ں فلم تے عینی شاہدین دے اکاؤنٹس دا استعمال کردے ہوئے چھ حصے د‏‏ی دستاویزی فلماں۔
• ٹیریرا ایسپولا ( ہسپانوی زمین ) بذریعہ جوریس آئیوینس ، 1937

تصاویر

• گورنیکا از پابلو پکاسو
• ہسپانوی خانہ جنگی از روبرٹ کیپا ، میگنم فوٹو
• ہسپانوی خانہ جنگی دا ہوائی جہاز
• ہسپانوی خانہ جنگی دے پوسٹراں دا امپیریل وار میوزیم کلیکشن Libcom.org دے ذریعہ آن لائن میزبانی کیتا گیا
• یو سی ایس ڈی دے ساؤتھ ورتھ دے مجموعہ تو‏ں ہسپانوی خانہ جنگی دے پوسٹر
• الینوائے یونیورسٹی وچ ہسپانوی خانہ جنگی – الینوائے انگریزی شعبہ

آوازاں

• وادی جارما - ووڈی گوتری دا گانا (دیکھو: جارما )
• ترانے تے گانے
• ہسپانوی خانہ جنگی دے 11 گانے Archived 2018-09-26 at the وے بیک مشین
• ہسپانوی بم - تصادم دا گانا
• وایو لا کوئنٹا بریگیڈا - کرسٹی مور دا گانا

متفرق دستاویزات

• الینوائے یونیورسٹی وچ ہسپانوی خانہ جنگی – الینوائے انگریزی شعبہ

مختلف حوالے

• جنوبی فلوریڈا یونیورسٹی وچ ہسپانوی شہری جنگ کيت‏ی تریخ دا منصوبہ
• Pas نئيں پاسران! تقریر ڈولورس ایبروری دا دوسرا جمہوریہ دے دفاع دے لئی مشہور اشتہار
• "ٹربازادورس: منظم مزدوری د‏‏ی نظراں تو‏ں ہسپانوی خانہ جنگی" ، برٹش ٹریڈس یونین کانگریس دے دستاویزات دے 13،000 صفحات تو‏ں زیادہ دے دستاویزات دا ڈیجیٹائزڈ مجموعہ ، جو ماڈرن ریکارڈز سنٹر ، یونیورسٹی آف واروک وچ منعقد ہويا۔
• .
• Low, Mary; Breá, Juan. "Red Spanish Book". Benjamin Peret. https://www.marxists.org/history/spain/writers/low-brea/red_spanish_notebook.html.  . دو حقیقت پسنداں تے ٹراٹسکیٹس د‏‏ی گواہی
• .
• .
• Weisbord, Albert; Weisbord, Vera. "A collection of essays". http://www.weisbord.org/.  ہسپانوی خانہ جنگی دے دوران تے اس دے بارے وچ اک درجن دے نیڑے مضامین لکھے گئے۔
• "Magazines and journals published during the war". The University of Illinois at Urbana–Champaign. http://magazinesandwar.com/.  .
• "Revistas y guerra" (in Spanish). The University of Illinois. http://www.revistasyguerra.com/.  .
• Roy, Pinaki. Escritores Apasionados del Combate: English and American Novelists of the Spanish Civil War. pp. 44–53.  .
• "La Cucaracha, The Spanish Civil War Diary". https://web.archive.org/web/20050208123111/http://www.lacucaracha.info/scw/diary/.  ، جنگ دے واقعات د‏‏ی اک مفصل تریخ
• "Spanish Civil War and Revolution". The libcom library. https://web.archive.org/web/20210308043150/http://libcom.org/library/spanish-civil-war-1936%E2%80%931939.  .
• .
• "ہسپانوی خانہ جنگی" ، بی بی سی ریڈیو 4 پول پریسٹن ، ہیلن گراہ‏م تے مریم ونسنٹ دے نال گفتگو ( ساڈے وقت وچ ، 3 اپریل 2003)

اکیڈمیکس تے حکومتاں

• ہسپانوی خانہ جنگی د‏‏ی تریخ ، جو امریکی حکومت دے اک ملک مطالعہ تو‏ں اخذ کيتی گئی ا‏‏ے۔
• "ہسپانوی خانہ جنگی   - وجوہات تے میراث " بی بی سی ریڈیو 4 دے ساڈے وقت وچ پال پریسٹن ، ہیلن گراہ‏م تے ڈاکٹر میری ونسنٹ (آڈیو) اُتے مشتمل
• اسپارٹاکوس ایجوکیشنل وچ ہسپانوی شہری جنگ کيت‏ی معلومات
• ہسپانوی انقلاب دے مورخ اگسٹن گیلامن دے نال انٹرویو
• جارج میسن یونیورسٹی ، اسپین دے انارکو-سٹیٹسٹ (ہسپانوی خانہ جنگی دے انارکیسٹ)
• فینی ، والنٹیئر وچ مشین گن (ڈچ رضاکاراں) د‏‏ی ملکہ
• ہسپانوی خانہ جنگی وچ یہودی - یہودی فوجی میوزیم وچ معاون آرکائیوسٹ مارٹن شوگر مین
• فرانکو تے ہسپانوی خانہ جنگی Archived 2020-08-07 at the وے بیک مشین ، فلپ ربیرو ڈی میہور ، روٹلیج ، لندن ، 2001 دے ذریعہ کاغذ
• ہسپانوی بشپس دے مجموعی خط دے ترجمے وچ مکمل متن ، 1937 ، ہسپانوی بشپاں دا اک pastoral خط جس نے فرانکو د‏‏ی بغاوت نو‏‏ں جواز بنایا
• نیوزی لینڈ تے ہسپانوی خانہ جنگی
• ہسپانوی خانہ جنگی دیاں جنگاں Archived 2020-06-24 at the وے بیک مشین

آرکائیوز

• رابرٹ ای برک مجموعہ۔ 1892–1994۔ 60.43 کیوبک فٹ (68 خاناں دے علاوہ دو وڈے سائز دے فولڈر تے اک وڈے سائز د‏‏ی عمودی فائل)۔ واشنگٹن دے لیبر آرکائیوز وچ ، واشنگٹن یونیورسٹی نے لائبریریز دے خصوصی مجموعے۔ ہسپانوی خانہ جنگی دے موقع اُتے برک دے ذریعہ جمع کردہ مواد اُتے مشتمل ا‏‏ے۔
• انتشار آرکائیوز
• ہسپانوی انقلاب وچ انتشار پسندی دا کردار
• جرمن جلاوطنی تے ہسپانوی خانہ جنگی دے بارے وچ نجی مجموعہ
• آرٹائیو آف اونٹاریو نے ہسپانوی خانہ جنگی تو‏ں متعلق بچےآں دے فن نو‏‏ں یاد کیتا ، آرٹائیو آف اونٹاریو د‏‏ی ویب سائٹ اُتے آن لائن نمائش
• اسٹووسنٹ دے ہسپانوی خانہ جنگی آرکائیوز